Tuproqlarni mikro-elementlar bo’yicha agrokimyoviy xaritanomasi - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Tuproqlarni mikro-elementlar bo’yicha agrokimyoviy xaritanomasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56 KB

Tuproklarni mikro-elementlar bo’yicha agrokimyoviy xaritanomasi Reja: 1. Mikro-elementlar, ularning o’simliklar xaetidagi urni 2. O’zbekiston tuproqlaridagi mikro-elementlar miqdori 3. Mikro - elementlarining tuproqdagi miqdoriga xaritanomalar tuzish. 4. Tuproqlarni mikro-elementlar mikdriga q arab guruhlanishi.

TAYANCH TUSHUNCHALAR: Makro va mikro-element, bor, malibden, mis, margonets, rux, kobalt, yod, ftor, tog’ jins, montomorillianit, kvarts, ta‘minlanganlik darajasi harakatchan miqdori, yalpi miqdori, gumus elementar uchastka. haydov qatlam, namuna olish chuqurligi, texiikasi, individual namuna, aralash namuna, analiz usullari, surim. Tuproqda o’simlik va hayvon organizimi uchun nixoyatda oz miqdorda zarur bo’lgan qator kimyoviy elementlar borki, ular mikroelementlar deyiladi. Mikro-elementlar jumlasiga bor (V).marganets (Mr), Molibden (Mo), mis (Сu), rux (Zn), kobalt(Сo), yod (J), ftor (G’), singarilar kiradi.bo’lardan ayrimlarigina biologik roli yaxshi o’rganilgan. Mikro elementalar o’simliklar va hayvonlar xayotida muxim fiziologik hamda biokimyoviy axaiyatga ega. Ular qator fermentlar, garmonlar va vitaminlar tarkibiga kiradi. Mikro elementlarnnig tuproqda yetarli bo’lmasligiyoki miqdorining oshib ketishi organizimlarda kechadigan biologik jaryonlarga salbiy ta‘sir etadi va turli kasalliklarga sabab bo’ladi. O’simliklar pasayib maxsulotlar sifati kamayadi. Xoizirgi vaqtda tuproqda mikro elementlar miqdori ularning birikish shakllari, tirik organizimlar xayotidagi rolini o’rganish hamda tuproqdagi miqdori va rejimini tartibga -solish tadbirlari sohasida ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. V.V.Kovolskiy tomonidan tuproqning mikroelementlar miqdorini ko’rsatuvchi biogeokimyoviy proventsiyalar karta -sxemasi tuzib chiqilgan. O’zbekistoning chorvachilik yaylovlari uchun yaratilgan ana shunday karta sxemalari katta amaliy ahamiyatga ega bo’lmoqda (MA Rish, Sh.M Nazarov). Tuproqda mikro elementlar miqdori birlamchi minerallar, qismi gil minerallar va organik moddalar tarkibiga bogoik va litosferadagidan farq q iladi. O’simliklarning mikroelementlar bilan ta‘minlanishi darajasini baholash uchun, uning tuproqdagi harakatchan formalarini bilish zarur. Tuproqdagi mikroelementlarning harakatchan shakldagi miqdori juda o’zgaruvchan bo’lib, tuproqning genetik xususiyatlariga, tuproqlarning madaniylashtirish holatiga va boshqa sharoitlariga bog’liq.

