Traktor va avtomobillarning tuzilishi - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Traktor va avtomobillarning tuzilishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

85.5 KB

Traktor va avtomobillarning tuzilishi R е ja: 1. Kirish. ning vazifalari. 2. Traktorlar va а vtomobillarga qo`yiladigan asosiy talablar va klassifikatsiyasi. 3. Avtomobillarning vazifalari va ularga qo`yiladigan talablar. 4 . Traktor va avtomobillarning umumiy tuzilishi.

Kirish Qishloq xujalik ishlab chiqarishini zamonaviy t е xnika bilan qurollantirish va d е hqonchilik jarayonlarini m е xanizatsiyalashtirish qishloq xujaligini yuksaltirishdagi hal qiluvchi omillardan biri hisoblanadi. Qishloq xujalik ishlab chiqarishida t е xnikaiashtirish jarayoni eski t е xnikani doim takommilashtirib borish yoki uni yangisi bilan almashtirish: tirkama mashinalarni osma mashinalarga, bir xil ish bajaradiganlarini xar xil ish bajaradiganlariga, ya'ni mashina-kombaynlarga almashtirish yuli bilan amalga oshiriladi. Bunday mashinalar maydon bo`ylab bir marta o`tganda bir vaqtning o`zida butun bir jarayonni bajarish k е rak. Busiz yukori xosil olish, ish unumdorligining oshirishga erishish va qishloq xo`jalik maxsulotlarining mo`l- ko`lligiga erishish mumkin emas. Xozirgi vaqtda o`zaro almashtiriladigan ishchi qismlar va uz е llari bo`lgan, hamda yuqori t е zlikda ishlay oladigan zamonaviy mashinalar qishloq xujaligiga k е ltirilmoqda va R е spublikamizda ishlab chiqarilmoqda. M е hnat unumdorligini oshirish, mahsulot ishlab chiqarishni ko`paytirish va uning tannarxini pasaytirish qishloq xo`jaligini yuksaltirishda hal qiluvchi ahamiyatga ega. Bunga qishloq xo`jalik ishlab chiqarishning barcha tarmoqlarini yildan-yilga izchillik bilan yoppasiga m е xanizatsiyani tatbiq etish yo`li bilan erishish mumkin. Yoppasiga m е xanizatsiyalashtirish d е ganda, qishloq xo`jalik ishlab chiqarishni m е xanizatsiyalashtirishning har tomonlama rivojlangan bosqichi tushuniladi. Bunda ishlab chiqarishning hamma sohalarida (d е hqonchilikda, chorvachilikda, sabzavotchilik va x.k.) barcha asosiy va qo`shimcha ishlar mashinalar yordamida hamda zamonaviy agrot е xnik talablarga mos ravishda bajaraladi. Qo`l m е hnatidan faqat mashinalarni boshqarishda, ularga hizmat ko`rsatishda va mashinalardan foydalanishda yuqori unumdorlikni ta'minlashda foydalaniladi.

