Taqsimot logistikasi - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Taqsimot logistikasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67.5 KB

Taqsimot logistikasi Reja: 1. Taqsimot logistikasi tushunchasi 2.Taqsimot logistikasining vazifalari 3.Logistik kanallar va logistik zanjirlar.

1. Taqsimot logistikasi tushunchasi «Taqsimot» so‘zi juda keng qo‘llaniladi, uning lug‘aviy ma’nosi – biror-bir narsani kimlargadir (nimalargadir) bo‘lib berish, unda har biriga o‘ziga tegishli qismi taqdim etilishi tushuniladi. Iqtisodiyotdagi taqsimot – bu ishlab-chiqarish jarayonining bir bosqichidir, oldin moddiy ne’matlarni ishlab-chiqarish, keyin esa taqsimlash, ya’ni yaratilgan mahsulotdagi har bir ishlab-chiqaruvchining ulushini aniqlash, lozim. Bunda ushbu ishlab-chiqarilgan mahsulotga bo‘lgan egalik xuquqi taqsimlanadi. Mahsulotlarning o‘zi esa, masalan ombordagi sabzavotlar, ishlab-chiqarish jarayoni ishtirokchilari orasida taqsimlanmaydi. Agrologistikada taqsimot deganda ushbu jarayonning buyumlashgan, seziladigan bir ma’nosi tushuniladi. Egalik xuquqlari taqsimoti bilan bog‘liq qonuniyatlar ham e’tiborga olinadi, ammo ular tekshirish va optimallashtirishning asosiy pred-meti hisoblanmaydi. Taqsimot logistikasida o‘rganiladigan asosiy predmet – mav-jud materiallar zaxirasining jismoniy taqsimot jarayonini ratsionallashuvidir. Mahsulotni qanday qadoqlash lozim, qaysi yo‘nalish bo‘yicha jo‘natish kerak, ombor-lar tarmog‘i kerakmi (kerak bo‘lsa, qanday?), qanday vositachilar kerak – aynan shu ma-salalarni taqsimot logistikasi yechishi lozim bo‘ladi. Logistika moddiy oqimlarning to‘liq boshqaruvini o‘rganadi va amalga oshi- radi, shuning uchun ham barcha bosqichlarda taqsimot masalalarini yechish, ya’ni nima-nidir kimlargadir bo‘lib berish zarur bo‘ladi:  tovarlar xarid qilinganda yetkazib beruvchilar orasida buyurtmalar taqsim- lanadi;  yuklar korxonaga kelib tushgandan so‘ng, ular saqlash joylari bo‘yicha taqsim-lanadi;  ishlab-chiqarishning har xil bo‘limlari o‘rtasida moddiy zaxiralar taqsim- lanadi;  savdo jarayonida moddiy oqimlar taqsimlanadi va hokazo.

Taqsimot logistikasi chegaralarini belgilab olish uchun, kapital ishlab-chiqa- rish jarayonining chizmasini ko‘rib chiqamiz (7.1-rasm), ma’lumki u uchta bosqichdan iborat. Ishlab-chiqarish vositalarini xarid qilish bosqichidagi moddiy oqimlar xarid logistikasining o‘rganish va boshqarish obyekti bo‘lsalar, ishlab-chiqarish bosqichi-dagi moddiy oqimlar – ishlab-chiqarish logistikasi obyekti hisoblanadi. Tayyor mahsulotlarning taqsimoti va realizatsiyasi bosqichidagi moddiy oqimlar esa – taq-simot logistikasining obyekti bo‘ladilar. Д Т П Т 1 Д 1 xarid ishlab-chiqarish taqsimot logistikasi logistikasi logistikasi rasm. Kapital ishlab-chiqarish jarayoni va logistikaning funksional sohalari. Taqsimot logistikasi bu iste’molchining talab va manfaatlariga muvofiq tayyor mahsulotni ungacha yetkazish jarayonidagi tashish, omborga qo‘yish va boshqa mod-diy va nomoddiy operatsiyalarni rejalashtirish, nazorat qilish va boshqarish to‘g‘ri-sidagi bilimlar majmuidir. Shu bilan birga ushbu axborotni uzatish, saqlash va qayta ishlash ham taqsimot logistikasi doirasiga kiradi. Taqsimot logistikasi quyidagi tamoyillarga asoslangan: moddiy va axborot oqimlarini boshqarish jarayonini marketing maqsadlari va vazifalariga bo‘ysunishi; taqsimot jarayonining ishlab-chiqarish va xarid jarayonlari bilan tizimli o‘zaro aloqasi (moddiy oqimlarni boshqarish nuqtai- nazaridan); taqsimot ichidagi barcha funksiyalarning tizimli o‘zaro aloqasi. Taqsimot logistikasining ta’rifi quyidagicha ifodalanadi: taqsimot logisti-kasi – bu xar xil ulgurji xaridorlar o‘rtasidagi, ya’ni ulgurji savdo jarayonida amalga oshiriladigan, o‘zaro aloqador funksiyalar majmuasidir. Chakana savdo jarayoni, odatda, Agrologistikada tadqiqot etilmaydi. Bu jarayon sama-radorligi, logistika doirasidan tashqaridagi omillarga bog‘liq, masalan is-te’molchilar psixologiyasini bilishga, savdo zalini bezash mahoratiga, reklamani tashkil etishga va boshqalarga. Chakana savdo jarayonida moddiy