G.Ya.Rinks tuproqdagi harakatchan mikroelement miqdorini baholashning quyidagi gradatsiyalarini tavsiya etadi (mgqg hisobida). Mikroelementlar juda kam - С u <0.3: 2п<0.2: Mn<0.1: Со<0.2: Мо<0.05: В<0.1 Mikroelementlar kam-Сu<1.5: 2п<1: Mn<10: Со<1: Мо<0.15: В<0.2 Tuproqlar mikroelementlarga juda kambagal va kambagal bo’lganda tarkibida mikroelementlar bo’lgan o’g’itlarni ko’prokqo’llashni talab etadi. Hozirgi vaqtda mamlakatimizda, jumladan O’rta Osiyo respublikalarida tuproqning mikroelementlar bilan ta‘minlanishini ko’rsatuvchi kartogrammalar tuzib chiqilmokda. Bu materiallar mikroo’g’itlardan samarali foydalanish imkoniyatini beradi. Tuproqni mikroelementlar bilan boyishini asosiy manbasi bo’lib tuproq hosil qiluvchi ona jins hisoblaiadi. Uzoq davom etadigan tuproq hosil bo’lish jarayonida boshlangich tog’ jinsidagi kimyoviy elementlarni tanish bo’lgan qayta taqsimlanishi yuz beradi, lekin tog’ jinslaridagi mikroelementlarning uziga xos xossasi va kimyoviy xususiyati uzoq vaqt(amalda doimo) saqlanadi. Ona jinsda mikroelementlar qancha ko’p bo’lsa, tuproqda ham ular shuncha ko’p bo’ladi. Tuproqning mexaniq tarkibi ogirlashgan sari mikroelementlari miqdori shuncha ortadi. Lyossimon kumokda kumdagidan kobalt, xrom, strontsiy miqdori 2-2.5 barobar,nikel, vannadiy, titan, bariy, bor, marganets 3-4 marta ko’p. Karbonatlilik ham jinslarda mikroelementlar miqdoriii aniqlovchi muxim faktor bo’lib hisoblanadi. Neytral tuproqda marganets, karbonatli tuproqda kobalt ko’p bo’ladi. Berchlanish natijasida tuproqda vannadiy, xrom, marganets, kobalt, mis ko’payadi. MD H davlatlari tuproqlarida harakatchan mikroelementlar miqdori,mg|kg tuproqda. Tuproq Со В Cu 2 n М n М n Мо chim подэол 0.12 3.0 0.08- 0.38 0.05- 5.0 0.12-20 30-150 0.04 0.97 qora 1.10 2.2 0.38- 1.58 4.5- 10.0 0.10- 0.25 1.0-75 0.02 0.33

tuproq 0.90 1.5 0.23- 0.62 2.5- 10.0 0.09- 1.12 1.5-125 0.03 0.15 0.10 6.0 0.3-0.9 8.0- 14.0 0.06- 0.14 1.5-5-75 0.09 0.62 Bo’z тупрокkashtan 0057 2.25 0.38- 1.95 6.0- 12.0 0.03-0.2 1.5-75 0.06 0.12 qo’ng’ir Ona jinsdagi mikroelementlar miqdoriga minerologik tarkib ta‘sir ko’rsatadi. Mikroelementlarning eng ko’p kontsentratsiyasi montomorillonitda, eng kami- kvartsda bo’ladi. Montomorillanit soz tarkibiga kvarts kum va kumloklar tarkibiga kiradi, shuning uchun ham loyka mikroelementlarga boy bo’ladi. Mikroelemeitlar miqdori gumusga ham bog’liq, qancha gumus ko’p bo’lsa mikroelementlar hamshuncha ko’p bo’ladi. O’simlik maxsulotlarida mikroelementlarni optimal koitsentratsiyasi,mg|kg quruq moddada mis uchun-7-12, marganets uchun 40-70 ( 100 gacha), rux uchun-20-40, kobalt-0.5-1.0, yod-0.3-0.8, molibden-0.6-2.0: Tuproqshunoslik va agrokimyo ITI ning ma‘lumotlariga kura Farg’ona vodiysi va Mirzacho’lning sug’oriladigan tuproqlarida harakatchan mis miqdori juda kam. Bunday yerlarda misli o’g’itlar paxta hosildorligini 2.5-4 ts-ga oshiradi. Markaziy Osiyoning sugoriladigan yerlarida rux juda kam bo’lib, ayniqsa sabzavot ekinlari, makkajuxori va mevali daraxtlar uchun rux yetishmaydi. Markaziy Osiyoning bo’z tuproqlari,ayniqsa gumus ko’p o’tloq tuproqlarda harakatchan bor miqdori ancha ko’prok. Marganetsning tuporokdagi o’rtacha miqdori 0.085% bo’lib, bo’z tuproqlarda 0.06-0.07%, gidromorf tuproqlarda ancha ko’p. Ishqoriy va karbonatli tuproqlarda marganets kam harakatchan, kislotali tuproqlarda aksincha marganets ko’p. Bo’z tuproqlarda yod miqdori juda kam, u kislotali temirga boy tuproqlarda ko’p bo’ladi. To’q tusli bo’z tuproqlarda tipik bo’z tuproqlarga nisbatan yod ko’p bo’ladi.