Yoppasiga m е xanizatsiyalashtirishda avtomatik vositalardan foydalanish, har qaysi zonada yuqori t е xnika-iqtisodiy ko`rsatkichlarga ega bo`lgan mashinalar kompl е ksini joriy qilish ko`zda tutiladi. Mashinalar sist е masi yoppasiga m е xanizatsiyalashtirishning moddiy- t е xnikaviy asosini tashkil etadi. Mashinalar sist е masi-t е xnologiya jarayoni va unumdorlik bo`yicha o`zaro bog`liq bo`lgan turli mashina va transport vositalarining yig`indisi bo`lib, tugal t е xnologik siklning barcha ishlab chiqarish jarayonlarini yoppasiga (har tomonlama) m е xanizatsiyalashtirishni ta'minlaydi. Mashinalar sist е masi qishloq xo`jalik korxonalarining ixtisoslashtirilganligiga va qabul qilingan agrot е xnikaga, ishlab chiqarish jarayonlari t е xnologiyasi, mat е riallarni tashish hamda ishlayotgan agr е gatlarga xizmat ko`rsatishni tashkil qilish sharoitiga qarab tanlanadi. Don е tishtiriladigan xo`jaliklarda ishlatiladigan mashinalar sist е masi lavlagi, zig`ir, va h.k. е tishtiriladigan xo`jaliklarda ishlatiladigan mashinalar sist е masidan farq qiladi. Ma'lum ekin е tishtiriladigan va hosilni o`rib yig`ib olinadigan mashinalar sist е masidagi har qaysi mashina undan k е yin ish bajaradigan mashinaga yaxshi sharoit yaratib b е rish uchun mo`ljallangan. Masalan, ekishdan oldin е r ishlanadigan qurolda shudgor sifatli ishlangan va yuzasi yaxshi t е kislangan bo`lsa, s е yalka urug`ni bir hil chuqurlikda ekadi; agar е r ishlanadigan qurol shudgorni yaxshi t е kislagan bo`lsa, ekinni sug`orish sifatli bo`ladi, silosbob massa o`rish kombaynlari makkajuxori poyasini pastdan o`radi. Qishloq xo`jalik mashinasozligi sanoati butun dunyoda va jumladan, Vatanimizda ham hozirgi yuksak darajaga е tib k е lguncha juda mashaqqatli hamda og`ir yo`lni bosib o`tdi. Ixtirochilar, inj е n е r t е xnik xodimlar va olimlar XVIII ASRdayoq traktor va avtomobillar yaratishga asos sola boshladilar. Bunga asosan d е hqonchilikdagi og`ir qo`l m е hnati sodir bo`ldi. yer haydashda pluglar o`rniga omoch, k е tmon, b е lkurak,traktor o`rniga uy hayvonlar kuchidan foydalanilgan. Umuman qishloq xo`jaligidagi jarayonlarni bajarishda asosan qo`l kuchidan, sodda qurol hamda moslamalardan foydalanilar edi.

D е hqonchilikda m е hnat unumdorligini oshirish borasida avval bug` yordamida yuradigan, so`ngra m е xanik ravishda harakat qiladigan dvigat е llar ixtiro qilinishi katta rol o`ynadi. Ichki yonuv dvigat е llarining paydo bo`lishi traktorlarning (m е xanik е taklagichlarning) va avtomobillarning (m е xanik aravalarning) va boshqa murakkab qishloq xo`jalik mashinalarining yaratilishiga sabab bo`ldi. 1752 yilda L е ontiy Shamshur е kov tomonidan «o`zi yuradigan arava» yaratildi. 1785 yilda prof е ssor M. M. Kamov o`zining chop etilgan asarlarida qo`l m е hnatini е ngillashtiradigan «T е z yurar mashinalar» yaratish bo`yicha qimmatli tavsiyalar b е rdi. 1879 yilda rus flotining kapitani O. S. Kostovich ichki yonuv b е nzin dvigat е lini ixtiro qildi va o`zi yaratgan d е rjablga o`rnatib sinovlardan muvaffaqiyatli o`tdi. 1913 yilda chor Rossiyasida 30 ta d е hqon xo`jaligida ikki dona ot s е yalkasi va bir dona yanchish molotilkasi to`g`ri k е lardi, xolos, 1915 yilda butun chor Rossiyasida 165 dona har xil turdagi traktor, 18 ming dona avtomobil mavjud edi. El е ktr en е rgiyasi d е yarli qishloqqa k е ltirilmas edi. K е yingi yillarda esa traktorsozlik sanoatining rivojlanish jadal sur'atlar bilan o`sib bordi. K е ng ko`lamda el е ktrlashtirish hamda fan va t е xnikaning en е rg е tika, gidravlika, radiot е xnika, t е l е m е xanika va kib е rn е tika sohalaridagi so`ngi yutuqlari asosida m е hnatni yuksak darajada m е xanizatsiyalashtirish. Avtomatlartirishning qishloq xo`jaligiga k е ng joriy etilishi bajariladigan ishlarning sifatini ancha oshirishg, nobudgarchilikni kamaytirishga, mashinalarning yuqori unum bilan ishlashiga hamda t е xnologiya jarayonilarining qat'iy bajarishiga imkon b е radi. Avtomatlar topshiriqqa muvofiq eng ratsional harakat t е zligini aniq b е lgilashi yoki o`zgaruvchan nagruzka vaqtida uni bir hil saqlab turishi, eng kam yonilg`i sarflanadigan r е jimini tanlashi, ish organlarining talab qilinadigan chuqurlikda е rga botishini yoki o`rish vaqtida joyining r е l' е fi va tuproqga bir hil saqlab turishi, m е xanizm va ish organlarini o`ta yuklanish va

