Шолини ўсиши ва ривожланиши - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Шолини ўсиши ва ривожланиши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

65.5 KB

Шолини ўсиши ва ривожланиши Режа: 1.Ўсиш ва ривожланиш даври. 2.Ташқи мухит шароитининг таъсири.

1.Ривожланиш даврлари. Уругни униб чиқиши, майсаланиш . .Шолида бир текис кўчат ундириб олиш даври энг мухими. Шоли уругининг бўртиши учун 23-28% сувни ўзини вазнига нисбатан талаб қилади. Бу пайтда улар кислородга мухтож бўлмайди. Эндосперма анаэроб нафас олиш хисобига ривожланади. Уруг чуқур экилганда (4-5 см) анаэроб нафас олиш тезлашади. Натижада уругни нобуд бўлишига олиб келади. Уруг 10-16°С униб чиқади, муқобил харорат 34°С. Уругни униб чиқишидан майсалашгача 7-15 кун ўтади. Бу хаво хароратига, тупроқ намлигига ва унувчанлик даражасига боглиқ. Майсаланиш даврида 3-4 барг хосил бўлади..Майсаланиш даврида илдиз системаси кучли ривожланади, илдизларидан хаво йўллари пайдо бўлади, ўсимликни кислород билан таъминлайди. Майсалари 15 см сув бостирилганда осон юқорига чиқади. Тупланиш ва найчалаш. Харорат 20-30°С бўлганда тез ўсади, бу даврда минерал ўгит солиш яхши натижа беради. Бу шароитда ён поялар хосил бўлади, натижада тупланишга олиб келади. Тупланиш 3-4 барг хосил бўлганда бошланиб 8-9 барг хосил бўлганга қадар давом этади ва найчалаш даври бошланади.Тупланиш даври энг мухим давр, шолининг ривожланишига боглиқ бўлади. 8-9 барг хосил бўлганда найчалаш даври бошланади. Бу даврда рўвак ва унинг аъзолари ривожланади. Гуллаш . Шолининг гуллаши унинг рўвак чиқариш даври билан тўгри келади. Агар рўвак чиқариш куннинг биринчи ярмида бўлса,унда гуллаш куннинг иккинчи ярмида, агар бордию рўвак чиқариш куннинг иккинчи ярмида бўлса унда гуллаш кейинги куни келади.

Гуллаш куннинг хароратига боглиқ. Гуллаш учун мақбул харорат 30°С га яқин , паст 15-20° ва юқори харорат -50°С атрофида бўлиши керак. Гуллаш юқоридан бошланади, лекин рўвакда биринчи бўлиб биринчи бошоқча гуллайди. Умуман олганда гуллаш тартиби тез бўзилиб туради. Рўвак 5-8 кун гуллайди. Гуллаётган бошоқчаларнинг энг кўп сони 2-3 кунлари кузатилади. Мақбул гуллаш учун хавонинг намлиги 70-80% бўлиши керак. Жуда паст намликда (40%) шоли гулламайди. Битта гул ўртача бир соат гуллайди. Булутли хавода эса бу жараён чўзилиб кетиши мумкин. Мева тугиши. Доннинг шаклланиш ва пишиш жараёни бир неча босқичда кечади, яъни бунда дон шаклланади, эндосперм озиқ моддалари билан тўлишади, сувнинг миқдори камаяди. Бу давр учта пишиш даврига бўлинган: сут, мум ва тўлиқ пишиш даврлари. Сут пишиш даврида дон энига ва узунасига ўсади.Чангланишдан сут пишиш давригача 11-12 кун ўтади. Дон таркибида 70% сув бўлади.Мум пишиш даврида дон унсимон, зичлик даражасига эга бўлиб тирноқ билан кесилади, бу даврда сувнинг миқдори 35% гача бўлади, бу давр 20 кун давом этади.Мум пишиш давридан тўлиқ пишгунга кадар 5-7 кун ўтади, умумий пишиш даври эса 30-40 кун давом этади, албатта атроф-мухитга боглиқ холда. Шоли навлари ўсув даврининг давомийлигига кўра қуйидаги гурухларга бўлинади. 13.Ўсув даврига кўра шолининг гурухлари Гурухлар Униб чиқишдан то Рўваклашгача Бўлган кунлар сони Тўлиқ сув Бостирилганда то тўлиқ пишиш давригача бўлган Амал даври кунлар Амал давридаги Ўртача суткалик Хароратининг Йигиндиси, °С

