Ёш ҳайвонлар касалликлари Колибактериоз Kolibacteriosis - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Ёш ҳайвонлар касалликлари Колибактериоз Kolibacteriosis

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

76.5 KB

Ёш ҳайвонлар касалликлари Колибактериоз Kolibacteriosis Режа: 1. Чидамлилиги. 2. Кечиши ва клиник белгилари 3. Патологоанатомик ўзгаришлар 4. Олдини олиш

Ёш ҳайвонларнинг ўткир кечадиган юқумли касалли ги. Асосан 1 кунликдан 8 кунликкача бўлган ҳайвонлар да учрайди. Касалликка хос белгилар: энтерит, сепсис ва кучсизланиш ҳолатлари. Тарихий маълумот. Колибактериоз ўтган асрдан бош лаб сут эмизувчи ёш ҳайвонларнинг оқ ич кетиш касал лиги деб юритилган. Касаллик 1893 йилда Иенсен томонидан аниқланди. Р. Менингер (1927), И. Деметер (1931) йилларда чуқур илмий изланишлар олиб бордилар. 1930-йиллардан бош лаб С. Н. Вишелесский, Н. А. Михин, Р. А. Ционлар касалликни батафсил ўрганишди. Н. А. Михин томонидан касалликка қарши махсус қон зардоби тайёрланган. 1940- 1960 йилларда Ф. Кауфм ан, Я. Е. Коляков, А. М. Аҳмедовлар серогуруҳлар устида кузатишлар олиб боришди. Самарқанд қишлоқ хўжалик институти ва Ўзбекистон ветеринария илмий текшириш инсти т у т и ол и м л а р и д а н А . М . А ҳ м е д о в , А . К . С и д д и қ о в , И. Д. Бурлуцкий, Я. Жияновлар Ўзбекистон шароитида касалликни батафсил ўрганиб, махсус профилактикага салмоқли ҳисса қўшдилар. Ветеринария фанлари номзо ди Б. Турақулов кўп йиллардан бери маҳаллий штаммдан тайёрланган вакцина ишлаб чиқиб, хўжаликларда муваффақиятли қўллаб келмоқда. Иқтисодий зарар. Касаллик ёш ҳайвонларда биринчи кундан бошланиб, ўткир кечганлиги учун талофат катта. Айрим ҳолларда 10-20 фоиз ўлим кузатилади. Ўз вақтид а диагноз қўйилмаган, даволаш ва профилактика ишла ри тўғри ташкил қилинмаган фермаларда ўлим тўхта майди ва хўжалик катта иқтисодий зарар кўради. Қўзғатувчиси. Касалликни Е. Сoli гуруҳига мансуб микроорганизмларнинг асосий вакили Eshericha Coli қўзғат ади. Бузоқларда энтеропатоген эшерихиянинг қатор се рогуруҳлари учрайди: 08, 09, 015, 026, 041, 055, 078, 0101, 0115 ва ҳоказо. Чидамлилиги. Қуритилган оқсилли муҳитда ҳайвон ахлатида, шилимшиқ моддаларда, қонда ичак таёқчалари ойлаб яшай олади.

