Сули навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Сули навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Загружено в:

22.09.2023

Скачано:

0

Размер:

430.5 KB

Сули навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш Режа: 1. Сули навларининг навдорлик белгилари, қимматли хўжалик ва биологик хусусиятларини ўрганиш 2. Сули навларининг қимматли хўжалик белгилари

Сули ўсимлиги инсонлар ва қишлоқ хўжалиги чорва моллари учун озуқа манбаи бўлиб ҳисобланади (расм 22.). Адабиётлар маълумотларига қаралганда, донининг таркибида 10-15 % оқсил, 40-60 % крахмал, 4-6 % ёғлар ва 8-10 % клетчатка мавжуд. расм. Сули ўсимлигининг ташқи кўриниши. Машғулотнинг мақсади сули навларининг навдорлик белгилари, қимматли хўжалик ва биологик хусусиятларини ўрганишдан иборат. Машғулот учун керакли ўқув қўлланмалари ва лаборатория буюмлари. Лаборатория ва амалий дарслар учун услубий ва ўқув қўлланмалари талабанинг маъруза дафтари, адабиётлар, сули ўсимлиги гербарийси, уруғлик намуналари, сули маълумотлари жадваллари, лаборатория дафтари, қалам, ўчиргич ва чизғич. Донли экинлар селекция ва уруғчилиги амалиётида қайд қилинадиган сули ўсимлиги навларининг навдорлик белгилари қуйидагилардан иборат: Пояси- мустаҳкам тик турувчи, зич, ярим ёйиқ, юмалоқ, сал эгилган, кенг, туксиз, яшил, яшил кўкимтир

Барги – лансетсимон, ўткир учли, кенг, ғадир будир ёки силлиқ, яшил, тўқ яшил, барг асосида тилчаси (лигула) бор ёки йўқ, чети тишли ёки тишсиз, Гули – тўпгул, рўваги пардали шаклларида 1 ёки тўртта, яланғоч шаклларида 2 ёки 7 тагача. Рўваги – тарқоқ ёки қисилган, ярим қисилган (бир элкали), ранги оқ, сариқ, узунлиги 19, 25 см гача (расм). Бошоқча – ботиқ, икки, тўрт гулли, кам ҳолатда бир гулли, навлар рўвакларида 35 тадан 45 тагача бошоқча бўлади. Бошоқча қипиғида 5тадан 9 тагача чизиқча, шакли бўртиб чиққан, тухумсимон, лансетсимон, учида иккита ўткир қилтиқча. Дони - узунчоқ, тўмтоқ, навларида гул қобиқли ёки қобиқсиз, оч сариқ, жигар ранг, қорнида ариқча, қилтиқли ва қитиқсиз, қилтиқ асосининг ранги, майда ёки йирик (расм). расм. Сули дони 1-топшириқ. Талабалар ўқув адабиётлари, сули навлари ўсимликлари гербарийлари ва дони ёрдамида сули навларининг навдорлик белгиларини ўрганиб лаборатория дафтарларига юқоридаги навдорлик белгилари тартибларида конспект ва чизмаларни амалга оширадилар.

Сули навларининг қимматли хўжалик белгилари: хосилдорлиги, ётиб қолишга чидамлилиги, тезпишарлиги, донининг тўкилувчанлиги, доннинг пўстлилиги, қўшалоқ донлилиги, маҳсулли тупланиш, оқсил ва ёғ миқдори, донининг бир текислиги, қурғоқчиликка чидамлиги, қоракуяга чидамлиги, ва тожли занг касаллигига чидамлиги. Навларининг хосилдорлиги сўли белгилари ва хусусиятларининг натижаси бўлиб, ўстириш шароитига кўпроқ боғлиқ. Адабиётларда хосилдорликни тупланиш ҳисобига ўстиришни мақуллашмайди, чунки бу кечпишарликка, доннинг ҳар хил пишишига ва текис бўлмаслигига сабаб бўлади. Фақат рўвагининг маҳсулдорлиги хосилдорликни таъминловчи ягона белги экан. Бу ҳолатда хосилдорлик рўвагидаги дон сони ва 1000 дон вазнига боғлиқ бўлади. Рўвагидаги донининг сони навларда турғун белгиларидан бири. Юқори агротехника шароитида сули экини рўвагидаги бошоқчалар сони 100 – 120 тагача ортиши ҳам такидланади. Ётиб қолишга чидамлиги. Сули навлари селекциясида ётиб қолишга чидамлиги билан бирга маҳсулдорлигини ошириш ҳам кўзда тутилади. Танлаш натижалари поясининг калталашиши ва хосил индексининг ошишига олиб келади. Сули пичани чорва моллари учун яхши озуқа бўлганлиги сабабли пояни 75 – 80 см дан камайтириш мақсадга мувофиқ ҳисобланмайди. Шу сабабли ҳам селекция йўналишлари поянинг мустаҳкамлиги, эгулувчанлиги, бўғин оралиқларининг йўғонлашиши ва узунлиги, илдизини ривожлантириши, рўвагининг шаклида қисилган ёки шохланган шаклларини таъминлашга қаратилади. 2 - топшириқ. Адабиётлар ва интернет тармоғидан фойдаланиб, сулининг жаҳон ва ватанимиз олимлари томонидан яратилган навларини навбатдаги тезпишарлиги, донининг тўкилувчанлиги, доннинг пўстлилиги, қўшалоқ донлилиги, маҳсулли тупланиш, оқсил ва ёғ миқдори, донининг бир текислиги, қурғоқчиликка чидамлиги, қоракуяга чидамлиги, тожли занг касаллигига чидамлиги белгилари бўйича гуруҳларга ажратинг.

