Уруғшунослик. Уруғлик сифати - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Уруғшунослик. Уруғлик сифати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45.5 KB

Уруғшунослик. Уруғлик сифати Режа: 1.Уруғшунос фанининг мақсади вазифаси,уруғнинг сифат белгилари 2.Уруғнинг тиним даври 3.Уруғнинг хар хил сифати белгиларига эга бўлиш сабаблари.

1. Уруғшунослик фанининг мақсади ва вазифалари, уруғнинг сифат белгилари. Дала экинларини хосилдорлиги ва махсулотни сифати экиш учун ишлатиладиган уруғнинг уруғлик сифатига боғлиқдир. Уруғ тирик организм хисобланиб,унинг муртакчадан келгусида ўсимлик ривожланади. Шунинг учун ўсимлик бўлажак ўсимликни биологияси, хўжалик ва новдорлик хусусиятларининг ўз ичида мужассамлаштирган бўлади. Шу сабабдан дехқончилик тарихида уруғликнинг сифат белгиларига катта эьтибор бериб келинган. Уруғлар уч хил сифат белгиларига эга 1). Уруғликнинг сифат белгилари яьни экишга яроқли бўлиши -униб чиқиш даражаси ва қуввати, ўсиш кучи ва тозалиги. 2).Нав тозалиги уруғнинг маьлум бир нав тозалигига эга бўлиш унинг репродукцияси ва 3) Уруғликни хосилдорлик сифат белгилари-маьлум бир шароитда юқори хосил бериш хусусиятлари. Уруғлик ва нав тозалиги сифат белгиларидан ташқари:1000 дона уруғнинг вазни, катта кичиклиги, йириклиги, зичлиги, уруғнинг бир хил йирикликда бўлиши хам катта ахамиятга эга. Уруғшунослик фани биологик фан бўлиб, уруғнинг ривожланиши ва хаёти, ташқи мухит омилларига талабчанлиги, юқори сифатли уруғлик етиштириш агротехникаси, уруғни экишга тайёрлаш усулларини ўрганиш.Бундан ташқари уруғлик хусусиятларини аниқлаш услубини ўрганади. Демак уруғшунослик фани экиш учун ишлатиладиган уруғлик билан шуғулланади ва унинг мақсади уруғлик сифатини яхшилашдир.У ўз илмий изланиш услубига уруғлик сифатини аниқлаш усулиги эга. Шунинг учун уруғшунослик мустақил фанларга қўйилган талабларга тўлиқ жавоб беради. У ўсимликшунослик фанига жуда яқин бўлиб,унинг бир қисми хисобланади. Уруғшунослик уруғчилик фанидан фарқ қилади. Уруғчилик фанининг вазифаси янги навларни уруғларини кўпайтириш тизимини, унинг нав тозалигини сақлаб қолиш ва хўжаликларни шундай уруғлар билан таьминлашдан иборатдир.

2. Уруғнинг йиғишдан кейин етилиши. Уруғ тирик организм, унинг асосий хаётий омиллари (нафас олиш намлигини, химик таркибини ўзгариши ва бошқалар). Уруғни сақлаш, йиғишдан кейин етилиш яьни тиним даврида хам тўхтамайди. Уруғни йиғиш даврида у морфологик етилади. Лекин хали унинг униб чиқиш кучи ва даражаси паст бўлади. Уруғ тўла етилган даврида унинг хаётчанлиги, униб чиқиш даражаси муқобил холатга келиши учун йигишдан кейин маьлум даврни ёки тиним даврини ўтайди. Тиним даврининг ўтиш муддати, ўсимлик тури ва уларнинг нав хусусиятларига, уруғларнинг оналик ўсимликда ривожланиши ва пишиш, хамда уруғнинг йигиб олингандан сўнг сақлаш шароитларига боғлиқдир. Бу даврда уруғ физиологик, биохимик жараёнларни ўтайди, улар тўлиқ етишади ва униб чиқиш хусусиятига тўла эга бўлади. Масалан, тиним даврининг муддати маккажўхори ва баргак уруғларида жуда қисқа бир неча кун бўлади. Буғдой, арпа, тариқ, нўхат, кунгабоқар уруғларининг тиним даври 20-40 кундан иборат. Уруғнинг пишиш ва ёғиш даврида шароитга қараб хам тиним даври хар хил бўлади.Бу давр салқин ва серёғин бўлса уруғларнинг тиним даври узаяди, аксинча бу давр илиқ ва қуруқ бўлса уруғларнинг тиним даври қисқаради. Маьлум шароит таьсирида уруғларнинг физиологик етиштиришни яьни тиним даврининг тезлаштириш мумкин. Донли ўсимликларни йигиш даврида ёғингарчилик кўп бўлса, уруғларнинг офтобда қизитиш-шамоллатиш натижасида тиним даврининг қисқартириш мумкин. 3. Уруғнинг турли хил сифат белгиларига эга бўлиш асослари- уларнинг морфологик белгилари, химик ва биохимик таркиби, физологик холати, уларнинг йириклиги унувчанлиги ва хосилдорлиги бўйича турли хил бўлимига айтилади. Уруғнинг хархил сифатли бўлишининг турлари 3 гурухга: экологик, оналик ва генетик сабабларга бўлинади.

Уруғларнинг турли хил сифат белгиларига эга бўлишида экологик шароитнинг таъсири катта бўлади. Ўсимлик ва уруғларнинг ривожланиш даврида экологик шароит таъсирида хар хил уруғлар пайдо бўлади. Уруғнинг бу сабабга кўра хар хил бўлиши ирсиятга берилмайди, лекин маълум бир биологик хусусиятларни ривожлантиришга таъсир кўрсатади. Маданий ўсимликларни ўсиш ва ривожланиши ташқи мухитда хар хил шароитда ўтади. Ривожланишга уруғ ўсимлик барглари орқали фотосинтез махсули билан илдиз системаси орқали озиқ моддалар билан таъминланишига боғлиқдир. Шу сабабдан уруғни шаклланиши ташқи мухит шароитига боғлиқдир, баъзи факторлар уруғга ижобий, баъзиларига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Уруғнинг сифатига таъсир қиладиган асосий факторлардан бири хаво харорати хисобланади. Муқобил хароратдан паст бўлса уруғнинг сифати пасаяди. Бундан ташқари ўсимликнинг ўсиш шароитига қараб уруғларни кимёвий таркибида ва ферментларни фаоллиги ўзгаради. Об-хаво шароити ўзгариши билан уруғдаги захира озиқ моддалар миқдори хам ўзгаради. Айниқса уруғ шаклланиш даврида фаол хароратнинг ошиши ва намнинг етарли бўлиши уруғга оқсил модданинг тўпланишига ижобий таъсир кўрсатади. Демак, ўсимликларни ўсиш ва ривожланиш айниқса уруғ тугиш ва шаклланиш давридаги экологик шароит уруғ сифатига кучли таъсир кўрсатади. Уруғни хар хил бўлишининг иккинчи гурухи оналик ўсимликни ривожланишида намоён бўлади. Оналик ўсимликда уруғларни хар хил жойларда жойланиши ва ривожланиши уруғларнинг хар хил озикланиши ва оналик ўсимликни уруғ ривожланишига хар хил таъсир кўрсатиши орқали келиб чиқади.

Умуман битта ўсимлик тупдаги, бошоқдаги, рўвакдаги, сўта, кўсакдаги уруғлар хар хил сифатга эга бўлиб улар морфологик, анатомик, физиологик, биохимик кўрсаткичлар бўйича бир-биридан фарқ қилади. Уруғнинг хар хил сифатида бўлишига учинчи сабаб-уларнинг генетик жихатидан хар хил бўлишидир. Хар бир ўсимликда айниқса четдан чангланувчи ўсимликларда гулнинг оналик огизчасига бошқа ўсимлик ёки бошқа гулдан оналик чанги тушиши мумкин. Бу ходиса уруғларни генетик жихатидан нафақат битта ўсимликда балки битта тўпгулда хам хар хил бўлишига олиб келади. Уруғларнинг хар хил сифат белгиларига эга бўлиши ижобий ёки салбий бўлиши мумкин. Шунинг учун уруғларни сифат белгиларига салбий таъсир қиладиган шароитларни аниқлаш ва бу факторларни йўқотиш зарур. Лекин уруғларни хосилдорлик хусусиятларини олдиндан белгилайдиган объектив усуллар хали ўрганилган ва аниқланган эмас. Лекин гетероспермияни ўрганиш уруғнинг шаклланиши ва биологик қимматли уруғлик сифатига эга бўлган уруғни етказишга имкон туғдирди.

Адабиётлар: 1. П.П.Вавилов -Растениеводство М.,Колос.1986. 2. В.Н.Чирков-Ўсимликшунослик/практикум Т.,Ўқитувчи.1978. 3. Б.Виноградов,Х.Атабаева,А.Дементьева-РастениеводствоТ., Мехнат.1987. 4. В.Н.Чирков-Дон экинлари Т., Ўқитувчи-1975. 5. Технические культурў М., ВО Агропромиздат, 1986. 6. К.Н.Кеферов Биологические основў растениводста. М., Вўсхая школа, 1975. 7. Д.Зауров, М.Сборшикова, Рисоводство, Т., Мехнат, 1989. 8. Д.Т.Абдукаримов, С.Х. Хушвақтов, Э.У.Умурзоқов, Тамакичилик, Т., Мехнат, 1985.

Похожие

Уруғлик чигит тайёрлаш технологияси

Уругшунослик

Донли экинлар уруғлик далаларида апробация ўтказишни ўрганиш

Оралиқ ёрма маҳсулотларини сифати бўйича саралаш

Ерга ишлов бериш, ҳайдаш усуллари ва сифати