Сутчиликнинг ҳалқ хўжалигидаги аҳамияти - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Сутчиликнинг ҳалқ хўжалигидаги аҳамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61.5 KB

Сутчиликнинг ҳалқ хўжалигидаги аҳамияти Режа: 1. Сутчилик иши фанининг аҳамияти, мақсади ва жамиятда тутган ўрни. 2. Фаннинг ривожланишида олимларнинг тутган ўрни. 3. Мамлакатимизда ва чет элларда сут саноатининг қискача тарихи ва ривожланиш истиқболлари.

Таянч иборалар. Сут саноати, технология, примитив усул,чорвачиликда ислоҳатлар. Сутдор қорамолчилик,микроб-бактерия,хомашё сут,табиий сут,андоза,кичик корхона,нодавлат хужалик,сутчилик иши. СУТЧИЛИК ФАНИНИНГ МАҚСАДИ ВА МУАММОЛАРИ Жумхуриятимиз раҳбарлари, хусусан юртбошимиз И.А.Каримов чорвадорлар ва сутчилик саноати ходимлари олдига шундай муҳим вазифаларни қуйишмоқдаки, улар аҳолини табора ўсиб бораётган талабини қондириш даражасида сут ва сут маҳсулотлари ишлаб чиқариш сут маҳсулотларини турини кўпайтиришни кўзда тутилади. Бундай муҳим вазифаларни ҳал қилиш учун сутдор қорамолчилигининг ривожлантириш, сутчилик саноатида сарёғ, пишлоқ, сут консервалари ва бошқа турли сут маҳсулотларини ишлаб чиқаришини кўпайтиришни таъминлаш даражасида сут хомашёсини етиштириш зарур. Сут ишлаб чиқаришни кўпайтириш билан биргаликда унинг сифатини ошириш мухим амалий аҳамиятга эгадир. Сутчилик иши фани зооинженер меҳнат фаолияти даврида муҳим ўринни эгаллайди. Шунинг учун фанни талабалар мукаммал ўрганишлари зарур. Чунки бу фаннинг мақсади инсон хаёти учун хаводек бўлган юқори сифатли сут за сут маҳсулотлари ишлаб чиқаришни ўрганишдир. Бу фан талабаларга куйидаги муаммоларни ўргатади, сут таркиби ва унга таъсир қилувчи омиллар(зоотехникавий биологик ва технологик); юқори сифатли сут(етиштириш) согиб олишни ташкил қилиш; сутни(фермада) соғиб олинган вактдаги табиийлигини то сутчилик саноати корхоналарига етказгунча сақлаш муаммолари, ҳар хил сут маҳсулотлари ишлаб чиқариш учун уни хомашё сифатида лаёкатлиги, ҳар хил сут маҳсулотлари ишлаб чиқариш жараёни (технологияси) ва бошқа бир қанча муаммоларни ўргатади.