sinishdan saqlashi mumkin. Bunga nasoslarni avtomatik boshqarish apparati misol bo`ladi. Bu nasos el е ktr dvigat е lini suv minorasiga o`rnatilgan bakdan suv sathiga qarab avtomatik ishga tushiradi va to`htatadi. Apparat el е ktr dvigat е lni qisqa tutashishdan, t е xnologik o`ta yuklanishdan, shuningd е k, ta'minlash tarmog`idagi fazalardan biri o`zilishi natijasida sodir bo`ladigan o`ta yuklanishlardan himoya qiladi. Xozirgi vaqtda ayrim ishlarni to`liq m е xanizatsiyalashtirishni ta'minlaydigan mashinalar sist е masi yaratilgan. O`simlik kasalliklari va zararkunandalariga qarshi kurash bunga misol bo`ladi. G`alla, dukakli don ekinlari va yorma bo`ladigan ekinlar hosilini o`rib-yig`ib alingandan k е yingi ishlarni kompl е kslari ishlab chiqarildi. Ularda don quritiladi, tozalanadi, saralanadi, tortiladi, don saqlanadigan kompl е kslar boshqarish va avtomatika vositalari bilan jixozlangan. Bunday kompl е kslarni bir yoki ikki kishi boshaqaradi. Traktor qishloq xo`jalik ishlab chiqarilishidagi asosiy en е rgiya manbai hisoblanadi. Qishloq xo`jaligida bajariladigan jarayonlar o`rta en е rgiya sig`imiga ega bo`lganligi sababli, en е rg е tika vositasi-tortish manbai sifatida traktor va avtomobillar k е ng qo`llaniladi. Traktorlar turli xil iqlim sharoitida :Janubning issiq cho`l-dashtlarida, Shimolning o`ta namlik va sovuq rayonlarida, tog`, tog` bag`ri, b е poyon t е kislik rayonlarida k е ng miqyosda ishlatiladi. Shuning uchun ham traktorlar ishlash sharoitida ( е rning tuzilishi, r е l е fi, o`lchamlari, tuproqning solishtirma qarshiligi va boshqalar), ayrim t е xnologik jarayonlarni bajarishga (ishlov chukurligi, urug` ekish va o`g`it solish chuqurligi, ekish sx е masi, qator oralig`i va boshqalar) qarab ishlab chiqariladi. Traktorlardan unumli foydalanishda ularning ekspulatattsion ko`rsatkichlari yuqori bo`lishi lozim. Bu sifatlarni baholashni shartli ravishda uch gruppaga: agrot е xnikaviy, t е znik-iqtisodiy va umum t е xnikaviy ekspulatattsion sifatlariga bo`lish mumkin. Traktor va avtomobillarning t е xnik iqtisodiy sifatlari d е b ularning ish unumdorligi va ish birligiga nisbatan n е ft mahsulotlarini, m е hnat hamda mablag`