Қиздиришга унча чидамли эмас, 75-80°С да дарҳол ўлади. Бизнинг шароитда ёз пайтлари тез ҳалок бўлади. Шу билан бирга у соғлом ҳайвон танасида яшаб, ташқи муҳитга ажралиб чиқиб туради. Эпизоотологияси. Колибактериозга ҳамма тур ёш ҳайвон лар мойил бўлади. Янги туғилган ҳайвонлар биринчи кун даноқ касалликка чалинади. Баъзан катта ёшдаги ҳайвонларнинг колимастит ва колиэндометрит билан касалланиши кузатилган. Касалликнинг қўзғатувчиси табиатда кенг тарқалган бўлиб, у фақат касал ҳайвондан эмас, балки соғлом ҳайвоннинг ошқозон-ичак йўлидан ҳам ажратиб оли нади. Колибактериоз қатъий энзоотик касалликдир. Унинг қўзғатувчисининг асосий манбаи касал ва ундан тузалган ҳайвонлар ҳисобланади. Катта ёшдаги ҳайвонлар ҳам энтеропатоген эшерихия тарқатиб туради. Касаллик асосан али ментар йўл билан юқади, бузоқ ва қўзиларнинг она қорни да касаллик юқтириши тўғрисида аниқ маълумотлар бор. Касал ҳайвон ташқи муҳитга ажралиб чиқадиган ҳамма чиқиндилари орқали ичак таёқчасини ажратиб туради ва ташқи муҳитдаги қатор объектларни зарарлайди. Баъзи ҳол ларда санитария ҳолати бузилган оғиз сути орқали ҳам касаллик юқиши мумкин. Касалликнинг келиб чиқишида эмизиклар ва ҳар хил идишларнинг микроорганизмлар би лан ифлосланиши муҳим аҳамият касб этади. Носоғлом хўжаликларда колибактериознинг тарқалишида ферма хо димлари ижобий роль ўйнайди. Махсус кийим-кечакда юр маслик, уларни вақтида ювиб дазмоллаб турмаслик ҳолла ри ҳам касаллик тарқалишига сабаб бўладиган омилларга киради. Колибактериознинг келиб чиқишида хўжалик шароитининг таъсири катта. Зах, қоронғи, эски биноларда ёш ҳайвонларнинг сақланиши, бўғоз ҳайвонларни зарурий озу қалар билан балансли озиқлантирмаслик, санитария масала ларининг талаб даражасида эмаслиги ёш ҳайвонлар юқум ли касалликлари, жумладан колибактериозни тезлаштирув чи омиллардандир. Патогенези. Соғлом бўлиб туғилган ёш ҳайвон ичаги нинг шиллиқ пардаси микроорганизмларнинг ўтишига кес кин тўсқинлик қила олади. Агар

ёш ҳайвон нимжон бў либ туғилса, унинг ҳимоя воситаси жуда пасаяди ва унга тушган патоген микроорганизм шиллиқ пардадан ўтиб ке тади. Микроорганизм чиқарган эндотоксин яллиғланиш жа раёнини келтириб чиқаради. Яллиғланиш жараёни эса ўз навбатида микроорганизмларнинг янада чуқурроқ кириб боришига имкон беради. Шу билан бирга, ичак перис тальтикаси кучаяди. Бу қитиқловчи агентни ташқарига чиқариш учун вужудга келадиган рефлектор ҳимоя воситаси дир. Агар ҳимоя воситаси кучсизлик қилса, ичак таёқчала ри лимфатик тугунлар ва қонга ўтиб, септик жараён юзага келади. Кучли ич кетиш рўй бериб, организмда сувсизла ниш ҳолати рўёбга чиқади. Қонда бактерия кўпайиб ривожланиб бутун организмга тарқалади, токсини орқали марказий нерв системасига таъсир этиб, унинг функцияси ни бузади. Натижада коматоз ҳолат пайдо бўлади. Кечиши ва клиник белгилари. Касалликда яширин давр бир неча соатдан бир суткагача давом этиб, клиник белгилар ҳамма ёш ҳайвонларда асосан бир-хил бўлади. Касаллик тўсатдан тана ҳароратининг кўтарилиши билан бошланиб, юрак уриши, нафас олиш тезлашади. Касал ҳай вон ётади, тумшуқлари қуруқ бўлиб, кўз шиллиқ пардалари қонталашади. 1-2 кун ўтгач, септик ҳолатга энтерит қўшилади. Ич сувдек кетади, унга кўпиксимон, ҳаво пуфакчалари аралашган, оқ-кўкимтир рангда, ачимсиқ ҳидли бўлади. Ҳазм бўлмаган сут ич кетганда лахта-лахта сузмаси мон бўлиб ўтади. Шилимшиқ суюқлик ва қон аралаш ҳолатда ич кетиши кузатилади. Натижада орқа оёқ ва сон лар ифлосланади, қорин бўшлиғи ушлаб кўрилганда оғриқ сезилади. Ич кетиши тўхташи билан ҳарорат тушади. Иш таҳа йўқолади. Ич ўтиш кучайиши билан касал ҳайвон озиб кетади ва нимжонланиб ётиб қолади. Бўйнини ёнига ташлаб биқинига тираб ётади. Кўзлар чўкиб, жун ўзининг ялтироқлик табиий ҳолатини йўқотади. Терида ёпишқоқ тер қотиб қолади ва сассиқ ҳид таратади. Пульс сусаяди, нафас олиш юзалашади. Касаллик кучайиши билан қайд қилинган белгилар авжига чиқа боради. Коматоз ҳолат юзага келади. Қулунларда касаллик чўзилиб кетса, бўғимлар яллиғланиб, шишиши ҳам мумкин. Буларда ҳам ўткир