oqimlarning ratsio-nal tashkil etilishi albatta zarur, ammo uning ahamiyati moddiy oqim xarakatining oldingi bosqichlaridagiga nisbatan ancha kam. Shuni ham aytish lozimki yuqorida aytilganlarning barchasi butun chakana savdo jarayoniga emas, (u o‘z ichiga ulgurji xarid va chakana savdolarni oladi), balki faqat-gina chakana savdoga, ya’ni iste’molchilarga xizmat ko‘rsatishga, tegishli. Taqsimot logistikasining o‘rganish obyekti – yetkazib beruvchidan iste’molchi-gacha bo‘lgan xarakat bosqichidagi moddiy oqimlardir. Moddiy oqim taqsimoti anchadan buyon faoliyatining axamiyatli tomoni bo‘lib kelmoqda edi, ammo nisbatan yaqindagina u eng muxim funksiyalardan biri mavqeiga ega bo‘ldi. Rivojlangan bozor iqtisodiyotiga ega davlatlarda 50-60chi yillargacha taq-simot tizimlari hech qanday boshqaruvsiz rivojlanib keldi. Taqsimot kanallarini tanlash, tovarlarni qadoqlash, ularni tashish va iste’molchiga yetkazishga tayyorlash, ishlab-chiqarish va materiallarni xarid qilish masalalari bir- biri bilan o‘zaro aloqada yechilar edi. Birgalikda taqsimot funksiyasini tashkil etuvchi ayrim kichik-roq funksiyalar, mustaqil funksiyalar sifatida ta’riflanar edi. 60-70-yillarning boshlaridagina, ishlab chiqilgan mahsulot taqsimotiga doir barcha funksiyalarni yagona boshqarish funksiyasiga birlashtirish samaradorligini oshirishga olib keli-shini angladilar. Buning natijasida taqsimot funksiyalari korxona va tashkilot-larning funksional boshqaruvi tuzilmasiga kiritildi. Savdodagi taqsimotning har xil funksiyalari integratsiyasiga, do‘konlarni ta’- minlovchi maxsus tuzilmalarni bo‘linishi va rivojlanishi misol bo‘lishi mumkin. Rivojlangan bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlarda, 70-yillarda, bunday taqsimot tuzilmalarini yirik chakana savdo tashkilotlari barpo etib, ularni rivojlanti-rishga kirishdilar. Taqsimot markazlarining samaradorligiga tovarlarning yirik partiyalarini olish munosabati bilan beriladigan chegirmalar hisobiga, yetkazib be- rish samaradorligi hisobiga, hamda bir taqsimot markazida xizmatlardan foydala- nuvchi do‘konlar zaxirasi to‘planishi hisobiga erishiladi.

2.Taqsimot logistikasining vazifalari - Taqsimot logistikasi, yetkazib beruvchi – iste’molchi munosabatlarida moddiy oqimni boshqarish bo‘yicha barcha vazifalar majmuini o‘z ichiga oladi. Bunda tayyor mahsulotni iste’molchigacha xarakati jarayonida yechiladigan moddiy oqimlar boshqa-ruvi vazifalari asosiy o‘rinni egallaydi. - Taqsimot logistikasi vazifalarini yechish jarayonida quyidagi savollarga ja- vob topish lozim: - qaysi kanal bo‘yicha mahsulotni iste’molchiga yetkazish; - mahsulotni qanday qadoqlash; - logistikaga omborlar tarmog‘i kerakmi, agarda kerak bo‘lsa, qanday, qancha va qayerda; - xizmat ko‘rsatishning qaysi darajasini ta’minlash, va boshqa qator masalalar. - Mikro va makro darajadagi logistik taqsimot vazifalari tarkibi har xil. Korxona darajasida, ya’ni mikro darajada logistika quyidagi vazifalarni o‘z oldi-ga qo‘yadi: - realizatsiya jarayonini rejalashtirish; - buyurtma qabul qilishni va qayta ishlashni tashkil etish; - qadoq turini tanlash, butlash haqida qaror qabul qilish, va yuklashdan oldingi boshqa operatsiyalar bajarilishini ta’minlash; - mahsulot yuklashni tashkil etish; - yetkazib berishni tashkil etish va tashishni nazorat qilish; - realizatsiyadan keyingi xizmat ko‘rsatishni tashkil etish. - Makro darajadagi logistika vazifalari quyidagilar: - moddiy oqimni taqsimlash chizmasini tanlash; - xizmat ko‘rsatiladigan hududdagi taqsimot markazlarning (omborlarning) op-timal miqdorini aniqlash; - xizmat ko‘rsatiladigan hududda taqsimot markazi (ombor) joylashuvining op-timal joyini aniqlash, hamda moddiy oqimni tuman, viloyat, mamlakat hududidan o‘tish jarayonining boshqaruvi bilan bog‘liq boshqa qator vazifalar.

3.Logistik kanallar va logistik zanjirlar. Moddiy oqim xom-ashyo manbaidan, yoki ishlab-chiqarishdan, yoki taqsimot marka-zidan chiqib, ishlab-chiqarishga, taqsimot markaziga yoki oxirigi iste’molchiga borib tushadi (rasm). rasm. Moddiy oqimni iste’mol tizimiga tushish variantlari Barcha xollarda moddiy oqim iste’molga borib tushadi, u esa ishlab-chiqarish yoki ishlab-chiqarish bo‘lmasligi mumkin. Ishlab-chiqarish iste’moli – bu jamiyat mahsulotini ishlab-chiqarish ehtiyoj- larida, mehnat vositasi yoki predmeti (buyumi) sifatida joriy ishlatilishidir. No- ishlab-chiqarish iste’moli – bu jamiyat mahsulotini noishlab-chiqarish sohalari- ning korxona va muassasalaridagi shaxsiy yoki aholi iste’moliga joriy ishlatili- shidir. Moddiy oqimning logistika chegaralarida xarakatlanishining barcha bosqich- larida uni ishlab-chiqarish iste’moli sodir bo‘ladi. Logistik zanjirni yakunlovchi so‘nggi bosqichdagina, moddiy oqim noishlab-chiqarish iste’moli sohasiga tushadi. Logistik zanjir ishlab-chiqarish iste’moli bilan yakunlanishi xam mumkin. Masalan: mehnat qurollari oqimi, zavodda ishlab-chiqarilgan traktorlar keyincha- lik yana ishlab-chiqarishda «iste’mol» qilinadi. Shuningdek, ishlab-chiqarish iste’- moliga, moddiy oqimlarning taqsimot markazidagi shakllanishi jarayoni ham kira- Қ айта ишлаш корхонаси Та қ симот маркази Та қ симот маркази С ў нгги истеъмолчиМоддий о қ им манбалари Қ ишло қ х ў жалик корхонаси Қ айта ишлаш корхонасиМоддий о қ им истеъмолчилари