O’simliklar uchun bor tanqisligi ko’pincha tundra tuproqlarida, ba‘zan torfli va chimli podzol tuproqlarda, karbonatli to’q (chimli-gleyli) botqoqlashgan, shuningdek kislotali tuproqlarda (kuchli ohaklangandan keyin) kuzatiladi. Tuproqlarda odatda temir ko’p bo’ladi,lekin ba‘zilarida o’simliklar o’zlashtira olmaydigan formada bo’lganliga sababli o’simliklar temir tanqisligiga uchrab turadi. Bu ko’pincha tarkibida kaltsiy ko’p bo’ladigan ishqoriy va karbonatli tuproqlarda yakkol namoyon bo’ladi. Molibden tanqisligini kislotali va kumli tuproqlarda kuzatish mumkin. Marganets tanqisligi kumli.karbonatli, torfli, qayir va o’tloqi qora tuproqlarda, neytral va ishqoriy tuproqlarda seziladi. Rux tanqisligi mexanik tarkibi yengil (kumli), neytral va kuchsiz ishqoriy (karbonatli), unumdorligi past tuproqlarda ko’proq kuzatiladi. Tuproq profili bo’yicha mikroelementlarni taqsimlanishi ma‘lum bir qonunga bo’ysinadi, unga mos ravishda mikroelementlarni 2 gruhga bo’lish mumkin: 1. Ishqoriy рН va tuproqda ishqoriy-er mettallari tuzlari yuqori miqdorda bo’lganda kam harakatchan bo’ladigan elementlar- mis, kobalt, rux, marganets va bor. 2. Yuqorida qayd etilgai sharoitda yetarli darajada harakatchan bo’lgan elementlar: molibden, yod biriichi guruh elementlari o’simlik ildiz sistemasi bilan olib chiqib ketilishi natijasida yuqori akkumulyativ gorizontda tuplanadi.Bunda kobalt, mis, rux ma‘lum darajada qisman chimli gorizontdan yuvilib ketadi va o’zining maksimumini A2 gorizontda namoyon etadi va ularni maksimumi gumusni miqdori eng ko’p bo’lgan qatlam bilan to’g’ri kelmaydi. Marganets va bor kam darajada illyuvialanadi.shuning uchun ular A2 gorizontga karaganda A1 gorizoitda ko’prok. Tipik bo’z tuproqlardagi kobalt, molibden miqdori Vinogradov bo’yicha klarkdan ozroq ko’p; mis marganets rux 20-30% ga kam yod 2 barobar kam, bor miqdori kvartsdan 7-8 marta ko’p. Bu O’zbekiston bo’z tuproqlar poyasini bor bilan boyigan keng biogeokimyoviy zonaga

