Сальмонеллёз Salmonellosis - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Сальмонеллёз Salmonellosis

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

87.5 KB

Сальмонеллёз Salmonellosis Режа: 1. Тарихий маълумот 2. Қўзғатувчиси 3. Эпизоотологияси 4. Кечиши ва клиник белгилари 5. Олдини олиш

Сальмонеллёз (паратиф) ёш ҳайвонларнинг юқумли ка саллиги бўлиб, ҳарорат кўтарилиши ва ошқозон-ичак фао лияти бузилиб, ич кеташи билан ўтади. Тарихий маълумот . Бу гуруҳга оид микроорганизмлар Сальмон ва Смит томонидан 1885 йилда аниқланган . Ка саллик ва унинг қўзғатувчисига улар номини беришни 1934 йилда Халқаро микробиологлар жамияти лозим топди ва маъқуллади . Собиқ СССРда 1929 йилда қўйлар парати фини П . Тавельский аниқлади . Ҳар хил тур ҳайвонлар с альмонеллёзи 1934-1956 йиллар мобайнида Р . Цион , П . Андреев , П . Соломкин , К . Цветков , И . Поддубский , Н . Михин , С . Вишелесский ва бошқалар томонидан ўрганил ган . Ўзбекистонда эса А . Аҳмедов , А . Сиддиқов , И . Бур луцкийлар касалликни ўрганишга ўз ҳиссаларини қўшган лар . Иқтисодий зарар. Сальмонеллёздан жуда катта иқтисо дий зарар келади. Ўртача 2-10 фоизгача бузоқлар касалланиб, шундан 20-30 фоизи ўлади. Бундан ташқари, мажбу рий сўйиш ҳам бўлади. Касал ҳайвонларни даволашга кат та маблағ ажратишга тўғри келади. Қўзғатувчиси. Касаллик қўзғатувчиси сальмонелла гу руҳига оид бўлиб, бузоқларда S. enteritids dublin, баъзан S tupli murium, чўчқаларда S. cholerae suis, қўзиларда S. abortus ovis , қулунларда эса S. abortus eqvi. Полиморф ҳо латда учраб, анилин бўёқлар билан яхши бўялади. МПА ва бульонда яхши ўсади. Сальмонеллалар индол ҳосил қил майди, водород сульфид ажратади, сутни ивитмайди. Лак тоза ва сахарозада ўзгариш бўлмасдан, глюкоза маннит, мальтозада газ ва кислота пайдо бўлади. Серологик диффе ренциация учун монорецептор О ва Н зардоблардан фойда ланилади. Оқ сичқонлар сальмонеллага жуда сезувчан. Ден гиз чўчқачалари кам берилувчан. Микроорганизм кучли заҳар (эндотоксин) чиқариб, каттароқ дозада лаборатория ҳайвонларига таъсир қилади, венага юборилганда эса қиш лоқ хўжалик ҳайвонларига ҳам кучли таъсир этади. Сальмо нелланинг токсини одамга ҳам қаттиқ таъсир этиб, озиқ- овқатга тушгудек бўлса, қаттиқ заҳарланиш рўй беради.

Чидамлилиги. Сальмонеллалар ҳароратга анча чидамли. 70-75°С да 15- 20 минут, минус ҳароратда 3-4 ой, гўнг ва сувда эса ойлаб сақланади. Дезинфекция учун 3% ли ишқор, 20% ли хлорли оҳак эритмаси, 5% ли ксилонафт лар қўлланилади. Эпизоотологияси. Бузоқлар кўпинча бир ҳафталигидан касалланиб, икки ойлик ва ундан катга ёшдагиларда ҳам учрайди. Касаллик асосан алиментар йўл билан юқади, она қорнида ўсаётган даврда ҳам юқиши мумкин. Бактерия унга мойил танадан ўтганда вирулентлиги ошиб, яхши ри вожланган бузоқлар ҳам касалликка чалинаверади. Сальмо неллёз кўп ҳолларда касаллик қўзғатувчиси билан ифлос ланган сут ва обрат орқали юқади. Елинда сут жуда кам бўлганда ҳам сальмонелла билан зарарланади. Сигирлар ифлос жойларда сақланганда сальмонелла билан зарарланган ахлатлардан ифлосланган елиндан боласи эмганда ёки соғиш жараёнида касаллик юқиши мумкин. Бу ҳолат айниқ са ёз ойларида яққол намоён бўлади. Касалликнинг эпи зоотологиясида бактерия ташувчи моллар жуда катта хавф туғдиради, чунки улар ойлаб ўз ахлати билан патоген мик роорганизмларни ташқи муҳитга чиқариб юради. Соғлом хўжаликка шундай моллар келиб қолса, улар касаллик тар қатиб юборади. Сальмонеллалар катта ёшдаги ҳайвонлар ичагида ҳам бемалол яшай олади. Касал ҳайвон касаллик тарқатувчи асосий манба ҳисобланади. Касал ҳайвоннинг ичи кетиши натижасида чиққан ахлат бактерия жуда кўп тўпланган манба бўлиб, сийдик ва бошқа экскретлар ҳам ташқи муҳитни сальмонелла билан зарарлайди. Носоғлом хўжаликда мутахассис ва молбоқарларнинг кийим-кечаги, ҳар хил идишлар ва бошқа асбоб-анжомлар санитария та лабларига мувофиқ сақланмаса, бактерия билан кучли иф лосланади. Бактерия қуриб қолган органик муҳитларда бе малол яшай олади. Шунинг учун қуриб қолган ахлат, бурун ва оғиздан ажралган суюқликлар кийим-кечак, идиш лар ҳамда молхона деворлари, охурларга ёпишиб қолса, узоқ муддатли сальмонеллёз манбаига айланади. Яхши бо қиш, асраш шароити яратилмаганда сальмонеллёз йилнинг ҳамма фаслларида учрайверади. Лекин ёш

