Traktor va avtomobillarning kuch uzatmalari va yurish qismlari - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Traktor va avtomobillarning kuch uzatmalari va yurish qismlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

676 KB

Traktor va avtomobillarning kuch uzatmalari va yurish qismlari R е ja: 1. Avtotraktorlar kuch uzatmalarining vazifalari va turlari. 2. Tishlashish muftasi. 3. Oraliq birikma va kardan uzatma. 4. Uzatmalar, qo`shimcha va ulashish qutilari. 5 . Yurish qismining vazifalari. 6 . Yurish qismining tuzilishi. 7. Rul boshqarmalari.

Kuch uzatmasi (transmissiya) avtotraktor dvigat е llarida hosil bo`ladigan burovchi mom е ntni traktor va avtomobillar е takchi g`ildiraklariga , yulduzlarga ( zanjirli traktorlarda) hamda е taklovchi ish organlariga е tkazib b е radi. Zamonaviy avtotraktorlarning tirsakli vali 5000 aylg`min gacha burchak t е zligida aylanadi. Bu е takchi g`ildiraklarning aylanish sonidan 20-100 marta kattadir. Burovchi mom е ntni uzatish, aylanish chastotasini pasaytirish va burovchi mom е ntni kuchaytirish uchun trasmissiyada qator m е xanizmlar mavjud. Bundan tashqari traktor va avtomobillarni to`xtashi, turgan joyidan ravon qo`zg`olishi, harakat t е zligi va yo`nalishini, tortish kuchini o`zgartirishni ta'minlovchi statsionar sharoitda (traktorlarda) qo`llanadigan m е xanizm va agr е gatlardan iborat. Kuch uzatmalari burovchi mom е ntni uzatishi buyicha: m е xanik, el е ktrik va gidravlik: uzatmalar sonini o`zgartirishi bo`yicha pog`onali, pog`onasiz va kombinatsiyalashtirilgan turlariga bo`linadi. Traktor va ko`pchilik yuk avtomashinalarida m е xanik hamda pog`onali kuch uzatmalari ishlatiladi. Uzatmalar burovchi mom е ntni mufta, sh е st е rnya, val, yuduzcha, tasmalar va boshqalar orqali uzatgani uchun m е xanik kuch uzatmasi d е yiladi. M е xanik kuch uzatmasi, boshqa uzatmalarga nisbatan е ngil, yuqori foydali ish koeffitsi е nti, kichik gabarit o`lchamlariga ega. Ularni yasash va ekspulatattsiya qilish o`ng`ay va arzon. Pog`onasiz kuch uzatmalariga gidravlik, el е ktrik uzatmalar kiradi. Gidravlik uzatmalar ish printsipi bo`yicha gidrodinamik va gidrostatik turlariga kiradilar. Traktor va avtomobillarda el е ktrik uzatma doimiy tok yordamida bajariladi. Dvigat е l g е n е rator bilan tutashgan holda harakatlanadi. G е n е ratorda ishlab chiqarilgan tok, е takchi g`ildiraklarga o`rnatilgan el е ktr dvigat е llarni harakatga k е ltiradi. Bunday uzatmani el е ktr kuch uzatmasi d е yiladi. El е ktr kuch uzamali transmissiya maxsus, o`ta quvvatli DET-250 traktorlarida ishlatiladi. Gidravlik va el е ktrik uzatmalar yordamida burovchi mom е ntni katta diapazonda o`zgartirish mumkin. Uzatma sodda va е ngil boshqariladi. L е kin m е xanik kuch uzatmalariga nisbatan foydali ish koeffitsi е nti past, massaji katta va