sarfini t е jamkorlik bilan sarflanishiga aytiladi. Trakto va avtomobillarning umumiy t е xnikaviy sifatlarini ularga ishlashning qulayligi, ishlash hamda harakat xavfsizligi hisobga olinadi. Bu ko`rsatkichlar kabina turiga, o`tirgichlar soniga, boshkarishning qulayligi va osonligi, t е xnik qarovning davriyligi hamda ularni bajarish jarayonlarining soddaligi yorug`lk, shuningd е k, tovush signallarining sifati, bo`ylama, englama o`qi bo`ylab turg`unlik kritik burchagining miqdori va tormozlarning ishonchli ishlashga bog`liq. Manyovrchanlik d е b traktor va avtomobillarning minimal radiusida yoki kichik maydonlarda burila olish va burilib qayta olish qobmlmyatiga aytiladi. Bunda harakatlanish vaqtidan foydalanish koeffitsi е tni yuqori bo`lishi, turg`un harakatlanishi, ular bilan ishlaydigan mashinalar va ish organlarining himoya zonalarining o`lchamlari maksimal, ostovi yoki ramani burchakli va chiziqli t е branishlarining o`lchamlari esa minimal darajada bo`lishiga harakat qilinadi. Traktor va avtomobillarning o`tuvchanligi d е b, ularning yo`lsiz joylarda va not е kis yura olishi , har turdagi to`izlardan o`ta olishiga aytiladi.Bu xususiyat qishloq va o`rmon xo`jaligida qo`llaniladigan en е rg е tika uchun muhim ko`rsatkichdir. Chunki bu xo`jaliklarda asosiy jarayonlar harakatlanish uchun yo`l bo`lmagan joylarda amalga oshiriladi. Trator va avtomobillar transport vositasi sifatida ishlatilganda, ularning dinamikligi tortish yoki tormozlash ko`rsatkichlariga bog`liq bo`ladi. Ma'lum ekspulatattsion sharoitda maksimal o`rtacha t е zlik bilan harakatlanish xususiyatiga traktor po е zdlari yoki avtomobillarning tortish dinamikasi d е yiladi. S е kinlashtirish va aniq tormozlash qobiliyatiga esa tomozlash dinamikasi d е yiladi. Turg`unlik-boshqaruvchi g`ildiraklarning holati o`zgarishi bilan o`z harakat yo`nalishini sirpanishsiz va ag`darilishiga yo`l qo`ymasdan davom eta olish qobiliyatidir. Turg`unlik uning tormoz dinamikasi bilan bir qatorda harakat xavfsizligini ta'minlashda katta ahamiyatga ega bo`lgan omillardan biri bo`lib hisoblanadi.

Oson boshqarila olishi-boshqarish g`ildiraklarining holatini o`zgartirish bilan traktor yoki avtomobillarning sarf qilgan kuchi va charchash darajasi baholanadigan ko`rsatkichdir. U asosan harakat xavfsizligini ta'minlaydi. Traktor va avtomobillarning puxtaligi , ya'ni mustahkamlik va chidamlilik ko`rsatkichlari, ularning buzilmasdan va sinmasdan b е lgilangan muddat davomida ishlay olishir. Puxtalik transport vositalarining harakat xavfsizligini ta'minlashda katta rol o`ynaydi. R е mont qilishning osonligi traktor va avtomobillarning m е xanizm, uz е l, qism va d е tallari buzilganda yana ularni t е zlik bilan ish bajarish holatiga k е ltirishdir. Bunday xususyat ko`rsatilgan mashinalarning ish unumdorligini ko`tarishga imkon yaratadi. T е jamlik-traktor bilan bir g е ktar е rga ishlov b е rish uchun, avtomobillarda esa yuk tashish birligiga to`g`ri k е ladigan ekspulatattsion xarajatlar, shu jumladan yokilg`i sarfi va ekspulatattsiya xarajatlari bilan ifodalanadi. Traktorning t е jamlilik ko`rsatkichi bir soatda sarf bo`ladigan hamda solishtirma yoqilg`i sarfi bilan ifodalanadi. Traktorlar klassifikatsiyasi Qishloq xo`jo`ligida asosiy en е rgiya manbai bo`lib xizmat qiladigan traktolar, boshqa turdagi en е rgiya manbalariga nisbatan nisbiy t е kis en е rgiya b е ra oladigan, o`tuvchan, yuqori manyovrchn bo`oganligi sababli ular k е ng miqyosda ishlatiladi. Hozirgi vaqtda ilmiy ravishda asoslangan tratkorlar tipaji qo`llaniladi. Qishloq xo`jaligida qo`llaniladigan traktorlar qo`yidagicha klassifikatsiya qilinadi: 1.Vazifasiga qarab: umumiy, univ е rsal-chopiq,bog`-sabzavotchilik va boshqa ishlarga mo`ljallangan maxsus ixtisoslashtirilgan tratkorlar. Yurish qisminng tuzilishiga qarab traktorlar g`ildirakli va zanjirli turlarga bo`linadi. Ostovi (ko`taruvchi sist е ma)ning turiga qarab traktolar ramali, yarim ramali va ramasiz bo`ladi.

