Юмшоқ ва қаттиқ буғдой навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Юмшоқ ва қаттиқ буғдой навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Загружено в:

22.09.2023

Скачано:

0

Размер:

629 KB

Юмшоқ ва қаттиқ буғдой навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш Режа: 1. Навлар тавсифлари ва навлар гербарийлари таҳлиллари 2. Буғдой навларининг қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятлари

Буғдойнинг қаттиқ (Т.дурум Л. н=14, 2н=28) ва Юмшоқ (Т.аэстивум Л. н=21, 2н=42) турлари навлари дунёда энг катта майдонларга экилиб, бу экин майдонларининг катта қисмини Юмшоқ ёки оддий буғдой навлари эгаллайди. Навлар ишлаб чиқаришда такрорий этиштирилиши натижасида навдорлиги пасайиб кетади. Навдорлиги паст навлар кам хосилли ва маҳсулоти сифати ёмонлашади. Бунга йўл қўймаслик учун селекция ва уруғчилик жараёнида навга хос ўсимликлар танлаб олиниб, уларнинг уруғликлари кўпайтирилиб борилади. Чунки навдорлиги юқори бўлган навгина ўзининг ирсий қимматли хўжалик белгилари ва хусусиятларини амалиётда кўрсата олади. Машғулотнинг мақсади. Талабалар лаборатория машғулотида Юмшоқ ва қаттиқ буғдой навларининг гербарийларидан навдорлик белгиларини, адабиётлардан қимматли хўжалик белгилари ва хусусиятларини ўрганадилар. Керакли ўқув қуроллари. Маъруза дафтарлари, донли экинлар селекцияси ва уруғчилиги амалий машғулотлари учун ўқув қўлланма, интернет манбаи, амалий дарс учун дафтар, қаламлар, линейкалар ва ўчиргичлар. Буғдой навларининг навдорлик белгилари: 1.Бошоқнинг шакли (расм.) –тўқмоқсимон, дуксимон, призмасимон (цилиндрсимон) бўлади. 2.Бошоқнинг зичлиги – бошоқдаги бошоқчаларнинг умумий сонини бошоқ ўзагининг сантиметр ҳисобдаги узунлигига бўлиш орқали аниқланади. Юмшоқ буғдой навларида бошоқ ўзагининг 1 см ида 1,6 донагача бошоқча жойлашган бўлса, бошоқ сийрак, 1,7-2 та бўлса ўртача, 2,3-2,6 та бўлса зич, ва 2,8 дан кўп бўлса жуда зич деб ҳисобланади. Қаттиқ буғдой навларида бошоқ ўзагининг 1 см ида 2,4 та донагача бошоқча бўлса, бошоқ сийрак, 2,4-2,9 та бўлса ўртача зич ва 2,9 дан кўп бўлса, бошоқ зич дейилади.

расм. Буғдой навларининг бошоқлари ва таркибий элементлари. 3.Қилтиқларининг тавсифи – буғдой навларининг қилтиқлари дағал, майин ва ўртача дағал ҳолатларида бўлади. A) дағал қилтиқлар – тиши яхши ривожланган. B) майин қилтиқлар – тишлари кам ривожланган. V ) ўрта дағал қилтиқлар – дағал ва майин қилтиқлар оралиғидаги жойни эгаллайди. 4.Бошоқча қипиғиниг шакли – лансетсимон шакли узунчоқ, учидан тубигача бир хилда торайиб боради. Узунлиги энидан икки баравар ортиқ бўлади. 5.Бошоқча қобиғининг тишчалари. А) калта тўқмоқ. B ) узун ўткир. V ) тумшуқсимон. G ) асосига томони кенгайган. 6.Бошоқча қипиғининг элкаси. Энли агарда 2мм дан ортиқ, 1-2мм бўлса ўртача ва энсиз, 1мм гача бўлса. 7.Донининг шакли. Донининг шакли асосан 2 хил: тухумсимон ва овальсимон. Баъзи бир навларда чўзиқ ёки аксинча, калтароқ дон учрайди (расм.).