ке чиб, энтерит кучаяди, тез озиб кетади. Даволанмаса, қулунлар ҳалок бўлади. Патологоанатомик ўзгаришлар. Ўлган ҳайвон танаси озғин, орқа чиқарув тешиги атрофи ва орқа оёқлар ахлат билан ифлосланган бўлади. Шиллиқ пардалар кучли қон сизланади. Ошқозонда пишлоқсимон масса бўлиб, қуйқали за рдоб тўпланиб қолган, ошқозон шиллиқ пардаси қизариб, қон қуйилган, ингичка ичакда озиқ-овқат қолдиқла рининг суюқ, шилимшиқ аралашмаси бўлади. Ингичка ва йуғон ичакларнинг шиллиқ пардалари шишиб, шилимшиқ суюқлик билан қопланган, гиперемия ва қон қуйилиш рўй берган, лимфатик тугунлар катталашиб, қизариб кетган, талоқ унчалик ўзгармаган, буйрак ва жигар қонсизланган, капсула тагларига қон қуйилган бўлади. Диагноз. Эпизоотологик маълумотлар асосида, клиник белгилар ва патологоанатомик ўзгаришлар ҳисобга олинган ҳолда диагноз қўйилади. Бу кўрсаткичлар ҳаммаси бакте риологик текширишлар натижаси билан тасдиқланади. Унинг қайси серологик гуруҳга оидлиги коли зардоб би лан текшириб аниқланади. Микробиологик текшириш қуйи дагича амалга оширилади: 1-куни аъзолар ва ингичка ичак нинг шиллиқ пардасидан олиб сунъий муҳитларга экилади. Сурма қилиб текширилади. 2-куни Эндо, Левин, МПБ ва Симмонс муҳитларига колониялар экиб текширилади. 3- куни эса экилган муҳитлардан антиген тайёрланиб, серо логик гуруҳи аниқланади. Оқ сичқонларга юқтирилади. 4- куни биосинама аниқланади. Шундан кейин антибиотик ларга сезувчанлиги ўрганилади. Дифференциал диагноз. Колибактериознинг клиник бел гилари сальмонеллёз, диспепсияга жуда ўхшаш. Шунинг учун фақат клиник белгиларга эмас, балки унинг эпизоо тологияси ва патологоанатомик ўзгаришлари ҳамда албатта бактериологик текшириш усулларига мурожаат қилинади. Колибактериоз сальмонеллёздан фарқли ўлароқ дард би ринчи кунданоқ бошланади. 7-8-кунгача касалланиб, даст лаб ҳарорат кўтарилса, энтерит кузатилса, колибактериозга гумон қилинади. Сальмонеллёзда эса