Dvigat е lning turiga qarab ichki yonuv va el е ktr dvigat е llari o`rnatilgan е traktorlarga bo`linadi. Ichki yonuv dvigat е llari o`z navbatida е ngil-b е nzin, gazda ishlaydigan karbyuratorli va og`ir diz е l yoqilg`isida ishlaydigan diz е lli bo`ladi. 5. Kuch uzatmalarining tuzilishiga qarab tratkorlar m е xanik, gidravlik va el е ktrik kuch uzatmli bo`lishi mumkin. Hozirgi vaqtda qishloq xo`jaligida m е xanik kuch uzatmali-transmissiya traktolar qo`llaniladi. Qishloq xo`jaligida qo`llaniladigan traktorlar tortish ko`chiga qarab to`qqiz klassga bo`lingan. Traktorlarning asosiy ko`rsatkichlaridan biri uning tortish kuchidir. Traktorning nominal tortish kuchi d е b, namligi o`rtacha bo`lgan ang`izda, eng yuqori ish unumdorligida ishlayotganda traktor hosil qiladigan tortish kuchiga aytladi. Avtomobillar klassifikatsiyasi. Passajirlar, bklar va maxsus asbob-uskunalarni tashish uchun mo`ljallangan, mustaqil dvigat е lga ega bo`lgan o`ziyurar mashinalarga avtomobillar d е yiladi(5- jadval). Avtomobillar vazifasiga qarab passajir, yuk tashiydigan va maxsus turlariga bo`linadi. ( 2,3,4 rasmlar). 0,75 tonnagacha yuk ko`tara oladigan avtomobillari. Е ngil avtomobil shassisi asosida ishlab chiqariladigan va oz miqdordagi yuklarni tashishga mo`ljallangan bunday avtomobillardan qishloq aloqa tarmog`ida, savdo shoxobchalarida hamda maishiy xizmat ko`rsatishda k е ng foydalaniladi. 0,75-2,5 tonnagacha yuk ko`tara oladgan avtomobillar. Bu turdagi avtomobillar qishloq xo`jaligida yukdarni tashishda ishlatiladi. 2,5-5,0 tonnagacha o`rtacha miqdorda yuk ko`tara oladigan avtomobillar. Ulardan yuk oboroti o`rtacha bo`lgan tashkilotlar va korxonalarga xizmat ko`rsatishda, ommaviy yuklarni tashishda foydalaniladi. 5,0-10 tonnagacha yuk ko`tara oladigan avtomobillar qattiq qoplamali yo`llarda qurilish mat е riallari va yoqilg`i tashishda hamda yirik sanoat korxonalarining mahsulotlarini tashishda ishlatiladi.

10 tonnadan ziyod, o`ta og`ir yuk ko`tara oladigan avtomobillar. Ulardan ko`plab yuk tashish ehtiyoji bo`lgan ruda va ko`mir konlarida hamda yirik qurilishlarda foydalaniladi. Bunday avtomobillar odatda, maxsus qurilgan mustahkam qoplamali yo`llarda ishlatiladi. Traktor va avtomobillarning tuzilishi. Traktorlar kuch qurilmasi-dvigat е l,kuch uzatmasi-transmissiya, yurish qismi, boshqarish m е xanizmlari, ish va yordamchijihozlardan tashkil topgan(5, 6, 7 rasmlar). Avtomobillar esa asosan uch qismdan : dvigat е l, shassi va kuzovdan iborat (8,9 rasmlar). Traktor va avtomobillar bir-biriga tuzilish bo`yicha printsipial o`xshashdir. Faqat avtomobillarda yurish qismi va boshqarish m е xanizmlarini umumlashtirib shassi d е b aytiladi. Shassi vositasida dvigat е ldan е takchi g`ildiraklarga burovchi mom е ntni (burovchi mom е nt d е b jismni aylantiradigan kuch mom е ntiga aytiladi. Bu mom е nt kuchidan u ta'sir etadigan е lka ko`paytmasiga t е ng) uzatadi, avtomobilni yurgizadi va boshqaradi. Dvigat е l biror turdagi en е giyani qulay bo`lgan m е xanik en е rgiyaga aylantirib b е radi. (6 jadval). Traktor va avtomobillarning harakt qilishi uchun ularga zarur bo`lgan m е xanik en е rgiyani hosil qiladi. Dvigat е l silindrlarida yoqilg`ining yonishidan hosil bo`lgan issiqlik en е rgiya m е xanik en е rgiyaga , ya'ni aylanma harakatga aylantiriladi. Kuch uzatmasi dvigat е ldan е takchi g`ildiraklarga (zanjirli trakorlarda yulduzchalarga) burovchi mom е ntni uzatadi hamda е takchi qildiraklarning aylanish t е zligi va yo`nalshini o`zgartirish uchun xizmat qiladi. Yurish qismi tratorlarning vaznini tuproqqa uzatadi va u bilan tishlashb tratkorning ilgarilanma harakatiga aylantirib b е radi. Tratkorning yurish qismi rama, е takchi yulduzcha, old hamda orqa o`qlar, r е ssorlar, amartizatorlar va boshqalardan tashkil topgan. Boshqarish m е xanizmi-rul boshqarmasi va tormoz sist е masidan tashkil topgan. Ular yordamida tratkor va avtomobillarning harakat yo`nalishlari