A) тухумсимон шаклининг пастки қисмида бироз кенг, юқори қисми эса торайган бўлади. B) овальсимон шаклида эса, учидан охиригача дон торайиб борган бўлади. 8.Бошоқ узунлиги. Бошоқнинг узунлиги буғдой навларида уч хил бўлади: калта, ўртача ва йирик. Юмшоқ буғдой навларида: калта -8 см гача, ўртача 8-10 см. ва йирик 10 см дан узун. Қаттиқ буғдой навларида: калта -6 см гача, ўртача -7-8 см ва йирик 10 см. 9.Бошоқчалар зичлиги. 4 см да 8 тадан кам бошоқчалар бўлса жуда зич бўлмаган; зич бўлмаган, агарда 4 см да 8, 11 та бошоқча бўлса, ўртача зич, агарди 15 дан 19 та гача бўлса ва зич, 4 см да 19 тадан кўп бошоқча бўлса. 1-иш. Талабалар адабиётдаги навлар тавсифлари ва навлар гербарийлари таҳлилларидан йиғилган навдорлик маълумотларини жадвал шаклида дафтарларига жойлаштирадилар. Бунинг учун талабалар лаборатория дафтарларига жадвални чизадилар. Кичик ишчи гуруҳларига (3, 4 кишидан иборат) бўлинишиб навлар гербарийларини бўлишиб олишади. Гербарийдан бошоқнинг юқоридаги навдорлик белгилари тартибида бошоқ элементларини ўрганади, таркибий қисмларга бўлишади ва ўлчашадилар. Навлар таҳлилидан йиғилган маълумотларни жадвал устунларидаги навдорлик белгилари тартиби бўйича жадвалга, ҳар бир нав қаторига жойлаштириб чиқишади. Юмшоқ ва қаттиқ буғдой навлари навдорлик белгилари ўхшашлиги ва фарқлари муҳокама қилинади. 2-иш. Талабалар адабиётлар ёрдамида буғдой навларининг қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганадилар. Натижалар конспект шаклида баён этилади.

Жадвал Юмшоқ ва қаттиқ буғдой навларининг навдорлик белгилари Navlar nomi Yumshoq bug’doy navlarida Bosho g ‘ining shakli Bosho q ning zichlig i. Qiltiql ar ning tavsifi Bosho q cha qipig’i ning shakli Qirra si ning tishch a si Bosho q cha qipig’i ning elkasi Doni n ing shakl i Bos h oq uzun l igi Boshoq c halar zichligi 1.Zumrad 2.Dobraya 3.Sanzar 4 4.Ko’kbul oq 5. 6. 7. 8. Qattiq bug’doy navlari 1.Mavrvari d 2.Makuz 3.Aleksan dr ovka 4.Karlik 85 5. 6. 7. 8. Адабиётларда келтирилишича, навлар ўсимликлари белгилари шартли равишда икки хилга: миқдор ва сифат белгиларига бўлинади. Ўсимликларнинг бевосита кўз билан кўриб фарқини англаш мумкин бўлган белгиларига (бошоғи қилтиқли ёки қилтиқсиз, дони тухумсимон ёки овальсимон, дони оқ ёки сариқ) сифат белгилари деб аталади. Ўсимликларнинг миқдор белгилари деб , улар ўртасидаги фарқни чамалаб

аниқлаб бўлмайдиган, уларни аниқлаш учун ўлчаш, тортиш, санаш лозим бўлган (1 ўсимликдаги ҳамма донининг сони ва оғирлиги, бошоқдаги донлар сони, дон оғирлиги, ўсимлик бўйи ва бошқ.) белгиларга айтилади. Ўсимликларнинг физиологик, биохимик ва технологик хоссалари уларнинг хусусиятлари деб аталади. Ўсимликларнинг қурғоқчиликка, қишга, совуққа, касаллик ва зараркунандаларга чидамлилиги физиологик хусусиятларига киради. Донли экинлар навларининг ҳам биринчи хўжалик қимматли белгиси унинг хосилдорлиги. Навнинг хосилдорлиги унинг маҳсулдорлиги ва кўчат қалинлигига боғлиқ. Маҳсулдорлик эса маҳсулдор поялар сони, бошоқдаги дон сони, 1000 та доннинг вазнига боғлиқ. Селекция илмий тадқиқот ишларида ўрганилаётган буғдой навларининг хўжалик қимматли белгиси бўлган хосилдорлиги қуйидаги усуллардан бирида аниқланади: 1.Ёппасига йиғиштириш; 2.Намуна боғламлари ёрдамида; 3. Намуна майдончалари ёрдамида; 4.Чизиқли метрлар бўйича. 1.Хосилни ёппасига йиғиштириш ва унинг миқдорини аниқлаш хосилдорликни ўрганишда энг кўп ишлатиладиган усул бўлиб ҳисобланади. Шунинг учун талабалар 3-амалий машғулотидаги дала тажрибаларидан йиғган хосил маълумотларидан керакли нав (варианти) учун унинг хосилдорлигини аниқлайди. Бунда ҳар бир нав экилган пайкалнинг хосили йиғиштириб олиниб гектар ҳисобига аниқланади. Хосилдорликни аниқлашда доннинг ҳақиқий намлигини билиш керак. Чунки хосилдорлик стандарт намлик бўйича аниқланади. 1-топшириқ. Талабалар 3-амалий машғулотидаги дала тажрибаларида навлар бўйича йиғган хосил маълумотларидан фойдаланиб 2 чи, 3 чи ва 4 чи усулларда ҳам навлар хосилдорликларини аниқлайдилар. Бунинг учун улар юқоридаги усуллар таркибини тегишли адабиётлардан ўзлаштириб олади.