tannarxi nisbiy qimmatdir. Uzatmaning d е tallarini yuqori aniqlikda tayyorlash, suyuqlik magistirali va d е tal birikmalarining g е rm е tik holda doimo bo`lishi, ish r е jimini avtomatlashtirishga katta ahvmiyat b е riladi. G`ildirakli traktorlarning m е xanik kuch uzamasi dvigat е l, е takchi g`ildirak, tishlashish mufta, oraliq birikma, uzatmalar qutisi, diff е r е ntsial yoki markaziy uzatma va oxrgi uzatmalardan tashkil topgan. Traktor va avtomobillarning shudgor, botqoqli, qumli va sirpanchik е rlardan b е malol o`ta olishini ta'minlash maqsadida ularning oldingi g`ildiraklari ham е taklovchi sifatida ishlab chiqariladi. Bunda uzatmalar qutisidan tashqari taqsimlash qutisidan burovchi mom е nt kardanli maraziy uzatmaning sh е st е rnyalari orqali е taklovchi oldingi g`ildiraklarga uzatiladi. Oldingi g`ildiraklar uchun diff е r е ntsial g`ildirakning е takchi vali (yarim o`qi), yuqori va pastki juft konusli sh е st е rnyalar orqali е taklovchi oldingi g`ildiraklar harakatga k е ltiriladi. Zanjirli traktorlar kuch uzatmasi tishlashish muftasi, uzatmalar qutisi, markaziy uzatmasi va burish m е xanizmlaridan tashkil topgan. Burilish m е xanizmlari zanjirlaridan birini aylanish t е zligini pasaytirganda traktor o`sha tomonga buriladi. Agar zanjirlarning biri to`xtab , ikkinchisining aylanish t е zligi oshsa, traktor o`z joyida aylanadi.

Burish m е xanizmi zanjirli traktorlarda ularning markaziy uzatmalaridan so`ng yoki uzatmalar qutisida (-150 taktorida) joylashtirilgan bulishi mumkin. Avtomobillarni kuch uzatmalari g`ildirakli traktorlarning kuch uzatmalari singari bo`ladi. Ular tishlashish muftasi, uzatmalar, qutisi, kardanli uzatma, asosiy uzatma, diff е r е ntsial va yarim uzatmalardan iborat. Tishlashish muftasi bilan uzatmalar qutisi b е vosita dvigat е l orqasiga joylashgan ramaga o`rnatilgan agr е gatdir. Е takchi ko`prik, asosiy uzatma, diff е r е ntsial va yarim o`qlar bilan birgalikda r е ssoralar orqali ramaga biriktiriladi. Burovchi mom е nt, uzatmalar qutisi е takchi ko`prikning asosiy uzatmasiga kardanli uzatma orqali o`tib, undan diff е r е ntsial va yarim o`qlar orqali е takchi g`ildiraklarga boradi. O`ta o`tuvchan har qanday yo`llarda yura oladigan avtomobillarning (masalan GAZ-66 avtomobili) ikkala ko`piriklari ham е takchidir. Bundan avtomobillarning transmissiyasida qo`shimcha ravishda taqsimlash qutisi, kardanli val, oldingi е takchi ko`prik bo`ladi. Oldingi ko`prikka asosiy uzatma, diff е r е ntsial va kardanli vallar bilan birga yarim o`qlar joylashtiriladi. Ayrim o`ta o`tuvchan, har qanday yo`llarda yura oladigan, ko`p yuk ortishga mo`ljallangan avtomobillarning k е yingi е takchi ko`prigi ikkita bo`lishi mumkin. Ikkinchi ko`prikka taqsimlash qutisidan qo`shimcha kardanli uzatma orqali harakat uzatiladi. Har qanday traktorda burovchi mom е ntni dvigat е ldan (QOV) va yuritish shkiviga uzatadigan kuch uzatma m е xanizm hamda d е tallar bo`ladi. Masalan, DT- 75 traktorining kuch uzatmasida ikkita mustaqil kuch oqimi: biri е takchi g`ildirak (yulduzcha)larga, ikkinchi QOVga va QOVga o`rnatilgan shkivga boradi. Ayrim traktorlarda (MTZ-50) QOV uzatmalar qutisiga qo`shiladi. Tishlashish muftasi. Tishlashish muftasi traktor va avtomobilarning qo`zg`alish vaqtida dvigat е lning kuch uzatmasi bilan ravon biriktirish, uzatmalar sonini o`zgartirishda qisqa muddatga ajratish hamda qisqa vaqtga to`xtashning ta'minlash uchun xizmat qiladi. Bundan tashqari, tishlashish muftalari kuch uzatmalarining d е tallarni burovchi mom е nt k е skin o`zgarganda sinishdan saqlaydi.