ҳайвонларнинг касалликка мойиллиги қиш ва эрта баҳор ойларида ошиб кетади. Чунки бу пайтга келиб организмнинг резистентли гини тушириб юборадиган қатор омиллар юзага келади. Қулунлар сальмонеллёзи одатда спорадик ҳолатда учраб, асосан она қорнида юқади. Туғилгач, киндик орқали ёки эмганда сут билан, бактериядан ифлосланган ҳашак орқали юқишлар иккинчи даражали ҳисобланади, кўпинча катта ёшдаги қулунлар касалликни сут эмиш жараёнида ўзига юқтиради. Энзоотик касаллиқдир. Патогенези. Сальмонелла оғиз орқали тушгач, ичакка боради. Ичакда кўпайиб эндотоксин ажратади ва яллиғланиш рўй беришига олиб келади. Агар организмнинг резистентлиги пасайган бўлса, ичак деворидаги лимфатик аппа ратга ўтади, кейин лимфа ва қон системасига тушади. Шундай қилиб, микроорганизм ичак деворлари орқали организмга тушгач, септицемия юзага келиб, шунга хос ҳам ма клиник белгилар намоён бўлади. Салъмонелла ажратган токсинлар касалликнинг патогенезида катта роль ўйнайди. Касал организм фақат бактериялар билан эмас, балки у ажратган заҳар билан ҳам зарарланади. Заҳарнинг органи змга таъсири натижасида экссудатив жараён рўй беради, шиллиқ пардаларда эса кучли геморрагик ўзгаришлар куза тилади. Жигар, талоқ ва буйракларда некрозга учраган жой лар кўзга ташланади. Қонга тушган токсинлар марказий нерв системаси орқали бутун организмга таъсир кўрсатади. Кечиши ва клиник белгилари. Сальмонеллёз бузоқлар да ўткир ва сурункали кечади. Ўт ки р к еч иш . Т ан а ҳа ро ра ти кў та ри ли б ке та ди (40-41 0 С). Юрак фаолияти оғирлашади (томир минутига 110-150 марта уради). Нафас олиш бир дақиқада 60-80 бўлади. Биринчи кунданоқ сероз конъюнктивит юзага кела ди, кўп ёш оқади. Бузоқларнинг ташқи муҳит таъсирига реакцияси пасайиб кетади, кўпинча бошини биқинига таш лаб ётади. Ўз хоҳиши билан турмайди. Иштаҳа беқарор бўлиб, баъзида сут ичади, айрим ҳолларда уни ичмай қўяди. 2-3 кундан кейин ич кетиш бошланади. Нажасга шилимшиқ модда, ҳаво пуфакчалари аралашган бўлиб, ўта ёқимсиз ҳид келади,