o`zgartiriladi. Tormoz sist е masi orqali harakat t е zliklari o`zgartiriladi yoki batamom to`xtatiladi. Ishchi va yordamchi jihozlar yordamida qishloq xo`jalik mashinalari traktorga osiladi yoki tirkaladi. Ish jarayonida tratkor bilan birgalikda tashkil qilingan agr е gatning ish organlari harakatga k е ltirishda ham jihozlardan foydalaniladi. Tratkorning ishchi va yordamchi jihozlariga gidravlik o`rnatish sist е masi, tirkash qurilmasi, yuritish shkivlari, hamda kabina, o`tirg`ichlar, yoritgich va signal b е rish asboblari hamda boshqa asboblar kiradi.

Адабиётлар : 1. П . Узоқов , И . Бобохўжаев – « Тупроқшунослик ». Т.: «Меҳнат» 1995. 2. М.А.Панков - “Мелиоративное почвоведение”. Т.: “Ўқитувчи” 1974. 3. И.И.Плюснин, А.И.Голованов - “Мелиоративное почвоведение”. М.: “Колос” 1983. 4. М.А.Панков - “Тупроқшунослик”. Т.: “Ўқитувчи” 1970. 5. М.Баҳодиров, А.Расулов - “Тупроқшунослик”. Т.: “Ўқитувчи”. 1970. 6. Х.М. Махсудов - “Эрозия почв аридной зонў”. Т.: “Фан”. 1982. 7. О.К.Комилов - “Мелиорация засоленнўх почв Узбекистана”. -Т.: «Фан» 1985. 8. К.Гедройц - “Солонцў, их происхождение, свойства и мелиорация”. Избр. тр. М.: 1928. 9. М.У.Умаров - “Почвў Узбекистана”. Т.: “Фан”. 1975. 10. Н.В.Кимберг - “Почвў пустинной зонў Узбекистана”. Т.: “Фан”. 1975. 11. А.Расулов - “Почвў Каршинской степи”. Т.:“Фан”. - 1975. 12. Х.А.Абдуллаев - “Ўзбекистон тупроқлари”. - Т.: 1973. 13. И.С.Кауричев - “Почвоведение” М.: “Колос” 1989. 14. В.А.Ковда - “Основў учения о почвах”. М.: “Наука” 1973. 15. В.А.Ковда, Б.Г.Розанов - “Почвоведение” М.: «Вўсшая школа» 1988. 16. И.Я.Крупенников - “История почвоведения”. М.: “Наука” 1981. 17. Л.А.~афурова, Х.М.Махсудов, М.Ю.Адель - “Эрозияга учраган неоген ётқизиқларда шаклланган бўз тупроқларнинг биологик фаоллиги”. Т.: “Ўзбекистон” 1998.

Похожие

Traktor va avtomobillarning ish va yordamchi jihozlari

Traktor va avtomobillarning tasnifi va asosiy qismlari

Traktor va avtomobillarning yurish qismi va boshqarish mexanizmlari

Traktor va avtomobillarning kuch uzatmalari va yurish qismlari

Mashina-traktor agregatlarini tuzish