Ҳозирги даврда жумхуриятимизда ишлаб чиқарилаётган сут микдори аҳоли талабини қондира олмаётир, унинг сифати паст ва ундан ишлаб чиқарилаётган сут маҳсулотларининг турлари (ассортимент) кам, ҳамда уларнинг сифати жаҳон андозалари талабларига тўлиқ жавоб бермаётир. Шунинг учун ҳам сутчилик иши фанини ютуқларини ишлаб чиқаришга кенг жорий; қилиш мухим амалий аҳамиятга эгадир. Мамлакатимизда сутчилик ишининг ривожланиши бир қанча буюк рус олимлари номи Билан узвий боғлиқ. Россияда сутчилик иши билан биринчи бўлиб Н.Н.Муравьев(1768-1840. й) шуғилланган. У 1907 й Москва атрофида махсус сутчилик лабораториясини бевосита молхона атрофида кўриб, жиҳозлаб сут маҳсулотлари ишлаб чиқаришни ташкил этди, У ўзининг «Молхона ишини бошқариш» китобида, сигирларни соғим усуллари, сутни совутиш сақлаш коидаларини баён этди. 1838 й.В.П.Бурнашев «Сут маҳсулотлари технологияси» китобини ёзади. Сигир сутини кимёвий таркибини биринчи бўлиб, П.А.Илъянков (1819-1847й) аниқлади. У ТКХАда кафедра мудири бўлиб ишлаб «Пишлоқ тайёрлашда кечадиган кимёвий процесслар» китобини ёзади. Мамалкатимизда сутчилик ишини ривожланишида А.В.Верешагин. А.А.Калантар, Г.С.Инихов, Я.С.Зайковский, М.М.Казанский, Р.Б.Давидов ва бошқаларни хиссаси каттадир. Н.В.Вершагин(1839-1907) Россияда пишлоқ тайёрлашни ярим саноат усулини йўлга қуяди. Бу хизмати учун у Москва қишлоқ хўжалик жамиятининг олтин медали билан мукофотланади. У 1871 й махсус мактаб очади ва 25 йил ўқитувчилик қилади. Жуда кўп шогирдлари сутчилик иши буйича йирик олим бўлиб етишадилар. И.В.Верещагин Вологод сарёғининг автори, У жуда кўп кўргазмаларда қатнашиб олтин медал олади. Бу соҳага Ав.А.Калантар (1859-1937) хизмати каттадир. 50 йил шу соха билан ишлаган. У сутчилик йиллариёқ «Баъзи рус пишлоқларининг таркиби» китобини ёзган. Россияда урчитилаётган сигир зотлари сутини химиявий таркибини ўрганган. Россияда сутчилик ишини 1890-1917 й бошқаради. Шу

даврда жуда куп лабораториялар, 20 та мактаб сутчилик иши билан шуғулланувчи ва 1 та Вологод сут хужалиги институтини (1911 й) очади. 1921-1929 й ТКХАда «Сутчилик иши» кафедрасини бошқаради. Жуда кўп шогирдлар етиштириб чиқарган, У 1929-1937 й. Ереван зооветеринария институтида кафедра мудири бўлиб ишлаган. 300 дан ортик; илмий мақола, биринчи брошюра китоблар авторидир. И,И.Мечников (1845-1916) сут маҳсулотларини микробиологиясини ўрганиб, организм учун фойдали эканлигини биринчи бўлиб исботлаган. А.Б.Чичкин (1862-1947) биринчи бўлиб Москвада 1893 й. Сут заводи қуради, сут соғишни ташкил килади. Сутнииг сифатини текширувчи мукаммал лаборатория қуради. Я.С.Зайковский Омск қишлоқ хўжалик институтида сутчилик иши кафедрасини бошқарган (1806-1952). У «Сут ва сут маҳсулотлари химияси ва физикаси» китобини ёзади. Сибир қорамолларининг барча хоссаларини ўрганган. Г.С.Иников (1886-1969 ) студентлик йилларидаёк сутчилик иши билан қизиқиб, у «Яраславль зотли сигирлар сутининг кимёвий таркиби» мавзусида диплом иши ҳимоя қилади. У узоқ йиллар Москва Гўшт-сут институтида кафедрани бошқаради. 150 илмий иш автори, асосий илмий асарлари сут ва сут маҳсулотларига бағишланган. Р.Э.Герлах (1873-1953) академияни (ТКХА) битириб, Волгоград сут хужалиги институтида сўнгра Москва зоотехния институтида ишла ган, 1929- 1942 й ТКХА сутчилик иши кафедрасининг бошқарган, Энг буюк асари «Колхоз ва созхозларда сутчилик ишини бошқариш» асаридир. А.Ф.Войткевич (1876-1950) Москва университетида 1932-1950 йиллари, сўнгра ТКХА микробиология кафедрасини бошқарган, Ацидофил маҳсулотлари пархез ва шифобахш ичимлик эканлигини аниқлаган. Уни ёш қишлоқ хужалик хайвонларига ичиришни тавсия килган. С.В.Парашук(1870-1950) сут ва сут маҳсулотларини микробиологик текшириш усулларини яратган олим, ширдон ферменти ва пепсин,