касаллик асосан 7-10- куни бошланиб, бир неча ой давом этиши мумкин. Коли бактериозда септицемия кучли ривожланиб, тўхтовсиз ич кетади, касал ҳайвон бутунлай кучсизланиб ётиб қолади. Сальмонеллёзда клиник белгилар секинроқ ривожланади, лекин ҳар доим танада иситма бўлади. Ёриб кўрилганда талоқда кучли ўзгариш кузатилмаслиги, жигарда некротик ўчоқлар бўлмаслиги колибактериозга хос патологоанатомик ўзгаришлардан дарак беради. Ўткир кечган сальмонеллёзда гемокультура ажратилади. Сурункали ҳолатда эса нафас олиш аъзолари ва бўғимлар жароҳатланади. Т о к с и к д и с п е п с и я . Б у ҳ а м б и р и н ч и к у н д а н б о ш ланиб, тўхтовсиз ич кетади, касал ҳайвон дармонсизланиб ётиб қолади, лекин тана ҳарорати кўтарилмайди. Сероз қопламаларда қон қуйилишининг кузатилмаслиги ва та лоқнинг ўзгармаслиги диспепсияга хос хусусиятдир. Коли бактериозда лабораторияга қишда ўлакса бутунлигича, ёзда бўлса найсимон суяк ва паренхиматоз аъзоларнинг бўлак лари 30% ли глицерин эритмасига солиб юборилади, наму налардан эшерихия ажратиб олинади ва унинг серотиплари аниқланади. Бунинг учун типга хос зардоблар қўлланила ди. Даволаш. Касалликка ўз вақтида аниқ диагноз қўйил гач, даволаш парҳездан бошланади. Оғиз сути ўрнига фи зиологик эритма ёки аччиқ дамланган қора чойни совутиб берилади. 1 л юқорида қайд қилинган суюқликларга товуқ тухумини аралаштириб бериш яна хам фойдалироқ. Тўйим лилигидан ташқари, лизоцим моддасига ҳам бойдир. Анти биотикларни ишлатишдан аввал, ажратиб олинган эшери хиянинг уларга сезувчанлигини аниқлаб олиш шарт. Шун дагина биз микроорганизмга таъсир этадиган дориларни танлай оламиз ва даволаш самарали бўлади. Даволаш учун синтомицин қўлланилади. Биринчи марта 40 мг, кейин ҳар 4-6 соатда 20 мг дан бериб борилади. Биомицин, терроми цин, тетрациклин 2-3 марта 15-20 мг дан, колимицин 15-20 мг, полимикцин эса 4 мг миқдорда тавсия этилади. Антибиотикларни сут билан бериш маъқулроқ. Айрим ҳол ларда врачлар қўлига янгироқ бир антибиотик тушиб қолса, дарҳол уни ошқозон-ичак касаллигига қарши қўллай бошлашади. Бу албатта