Жуда тезпишар 45-50 90-100 2000-2200 Тезпишар 51-55 101-110 2200-2300 Ўртапишар 56-65 111-120 2300-2500 Кечпишар 76-100 125-140 2600-2700 Органогенез босқичлари. Шолида 11 та босқич фарқланади. Биринчи босқич- ўсув конуси хали табақалашмаган, муртакда 3 та биринчи барглар жойлашган, ташқи барг колеоптиле ва кейинги барг пластинкасиз. 3-барг муртак барги шапалоги билан. Бу босқич униш ва майсаланишнинг бошланиши билан тўгри келади.. Иккинчи босқич- муртак поя табақалашади ва барг қини хосил бўлади, барг хосил бўлиши тугай бошлайди, иккиламчи илдизлар пайдо бўла бошлайди. Бу босқич тупланиш даври билан майсаланиш даврлари ўртасида ўрин эгаллайди. Учинчи босқич- ўсув конуси табақалашади. Рўвакнинг бўгинлари хосил бўла бошлайди, биринчи тартибли ўқлари ўрин ола бошлайди, бу босқич қанчалик узоқ давом этса, рўвак шунчалик махсулдор бўлади. Бу босқич тупланиш даврида ўтади. Тўртинчи босқич-бунда 1,2 ва кейинги тартибдаги шохчаларнинг ўсиши содир бўлади, бошоқчаларнинг ўсимтали ўринлари пайдо бўлади ва алохида бошоқчалар пайдо бўла бошлайди. Босқичнинг охирига келиб рўвак 1 см гача етади. Бу босқич тупланиш даврнинг охирига мос келади. Бешинчи босқич- бошоқчаларнинг табақаланиши, бошоқчалар ва гул тангачасимон парда хамда лодикулалар барпо қилиш билан бирга генератив органлари ривожланади.Бу босқич найчалаш даврининг охирида ўтади. Олтинчи босқич- чангдон ва тугунчада генератив тўқималарнинг хосил бўлиши, муртак халтаси, уруг куртак -?ва чанг донлари шаклланади.Бу босқич найчалаш даврининг охирида ўтади. Еттинчи босқич- барча тўпгул ўқларининг, тангачасимон қобиқларнинг, қилтиқларнинг ва сомоннинг бўйига ўсиши келади. Гулнинг

хамма органларининг бир неча марта кўпайиши содир бўлади. Бу босқич найчалаш даврининг охирида кириб келади. Саккизинчи босқич- чанглаш ва уругланиш. Тўққизинчи босқич- муртак олди шаклланади, муртак ривожланади ва эндоспермнинг муртаги хам ривожланади. Уругнинг эмбрионал ривожланиши ўтади. Ўнинчи босқич- эндосперм хосил бўлади ва унда крахмал доначалар, алейрон қават шаклланади. Ўн биринчи босқич- доннинг тўлиқ пишиши, сут, мум ва тўлиқ пишиш даврларининг ўтиши. Эндосперм ва муртак ўзидаги намликни йўқотади.(1,2) Ташқи мухит шароитлари барча босқичларнинг ривожланишларини тезлаштириши ёки секинлаштириши мумкин. 2.Ташқи мухит омилларига бўлган талаби Сувга талабчанлиги . Шоли бошқа қишлоқ хўжалик экинларидан сувда ўсиш ва ривожланиш қобилияти билан фарқ қилади. Сув сероб бўлмаса шоли юқори хосил беролмайди. Шоли гигрофит яъни сув бостирилган шароитда ўсади, лекин сувга бўлган талаби ривожланиш даврларига қараб ўзгаради. Шолига майсаланиш даврида сув қатлами керак бўлмайди ва мум пишиш хамда тўлиқ пишиш даврида хам худди шундай. Уругнинг униб чиқиши учун сув керак, лекин сув қатлами тупроқда фақат муртакнинг ривожланишига олиб келиши мумкин, лекин илдизчалар ривожланмайди шунинг учун уруг нишлагандан кейин то униб чиққинга кадар (1-барггача) даладан сув оқизиб юборилади. Шоли униб чиққандан кейин сув қатлами 15-20см баландликкача кўтарилади. Илдиз тизимининг ва ён шохларининг янада яхшироқ ривожланиши учун тупланиш даврида сув қатлами то сингиб кетгунга кадар камайтирилади, лекин қуриб қолмаслиги керак. Шу даврда ўгит бериб озиқлантирилади ва шундан кейин яна сув қатламии мум пишиш давригача 15-20 см баландликка кўтарилади.