кейинчалик қон аралаш ич кетади. Касаллик оғир кечганда буйрак жароҳатланиб, касал ҳайвон тез-тез сияди, бунда оғриқ бўлади. Сийдикнинг умумий миқдори камаяди, унга оқсил, эпителиал тўқималар аралашган бўла ди. Оғир кечганда ҳарорат жуда кўтарилиб кетади. Касал бузоқ ётиб қолади, ташқи муҳит таъсирига реакция бермас дан, 5-10 кун ичида ўлади. Касаллик енгилроқ кечганда ич кетиши тўхтаб, ҳарорат тушади ва касаллик сурункали кечишга ўтади. Бунда ошқозон-ичак жароҳати енгилла шиб, нафас олиш аъзоларининг жароҳати юзага келади. Бурундан шилимшиқ ва йиринг аралаш суюқлик оқади. Аввалига қуруқ, секин йўтал тутиб, кейинчалик оғирлашади. Жараён асосан бронхитдан бошланиб, пировардида пневмо нияга айланади. Айрим ҳолларда бўғимлар ҳам жароҳатланиб шишади ва оғриқ беради, шу жой қизиб, туриш ва юриш қийинлашади. Касаллик чўчқаларда ўткир, ярим ўткир ва сурункали кечади. Ёш чўчқаларда ўткир, каттароқ ёшдагиларда эса сурункали кечади. Ўткир кечиш. Септик ҳолат намоён бўлиб, тана ҳарорати 41- 42 °С гача кўтарилади. Оғир нафас олиб, тў шамалар орасига бошини суқиб олади, онасини эммай қўя ди, кўп ётади. Кучли ич кетади. Айрим ҳолларда ич қаттиқ оғриб, чўчқа ўтиргандек ҳолатни эгаллайди. Кўз қат тиқ яллиғланиб, конъюнктивит рўй беради, кўзи йиринглаб, уни оча олмай қолади. Юрак фаолияти бузилиб, қо рин, қулоқ, жағ ости соҳаси терисида кўкимтир доғлар п айдо бўлади. Вақтида даволанмаса, кучли ич кетиши на тижасида аҳвол оғирлашиб, 5-7 кун ичида чўчқачалар ўлади. Ўлим 50-80 фоизни ташкил этади. Я р и м ў т к и р в а с у р у н к а л и к е ч и ш . Р ў й - р о с т намоён бўлмаган септик жараён юзага келади. Вақти-вақти билан тана ҳарорати кўтарилади, юрак уриши тезлашиб, нафас олиш оғирлашади. Ич кетиши бошланиши билан юқоридаги белгилар пасайиб, иштаҳа бўғилади. Вақт-бева қт ич кетиши билан алмашинади. Айрим ҳолларда энтерит токи ҳайвон ҳалок бўлгунга қадар давом этади. Касал чўчқалар озиб кетади, шиллиқ пардалар анемиядаги ҳолат га киради, терилар тиришиб, кир пўстлоқлар билан

қопла нади. Баъзан пневмония рўй бериб, бурундан шилимшиқ суюқлик оқади. Чўчқачалар ўсишдан қолади. Қулунларда касаллик она қорнидалигида юқади. Улар туғилганида эмишга ҳаракат қилмайди, жуда қийналиб ту ради. Нафас олиш қийинлашиб, тана ҳарорати 40 °С га кўтарилади. 1-2 куч ўтгач, ич кетиш бошланиб, кейин қулун ҳалок бўлади. Бир оз ёши катталашган қулунларда артрит пайдо бўлади. Бўғимлар шишиб, оғриқ беради. Оқ соқланиб, юриш қийинлашади. Каттароқ ёшдаги қулунлар да ич кетиш кам учрайди, агар кучли ич кетиш кузатилса, албатта ўлимга олиб келади. Енгил кечганда қулунлар жу да секинлик билан тузалиши мумкин. Ўсишдан қолиб, узоқ кечган артрит натижасида оёқлар деформацияланиб, бу эса ўз навбатида касал қулунларни яроқсиз ҳолга олиб келади. Даволаш. Клиник текшириш ва термометрия ўтказил гач, бузоқларни қуйидаги гуруҳларга бўлиш тавсия этила ди: 1) соғлом; 2) касалликка гумон қилинган; 3) аниқ касалланган; 4) тузалган бузоқлар. Гуруҳларда ўзига бирик тирилган асбоб-анжом ва боқувчилар бўлиши зарур. Тўйимли ва сифатли озиқлантиришни йўлга қўйиш керак. Даволаш учун левомицетин, синтомицин, трибриссен тавсия этила ди. Пневмония асорати кузатилганда эса антибиотиклар сульфаниламидлар (норсульфазол, дисульфан, этазол, сульфа дин, сульфадемизин) билан қўлланилганда яхши иатижа беради. Нитрофуран қаторига оид фуразолидон, фурацин, фу разолинлар нафи юқоридир. Гипериммунли сальмонсллёз га қарши ишлатиладиган антитоксик зардоблар жуда яхши фойда беради. Синтомицинни сут билан суткасига 3 марта бериш тавсия этилади. Биринчи марта 1 кг оғирликка 0,04, иккинчи ва учинчи марта эса 0,02-0,03. Рецидив нинг олдини олиш учун қулунлар тузалгач, синтомицин бериш яна 2 кун, терромицин ва биомицин 3 кун давом эттирилади. Улар 1 кг оғирликка 0,02 дан бериб борилади. Буларга қўшимча қилиб мускул орасига пенициллин инъек ция қилиш ҳам мумкин. Ҳар доим дориларга нисбатан микроорганизмлар таъсирчанлигини