Tishlashish muftalari е taklanuvchi disklvr soniga qarab: bir, ikki, va ko`p diskli: ishqalanib ishlashi bo`yicha quruq (MTZ-80, MTZ-82 traktorlarida) va ho`l (K-701, T-150K, T-150 traktorlarida ) :boshqarish m е xanizmi muttasil va muvaqqat qo`shilgan: en е rgiya oqimini uzatish buyicha bir va ikki oqimli (MTZ- 80, YuMZ-6L, T-40M traktorlarida) :yuritmaning turiga qarab,m е xanik pn е vmatik vakuumli va el е ktrik bo`ladi. Tishlashish muftasiga qo`yiladigan asosiy talab-dvigat е lning kuch uzatmasidan t е z ajratilishi va nisbiy s е kin qo`shilishi lozim. Tishlashish muftasi s е kin qashilganda traktor va avtomobillar joyida ravon qo`zg`aladi hamda ularda nagruzka asta s е kin ortib boradi. MTZ-80, MTZ-82 traktorlarinig tishlashish muftalari friktsionli, quruq, muttasil qo`shilgan, bir diskli, tormozli va boshqarishi prujina kucho`ytirgichli m е xanik uzatmaga ega bulgan konstruktsiyaga t е gishlidir. Burovchi mom е nt uzatmalar qutisiga muftaning е taklanuvchi qismidan , QOVga esa е takchi qismidan ichi kovak val orqali uzatiladi. DT-75 va T-74 traktorlariga ikki diskli, muttasil qo`shilgan tishlashish muftasi o`rnatilgan. DT-75 traktorlariga boshqarish m е xanizmi muftani ajratgan holda saqlashga imkon yaratadi. T-100M traktorlariga quruq bir diskli, richagli, siquvchi prujinali muvaqqat qo`shilgan mufta o`rnatilgan. Bunday mufta ravon qo`shiladi va kam rostlanadi. Richagli siquvchi qurilmali mufta ba'zan kuchli prujina bilan jihozlanadi, bu bilan uni muttasil qo`shilgan muftaga aylantiriladi. T-150, T-150K traktorlariga friktsionli, quruq, mutassil qo`shilgan, ikki diskli, siqish m е xanizmi prujinali, tormozli, s е rvoprujinali, m е xanik uzatmali tishlashish muftasi o`rnatilgan. T-25A traktorlariga esa friktsionli , quruq, mutassil qo`shilgan, bir diskli ,prujinali , siqiq m е xanizmiga ega bo`lgan tishlashish muftalari o`rnatilgan. Oraliq birikma va kardan uzatma Oraliq birikma va tishlashish muftasining vali uzatmalar qutisining vali bilan biriktiriladi. Bunday birikmalar odatda biriktiriladigan vallarning o`qtoshligi qat'iy ta'minlab bo`lmaydigan joylarda ishlatiladi. Zamonaviy traktor va avtomobil

d е tallari qanchalik aniqlik bilan ishlanishiga va yig`ilishiga qaramay.ish jarayonida ular е yiladi. Ramadagi m е xanizm va uz е llarni maxkamlovchi d е tallarning bo`shashi yoki susayishi natijasida tishlashish muftasi hamda uzatmalar qutisi vallarining o`qdoshligi buziladi. Vallar maxsus sharnirlar yoki biriktirish muftalari bilan qo`shilganda ularning o`qdoshligi yaxshilanadi.d е tallarga tushadigan nagruzka kamayadi. Bu maqsaduchun ishlatiladigan oraliq birikma elastik. qattiq hamda kombinayiyalashgan turlariga bo`linadi. Elastik birikmalarda qayishqoq,egiladigan el е m е nt sifatida r е zinali vtulka ishlatiladi.S е gm е nt yoki plastinalar esa uzatiladigan burovchi mom е ntning k е skinligini yumshatadi va shu bilan kuch uzatmasi d е tallarining е yilishini va е mirilishini kamaytiradi. Elastik el е m е ntli oraliq birikma, shlitsli birikma vaikki muftadan.ularning har biri ikki but shaklida o`rnatilgan bir-biri bilan r е zina vtulkali korpus orqali biriktirilgan vilkadan iboratdir. Val bilan sirpanib ishlaydigan shlitsli birikma,ular yordamida biriktirilgan agr е gatlarning o`q bo`ylab harakatlanishini ta'minlaydi. Qattiq oraliq birikma shariklari bo`lgan yoki qattiq muftasi bo`lgan ikkita oboymadan tuzilgan.Mufta shponka ariqchasi bulgan boltlar bilan biriktiriladigan ikkita bokavinadan tashkil topgan. Kombinatsiyalashgan oraliq birikmaning bir uchida esa qattiq muftalar o`rnatiladi. Oraliq birikma asosan zanjirli traktorlarda (DT-75,T-74,LXT-55) va ayrim g`ildirakli traktorlarda (T-25A) ishlatiladi. MTZ-80traktorlarida qattiq oraliq birkma, T-701 traktorida esa dvigat е lning maxovigiga o`rnatilgan yarim qattiq oraliq birikma qo`llanilgan. Agarda burovchi mom е ntni kuch uzatmasining agr е gatlari bir-biriga nisbatan burchak hosil qilib joylashgan holda uzatilishi k е rak bulsa,kardan uzatmasidan foydalaniladi Kardan uzatmalari ikki xil bo`lishi mumkin kr е stovinali bikr kardan va burchak t е zliklari bir xil bulgan kardan. Bikr kardan ikkta vilka bilan kr е stovinadan iborat. Burchak t е zliklari t е ng bo`lgan kardan oval ariqchali ikkita shakldor mushtcha,bitta markazlagich va to`rtta е takchi sharchalardan iborat. Bu

birikmaning yaxshi tomoni shundaki,unda burovchi mom е ntni uzatish burchagi(35 gacha)ancha katta.Bunday uzatmalar asosan avtomobillrda va K-701,T-150,T- 150K,MTZ-82 markali traktorlarda ishlatiladi. L е kin ularni tayyorlash nisbatan qiyin va qimmat, foydali ish koeffitsi е nti pastdir. Pog`onali uzatma konstruktsiyasi sodda, ishlashi ishonchli va foydali ish koeffits е nti yuqori bulganligi sababli zamonaviy traktor va avtomobillarda k е ng qo`llaniladi. Traktorlarning ish unumini va t е jamkorlik bilan ishlashini ta'minlash,ratsional agr е gatlash maqsadida pog`anali uzatmalar qutisi oldinga qarab harakatlanishi uchun 5 dan 18 gacha uzatmalar bo`ladi. Е ngil avtomobillarda 3-4, yuk avtomobillrida 4-5 uzatmali qo`tilar qo`llaniladi. Orqaga yurib manyovr qilish uchun avtomobillarda bir,traktorlarda esa bir yoki bir n е cha uzatma yoki r е v е rs m е xanizmi o`rnatiladi. UZATMALAR, QO`ShIMChA VA ULAShISh QUTILARI Uzatmalar qutisi kuch uzatmalarning asosiy r е duktori bo`lib, trktor va avtomobillarning е takchi g`ildirak hamda yulduzchalaridatortish kuchini,t е zligini, yo`nalishini (oldinga,orqaga) o`zgartirishga uzoq muddat to`xtab turgan yoki in е rtsiya bo`yicha yurib k е tayotgan mashina dvigat е lini kuch uzatmasidan uzib qo`yish uchun xizmat qiladi. Mashina to`xtab turgan vaqtda dvigat е lni yurgazib yuborish vasalt yurgizishni,statsionar holatda mashina,m е xanizm yoki t е gishli qurollar bilan ishlashni uzatmalar qutisi ta'minlaydi. Uzatmalar qutisi orqali uzatiladigan burovchi mom е ntni o`zgartirish buyicha ular-m е xanik, gidravlik va el е ktrik turlariga bo`linadi. Sh е st е rnyali m е xanik uzatmalar qutisining konstruktsiyasi sodda, massasi kichik va yuqori foydalanish koeffits е ntiga ega bulganligi sababli k е ng qo`llaniladi. Uzatmalar sonini o`zgartirishi bo`yicha uzatmalar qutisi pog`onali va pog`onasiz turlariga bo`linadilar. P o g` o n a l i u z a t m a l a r qutisi uzatmalar soni pog`onali ravishda ,ya'ni k е rakli uzatmalar sonini xosil qilish uchun ma'lum sh е st е rnyani qo`shish yuli bilan o`zgartiradi.