di. Bu yerda saralash, qadoqlab yuk partiyalarini shakllantirish, saqlash, butlash kabi operatsiyalar amalga oshiriladi. Bu operatsiyalar majmui aylanish sohasidagi ishlab-chiqarish jarayonini tashkil etadi. Xarakatlanishning barcha bosqichlarida, moddiy oqim logistik jarayon ishti- rokchilarining mehnat predmeti sifatida xizmat qiladi. ishlab-chiqarish texnik maqsadlarda ishlatiladigan mahsulot xarakati bosqichida bu qayta ishlanmagan xom-ashyo materiallari, yarim tayyor mahsulotlar, butlovchi qismlar va boshqalar bo‘lishi mumkin. Tovar xarakati bosqichida moddiy oqim tayyor istemol mollari xarakatidan iborat bo‘ladi. Umumiy holda, moddiy oqimlarning yetkazib beruvchisi va iste’molchisi ikkita mikrologistik tizim sifatida nomoyon bo‘ladi, ular logistik kanal, yoki boshqacha qi-lib aytganda taqsimot kanali bilan o‘zaro bog‘langanlar. Logistik kanal – bu mod-diy oqimni muayyan ishlab-chiqarishdan uning iste’-molchisigacha yetkazishni amalga oshiruvchi, qisman tartibga solingan har xil vosi-talar ko‘pligidir. Moddiy oqimni yetkazib beruvchidan iste’molchigacha bo‘lgan xarakati jarayoni-ning muayyan ishtirokchilari tanlanmaguncha bu ko‘plik qisman tartibga solingan bo‘-lib qolaveradi. Bundan keyin esa logistik kanal logistik zanjirga aylanadi (4.3-rasm). Masalan mahsulotni vositachi firma orqali realizatsiya qilish xaqida qaror qabul qilinganligi, bu iste’molchi bilan bevosita ishlashni rad etib, taqsimot ka-nalini tanlashdir. Muayyan vositachi firmasini, muayyan tashuvchini, muayyan sug‘urta korxonasini tanlash esa – bu logistik zanjirni tanlashdir. Logistik zanjir – bu tashqi moddiy oqimni bir logistik tizimdan ikkin- chisigacha yetkazish bo‘yicha logis-tik operatsiyalarni amalga oshiruvchi, logistik ja-rayon ishtirokchilarining chiziqli tartibga solingan ko‘pligidir. T 1 D 1 T 1 Т n D m T n а) Моддий о қ имларни етказиб берувчиси Моддий о қ имларни истеъмолчиси

Т i Д j Т к b) shartli belgilashlar: T1...Tn – tovarlarni yetkazish bo‘yicha xizmatlar majmuini ko‘rsatuvchi, trans-port-ekspeditsion firmalar ko‘pligi; D1...Dn-distribyuterlar ko‘pligi; Rasm. Logistik kanalning logistik zanjirga o‘tishi. Iste’mol mollari taqsimot kanallarining ayrim variantlari 5.4-rasmda kel- tirilgan. Makrologistika darajasida, logistik kanallar va logistik zanjirlar bu mak- rologistik tizimlar orasidagi aloqalardir. Makrologistik tizimnmng turiga bog‘-liq holda taqsimot kanallari har xil ko‘rinishga egadirlar. To‘g‘ri aloqalarga ega bo‘lgan logistik tizimlarda taqsimot kanallari hech qanday ulgurji – vositachi fir- malarga ega emas. Egiluvchan tizimlarda esa bunday vositachilar mavjud. Taqsimot kanalini tanlashda, tovar xarakati shaklini – tranzit yoki ombor – tanlash amalga oshiriladi. Logistik zanjir tanlanganda – muayyan distribyutor, ta- shuvchi, sug‘urtalovchi, ekspeditor, bankir va hokazolar tanlovi amalga oshiriladi. Bunda turli xil ekspert baholari uslubiyotlari, operatsiyalarni tekshirish uslu- biyotlari va boshqalar ishlatilishi mumkin. Logistik kanalni tanlash imkoniyati, logistik jarayonlar samaradorligi oshi- shini muhim rezervi (zaxirasi) hisoblanadi. моддий о қ имни етказиб берувчиси моддий о қ имни истеъмолчиси