аниқлаб иш кўриш да волашнинг фойдали коэффициентини оширади. Бу вазифа лабораториялар зиммасига юклатилган. Э м л а ш с х е м а с и Қўйларнинг ёши Вакцина дозаси (мл) Биринчи Иккинчи 20 кунликдан 3 ойликгача 3 ойликдан 1 ёшгача Биринчи туғиш 1- 2 1,5-2 3 - 4 2 - 3 2-3 4 - 5 Иммунитет. Касалликдан тузалган ҳайвонларда иму нитет пайдо бўлади. Иммунизация ўтказиш учун қуйидаги вакциналар мавжуд. Сальмонеллёзга қарши ишлатиладиган концентрациялан ган формал квасли вакцина. Носоғлом хўжаликларда туғиш га икки ой қолганда 10-15 мл дан 8-10 кун оралиғида юбо рилади. Бузоқлар 1-2 кунлигида 3-5 кун оралиғида икки марта эмланади. 1,5-2 ойлик бўлгач, ревакцинация қилина ди. Қўйларни сальмонеллёзга қарши формал тиомерсал вакцина билан эмланади (схема). Чўчқалар паратифида қўлланиладиган ТС-177 штаммдан тайёрланган, қуритилган тирик вакцинани ишлатишдан олдин микроб таначаси ҳолатигача 1 мл/млн. дан қилиб физиологик эритмада эритилади. Вакцина 2 ҳафталикдан бошлаб тери остига 2 марта юборилади. 2 ҳафталикда 0,3 мл, 1 ой ўтгач 0,8 мл. 1-4 ойликда 0,5 мл, 4 ойлиқдан кейин 1 мл. Булардан ташқари, сувда сузувчи паррандалар учун ҳам вакцина бор. Ҳозирги пайтда ассоциацияланган ҳолатдаги вакцина ҳам қўлланилади. Амалиётда қўлланиш га тавсия этилган ҳар қандай вакцинага қўлланиш кўрсат маси қўшиб қўйилган бўлади ва унга қатъий амал қилиш зарур. Олдини олиш. Сальмонеллёзга қарши кураш, моллар ни қочирилган кундан бошлаб, бутун бўғозлик давомида амалга оширилади. Шу даврда тўйимли ва тавсия этилган озуқа билан бирга парвариш ҳамда рационга алоҳида аҳа мият берилади. Бу чора-тадбирларни айниқса бўғозликнинг

учинчи ярмида эътибор билан олиб бориш зарур. Янги туғилган бузоқларнинг резистентлигани ошириш учун ацидофилин, ацидофил - бульон кулътураси (АБК) ҳамда пропион-ацидофил - бульон культураси (ПАБК)ни бериб бориш тавсия этилади. Агар касаллик чиқиб қолгудек бўлса, дарҳол юқорида қайд қилинган усул ва препаратлар билан даволанади. Янги туғилган ҳайвонлар юқорида айтил ган вакциналар билан эмланади. Сальмонеллёзда касал ҳайвонлар касаллик қўзғатувчи энг хавфли манба ҳисобланади. Шунинг учун уларни вақтида диагноз қўйиб, ажратиб олиш (изоляция) ва жорий дезинфекция ўтказиш зарур. Дезинфекция учун 2% ли фаол хлор, 20% ли хлорли оҳак эритмаси, 5% ли хлор (I)-йодид, 2% ли формалинлар тавсия этилади. Бактерия ташувчи ҳайвонлар қатъий ҳисобга олиниб, бактериологик ва серологик текширув ўтказиб турилади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Р.Ф. Сосов. Эпизоотология. М. “Колос” 1974. 2. А.А. Конопаткин . Эпизоотология. М. “Колос” 1984. 3. И.А. Бакулов., А.Д. Третьяков. Руководство по общей эпизоотологии. М. “Колос” 1979. 4. М.С. Ганнушкин. Общая эпизоотология. М. “Сельхозгиз” 1961. 5. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология. Т. 1996 6. М.П. Пармонов. “Ўта хавфли юқумли касалликлар” маърузалар матни. Сам. 2002 7. Ф.А. Ниёзов. “Паррандалар касалликлари”. Т. 1995 8. М.П. Пармонов., А.А. Қамбаров Эпизоотология. Т. 2006 9. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология фанидан амалий – лаборатория машғулотлари. Сам. 2007 й 10. А.А. Поляков. Ветеринарная дезинфекция. М. “Колос” 1975 11. В.П. Урбан. Практикум по эпизоотологии. Ленинград. 1987

Похожие

Чўчқалар ўлати Pestis suum

Чўчқаларнинг африка ўлати Pestis Africana suum

Чўчқаларнинг вирусли трансмиссив гастроэнтерити Gastroentereritis infectiosa suum

Ёш ҳайвонлар касалликлари Колибактериоз Kolibacteriosis

Чўчқалар касалликлари Erysipelas suum