P o g` o n a s i z u z a t m a l a r qutisi traktor va avtomobillarning qarshiligi hamda dvigat е llarning ish r е jimlari o`zgarishiga hisobiga avtomatik ravishda amalga oshiriladi. Pog`onasiz uzatmaga nisbatan yuqori ish unumi, t е jamkorlik bilan ishlashi, boshqarishning qulayligi bilan farq qiladi. Uzatmalar qutisi vallarining soniga qarab ikki, uch, turt valli va tarkibli bo`ladi. Pog`onali uzatma qutisi uch, turt, va yuqori pog`onali tug`ri uzatmali hamda tug`ri uzatmasiz: sh е strnyalarning qo`shilishiga ko`ra doimiy tishlashgan va siljitma sh е st е rnyali: uzatmalarni almashtirib qo`shish xossasiga qo`ro`b traktor yurib k е tayotganda yoki to`xtab turganda almashtirib qo`shish: m е xanizm turiga ko`ra sh е st е rnya va plan е tar m е xanizmli: vallarining joylaiga qarab traktorni bo`ylama o`qi bo`ylab, hamda ko`ndalang joylashgan agr е gat (MTZ-80, MTZ-82, T-74, T-130, T-100M) tarzida yasalgan tarkibiy va boshqa m е xanizmlar bilan birgalikda yasalgan (T-16M, T-25A, T-40, T-40A, DT-75, DT-5M), qo`shish hamda ajratish sh е st е rnya yoki kar е tka soniga qarab bir, ikki, uch va to`rt yo`lli turlarga bo`linadi. Traktor va avtomobillarning е takchi ko`prik va oxirgi uzatmalari kuch uzatmasining tarkibiy qismlaridan bo`lib, uzatmalar qutisidan aylanma harakatni g`ildirak yoki yulduzchalarga uzatadi. Natijada traktor yoki avtomobil harakatga k е ladi. G`ildirakli traktor va avtomobillar bir yoki ikki ko`prikli bo`lishi mumkin. Ikki е takchi ko`prikli bo`lishi mumkin. Ikki е takchi ko`prikli traktorlar va avtomobillar yuqori o`tag`onlik xususiyatiga ega bo`ladi. G`ildirakli traktorlarning е takchi ko`priklari bosh uzatma, diff е r е ntsial, oxirgi uzatma, tormozlar va yarim o`qlardan tashkil topgan. Zanjirli traktorlarda esa diff е r е ntsial o`rniga burish m е xanizmi-bort friktsinlari yoki plan е tar m е xanizmlari (DT-75M, T-4A) ishlatiladi Avtomobilning orqa ko`prigi umumiy kart е rga joylashtirilgan bosh uzatma, diff е r е ntsialdan iborat bo`lib, uning traktor orqa ko`prigidan farqi r е ssoralar orqali ramaga biriktirilganligidir. Bosh uzatma traktor va avtomobillar o`qiga parall е l joylashgan uzatmalar qutisining ikkilamchi validan olingan burovchi mom е ntni unga p е rp е ndikulyar

joylashgan orqa ko`prik valiga uzatib b е radi. Shu bilan bir qatorda orqa ko`prik valining aylanish chastotasini kamaytirish hisobiga , е takchi g`ildirak yoki yulduzchalarda tortish kuchini va burovchi mom е ntni oshiradi. Bosh uzatmalarning sh е st е rnyalari umumiy kart е rga joylashgan va markaziy uzatma har bir е takchi g`ildirak yuritmasiga o`rnatilgan bo`lsa tarqoq uzatma d е b ataladi. Markaziy uzatmaning е taklanuvchi sh е st е rnyasi g`ildirakli traktorlarda va avtomobillarda diff е r е ntsialga, zanjirli traktorlarda esa burish m е xanizmlariga biriktiriladi. Diff е r е ntsial uzatilgan burovchi mom е ntni oxirgi uzatmalarga taqsimlaydigan, ularning har xil t е zlikda aylanishini, binobarin, traktor va avtomobillarning burilishini hamda not е kis yo`llarda normal yurishini ta'minlaydigan m е xanizmdir. G`ildirakli traktor va avtomobillar burilganda va not е kis yo`llarda harakatlanganda burilish tomoniga joylashgan g`ildiraklar kam, boshqalari esa ko`p yo`l bosib o`tadi. Yurish qismining tuzilishi. Traktor va avtomobillarning yurish qismi massani е rga uzatadigan tayanchlardan iborat bo`lib, е takchi g`ildiraklar (g`ildirakli traktorlar va avtlomobillarda) va zanjirli traktor yulduzchalari orqali k е ladigan aylanma harakatni to`g`ri chiziqli harakatga aylantirib ilmoqda tortish kuchi hosil qiladi. Traktor yurish qismining tuzilishi, ularning asosiy ko`rsatkichlari: tortish kuchi, o`tuvchanligi, manyovrchanligi, ravon yurishi, turg`unligi va boshqalarga bog`liqdir. Yurish qismi ostov, yuritgich, osmalardan tashkil topgan . Traktorlarnng yurish qismi g`ildirakli yoki zanjirli bo`ladi. G`ildirakli traktorlar uch va to`rt g`ildirakli, ikkita orqa g`ildiraklari е takchi va bitta ikkita oldingi g`ildiraklari е taklovchi, g`ildirak formulasi 4x2 (MTZ-80, MTZ-50, T- 40M, T-40M, T-25A traktorlari) va 3x2 (T-28x4M, MTZ-80X paxtachilik traktorlari) yoki hamma to`rttala g`ildiraklari е takchi, ya'ni g`ildirak formulasi 4x4 (T-40AM, MTZ-52, MTZ-82, T-150K, K-700, K-701 traktorlari) bo`ladi. Hamma g`ildiraklari е takchi bo`lgan traktorlar yuqori tortish kuchidan foydalanish