хусусиятини ўрганган. 300 дан ортиқ илмий иш, брошюра, илмий ва ўкув китобларининг автори. У Ленингрд сут саноати инженерлари институтини очиш буйича ташкилотчиларидан бири ва умрини охиригача сут ва сут маҳсулотлари технологияси кафедрасини бошқаради. Р.Б.Давидов (1809-1975) сутчилик ишининг ривожланишида катта ҳисса қўшган олим. 1942-1970 йиллари ТКХАда кафедра мудири бўлиб ишлаган,- Зав,кафедра «Сут консервалари ишлаб чиқаришни илмий асослаган биринчи олимлардан ҳисобланади. 1930 та илмий иш, жуда кўплаб брошюралар, монография ва ўқув китобларининг муаллифидир. Унинг кўплаб илмий асарлари сут ва сут маҳсулотларини кимёвий таркибига ҳар хил омилларини таъсирини ўрганишга бағишланган Мамлакатимизда сутчилик ишига С.М.Кочергин, А.А.Папов, М.М.Казанский, Д.А.Гранский ва бошқалар ҳам ҳиссаси каттадир. Жумхуриятимизда сутчилик иши асосан иккинчи жаҳон урушидан кейин ривожлана бошлади. Сутни саноат асосида қайта ишлашга мулжалланган заводлар қурила бошланди. Сутчилик ишига мамлакатимизда катта ҳисса қўшган олимлардан, академик Ш.А.Акмалхонов, У.Н.Носиров, К.К.Карибоев, И.Х.Хидиров, М.М. Мирхидоятовлар ҳисобланади. Улар ўз илмий изланишларида мамлакатимизда урчитилаётган турли зотга мансуб сигирлар сутининг кимёвий таркиби турли хусусиятлари ва уларга таъсир қилувчи омилларни ўрганган. Улар томонидан хомашё сут сифатида улардан турли сут маҳсулотлари тайёрлаш ва тайёр сут маҳсулотларининг сифати тўғрисида илмий изланишлар ўтказилиб ишлаб чиқаришга тавсияномалар берилган. Кишиларни сутга озиқ-овқат сифатида бўлган қизиқиши жуда узоқ ўтмишга эга. Айниқса унинг тўйимлигидан ташқари, пархезли ва шифобахшли хусусияти қизиқтирган. Шунинг учун уни ишлаб чиқаришни кўпайтириш ва сифатини яхшилаш билан шуғулланилган.

Рим ёзувчиси Варрон (эрамиздан олдинги I асрда) узининг «Қишлоқ хўжалиги» китобида юқори сифатли сут соғиб олиш туғрисида фикр юритган. XI асрларга келиб олимлар томонидан сут маҳсулотлари тўғрисида фикр юритилади. Сутчилик қорамолчиликни Россияда қадимдан ривожланган ва сарёғ етиштирган. 1575 йилдан сарёғ экспорт маҳсулотлари сифатида ҳисобланади. 1870 йилгача сутчилик қорамолчилиги асосан помещиклар қўлида эди. Сут сарёғ ва пишлоқ ишлаб чиқариш учун ишлатилар эди. Деҳқонлар қўлида сутдор қорамол жуда кам, улар ўзлари учун сарёғ, каймоқ, чакки ишлаб чиқарган эдилар. Россияда XIX асрнинг иккинчи ярмида темир йул курилиши Петербург, Москва каби йирик шаҳарларга сут ва сут маҳсулотларини бузилмасдан манзилга етказишни амалга оширади.. Россиянинг Марказий вилоятларида сарёғ ва пишлоқ ишлаб чиқарадиган заводалар қурила бошлади. XIX аср охририга бориб трансибиръ темир йўли қурилиши, Сибирда сутчилик қорамолчилигини ривожлантиришига олиб келди. 1894 йил Курган шахрида биринчи сарёғ заводи қурилди. Сибирда етиштириладиган сутнинг 90% дан ортиғи сарёғга ишланарди. Ушбу сарёғлар дунё бозорига чиқарилади. 1900 йилгача 275, 1913 йилда 4000 сарёғ заводлари ишлар эди. 1918 йилдан бошлаб бу соҳа олдин уюшма ҳолатда ривожланади. Сунгра 1924 йилга келиб «Маслацентр» ташкил қилинди. Бу даврда уюшмалар кенгайтирилган тарзда тузилиб, юзлаб сут махсулотлари тайёрлайдиган заводлар қурилди, шулар ичида механизациялашганлари ҳам мавжуд эди. 1930 йилга келиб сут ва сут маҳсулотларини тайёрлашни, ҳамда бу соҳани қайта қуришга тўғри келди. 1939 йилга келиб гўшт ва сут саноати Вазирлиги тузилди. Иккинчи жаҳон уруши бу соҳани бирмунча издан чиқарди. Тезда, 1947 йилда қайта тикланди ва чиқарилаётган сутмаҳсулотлари хажми анча кўпайди.

