Tut daraxtiga tashqi sharoit omillarining ta’siri va tutni ko’paytirish usullari - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Tut daraxtiga tashqi sharoit omillarining ta’siri va tutni ko’paytirish usullari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

69.5 KB

www.arxiv.uz Tut daraxtiga tashqi sharoit omillarining ta’siri va tutni ko’paytirish usullari Reja : 1. Tashqi muhit to’grisida tushuncha va ularning o’simliklarga ta’siri 2. Tut o’simligining yorug’lik va issiqlikga munosabati. 3. Tutga suvni, tuproqni va havoni ta’siri. 4. Tutni urug’dan ko’paytirish. 5. Tutni vegetativ ko’paytirish usullari.

www.arxiv.uz 1. Tashqi muhit to’grisida tushuncha va ularning o’simliklarga ta’siri Tirik organizmning hayoti, tashqi muhit o’rtasidagi modda almashinuvidan iborat. Har bir o’simlik o’z tanasini tuzish ayrim organlarini o’stirish va rivojlantirish uchun zarur bo’lgan elementlarni tashqi muhitdan oladi. Tashqi muhit deganda biz yorug’lik, issiqlik, namlik, tuproq va havodan iborat faktorlarni tushunamiz. Ana shu omillar etarli bo’lsa, o’simlik yaxshi o’sadi va rivojlanadi. Aksincha, shu omillardan birortasi o’simlikning talabini qondira olmasa, o’sishdan to’xtaydi va qurib qoladi yoki tabiatini o’zgartirib, tashqi muhitga moslashishga majbur bo’ladi. Agrobiologiya fanining ma’lumotiga asoslanib, aytish mumkin-ki, tashqi muhitning barcha omillari o’simlik hayotiga baravar ta’sir etadi, ammo biri ikkinchisining o’rnini almashtira olmaydi. Masalan, issiqlik yorug’likning o’rnini bosa olmaydi. Lekin issiqlik vaqtincha etishmay qolgan taqdirda o’simlik yorug’likni ko’proq talab qiladi. Demak, o’simlik organizm uchun zarur bo’lgan tashqi muhit omillari bir-biridan ajralmasdir. Tut daraxtlarining aksariyat qismi O’zbekistonning pillachilik mintaqa rayonlaridagi eskidan sug’orib kelinayotgan erlarda o’sadi. Shu sababli sug’oriladigan erlarda namlikning etarli bo’lishi katta ahamiyat kasb etadi. Tuproqda namlik etishmasa tutning o’sishi sekinlashadi, barg xosili va bargdagi oqsil modda kamayadi, dag’allashadi, uning oziqlik sifati pasayadi. Me’yordan ortiq sug’orilgan va botqoq erlardagi tutlar ham yomon o’sadi. Tutning normal o’sishi uchun suv uning yoshiga va naviga, ekish qalinligi hamda Shakl berilishiga, tuproq xususiyatiga, barg novdalarini kesish miqdoriga qarab belgilanishi lozim. Tut daraxtiga ta’sir qiladigan asosiy tashqi muxit omillari bilan alohida - alohida tanishib chiqamiz. 2. Tut o’simligining yorug’lik va issiqlikga munosabati. Yorug’lik yashil bargli o’simliklar, shu jumladan tut daraxtning hayoti uchun zarur bo’lgan eng muhim omillardan biri bo’lib, fotosintez uchun energiya manbai hisoblanadi.