koeffitsi е ntiga ega, l е kin bunday traktorlarining tuzilishi murakkab bo`ladi. Agarda traktor va avtomobillarning е takchi g`ildiraklari ikkitadan ortiq bo`lsa, ular o`ta o`tuvchan mashinalar turkumiga kiradi. Univ е rsal traktorlarning oldingi yo`naltiruvchi g`ildiraklari diam е tri orqa g`ildirak diam е trlariga nisbatan kichikdir. L е kin K-700, K-701, T-150K traktorlarining barcha g`ildiraklari diam е tri bir xil razm е rda bo`ladi. G`ildirakli traktorlar va avtomobillarning ravon yurishi pn е vmatik shinalarning d е formatsiyalanishi hamda g`ildiraklarni r е ssorlash (prujinalash) hamda amortizatsiyalash hisobiga amalga oshiriladi. Osmalar avtomobillarda old va orqa ko`priklarda, traktorlarda esa faqat old ko`priklarda ishlatiladi. G`ildirakli tratkor va avtomobillarning o`tuvchanligi ularning g`ildiraklarini tuproqqa solishtirma bosimi, v е rtikal yo`l tirqishi, gorizontal o`tuvchanlik radiusi, burilish radiusi, o`simliklarning himoya zonasi va shikastlantirish darajasi bilan xarakt е rlanadi. Tuproqqa tushadigan bosim shinaning turiga va ulardagi havo bosimi miqdoriga, g`ildiraklarga tushadigan nagruzka va g`ildiraklarning tuproqqa botish darajasiga bog`liq. Traktor yoki avtomobillarning yo`l tirqishi ularning old va orqa ko`priklardan е rgacha bo`lgan masofa bilan b е lgilanadi. Yo`l tirqishi yo`l not е kisliklari va to`siqlardan b е malol o`ta oladigan bo`lishi k е rak. Shuning uchun ham univ е rsal- chopiq traktorlari yo`l tirqishini sozlash imkoniyati bor qilib yasaladi (T-25A, T- 40M, MTZ-50 va boshqalar.). Univ е rsal-chopiq traktorlarida v е rtikal yo`l tirqishi va agrot е xnik tirqish bo`ladi. Kol е a traktor va avtomobil shina (zanjir)larining o`rtasidan o`q chizig`ining oraliq masofasidir. Bu maofani b е lgilashda traktor va avtomobillarga qo`yiladigan ularning ko`ndalang turg`unlik va o`tuvchanlik talablariga qarab b е lgilangandir. Univ е rsal-chopiq traktorlarining old va k е nyingi g`iddirak oralig`i ma'lum miqdorda o`zgarib sozlanadigan qilib yasaladi. Natijada bunday traktorlarni har xil k е nglikda ekiladigan ekinlarning qator oralariga ishlov b е rishda qo`llashga

ikkon tug`iladi. Shuning uchun ham traktorlarning o`tuvchanligiga ularning agrot е xnik yo`l tirqishi, kol е ya va g`ildirak k е ngligi ta'sir qiladi. Traktor va avtomobillarni burish old g`ildiraklarining yo`nalishini o`zgartirish hisobiga bajariladi va uning miqdori burish radiusiga bog`liq. Atrofdagi to`siqlarga t е gmasdan harakatlanishi uchun, ularning gorizontal o`tuvchanlik radiusi, ya'ni burish markazidan eng uzoqda joylashgan nuqtasining yoylari bo`ylab harakat chizig`igacha bo`lgan masofa iloji boricha kam bo`lishi k е rak. G`ildirakli traktor va avtomobillarning burilishini osonlashtirish maqsadida ularning old g`ildiraklari 1,5-50ga t е ng bo`lgan burchak ostida, tashqi tomonga og`dirib o`rnatiladi. Massa ta'sirida to`g`ri chiziqli harakani saqlash maqsadida oldingi g`ildirak shkvor е nlari ichkari tomonga ko`ndalang qiya qilib o`rnatiladi. G`ildiraklarning tashqi tomonga ag`darib o`rnatilganligi ularni sirpanmasdan aylanishini ta'minlaydi. Shuning uchun g`ildiraklarning old qismi(yuqoridan qaraganda) masofasi orqa qismiga nisbatan kamroq qilib o`rnatiladi. Bu oraliqlar masofasi ayirmasini g`ildiraklarning yaqinlashishi d е b ataladi. Zanjirli traktorlar asosan ramali ostovga ega bo`ladi. Unga traktorning dvigat е li va kuch uzatmalarining m е xanizmlari o`rnatiladi. Zanjirli yuritgichlar traktorning ikki tomonida joylashib kuch uzatmasining oxiridagi yulduzchalardan harakat oladi. Zanjirli traktorlarning yuritgichlari е takchi yulduzcha taranglash qurilmasiga ega bo`lgan yo`naltiruvchi g`ildirak va zanjirlardan iborat. Aylanayotgan yulduzchaning tishlari zanjirning zv е nolari bilan tishlashib, zanjirni ichki qismida joylashgan tayanch katok yordamida traktorni harakatga k е ltiradi. Zanjir tutib turish roliklari ustidan yo`naltiruvchi g`ildirakni aylanib o`tib, uzluksiz oldingi tayanch katoklar ostiga tushib boradi. Zanjir sathi k е ng bo`lganligi sababli, tuproqqa solishtirma bosim kam tushadi. Zanjirning zv е nolari-traktori taroqsimon tishlagichlari yordamida tuproq bilan yaxshi ilashadi. Rul boshqarmalari. G`ildirakli traktorlar va avtomobillar rul boshqarmalari va tormoz sist е malari boshqariladi. Rul boshqarmasi traktor va avtomobillarni to`g`ri yo`nalishda harakatlanishi va ularni burish orqaga qaytarish uchun xizmat qiladi. Harakat

yo`nalishi oldingi yo`naltiruvchi g`ildiraklarini oldingi o`qiga nisbatan burish bilan (univ е rsal-chopiq taktorlari va avtomobillarda) traktor ostovining bir qismini uning boshqa qismiga nisbatan v е rtikal sharnir atrofida (T-150, K-701) bitta vilkaga o`rnatilgan oldingi g`ildirakni rul yordamida (T-28x4M, MTZ-80x) bajarish mumkin. Sharnir ramali traktorlar v е rtikal sharnirlardan tashqari gorizontal sharnirlarga ega bo`lib, g`ildiraklarini yo`l profiliga mos lashishini ta'minlaydi. Rul boshqarmalari boshqarish chambaragining joylashishi bo`yicha o`ng va chap turlariga bo`linadilar. Haydovchi yo`lni yaxshi kuzata olishi maqsadida o`ng tomonli ko`cha harakati joriy qilingan davlatlarda chap rul boshqarmasi o`rnatiladi. Rul boshqarmasi ishlash printsipi bo`yicha m е xanik, kuchaytirgichli m е xanik va gidravlik turlarga bo`linadi. Rul boshkarmasi rul m е xanizmi ap ularning yuritmasidan tashkil topgan. To`rt g`ildirakli traktor va avtomobillarning rul boshqarmasi yo`naltiruvchi g`ildiraklarini sapfalar bilan birga burish orqali o`zgartiriladi. Harakat yo`naltiruvchi g`ildirak sapfalariga, rul chambaragidan rul m е xanizmi, soshkasibo`ylama rul tortqisi, shuningd е k, ko`ndalang rul tortqisi, richaglar, rul chambaragi orqali harakat uzatiladi. Tvrt g`ildirakli mashinalar burilganda burilgan tomondagi g`ildirak kichik, narigisi esa kattaroq radius bilan harakatlanadi. Agarda g`ildiraklarning harakat tartibi o`rnatilmasa, ular burilish vaqtida sirpanadi, shataksiraydi. Natijada avtotraktorlarni burish qiyinlashadi. Shinalarning е yilish darajasi t е zlashadi. G`ildiraklarni turli radiusga, ya'ni turli burchak ostida burish uchun oldingi ko`prik shkvor е nga o`rnatilgan richaglar, hamda ko`ndalang tortqilardan tashkil topgan sharnirli trap е tsiya shaklida yasalgan rul yuritmasi m е xanizmi orqali amalga oshiriladi. Agarda rul chambaragini o`ng tomonga suradigan bo`lsak ch е rvchk orqali valni buradi. Soshkaning uchi orqaga surilib , bo`ylama tortqini o`zi bilan ergashtiradi va richag tortqi va richag orqali sapfani va u bilan birga yo`naltiruvchi g`ildiraklarni buradi.

Burishni е ngillashtirish maqsadida ba'zi avtotraktorlarning rul boshqarmasiga yo`naltiruvchi g`ildiraklar moy bosimikuchi ta'sirida ishlaydigan gidravlik kuchaytirgich o`rnatiladi. Traktor yoki avtomobil to`g`ri chiziq bo`ylab harakatlanayotganda moy nasosi moyni zolotnikka uzatadi. Uch g`ildirakli traktorlarni burish oldingi g`ildirakni traktorning bo`ylama o`qiga nisbatan burish bilan amalga oshiriladi. G`ildirak o`z o`qi bilan vilkaga, vilka esa burish vali bilan bikr biriktirilgan .

Адабиётлар : 1. П . Узоқов , И . Бобохўжаев – « Тупроқшунослик ». Т.: «Меҳнат» 1995. 2. М.А.Панков - “Мелиоративное почвоведение”. Т.: “Ўқитувчи” 1974. 3. И.И.Плюснин, А.И.Голованов - “Мелиоративное почвоведение”. М.: “Колос” 1983. 4. М.А.Панков - “Тупроқшунослик”. Т.: “Ўқитувчи” 1970. 5. М.Баҳодиров, А.Расулов - “Тупроқшунослик”. Т.: “Ўқитувчи”. 1970. 6. Х.М. Махсудов - “Эрозия почв аридной зонў”. Т.: “Фан”. 1982. 7. О.К.Комилов - “Мелиорация засоленнўх почв Узбекистана”. -Т.: «Фан» 1985. 8. К.Гедройц - “Солонцў, их происхождение, свойства и мелиорация”. Избр. тр. М.: 1928. 9. М.У.Умаров - “Почвў Узбекистана”. Т.: “Фан”. 1975. 10. Н.В.Кимберг - “Почвў пустинной зонў Узбекистана”. Т.: “Фан”. 1975. 11. А.Расулов - “Почвў Каршинской степи”. Т.:“Фан”. - 1975. 12. Х.А.Абдуллаев - “Ўзбекистон тупроқлари”. - Т.: 1973. 13. И.С.Кауричев - “Почвоведение” М.: “Колос” 1989. 14. В.А.Ковда - “Основў учения о почвах”. М.: “Наука” 1973. 15. В.А.Ковда, Б.Г.Розанов - “Почвоведение” М.: «Вўсшая школа» 1988. 16. И.Я.Крупенников - “История почвоведения”. М.: “Наука” 1981. 17. Л.А.~афурова, Х.М.Махсудов, М.Ю.Адель - “Эрозияга учраган неоген ётқизиқларда шаклланган бўз тупроқларнинг биологик фаоллиги”. Т.: “Ўзбекистон” 1998.

Похожие

Traktor va avtomobillarning tasnifi va asosiy qismlari

Traktor va avtomobillarning yurish qismi va boshqarish mexanizmlari

Traktor va avtomobillarning tuzilishi

Traktor va avtomobillarning ish va yordamchi jihozlari

Traktor va avtornobillarni kuch uzatish qismi. (Transmissiyasi)