Иккинчи жаҳон уруши йилларида Собиқ СССРнинг Европа қисми республикаларида сутдор қорамолчилик кескин инқирозга учради. Сут саноати эса тубдан издан чиқди. Жуда кўплаб сут комбинатлари ва сут заводлари шимол минтақаларига ва Ўрта Осиё республикаларига эвакуация қилинди. Натижада бу ўлкаларда сутдор қорамолчиликни ривожлантириш чора-тадбирлари қурилди. Чунки эвакуация қилинган завод ва комбинатларини хомашё сут билан таъминлаш масаласи долзарб масалалардан ҳисобланади. Жумхуриятимизда сутчилик иши асосан Собик СССРнинг 1939 йилда тузилган гўшт ва сут саноати министрлиги билан узвий боғлиқдир. Бу даврдан бошлаб жумхуриятимизга сутни қайта ишлайдиган заводлар қурила бошланди. Тошкент, Самарқанд ва Олмалик сут заводлари қурилди. Бу заводларида сут узлуксиз тизим технологияси буйича қайта ишлайдиган бўлди. Улуғ Ватан уруши йилларида Россиядан бир қанча заводлар кўчириб келтирилди. Ҳозирги даврга келиб хар бир вилоят марказида, сут ком-бинатлари ва ҳар бир ноҳия марказларида шу комбинатларга буйсунувчи қуйи сут заводлари ишлаб турибди. Булардан ташқари узоқ ноҳия ва хўжаликларда сепаратор пунктлари қўрилган. Чет-мамлакатларда сутдор қорамолчилик яхши ривожанган. Айниқса, Исроил, АҚШ, Голландия, Германия, Канада ва Буюк Британия мамлакатларида 1 бош сигирга 6,5-10 минг кг. Сут олинмоқда. Бу ҳол мамлакатларда сут саноатини ривожланишига ижобий таъсир қилиб: сут маҳсулотларини сифатини яхшилаш ва турларини кўпайишига олиб келди.

Адабиётлар 1. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 1993 йил 15 март 137-сон қарори 2. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасинииг "Чорвачиликда ислоҳатларни такомиллаштириш ҳамда деҳкон фермер хўжаликлари ва хусусийлаштирилган фермалар манфаатларини ҳимоя қилиш» туғрисидаги» қарори 3. Кугенев Л.В. Молоко и молочные продукты. М.Россельхозиздат, 1985 4. Мадисон В.Л ва бошқалар. Справочник бригадира отделения дойного стада, М. Россельхозиздат,1981.

Похожие

Ғўзанинг халқ хўжалигидаги аҳамияти

Қўйчиликнинг халқ хўжалигидаги ахамияти

Қуёнчиликнинг ва мўйначиликнинг халқ хўжалигидаги аҳамияти ва қуёнларнинг биологик хусусиятлари ҳамда келиб чиқиши

Йилқилик, уни халқ хўжалигидаги ахамияти

Парандачиликни ривожлантириш, уни халқ хўжалигидаги ахамияти