www.arxiv.uz Yoruglik o’simlikning o’sishiga anatomik tuzilishiga, bug’lanishiga va mineral moddalar bilan oziqlanishiga jiddiy ta’sir ko’rsatib, yorug’lik bosqichini o’tishiga ham yordam beradi. Issiqlik - o’simlik hayotida asosiy omillardan biri hisoblanib, uning o’sishi, rivojlanishi va hosilini osishida aktiv rol o’ynaydi. Tuproq va havo harorati mo’tadil darajada bo’lsagina o’simlikda har xil fiziologik va bioximik jarayonlar kerakli me’yorda o’tadi. Boshqa o’simlik kabi tut daraxtida ham talabga mos keladigan harorat bo’lgandagina har xil jarayonlar optimal darajada ro’y beradi. Masalan, tut urug’ining o’sishi rivojlanish va o’sishi fotosintez, suvning bug’lanishi gullarning ochilishi, mevalarning yetilishi, barg, tana va ildizda oziq moddalarning tuplanishi uchun har xil issiqlik talab qilinadi. Tut tez o’sib, mo’l va sifatli barg hosili berishi uchun mintaqada iliq kunlar ko’p bo’lishi kerak. Tut daraxtiga issiq havo (garmsel) ayniqsa yomon ta’sir qiladi. Issiq shamollar O’zbekistonning ayrim viloyatlari va Tojikistonning Vaxsh vodiysida ko’p bo’lib turadi. Ayrim yillarda garmsel ta’sirida tut barglari va xatto novdalari qurib qoladi, natijada kelgusi yil barg hosili juda kamayib ketadi. Ba’zan quyosh nurlari ta’siridan yosh tutlarining tanasi po’kaklashib, keyinchalik daraxt butunlay qurib qoladi. Ularni garmseldan saqlash uchun tutzorlarning atrofiga bir necha qator qilib ixota daraxtlar o’tkazish. zarur. Ixota daraxtlar issiq shamolni to’sish bilan birga, tuproqdagi namlikning bug’lanishini kamaytiradi. Tut daraxtlarining tanasi oxak bilan oqlash kerak. Bu tananing oftob urishidan saqlaydi. Tutning normal o’sishida tuproqning harorati ham ma’lum darajada bo’lishi kerak. Chunki tut ildizlarida suv kelib turishi, ildizlarning mineral moddalar bilan oziqlanishi, o’sishi, nafas olishi va x.k. Lar. Tuproqning haroratiga bog’liqdir. Tuproqning harorati 5-6 C bo’lganda tut ildizida shira harakati boshlanadi. Tuproq issiqligi 20-27C ga yetganda tutning ildizi juda yaxshi o’sa boshlaydi. Shuni ham aytish kerakki, tuproq harorati turli chuqurlikda turlicha bo’ladi. Tuproqning yuza qatlamida harorat keskin o’zgarib turadi.

www.arxiv.uz 3. Tutga suvni, tuproqni va havoning ta’siri. Tutni yoshiga qarab suvga bo’lgan talabi. Umuman o’simliklarga suv omilining ta’siri yog’ingarchilik, tuproq va havodagi namliklar darajasini yig’indisi bilan bog’liqdir. O’simlikning normal o’sishi va rivojlanishi uning ildiz sistemasi orqali shimiladigan va barglari bilan bug’lanadigan suv miqdori mutanosibligi bo’lishi kerak. Agar shimiladigan suvga nisbatan bug’lanadigan suv miqdori ko’payib ketsa, o’simlikda tutzor holati yo’qolib, u so’liy boshlaydi. Suv o’simlik to’qimalarining asosiy qismini tashkil qilib, hujayralarni tarang holatda saqlab turadi. O’simlik ichidagi mineral va organik moddalar, hamda ildiz orqali tuproqdan keladigan tuzlar suv tufayli harakatlanib turadi. Suv tuproqdagi mineral moddalarni o’simlik o’zlashtira oladigan xolatgacha eritadi, Unda erigan bu tuzlar o’simlikning bargiga o’tib, fotosintez jarayonida ishtirok etadi. Bundan tashqari suv o’simlikda bug’lanish jarayonida ishtirok etib, yozgi jazirama issiqlarda o’simlikni qizib ketishidan saqlaydi. Nihoyat, o’simlik ildizi va novdalarining o’sishi, daraxtning barg hosili va sifati tuproqdagi suv miqdoriga bog’liqdir. Tut daraxtining yoshi va rivojlanish davrlari tuproqda namlikning har xil miqdorda bo’lishini talab qiladi. Masalan: urug’dan unib chiqish va niholchaning ko’karib chiqishi davrida tuproqdagi namlik talabchan bo’ladi. Chunki endigina o’sa boshlagan niholchaning hali rivojlanib ulgurgan ildizi tuproqning yuza qatlamidagi namlikdangina foydalana oladi. Bu davrda tuproq namligi yetarli bo’lmasa niholchaning o’sishi sustlashadi va oxiri qurib qoladi. Yosh niholchalarni dastlabki o’sish davrida tez-tez sug’orib turish kerak. Tut bargining sifati va xosiliga tuproq unumdorligining ta’siri. Tut daraxtining ildizi rivojlangan bo’lishiga qaramay, u oziq moddalarga juda talabchandir. Chunki ko’p yillik o’rmon daraxtlarining oziq moddaga boy barglar xazonrezgilikdan so’ng erga to’kilib, turoqdagi chirindi miqdorini ko’paytirgani holda tut daraxtlarining hamma bargli novdalari ko’klamga va takroriy qurt boqish uchun bir yoki bir necha marta kesib olinadi. Natijada tut barglari kuzda yerga juda kam to’kiladi, ya’ni tuproqni chirindiga boyita olmaydi. Yangi bargli novdalar