rasm. Iste’mol mollari taqsimoti kanallarining turli xil variantlari Taqsimot kanallarini ko‘rib chiqamiz, ular bo‘yicha tovarlar so‘nggi ishlab-chi- qarishdan taqsimot markazlari orqali oxirgi iste’molchiga borib tushadilar (5.5.- rasm). 8 транзит оқими 1 6 2 3 4 5 С ў нгги ишлаб- чи қ ариш А С ў нгги ишлаб- чи қ ариш В №1 та қ симот маркази (иш- лаб-чи қ ариш жойида) №1 та қ симот маркази (истеъ- мол жойида)И С Т Е Ъ М О Л Ч ИУлгуржи савдо омбори Ишлаб чи қ аришАгентлик фирмаси Ж ў натма савдо корхонаси Улгуржи савдо омбори Ишлаб-чи қ арувчининг тайёр ма ҳ сулот омбориЧакана савдо Чакана савдо Чакана савдо Чакана савдо Чакана савдо Чакана савдо

транзит оқими 7 rasm. Iste’mol mollarini taqsimot kanallarining tuzilmaviy chizmasi Ikkinchi yo‘nalish 1-6 aynan shu sabablarga ko‘ra noqulay. № 1 taqsimot markazi ishlab-chiqarish to‘plangan joyda joylashgan, va, odatda, bir xil tovarning katta hajmlarini olib-sotadi. Vositachilarning bu turi ham keng assortimentni shakl- lantirmaydi. Keng assortimentni, iste’mol to‘plangan joyda joylashgan,ulgurji savdo bilan shug‘ullanuvchi №2 taqsimot markazi shakllantiradi. Bu vositachi, iste’-molchiga maksimal xizmat ko‘rsatishga ixtisoslashgan. Shunday qilib, 1-7-5 kanali iste’molchiga eng yaxshi xizmat ko‘rsatilishini ta’minlaydi, lekin o‘z ichiga ikkita vositachini ham oladi, ya’ni tovar narxi ham eng yuqori bo‘ladi.

Adabiyotlar ro‘yxati 1. Anikin B.A. Logistika: Ucheb.posobiye. M.: Infra M. 2000 g. 2. Anikin B.A Praktikum po logistike. Uchebnoye posobiye. Moskva Infra-M 2002 g. 3. Gadjinskiy A.M. “Logistika” M 2003 g.– 407 s. 4. Gadjinskiy A.M. Praktikum po logistike. M.: IVS «Marketing», 2001 g. 5. Mirotin L.B., Sergeyev V.I. Osnovi logistiki. Uchebnoye posobiye. Moskva, “Infra-M”, 1999 g. 6. Nerush Y.M. Logistika. Uchebnik dlya vuzov.-3-ye izd., pererab. i dop.- M.: YUNITI-Dana, 2003 g. 7. Nerush Y.M. “Kommercheskaya logistika” M “Banki i birji” Izdatelskoye obyedineniye “YUNITI” 1997 g.-240 s. 8. Sarkisov S.V. Upravleniye logistikoy. Uchebnoye posobiye. Moskva ZAO «Biznes-shkola «Intel-Sintez» 2001 g. 9. Samatov G‘.A. Y.K.Qoriyeva. B.Payziyev. Raqobat muhitida xalqaro transport tizimi faoliyatining logistik ishonchligi. Toshkent 2003 y. 10. Chudakov A.D. Logistika. Uchebnik. M.: OOO «Izdatelstvo RDL», 2001 g. 11. Ballou R.H. Basic Buisness logistics. New York, 1987 g. 12. Cristopher M. The Strategy of distribution management. London, 1986 y. 13. Kearney A.T. Logistics Productivity the Competitive edge in Europe. – Chicago, 1994 y. 14. Magee J., Capacino W., Rosenfiueld D. Modern logistics management. – New York, 1986 y.

Похожие

Transport logistikasi

Xarid logistikasi

Logistika va marketing

Sifat o’zgaruvchanligi va uning statistik harakteristikasi

Logistik tizim to‘g‘risida asosiy tushunchalar. Logistikaning rivojlanish bosqichlari