kiritish mumkin. Ikkkinchi guruh elementi bo’lgan molibden ishkoriy muxitda harakatchan bo’ladi, yod esa рН ning keng diapazonida harakatchan bo’ladi. U tuproklarni yuqorgi gorizontlarida ham, bo’z tuproklarida ham tuplanmaydi. Bu fakt bo’z tuproqlarda gumus mikdorining kam bo’lishi va yodni singdirish uchun yetarli bo’lmasligi bilan tushuntiriladi. Ikkinchi guruh elementlari molibden va yod pastki qatlamlarda tuplanadi. Cho’l zonasi tuproqlarida molibden gips bilan birga to’planadi, yod esa gips qatlamida to’planadi. Tipik bo’z tuproqlarda kam harakatchan elementalar tuproq profilida yod va molibdendan yuqorida singdirilgan bo’ladi. Bo’z tuproqlarda ham cho’l zonasining avtomorf tuproqlarida ham margenets, rux, mis, kobalt kam. Tipik bo’z tuproqlarda ularning miqdori kvarkdan kam farq qiladi o’rtacha 20-30% ga yoki unga teng (kobalt). Och tusli bo’z tuproqlarda sur tusli qo’ng’ir va ular miqdori klarkdan 1,5-3 marta kam. O’zbekiton tuproqlaridagi molibden miqdori MDX tuproqlaridagi uning o’rtacha miqdoridan 20-30% ko’p, yod esa aksincha 2,5-4 marta kam. Bor miqdori hamma xollarda ko’p bo’lib tuproq Klarkini 3 (cho’l kum tuproqlari)- 8 (tipik bo’z) marta bosib ketadi. Gidromorf tuproqlarda margenets, molibden(O’rta Zarafshon qayirida), molibden va bor Mirzacho’lning pastlik qismida, yuqorgi 4-terassada tekshirilgan ko’pchilik mikroelementlar (rux.mis.kobalt, molibden, bor). Tuproq reaktsiyasi ishqoriy bo’lganligi sababli rux va misning harakatchanligi chegaralangan, shuning uchun ham ularning o’simlikdagi miqdori odatdagidan kam. Mn, Сo, 3 miqdori o’sim-liklarda me‘yorida (qayir o’simliklarida Mn kontsentratsiyasi juda ham yuqori). Molibden miqdori o’rtachadan yuqori - avtomorf tuproq o’simliklarida ozroq gidromorf tuproq o’simliklarida me‘yoridan 2-3 marta ko’p. Bor kontsentratsiyasi deyarli hamma holatlarda yuqori. Tuproqda yodning fiziologik ontog’eneslari ko’p(kaltsiy, magniy, strontsiy) Shuning uchun u o’simlik va hayvonlarda kam. O’zbekiston tuproqlarida Mn, V, Mo, 2n, Su, t birinchi navbatda aniqlanadi. Jadvallarda tuproqning mikroelementlar bilan ta‘minlanganlik darajasi keltirilgan. Unda mikroelementlar 5 ta ta‘minlanganlik guruhiga ajratilgan. Shu

asosida topografik asosdan foydalanib mikroelementlar. uchun agrokimyoviy xaritanoma tuziladi. Barcha ishlar Р 2 0 5 va K 2 0 ga o’xshash tarzda olib boriladi.

Adabiyotlar : 1. Niyozaliev, Otabekov va boshqalar "Agrokimyodan amaliy mashg’ulotlar" Toshkent "Mexnat" 1989 y. 2. A Mavlonov, I.CHumachenko, A Abdujalolov "Paxtachilikda agroximya xizmati" Toshkent, "O’zbekiston" 1978 y. 3. Ф.А. Юдин. "Методика агрохимических исследований" Москва. "Колос" 1980 г. 4. Составление и использавание почвенних карт. Под ред к.с-х. н. А.Д. Кашанского. Москва. Агропромиздат 1987 г. 5. Ю.Федорин, АПонамарева "Составление агрохимических картограмм" Казсельхозгиз, 1964 г. Алма-Ата. 6. Пособие по агрохимическому обслуживанию хозяств Казакистана. Под обш ред. Ю.С Папенко. Алма-Ата "Кайнар", 1977 г

Похожие

Dala pasporti va ularni ishlab chiqarishga joriy qilish

O‘g‘it qo‘llash tizimi fanining maqsadi vazifasi va asosiy masalalari

Agrokimyoviy laboratoriya tekshirishlari

Agrokimyoviy xizmat ko’rsatish

Tuproqni dalada tekshirish va xaritaga tushirish