Сув қатлами шоли даласининг иссиқлик режимига қулай шароитлар тугдиради, яъни хаво хароратининг суткалик тебранишини яхшилайди, шўр тупроқларда шўр ювиш таъсирини ўтказади, бегона ўтларни йўқ қилади, тупроқни эрозиядан сақлайди, хамда шолини бир далада бир неча йил экиш учун шароит яратилади. Иссиқликка бўлган муносабати. Шоли иссиқликка жуда талабчан. Шолининг ривожланиши учун турли ривожланиш даврларида сувнинг харорати катта ахамиятга эга. Уругнинг униб чиқиши учун сувнинг энг паст харорати 10-14°С, лекин бу хароратда уруг 12-15 кун давомида униб чиқади. Харорат 20-25°С бўлганда уруг 5-7 кунда униб чиқади. Ўсимликнинг барча даврларида паст харорат ўсимликка салбий таъсир кўрсатади, асосан гуллаш даврида.Шоли учун сувнинг муътадил харорати 30-33°С бўлиб хисобланади. Харорат 40°С ва ундан юқори бўлганда гуллаш ва уругланиш жараёнлари бузилади. Сувнинг чекларда доимий равишда оқиб туриши сувнинг хароратини камайтириб шолининг хосилдорлигини кўпайтириш учун хизмат қилади. Аниқланишича рўвакнинг муртак холидаги пайтида сув хароратининг бостириб сугориш йўли билан ёки оқар сув билан 20-22°С гача пасайтирилиши рўвак шохчаларининг кўпайишига олиб келади. Ёругликка бўлган муносабати. Шолининг хосилдорлигининг шаклланишида куёшли кунларнинг яъни ёритилганликнинг кўп бўлиши жуда катта ахамиятга эга. Шоли қисқа кун ўсимлиги, жуда кўп навлар 11-12 соат ёругликни талаб қилади. Ўзбекистонда етиштириладиган шолининг навлари 9-12 соатли ёругликда яхши ривожланади. Шолида бошқа донли экинларга қараганда фотосинтетик фаолияти жуда юқори, хлорофиллнинг максимал концентрацияси вегетатив холатига ўтишида содир бўлади. Паст фотосинтетик фаолият шолида гуллаш ва мум пишиш даврида содир бўлади. Энг юқори фотосинтез жадаллиги тупланиш даври- доннинг

тўлишиш даврида кузатилади. Ўсимликнинг хар хил барглари унинг турли хил органларини углерод билан таъминлайди. Тупроқка муносабати . Шоли тупроқ шароитига талабчан эмас, уни боткоқ, ўтлоқ, торфли, шўрхоқ ва шўртоб тупроқларда етиштириш мумкин. Дарё қиргоқларидан олиб келинган ёки оқиб келган, механик таркиби огир, таркибида етарли даражада органик моддаси бўлган қумоқ тупроқлар яхши хисобланади. Шолининг тупроқ шўрланишига муносабати турлича. Ёш ўсимликлар тузнинг дастлабки миқдори, 2-3% бўлганда халоқ бўлади, жумладан натрий хлорид 3% дан кўпроқ, натрий карбонати 0,1% дан кўпроқ бўлганда халоқ бўлади. Тупроқнинг реакцияси рН 5,6-6,5-жуда яхши хисобланади.(3) Шоли озиқ моддаларнинг тупроқдаги миқдорига талабчан. Агар азотнинг миқдори етарли бўлмаса шоли ёмон тупланади, рўвакнинг ўлчамлари кичраяди, ва дон хосил бўлиши паст даражада бўлади. Униб чиқишдан то рўваклашгача азот кўп талаб қилади. Фосфорнинг етишмаслиги алмашинувчи физиологик жараёнларнинг бўзилишига олиб келади, барглари жуда қисқа бўлиб қолади. Бутун озиқа элементларининг ичида шоли ўзи билан жуда кўп миқдорда калий олиб чиқиб кетади. Тупланиш даврсидан то гуллаш даврсигача шоли ўсимлиги жуда кўп миқдорда талаб қилади. Бир тонна доннинг шаклланиши учун азот ўртача 20-24 кг талаб қилинади, фосфор 8-13 кг ва калий 25-32 кг талаб қилинади.Бўлардан ташқари шолига унчалик кўп бўлмаган миқдорда олтингугурт, темир, рух, мис, калий,молибден, марганец элементлари талаб қилинади.

Адабиётлар: 1."Рис"- в кн.Культурная флора СССР-Л.Колос, 1975, ч.3, с.238-345 2.Lim -Moo Sang -Lecture note on rice technology under temperate zone. T . TSAU ,2002, p .384 3.Д.Зауров,М.Сборхикова-"Рисоводство", Т.Мехнат, 1989,268с.

Похожие

Бугдойнинг ўсиши ва ривожланиши

Маккажўхори-ўсиши ва ривожланиши

Шолини етиштирш технологияси

Шолини етиштириш технологияси

Чилпиш усулларининг ғўзани ўсиши, ривожланиши, ҳосил тугунчаларини сақланиши ва ҳосилдорилигига таъсири