нотўғри. Аввал антибиотикка нис батан микроорганизмнинг сезувчанлигини лабораторияда ўрганиб, кейин қўллаш керак. Шундай қилинмаса, даво лаш ёрдам бермайди. Юрак-томирлар фаолиятини қувватлаб туриш учун кофеин, камфоралар қўлланилади. Антибиотиклар топилмай қолгудек бўлса, айрим сульфаниламид препаратлар - сульфазол, сульцимид, дисульфан, фтолазолларни ҳам қўл лаш мумкин. Тери остига ёки қорин бўшлиғига глюкоза- тузли эритмаларни юбориш сув-туз алмашиниш жараёнини ушлаб туришга ёрдам беради. Профессор И. Г. Шарабрин томонидан тавсия этилган эритма (1 л дистилланган сув, 8,5 натрий хлорид, 13,0 натрий гидрокарбонат, 0,3 кальций хлорид, 0,5 калий хлорид, 50,0 глюкоза, 0,2 кофеин, 500 минг ТБ пенициллин) ҳам энтеритларда яхши наф беради. Бузоқларга 0,5-1 л оч биқинга, қулун, чўчқача ва қўзиларга эса тери остига юборилади. Чуқур клизма қи либ, ичак тозаланади. Булардан ташқари, қатор илмий текшириш институтлари ва лабораториялари тавсия этган ҳар хил препаратлар мавжуд. Агар улар назоратдан ўтиб, кўр сатмаси билан келиб тушса, қўллаб кўриш керак. Биофаб рика ва биоцехларда тайёрланган зардоб ҳамда бактерио фаглар бўлиб, колибактериозда зардоблар тери остига юборилади, фаглар эса ичирилади. Даволаш самараси жуда ҳам юқоридир. Иммунитет. Оғиз сутининг таркиби врачларга маълум, шунинг учун бу тўғрида тўхталиб ўтиришга ҳожат йўқ. Носоғлом хўжаликларда бўғоз сигир ва совлиқларга туғиш дан 1,5-2 ой олдин поливалентли ГОА формал тимерсол вакцина ишлатилади. Уни мускул орасига 14 кун оралиғи да икки марта юборилади. Сигирлар учун 10-15 мл, қўйлар учун 3-5 мл дозада ишлатилади. ВИЭВ тавсия этган про тектан препарати 2 сутка мобайнида оғиз сутидан 30 ми нут олдин, 5 марта оғиз сути билан 10-15 мл дан, кейинчалик 10 мл дан перорал берилади. Ўзбекистон шароитида УзНИВИда тайёрланган вакцинани қўллаш ҳам яхши фой да беради. Олдини олиш. Ёш ҳайвонларнинг ошқозон-ичак касал ликлари асосан санитария аҳволи паст, тўйимли балансли озуқалар билан озиқлантириш

йўлга қўйилмаган фермалар да учрайди. Шунинг учун бу ерда асосий масала шу омил ларни йўқотиш билан бирга, ҳайвон организмининг резистентлигини оширишдан иборатдир. Бу тадбир ҳайвонлар бўғозлик давридан бошланиши керак. Бўғоз ҳайвонларга балансли, тўйимли озуқа бериш ва рацион ташкил қилиш талаб этилади. Шу даврда силос, жўм каби озуқабоп мод далар берилиши қатъий ман этилади. Витаминли озуқалар, микро ва макроэлементларга бой рационни ташкил этиш мақсадга мувофиқдир. Ёш ҳайвонларга АБК, ПАБК, ошқо зон шираларини бериб бориш организм резистентлигини оширадиган омиллардандир. Фермаларнинг санитария ҳола ти ва жорий дезинфекция ўтказиб туриш ёш ҳайвонлар ошқозон-ичак касалликларининг олдини олишда асосий омиллардан ҳисобланади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Р.Ф. Сосов. Эпизоотология. М. “Колос” 1974. 2. А.А. Конопаткин . Эпизоотология. М. “Колос” 1984. 3. И.А. Бакулов., А.Д. Третьяков. Руководство по общей эпизоотологии. М. “Колос” 1979. 4. М.С. Ганнушкин. Общая эпизоотология. М. “Сельхозгиз” 1961. 5. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология. Т. 1996 6. М.П. Пармонов. “Ўта хавфли юқумли касалликлар” маърузалар матни. Сам. 2002 7. Ф.А. Ниёзов. “Паррандалар касалликлари”. Т. 1995 8. М.П. Пармонов., А.А. Қамбаров Эпизоотология. Т. 2006 9. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология фанидан амалий – лаборатория машғулотлари. Сам. 2007 й 10. А.А. Поляков. Ветеринарная дезинфекция. М. “Колос” 1975 11. В.П. Урбан. Практикум по эпизоотологии. Ленинград. 1987

Похожие

Кавш қайтарувчи ҳайвонлар касалликлари Қорасон Carbunculus emphysematicus

Ит ва мўйнали ҳайвонлар касалликлари Гўштхўрлар ўлати Pestis carnivorum

Чўчқаларнинг вирусли трансмиссив гастроэнтерити Gastroentereritis infectiosa suum

Ҳайвонлар селекциясининг назарий асослари

Пастереллёз Pasteurelosis