www.arxiv.uz xosil qilish uchun tut tanasidagi jamg’arilgan oziq moddalarning bir qismini sarflaydi va o’rnini qoplash uchun tuproqdan ko’p oziq moddalarni so’radi. Tutzorning tuprog’i kuchsizlanib, unga ko’p o’g’it solish talab qilinadi. Demak, tut daraxti ildiz sistemasining rivojlangan bo’lishiga qaramay, undan mo’l va sifatli barg hosili olish uchun, tutzorlar serunum, yumshoq tuproqli yerlarda tashkil qilinishi lozim. O’rta Osiyoning ko’pchilik yerlari qumli va qumoqli (Qoraqum, Qizilqum, Qarshi cho’llari ) tuproqdan iborat bo’lib, ular o’zidan suv, issiqlik hamda havoni yaxshi o’tkazadi, ammo namlik va oziq moddalarni o’zida saqlab qola olmaydi. Bunga sabab tuproqda chirindi juda oz (0,2 - 0,5 %) bo’lib, chirindili qatlamning qalinligi bir necha sm dan oshmasligidir. Shuning uchun bunday tuproqlarda tut daraxti juda yomon o’sadi. Tutzordagi daraxt qator oralarini o’z vaqtida ishlash va sug’orishni to’g’ri uyushtirish kabi tadbirlarni qo’llash tuproq unumdorligini oshirishda katta ahamiyatga ega. Shuning uchun tutzorlarning qator orasini va urug’ sepiladigan, hamda ko’chat ekiladigan yerlarni kuzda shudgorlab qo’yish, ko’klamda tuproq etilishi bilan boronalash va molalash zarur. Shuni ham aytish kerakki, erni yoppasiga bostirib sugorish yo’li bilan tuproqning unumdorlik xususiyatini buzib qo’yish va xatto uni botqoqlantirib yuborish mumkin. Bunday hol yuz bermasligi uchun tutzorlarni egatlardan jildiratib sugorish lozim. Xavoning ta’siri. Xavo o’simlikning hamma qismini o’rab olgan bo’lib, uning hayog kechirishida muhim rol o’ynaydi. O’simlikning er ustki qismi uchun kislorod etarli hisoblanib, u atmosferaning 21 %ni tashkil etadi. Ammo tuproqda kislorod atmosferadagidan ancha kam bo’lib, u ko’pincha o’simlikning urug’ini unishi va ildizni o’sishiga etishmaydi. O’simliklar uchun zarur bo’lgan karbonat angidrid gazi tuproqdagi o’simlik va xayvon qoldiqlarini parchalovchi mikroorganizmlar, hamda ildizlarning nafas olishidan hosil bo’ladi va tuproq o’simlikka ta’sir etadi. Tuproqda karbonat angidrid miqdori ko’payib, o’simlik ehtiyojidan ortiqchasi yuqori (atmosfera) ga ko’tariladi va o’simliklarda ro’y beradigan fotosintez jarayoni uchun foydalaniladi. Bunda o’simliklar tuproqdan 40% ga yaqin miqdorda karbonat angidrid oladi.

www.arxiv.uz Karbonat angidrid etishmasa, o’simlik fotosintez tezligini kamaytiradi. U o’rtacha darajada bo’lsa, bu jarayon o’simlikda kuchayadi. Xavosi kam tuproqlar karbonat angidridga serob bo’lishi tufayli tut ildizining o’sishiga va urug’ning unishiga salbiy ta’sir qilsa, bargda esa aksincha, assimilyasiya jarayonining keskin kuchayishiga va shuncha barg xosilining ortishiga ijobiy ta’sir etadi. Karbonat angidridning ko’payishi va uni tuproqdan ko’plab havoga ko’tarilishi uchun tutzorlarga etarlicha organik, hamda mineral o’g’itlar solib, tuproqqa yaxshi ishlov berish bilan sugorish orqali mikroorganizmlar faoliyatini kuchaytirish lozim. Kuchli shamollar ta’sirida yosh daraxtlarning o’sishi susayadi, tanasi bir tomonga qiyshayib o’sadi. Shamolning kuchi sekundiga 410 m. dan oshsa daraxt tanasi sinadi va xatto uni ildizi bilan qo’parishi mumkin. Tut daraxti shamolga chidamlidir: Undan qishloq xo’jalik ekinlarini sovuq va issiq shamollardan muxofaza qilishda ixota sifatida ham foydalaniladi. Tutni urug’’idan ko’paytirish. Tutni urug’idan va vegetativ ko’paytirishni o’ziga xos xususiyatlari va tutchilikda dastlabki urug’chilik ishlari. Tutchilikning asosiy vazifalaridan biri ko’chatlarni muttasil ko’paytirib borish asosida ipak qurtining oziqa bazasini tobora mustaxkamlashdir. Tut daraxtlari jinsiy (urug’dan) va jinssiz (vegotativ payvandlash parxishlash, qalamchasidan ekish) yuli bilan ko’paytiriladi. Tutni urug’dan ko’paytirish eng qadimiy usullardandir. Urug’ sepib texnik jihatidan oson bo’lib, lekin ko’p mehnat va mablag sarflanadi. Tutni urug’idan ko’paytirishning o’ziga xos kamchiliklari bo’lib jumladan, tut daraxti asosan ikki uyli bo’lganligi uchun tabiiy holatda ayrim navdor urgochi gulli daraxtlar boshqa bir xasak tug changi bilan changlanganda, bunday urug’dan etishtirilgan ko’chatlar sifatsiz bo’ladi. Bundan tashqari, urug’dan o’stirilgan tutning voyaga etishi uchun ko’p vaqt talab qilinadi. Urug’dan o’stirilgan ko’chatlardan tashkil qilingan buta shaklidagi tutzorlardan 3-4 va baland tanali tutzorlarning bargidan ipak qurti boqish uchun 7 - 8 yili foydalanish mumkin. Chunki buta tutzorga ekiladigan nihol 1 yil niholzorda va 2 yoki 3 yil yangi ekilgan joyda, baland tanali tutzorda yoki qatorlab ekilgan joyda o’sishi

www.arxiv.uz zarur. Bundan tashqari urug’dan o’stirilgan tut daraxtning mevaga kirishi ham shunga yarasha kechikadi. 'Tutni vegetativ usulda o’stirishda ona daraxt o’zining irsiy xususiyatini to’liq saqlab qoladi. Payvand va parxesh qilingan, hamda qalamchasidan o’stirilgan tutlarning bargi va mevasidan 2 yoki 3 yildan so’ng foydalanish mumkin. Parxesh va qalamchalash usullarini qo’llash tufayli tashqi muhit ta’sirida yaxshi xususiyatli bo’lib qolgan (mutasion o’zgaruvchanlik hodisasi ro’y bergan) ona daraxt novdasidan ko’paytirish yo’li bilan uning irsiyatini saqlab qolish mumkin. Biroq, payvantlash usuli bilan yuqoridagi o’zgaruvchan irsiy xususiyatni butunlay o’zgartirmay saqlab qolish mumkin emas. Chunki, payvanddust payvandtagga va aksincha, payvandtag payvanddustga ta’sir qilib, biri ikkinchisini qisman uzgartirishga sababchi bo’ladi. Bunday o’zgarish ruy berishi uchun uzoq vaqt talab qilinadi. Vegetativ usulni ham o’ziga yarasha ayrim kamchiligi bor. Masalan: ona daraxt kasallangan yoki zararkurandalar ta’sirida zaiflashgan bo’lsa (qalamchadan ko’paytirish bundan mustasno), bunda o’simliklardan vegetativ yo’l bilan urchitilgan yosh daraxtlar kasallanib, boshqa o’simliklarni zararlantirishi mumknn. Shu sababli vegetativ usulda ko’paytirish uchun soglom, baquvvat va yaxshi navli tut daraxtlarini tanlash lozim. Shunday qilib tutning urug’dan va vegetativ usullarda ko’paytirish afzalliklari bilan birga ularning kamchiliklari ham borligini ko’rib o’tdik. Shu munosabat bilan tutni ko’paytirishda qaysi bir usulni qo’llash kerak degan savol tug’iladi. Odatda, tutchilikda har ikki usulni qo’llashga to’g’ri keladi. Ко’plab tut niholi va ko’chatlarini etishtirishda asosan urug’dan ko’paytirilib, kam hosil tutlarning serhosil navdor tutlarga aylantirishda esa vegetativ usullardan foydalaniladi. Tut daraxtining navli xususiyatini saqlash maqsadida payvadlash qalamcha va parxish usuli bilan ko’paytirish bir qancha afzalliklarga ega bo’lsada, lekin O’zbekistonda xozirgi vaqtgacha tutni urug’dan ko’paytirish asosiy usullardan bo’lib kelmoqda. Chunki, pillachilikni tobora rivojlantirish uchun yil sayin bir necha o’n millionlab tut ko’chatlarini uning urug’i anchagina etishtirish mumkin.

www.arxiv.uz Seleksion navlarni payvandlash orqali ko’paytirishda ham payvandtag ko’chatlar urug’dan etishtiriladi. Faqat kalamchalash va parxishlash usullardagina urug’dan ko’patilgan ko’chatlar talab qilinmaydi. Binobarin, tutni urug’idan ko’paytirish pillachilikning ozuqa bazasini kengaytirishda katta imkoniyatga egadir. Avvallari tut urug’i jaydari Xasak tutdan tayyorlanar edi. Natijada ulardan kupaytirilgan tutlar mayda bargli, juda kam hosilli bo’lardi. Endilikda maxsus urug’chilik tutzorlar tashkil qilinib, ularga tanlab olingan erkak va urg’ochi gullarga ega navdor tutlar ekiladi. Bunday tutzorlarda serbarg va ozuqa sifati yaxshi bo’lgan duragay tut urag’lari tayyorlanadi. 1948 yildan boshlab Uzbekistonning tut kuchatlari va pillachilik bilan shug’ullanuvchi jamoa xo’jaliklari ana shunday maxsus urug’chilik tutzorlarda tayorlangan duragay tut urug’ini ekmoqdalar. Urug’chilik tutzorni mo’l va to’yimli barg hosili beradigan, har xil zararkuranda va kasalliklarga, hamda sovuqqa bardosh bera oladigan tut navlaridan tashkil qilish lozim. O’rta Osiyoda maxalliy tutning chatishtirishdan olingan oq tut turiga ta’luqli duragay tutlar sovuqqa ancha chidamli bo’lgani holda chet davlatlar (Yaponiya, Xitoy, Кoreya) dan keltilgan navlari yoki serhosil turlarga qarashli navlarni bir- biriga chatishtirib etishtirilgan duragaylar esa sovuqqa nisbatan chidamsiz. Duragay tutlar mahalliy navlarga va ayniqsa jaydari Xasak tutga nisbatan tez o’sib, mo’l barg beradi, juda kam shoxlaydi va xatto shoxlamasdan surx novda hosil qiladi hamda bargning satxi katta bo’ladi. 5. Tutni vegetativ ko’paytirish usullari. Tutchilik sohasida navdor tut daraxtlarni vegetativ yo’l bilan ko’paytirishda asosiy o’rinni ulash usuli egallaydi. Lekin ulash usullari nihoyatda xilma xildir. Bu erda Respublika va chet ellik olimlarning ko’p qirrali ilmiy ishlari va amaliy tajribalari bayon etiladi. Sanoro-xote-dae-ga-segu usuli T simon kesik hosil qilib kurtak payvand qilish va ikki tomonidan aylantirib boglashdan iborat. Naycha payvand - naycha kiygizish bilan payvandlash mevali tut daraxtlarini, yashil kurtaklarini payvandlash yo’li ko’paytirish usuli. Poya po’stlog’i bo’ylamasiga kesib payvandlash va

www.arxiv.uz ulangan joyi yuqorisida tirgak (ship) qoldirmay kesib tashlash. Po’stloqni T simon kesib payvandlash va qalkonining ustki qismini aylantirib boglash. Tut daraxtlari shox-shabbasiga qarab qalamcha ulash yo’li bilan payvandlash.Bunda payvandust sifatida tutlarning yuqori hosilli navlaridan tayyorlangan qalamchalari ishlatiladi. Po’stloq orasiga qalamcha solish yo’li bilan payvandlash. Uni o’tkazish uslubi Pyatigorsk pillachilik tajriba stansiyasi tomonidan ishlab chiqilgan va u Ukraina pillachilik stansiyasi xodimlari tomonidan takomillashtirilgan. Qishda niholchalar ildiz bo’gziga payvand solish. Bu usulni U. Quchqorov, F. Gatin va A. Pulatov (1977) lar tomonidan tavsiya qilingan. Qishda va erta bahorda kuzda kovlab olingan payvandtagda shira harakatini yurgizib payvandlashga kirishiladi. Madaniy tut daraxtlari navlarini maxalliy o’simlik shox-shabbasiga ulash mavjud tut daraxtlarini tezkorlik bilan yaxshilsh usullari. Qalamcharni ildizini payvandlash. Bunda payvantag sifatida ko’chatlarning kesib tashlangan ildizlari yoki o’q ildizlaridan foydalaniladi. Tut daraxtlarini parxesh yo’li bilan ko’paytirish. Parxeshlash deb ona o’simlikdan ajratilmagan holda ildiz oldirilgan poyaga aytiladi. Parxishlash bilan odatda qiyin ko’karadigan yoki mutlaqo qalamchasidan ko’paymaydigan madaniy o’simliklar ko’paytiriladi. Parxish qilish yo’li bilan ko’paytirish katta hajmda olib boriladigan bo’lsa, bunda parxish qilish bilan ko’paytiriladigan maxsus ona tutzorlar barpo etiladi. (Fyodorov 1954.) Tut daraxtlarini qalamchalaridan ko’paytirish. Tut daraxtlarini ko’paytirish borasidagi dastlabki ma’lumotlar o’tgan yuz yillikning ikkinchi yarmida paydo bo’la boshladi. Qalamcha qilib ekish tut daraxtlarini ko’paytiridashi bir muncha yangi usullardan sanaladi. Tut daraxtlarini qiyinchilik bilan ildiz oladigan turlari qalamchalaridan ko’paytirilishi usullari ko’p bo’lishi bilan birga lekin bularning hammasi uchun mo’tadil darajadagi xarorat, namlik va aerastya sharoitlarini yaratishga qalamchalarni ildiz oldirish jarayonida asosan tegishli haroratni vujudga keltirishga tarqaladi.

www.arxiv.uz Tutchilikda qo’llanishi mumkin bo’lgan usullardan bargli qalamchalarni parniklarda yoki polietilen pardalar po’stida etishtirish va ularning yoki yogochlashgan bargsiz qalamchalarini parniklarda yoki bo’lmasa ochiq erda ildiz oldirish usullari farq qiladi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1.Abduraxmanov A.,Rojdestvenskiy К .M. «Ipak qurti naslchiligi va urugchiligi». T. «Mehnat.q».1991y. 2.Ahmedov N. «Ipak qurti urugini jonlantirish». T. «O’qituvchi» 1992y. 3. Ahmedov N., Murodov S. «Tut ipak qurti biologiyasidan laboratoriya amaliy mashg’ulotlar»., T. «Raduga». 1995y. 4. Ahmedov N., Murodov S. «Tut ipak qurti embriologiyasidan laborotoriya amaliy mashg’ulotlar», T: « К onsauditinform» 1997y. 5. Ahmedov N. Murodov S. «Ipakchilik asoslari»,T: «O’qituvchi» 1998y. 6. Murodov S. «Umumiy entomologiya kursi» T: «Mehnat» 1986y. 7. Nasirillaev U. Jumanov U. «Pillakorlarga maslaxatlarimiz» T: «Mehnat» 1992y. 8. «Ipak» ilmiy-texnik axborotlar to’plami jurnali .1999-2004y. 9. «Respublika ipakchilik sohasini boshqarishni yanada takomillashtirish chora tadbirlari to’g’risida O’zbekiston Respublikasi vazirlar mahkamasining qarorlari». (1998 y. 3 aprel 2000y. 15 mart). 10. Axmedov N.,Murodov S. «Ipak qurti ekologiyasi va boqish agrotexnikasi» T:2004y. 11. Abdullaev U. «Tutchilik», «Mehnat».T.1991y. 12. Raxmanberdiev К . Duz- К ryatchenko M.A., Muxammedjonova Sh. Laborotorno prakticheskie rabot. «Matbuot».T:1978g. 13. Raxmanberdiev К ., Xibbimov M. «Tut daraxtini qalamchasidan ko’paytirish». «Mehnat». 1997y. 14. Raxmanberdiev. К ,Muhammadjonova Sh- Tut seleksiyasi. «Mehnat», 1988y.

Похожие

Mevali daraxtlar tok va tutni o‘g‘itlash

Ipakchilikni ahamiyati, vazifasi va O’zbekistonda ipakchilik ozuqa bazasini yaratish. Tut tanasining tuzilishi

Tut ipak qurti ekologiyasi

Tut kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari

Tut ipak qurtini biologiyasi va urug’ini jonlantirish tartibi