3-иш. Экилаётган буғдой навларининг қурғоқчиликка чидамлиги уларнинг хўжалик учун қимматли биологик хусусиятларидан бири бўлиб ҳисобланади. Қурғоқчиликка чидамликни аниқлаш учун ўсимликларнинг чидамлилиги бевосита, билвосита ва провакацион усулларда баҳоланади. Бевосита далада баҳолаш. Бу усулда навнинг қурғоқчиликка чидамлилиги мазкур йил шароитида навдан олинган хосил миқдори ва маҳсулоти сифати олдинги йиллардагига нисбатан қандай фарқ қилиши билан аниқланади. Баҳолаш махсус тажриба талаб этилмай нав экилган пайкалларда ўтказилаверади. Навнинг қурғоқчиликка чидамлилигини ўрганишда билвосита усули ўсимликда қуруқ модданинг хосил бўлиши ва илдиз системасининг ривожланиш даражасини аниқлашга асосланган. Бунинг учун вегетация даврининг ҳар 2-3 кунида навнинг 50-100 та ўсимлиги юлиб олиниб қуруқ модда миқдори тўпланиш динамикаси ва илдизининг ривожланиши ўрганилади. Бу икки кўрсатгич навнинг қурғоқчиликка қанчалик чидамлилигини кўрсатади. Правокацион ёки сунъий қуритгичлар усулида навларнинг қурғоқчиликка чидамлилигини ўрганишда нав экилган майдон икки қисмга ажратилади. Қисмларнинг бирига полиэтилен плёнкаси ёпилади. Иккинчи қисми очиқ қолдирилади. Плёнка ёпилган ўсимликларда тупроқ қурғоқчилиги кучаяди. Иккала майдон ўсимликларининг хосили алоҳида алоҳида териб олинади ва таққосланади. Хосиллардаги фарқларга қараб навнинг қурғоқчиликка чидамлиги баҳоланади. 2-топшириқ. Адабиётлардан фойдаланиб Юмшоқ буғдойнинг Добрая ва қаттиқ буғдойнинг Александровка навларининг хўжалиқ қимматли хусусиятларидан қишга, совуққа, касаллик, зараркунандаларига бардошлилик ва чидамлиликлари ўрганилади ва намунавий конспекти тайёрланади.

Адабиётлар : 1. Абдукаримов Д.Т. Донли экинлар селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2010й. 402 б. 2. Абдукадиров Д.Т. Қишлоқ хўжалиги экинлари селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2002 й. 275 бет. 3. Азизов Б.М. Кузги буғдой дон сифатини оширишнинг муҳим омиллари. Ж.Ўзбекистон аграр фани ҳабарномаси. 3 (69)-сони, 2017й. 4. Азизов Б.М., Исроилов И.А., Худойкулов Ж.В. Ўсимликшуносликда илмий тадқиқот ишлари. Дарслик. Тошкент 2014. 265 б. 5. Азизов Қ.Қ., Ашуров К.К. Қанд жўхорининг янги навларини яратишда селекцияни тутган ўрни “ЎЗБЕКИСТОН ПАХТАЧИЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ” номли Республика илмий тўплами 2014 йил (I-ҚИСМ) 128 ва 130 бетлари 6. Ан Хе Сунг, Азизов К.К., Еденбаев Д., Бобоев Фю Г., Тахирбаева Д.У. Тритикале етиштириш қўлланмаси. Ташкент. 2017. 22 б. 7. Виноградов Б.И., Атабаева Х.Н., Дементьева А.А. Ўсимликшунослик. “Мехнат” матбуоти. 1987. 166 б. 8. Дала тажрибаларини ўтказиш услубиятлари. Тошкент 2007. 149 б.

Похожие

Жавдар навларининг, навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Беда навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Жўхори навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Нўхат навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Ловия навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш