Tuzlar va ularning o’simliklarga ta’siri. O’simliklarning tuz ta’siriga chidamliligi - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Tuzlar va ularning o’simliklarga ta’siri. O’simliklarning tuz ta’siriga chidamliligi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50 KB

Tuzlar va ularning o’simliklarga ta’siri. O’simli k larning tuz ta’siriga chidamliligi Reja: 1.Tuzlarning o’simliklarga ta’siri. 2.Ekinlarning tuz ta’siriga chidamliligi. 3.Ekinlarni tuz ta’siriga chidamliligini oshirish yo’llari. 4.Tuproq tarkibidagi tuzlarning yo’l qo’yiladigan miqdori.

Tuzlarning o’simliklarga ta’siri turlicha bo’ladi. Tuzlar o’simliklarning bioximik, fiziologik funksiyalarini va suv, oziqa rejimlarini, nafas olish, fotosintiz jarayonlarini buzadi. Tuz ta’sirida o’simliklarda fotosintiz kamayadi va buning natijasida quruq modda to’planishi susayadi. Shuning uchun ham sho’r tuproqlarda yetishtiriladigan ekinlarning bo’yi kalta, bargi va shohlari kichik bo’lib qoladi. O’simliklarda fotosintez jarayonining kamayishi tuproqdagi tuzlarning tarkibiga bog’liq. Sulfat-xlorid tuzlari bilan sho’rlangan tuproqlarda xlorid-sulfat bilan sho’rlangan tuproqlarga nisbatan quruq modda kam to’planadi va bunda o’simliklarning rivojlanishi ancha orqada qoladi. Tuzlar o’simliklarning hujayralariga ham ta’sir qiladi. Masalan, xlorli tuzlar bilan sho’rlangan yerlarda o’simliklarda galossukkulentlik alomati rivojlanadi, ya’ni o’simlik xujayrasi kattalashadi, barg tomirlari kamayadi, ular ancha yo’g’onlashadi, o’simliklarni suv so’rishi va ajratishi susayadi. Sulfatli tuzlar bilan sho’rlangan tuproqlarda o’simliklarda kseromorfizm alomatlari ko’zga tashlanadi, ya’ni o’simlik xujayralari kichiklashadi, barg tomirlari ko’payadi, natijada transpiratsiya intensivligi ortadi. Tuzlar o’simlikning suv rejimini ham buzadi, tuproqning sho’rlanganlik darajasi ortishi bilan uning suv sarflash qobiliyati kamayib boradi. Masalan, vegetatsiya davomida kuchsiz sho’rlangan yerlarda bir tup go’za 156,1 kg suv sarflagan bo’lsa, kuchli sho’rlash yerdagi go’za 92,35 kg suv sarflagan. Tuproqda sho’rlanish darajsi ortishi bilan urug’larning nam tortishi kuchi juda sekinlashadi, shuning uchun ham sho’r yerlarda urug’larning unib chiqishi qiyinlashadi.

Ma’lumki, suv oziq moddalari bilan birgalikda ildiz tukchalari orqali ham so’riladi. Lekin o’simliklarning so’rish kuchi tuproq eritmasining osmotik bosimidan katta bo’lganda so’riladi. O’simliklarning so’rish kuchi tuproq namligiga, o’simlikning turiga, yoshiga va sho’rlanish darajasiga bog’liq bo’ladi. Masalan, sho’rlanmagan tuproqlarda sabzavot ekinlarining so’rish kuchi 2-5 atm; go’zaniki 10-15 atm; sho’r yerda go’zaniki 18-30 atm. bo’ladi. Agar tuproq eritmasining osmotik bosimi o’simlikning so’rish kuchidan katta bo’lsa, fiziologik quruqlik hodisasi yuz beradi. Tuproq eritmasining osmotik bosimi tuproqda tuzlarning ko’payishi bilan ortib boradi va shuning natijasida tuproqda yetarli miqdorda nam bo’lsa ham o’simlik undan foydalana olmaydi. Tuzlar ta’sirida o’simlik hayotida mineral oziqlanish jarayoni buziladi. Ya’ni o’simlikning tanasida Ca, K, oltingugurt kamayib ularni o’rnini xlor, natriy, magniy egallab oladi, natijada o’simlik zaharlanadi. Kuchli sho’rlangan yerlarda o’simlik organlarida xlor 2-3 marta, Na-5- 10 marta oshib ketadi. Natijada o’simliklarning o’sishi sekinlashib, bargi so’liydi, bujmayib qoladi, rangi sarg’ayadi, tuz dog’lari paydo bo’ladi va to’kiladi. Tuzlarning zaharli ta’siri natijasida ekinlar yaxshi unib chiqmaydi, sekin o’sadi va rivojlanadi, pishishi kechikadi, sifati buziladi. Buni paxta misolida ko’rishimiz mumkin.

jadval Ekinlarning tuz ta’siriga chidamliligi. S ho’r- la- ni sh da- ra jasi G ekt. k ochat s oni O ’sim- li k y uzasi, s m 2 B arg y uzasi, sm 2 Fazalarni boshlanishi H osil s/ ga s ho- n a- l ash g ul- l ash p i- shish K uch-siz 7 7000 6 5,6 1 957 3 .06 8 .06 1 0.09 3 1.36 O ’rta- cha 6 6800 3 8.6 9 19 1 7.06 2 2.06 1 7.09 1 4.92 K uchli 2 8400 2 2.1 2 92 6 .07 8 .08 - 5 .45

Ekinlarning tuz ta’siriga chidamliligi deb, tuproq tarkibidagi tuzlarning va tuproq eritmasi konsentratsiyasining qishloq xo’jalik ekinlarining normal o’sishi va rivojlanishiga ta’sir qilmaydigan miqdoriga aytiladi. U quyidagilarga bog’liq bo’ladi: 1.Ekinlarni tuz ta’siriga chidamliligi o’simlikning yoshiga qarab o’zgaradi. O’simliklarning dastlabki rivojlanishida tuz kuchli ta’sir etadi, yoshi ulgayishi bilan uning chidamligi oshib boradi. Shuning uchun ham o’simlik yoshligida tuproqda tuzning miqdori kam bo’lishi kerak. 2.Tuzlarning tarkibiga bog’liqligi. Tuproqning tarkibida xlorli tuzlar ko’p bo’lgan Mirzacho’l, Qarshi, Sherobod cho’llarida ekinlar quruq qoldiq 0,3-0,4% bo’lganda zaharlanadi. Sulfatli sho’rlangan Farg’ona vodiysining tuproqlarida esa ekinlar quruq qoldiq bo’yicha 0,6-0,8% bo’lganda ham chiday oladi. 3.Tuproq namligiga bo’g’liqligi. Tuproq qanchalik nam bo’lsa tuproq eritmasining konsentratsiyasi shuncha past bo’ladi va ekinlarni tuz ta’siriga chidamliligi shuncha yuqori bo’ladi. Tuproq eritmasining konsentratsiyasi bir xil bo’lib, nam ko’paysa o’simliklarni tuzga chidamliligi oshadi. 4. Tuproq unumdorligi - unumdor tuproqlarda o’simliklarning tuzga chidamliligi oshadi, unumsiz tuproqlarda kamayadi. Bunda organik o’g’itlar, almashlab ekish, ilmiy asosida mineral o’g’it berish yaxshi natija beradi. Lekin o’g’it me’yoridan ko’p berilganda (NaNo 3 ) tuproq eritmasi konsentratsiyasi oshib, o’simliklarning tuz ta’siriga chidamliligi kamayadi. 5. Iqlim sharoiti - iqlimi quruq, issiq, yog’ingarchilik kam bo’ladigan yerlarda o’simliklarni tuz ta’siriga chidamliligi kamayadi. 6. Ekin turiga bog’liqligi. Ekinlar tuz ta’siriga chidamliligi bo’yicha quyidagi guruhga bo’linadi: 1.Chidamsiz. 2.O’rtacha chidamli 3.Chidamli. O’simliklarning tuz ta’siriga chidamligini oshirish yo’llari. O’simliklarni o’sish sharoitlarini o’zgartirish yo’li bilan ekinlarni tuz ta’siriga chidamligini oshirish mumkin.

1.Ekish oldidan urug’larni tuz eritmasida ivitish yoki ishlov berish (NaCl eritmasi) 2.Minerallashgan suv bilan urug’larga ishlov berish (3,0-4,0 g/l) 3.Superfosfat o’g’iti eritmasida urug’ni ivitish. 4.Sho’r yerlardagi q-x ekinlarini ekish normasini 25-30% oshirish. 5.Sho’r yerlardagi q-x ekinlarini sug’orish normasini 30% gacha oshirish. 6.Yuqori klassli, saralangan urug’larni ekish. 7.Tuzga chidamli navlarni ekish. jadvaj Tuproq tarkibidagi tuzlarning yo’l qo’yilgan miqdori. Vohalar Qattiq qoldiq,% Xlor-ioni,% Urug’ unib chiqishi va dastlabki o’suv fazasida Mirzacho ’l Farg’ona Xorazm 0,25-0,30 0,50-0,80 0,30-0,40 0,008-0,01 0,008-0,01 0,015-0,02 O’suv davrining keyingi fazalarida Mirzacho ’l Farg’ona Xorazm 0,30-0,40 0,75-1,20 0,50-0,80 0,01-0,02 0,02-0,03 0,01-0,02

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.Vorobyov S.A., К ashtanov A.N., Likov A.M., Makarov I.P. Zemle-delie. M.: Agropromizdat. 1991. 2. Ermatov A.Q. Sug’oriladigan dehqonchilik. T.:O’qituvchi. 1983. 3. Ermatov A.Q.,G’aniyev V. Dehqonchilik. T.: Mehnat. 1990. 4.Zaurov E.I. Dehqonchilikdan laboratoriya ishlari va amaliy mashg’u-lotlar T:. «O’qituvchi»,1979 . 5. Tursunxujaev Z., Bolkunov A. Nauchniyi osnovi xlopkovix sevooborotov. T.: Mehnat, 1987. 6.H.Sheraliev. M.Shodmanov Dehqonchilik. Ma’ruzalar matni T.:2004 7. Astanov R., Shodmanov M., Madraimova S. Sistema zemleldeliya .Tekst leksiy. T.: 2004. 8. O’zbekiston Respublikasining "Suvdan foydalanish to’g’risida"gi qonuni, T.1993. 9. U.Norqulov, X.Sheraliev «Qishloq xo’jaligi melioratsiyasi» T.2003.

Похожие

Tuproq kolloidlari va tuproqning singdirish qobiliyati. Tuproq unumdorligi

Tuproq кolloidlari va tuproqning singdirish qobiliyati. Tuproq unumdorligi

Don dukkakli ekinlardagi begona o’tlarga qarshi qo’llaniladigan pestidsidlar

Q’ishloq’xo’jaligi melioratsiyasi va uning turlari. Sug’orish melioratsiyasi.

O’simliklarning o’sishi va harakatlanishi