Биологик хусусиятлари: экма сули қишлоқ хўжалиги амалиётида баҳорги баҳорги ўсимлик, уруғлари 1- 2оС ҳароратда униб чиқа бошлайди (расм). расм. Сули ўсимлигининг ёш ўсимталари Ўсимталари -3 – 5оС, ҳатто -8, 9оС ҳароратларга чидай олади. Бундан паст ҳароратлар ўсиш ва ривожланишни тўхтатади. Оптимал ривожланиши учун униб чиқишида ва туплашишида 15 -18оС ни талаб этади. Вегетацияси даври учун ерта пишар навлари 1000 – 1500оС, ўртапишар навлари 1350 – 1650оС ва кечпишар навлари эса 1500 – 1800оС талаб этишади. Бошқа дон экинларига нисбатан сули намсевар. Трансперация коэффитсиэнти 430 – 500. Намга энг талабгор даври найчалашдан рўваклашигача. Сули тупроққа талабчан эмас, у қумоқ, лой, ботқоқли шароитларда ҳам яхши парваришланиши мумкин. Донли экинлар ичида тупроқнинг кислоталигига энг чидамли экин бири бўлиб ҳам сули ҳисобланади (ПҲ -5 -6 гача). Илдизи тупроқда қийин

ерийдиган озиқ моддаларни ўзлаштира олади. Азотга бўлган талаби бошқа экинларга нисбатан юқорироқ. 3-топшириқ. Маъруза дарсида ўзлаштирилган навлар характеристикалари бўйича жадваллари ва реэстр маълумотлари асосида республикамизда туманлаштирилган навларнинг биологик хусусиятларини ўрганиб, сули селекцияси ва уруғчилиги ютуқлари ва муаммоларини тарифланг.

Адабиётлар : 1. Абдукаримов Д.Т. Донли экинлар селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2010й. 402 б. 2. Абдукадиров Д.Т. Қишлоқ хўжалиги экинлари селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2002 й. 275 бет. 3. Азизов Б.М. Кузги буғдой дон сифатини оширишнинг муҳим омиллари. Ж.Ўзбекистон аграр фани ҳабарномаси. 3 (69)-сони, 2017й. 4. Азизов Б.М., Исроилов И.А., Худойкулов Ж.В. Ўсимликшуносликда илмий тадқиқот ишлари. Дарслик. Тошкент 2014. 265 б. 5. Азизов Қ.Қ., Ашуров К.К. Қанд жўхорининг янги навларини яратишда селекцияни тутган ўрни “ЎЗБЕКИСТОН ПАХТАЧИЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ” номли Республика илмий тўплами 2014 йил (I-ҚИСМ) 128 ва 130 бетлари 6. Ан Хе Сунг, Азизов К.К., Еденбаев Д., Бобоев Фю Г., Тахирбаева Д.У. Тритикале етиштириш қўлланмаси. Ташкент. 2017. 22 б. 7. Виноградов Б.И., Атабаева Х.Н., Дементьева А.А. Ўсимликшунослик. “Мехнат” матбуоти. 1987. 166 б. 8. Дала тажрибаларини ўтказиш услубиятлари. Тошкент 2007. 149 б.

Похожие

Жавдар навларининг, навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Беда навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Жўхори навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Нўхат навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Ловия навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш