Кавш қайтарувчи ҳайвонлар касалликлари Қорасон Carbunculus emphysematicus - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Кавш қайтарувчи ҳайвонлар касалликлари Қорасон Carbunculus emphysematicus

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

85 KB

Кавш қайтарувчи ҳайвонлар касалликлари Қорасон Carbunculus emphysematicus Режа: 1. Патологоанатомик ўзгаришлар 2. Бактериологик текшириш

Бевосита юқмайдиган ўткир юқумли касаллик бўлиб, қорамол ва қўйларда учрайди. Тананинг гўштдор жойларида ғижирлайдиган ( крепитация ), қатъий чегарали шиш пайдо бўлади , ҳайвонлар оқсаб , тсз ҳалок бўлади . Тарихий маълумот. Касаллик қадимдан маълум. Биринчи марта Шабер томонидан 1870 йили илмий асосда таърифлаб берилган ва куйдирги касаллигидан фарқ қилиши кўрсатиб ўтилган. Касалликнинг қўзғатувчисини 1875 йили Боллингер, 1876 йили Фезер аниқлаб, сунъий йўл билан қорасонни қўзғатишга муваффақ бўлишган. 1878-1879 йилларда француз олимлари Арлуэн, Карневен ва Томалар қорасонни олдини олишнинг махсус томонлари билан шуғулландилар. Собиқ СССР олимларидан Н.С.Муромцев 1933 йили касалликка қарши вакцина ишлаб чиқди. Бу ўз навбатида қорасонга қарши кураш чораларини тубдан ўзгартириб юборди. Қорасонни ўрганиш борасида Я.Р.Коваленко ва Ф.И.Коганлар катта хизмат қилишди. 1959 йилда Ф.И.Коган ва А.И.Колесовлар вакцинани такомиллаштирдилар. Концентрацияли алюминий гидроксидли вакцина ишлаб чиқилди ва ҳозир ҳам қўлланилмоқда. Тарқалиши. Қорасон дунёнинг қорамолчилик ва қўйчилик билан шуғулланадиган ҳамма мамлакатларида учраб туради. Осиё қитъаси мамлакатларида 1962-1965 йилларда касаллик 22964 марта қайд қилинган. Эрон, Туркия, Покистон, Ҳиндистон давлатларида қорасон кўп учрайди. Касалликнинг тарқалиши бўйича қитъалар ўрни қуйидагича: Осиё, Америка, Африка. Бу қитьаларда жойлашган мамлакатларда йилига ўртача 300 мартагача қайд қилинади. 1970 йил давомида Европада қорасон 700 марта қайд қилинган. 1969- 1971 йилларда Мадагаскарда касаллиқдан 500 минг бош мол нобуд бўлган, собиқ СССР мамлакатларида, жумладан Ўзбекистон Республикасида ҳам қорасон тез-тез учраб туради. Кўп ҳолларда спорадик, баъзан энзоотик тарқалиш кузатилмоқда.

Иқтисодий зарар. Ўз вақтида даволаб улгурилмаса, касалликка чалинган моллар ўлади. Карантин эълон қилиш на даволаш учун кўп маблағ сарфланади. 3 ойликдан 4 ёшгача бўлгаи моллар тўдаси режа асосида тўлиқ эмланади. Бу тадбир учун ўз навбатида катта миқдорда вакцина ишлаб чиқарилади ёки сотиб олинади. Касаллик қайд қилинган тақдирда қўйлар ва қорамоллар мажбурий равишда эмланади. Қўзғатувчиси. Cl. Chauvoei таёқчаси бўлиб, учи қайрилган шаклда. Ишқорли-анилин бўёғи билан ва Грам усулида яхши бўялади. Спораси ҳар қандай усул билан бўялаверади. Қўзғатувчи қатъий анаэроб, ўстириш учун энг қулай муҳит Кит -Т ароцци ва Хотингер бульони ҳисобланади. Микроорганизм ўсиш жараёнида ачиган мойнинг ҳидига ўхшаш қўланса ҳид тарқатади. Микроорганизм қатьий анаэроб. Чидамлилиги. Клостридиум спораси ўта чидамлидир. 100°С да 5-10 минутда ҳалок бўлади. 80°С да эса 2 соатгача яшай олади Қуритилган гўштда бир неча йил, чириётган материалда эса 6 ойгача сақланади. Каллам маълумоти (1952) бўйича клостридиум денгиз сувида 6 ойгача сақланади. Қўзғатувчи гўнгда, кўмиб, назоратсиз қолдирилган ўлаксада узоқ муддатгача ҳаётий фаолиятини сақлаб қола олади (Прево, 1977). Унинг вирулентлигини сақлаш учун вақти-вақти билан бузоқ ва денгиз чўчқачалари организмига юқтириб, синов ўтказиб турилади. Эпизоотологияси. Касалликка 3 ойликдан 4 ёшгача бўлган қорамоллар ўта мойил ҳисобланади. Катта ёшдаги моллар ўз ҳаёти давомида аста-секин иммунитетлик бўлиб қолади, лекин бу абсолют эмас. Ёш ҳайвонлар пассив иммунитет ҳисобига касаллиқдан сақланади. Организмда бу ҳолат оғиз сути ва умуман сут ҳисобига рўй беради. Хўжаликда касалликнинг олдини олишнинг махсус усуллари бузиб олиб борилса, ҳамма ёшдаги ҳайвонлар касалланаверади. Зотли моллар бошқаларига қараганда ўта мойил бўлади. Мойиллик даражаси моллар соғлом хўжаликдан носоғлом хўжаликка келтирилганда яққол кўзга ташланади ва касаллик жуда оғир ҳамда талофатли кечади.

Я.Коваленконинг маълумотига (1956) асосланилса, Венгрия чўл ва Жазоир қорамоллари қорасонга чидамли бўлади, чунки улар узоқ муддат носоғлом жойларда сақлаб боқилганлиги учун иммунитет ирсият орқали ўтиб келган. Гўштга боқиладиган зотлар касалликка ўта мойил бўлади. 1933 йилда Муромцев буғулар қорасон билан касалланганлиги тўғрисида маьлумот берса, Мимедов касаллик қўтосларда ҳам учрашини таъкидлайди. Суньий йўл билан касаллик қўзғатиш учун денгиз чўчқачалари тавсия этилади, қуёнлар мойил эмас. Қорасон тупроқдаи юқадиган касалликлар гуруҳига киради. Қўзғатувчи ўтхўр ҳайвонларнинг гўшти ва ичагида учрайди. Баъзан қорасон қуруқ тиконли хашакларни ейиш натижасида, кўпинча ўтларни томири билан тупроқ аралаш ямлаб олганда юқиши мумкин. Айрим ҳолларда, масалан, ҳашак носоғлом хўжаликлар даласидан ўриб келтирилганда касаллик бир жойда сақланаётган моллар орасида ҳам учрайди. Қорасон яйловда асосан ёз ойларида кузатилади Нильсен, Шатько (1946-1952) касалликни кана на сўналар тарқатишини ёзадилар. Патогенези. Касалликни ўрганиш билан шуғулланган кўпчилик олимларнипг хулосасига кўра юқиш асосан оғиз бўшлиғи орқали (перораль) рўй беради. Табиий юқишда, спора асосан озуқа ва сув билан ҳайвон организимига тушади. Кейинчалик шиллиқ пардаларнинг жароҳатланган ёки тирналган жойидан ўтиб, чуқур жойлашган тўқимагача етиб боради. Бу ерда ўз навбатида ўсиб ривожланади. Қорасоннинг келиб чиқишида жароҳатларнинг аҳамиятини академик Я.Коваленко асосий ўринлардан бирига қўйди. Касалликнинг ёш ҳайвонларда ривожланишида тишлар чиқиши ва алмашиниши жараёнида содир бўладиган жароҳатлар асосий сабаблардан ҳисобланади. Микроорганизм ўсиш ва ривожланиш даврида токсин ва агрессинлар ажратиб, уларни ўз навбатида фагоцитоз ҳолатидан ҳимоя қилади. Сўналарнинг тухумдан чиққан қурти организмга тушиб. ривожланиши даврида ҳар хил жароҳатлар содир қилади ва

қорасон касаллигининг келиб чиқишига сабаб бўлади. Касалликнинг юқиши ва юзага келишида мускуллар жароҳатининг аҳамияти, тана тери қисмининг жароҳатига нисбатан устун туради. Ана шу ҳолат касаллик намоён бўлишини якунлайди, Қорасон билан кўпинча семиз моллар касалланади, ориқ моллар орасида эса касаллик жуда кам учрайди. Бунга асосий сабаб мускулларда кўп миқдорда гликоген моддасининг мавжудлигидир. Гликоген ўз навбатида Клостридиум шавое учун энг яхши озуқа манбаи ҳисобланади. Янги ўлган ҳайвон танасидан касаллик қўзғатувчисини ажратиб олиш мумкин. Чунки организмда ўлим олдидан бактериомия ҳолати кузатилади. Клиник белгилари. Касалликнинг яширин даври 4-5 кун давом этиб, ўткир кечади ва асосан ўлим билан тугайди. Касаллик бирдан тана ҳароратининг кўтарилиши (40-42°С) билан бошланади Касалга чалинган мол оқсоқланади. Тананинг энг гўштдор жойларида (сон, яғрин ва ҳ.к.) қатъий чегараланган, иссиқ ва қаттиқ шиш пайдо бўлади. Касалга чалинган молларда касалликнинг клиник белгиси тез ривожланиб, 8-10 соат ичида аниқ намоён бўлади. Шишган жойни босиб кўрилса, ғижиллаган (крепитация) товуш эшитилади. Бу жароҳатланган жойда газ пуфакчаларининг пайдо бўлиши натижасида рўй беради. Айрим ҳолларда жароҳат мускуллар кам тараққий қилган томоқ, диафрагма, жағ, кавш қайтаргичларда ҳам учрайди. Ҳарорати паст бўлган қулоқ ва думда шиш пайдо бўлмайди. Танада касалликка хос патологик шиш кўриниши билап ҳайвоннинг умумий аҳволи бирдан оғирлашади. Касал мол ўта ҳолсизланади, ҳеч нарса емай қўяди, ётоқчилайверади, жойидан туриши қийинлашиб, оқсоқланган оёқ томонини авайлаб босиб туради. Нафас ва юрак-томир системасининг фаолияти бузилади. Томирлар суст уриб, гипотермия сабабли 1-2 кун ичида касал ҳайвон ўлади.

Агар касаллик септицемия холатида кечса, 3-4 ойлик бузоқларда умумий иситма кўтарилиб, улар 5-10 соат ичида ҳалок бўлади. Катта ёшдаги ҳайвонларда эса клиник белгиси бўлиниб (абортив) намоён бўлади ва 1-3 кун ичида касал мол ўлади (Р.Катич, 1965). Касал ҳайвоннинг қони таркибида ҳам маълум ўзгаришлар юз беради. Я.Р.Коваленконинг берган маълумотига кўра эритроцитлар миқдори жуда камайиб кетади. Патологоанатомик ўзгаришлар. Тери ости мускуллари оралиғидаги бириктирувчи тўқималарда шилимшиқ қизғиш яллиғланиш ва чегараланган геморрагик некротик миозит ҳолатининг намоён бўлиши касалликка хос ўзгаришлардан ҳисобланади. Жароҳат асосан сон, бўйин, елка, кўкрак, сағринда, кам ҳолларда томоқ ва диафрагма оёқчаларида, тил ва миокардда учрайди. Ана шу жароҳатланган жой қорамтир-қизғиш рангда бўлади, баъзан жуда қорайиб кетади. Кесиб кўрилганда ғижиллаб, ҳаво пуфакчалари борлиги сезилади, қуруқ ва ғоваксимон тузилма кўзга ташланади. Жароҳат жойи чуқурроқ кесиб кўрилса, баъзан ичкарироғи кўкимтир-сарғиш рангда эканлиги маълум бўлади. Регионар лимфатик тугунлар кесиб кўрилганда суюқлик ажралиб туради ва қонталашган бўлади. Кўкрак ҳамда қорин бўшлиғи, юрак халтаси атрофи қизғиш қуйқа суюқликка тўлиб туради. Б аъзан шиллиқ пардалар фибринли юмшоқ юпқа қоплама билан қопланган, айрим ҳолларда талоқ бир оз катталашиб, юмшаб кетган бўлади, оқсилли ва мойли дистрофия кўзга ташланади. Капсула таги қуруқроқ, газ пуфакчалари, ёнғоқдек некротик ўчоқлар пайдо бўлади. Буйрак юмшаб, пўстлоқ қисми қизгиш-сариқ рангли бўлиб, ҳаво пуфакчалари кузатилади. Ошқозон-ичак системасида кўзга кўринарли ўзгаришлар учрамайди, баъзан ширдон ва ингичка ичакларда яллиғланиш ҳолати кузатилиши мумкин. Юрак бир оз кенгаяди, эпикард тагига қон қуйилиб, донадор дистрофия кузатилади. Ўпка шишиб қонталашади .

Юқорида кўрсатиб ўтилган ҳамма ўзгаришлар ҳар доим кўзга ташланавермайди. Айрим ҳолларда касалликка хос ўзгариш фақат жароҳат пайдо бўлган жойда рўй бериши мумкин. Гистологик текшириш ўтказилганда мускул толаларииинг некрозга учраганлиги, фибрин ҳосил бўлиб, лейкоцитар реакциялар мавжудлиги аниқланади. Мускул толалари орасида микроб таначалари, қон қуйилиш ва ҳаво пуфакчалари кўзга ташланади. Диагноз. Қорасон эпизоотологик кузатишлар (ҳайвоннинг ёши, зоти, йил фасли ва ҳ. к.), клиник белгилар (ғижиллаган шиш, оқсоқланиш, тана ҳароратининг ўта кўтарилиши, гўштдор жойдаги жароҳат ва б.қ), патологоанатомик ўзгаришлар, бактериологик, биологик текширишлар натижаларига қараб аниқланади. Жароҳатланган бир бўлакча гўшт, экссудат ёки вижиллаган жойидан олиб лабораторияга текшириш учун юборилади. Текшириш қуйидагича олиб борилади: микроскопда кузатиб қўзғатувчини топиш, сунъий муҳитларга экиб, лаборатория ҳайвонларига юқтириб кўриш. Микроскопик текшириш. Жароҳатланган жойдан олинган гўштдан мойсизлантирилган тоза предмет шишачада суртма тайёрланади. Грам ёки Муромцев усулида бўялади. Текширилганда полиморф урчуқсимон, думалоқ ва ноксимон микроорганизмлар кузатилади. Улар спора билан ўралган бўлиб, спораси бўёқ қабул қилмайди. Бактериологик текшириш. Пастер пипеткаси ёрдамида текшириш учун келтирилган патологик материал Китт-Тароцци, МПБ, МПА муҳитларига экилади. Биринчи муҳит экишдан олдин 10-15 минут сув ҳаммомчада қиздирилиб, 45-50 °С да бирдан совутилади. Бир вақтнинг ўзида Цейсслернинг глюкоза қон агарига, Петри косачасига ҳам экиш мақсадга мувофиқдир. Эскирган ёки бузилган патологик материал келиб қолса, физиологик эритмада 1:4 нисбатда суспензия тайёрлаб, уни 80 0 С да 15-20 минут қиздирилади, кейин экилади. Экилган муҳит 37-38° да термостатда 24-28 соат, анаэроб шароитда 24-48 соат ушланади. Анаэроб

муҳит ҳосил қилиш учун физик усул қўлланилади. Бунда вакуум насос билан ҳавоси сўриб олинган эксикатор ёки микроанаэростатдан фойдаланилади, Китт- Тароцци муҳитида олдинига муҳит лойқаланади, 1,5-2 кун ўтгач, тиниб микроб пастга чўкади. Цейсслер муҳитида эса товланадиган тугмасимон ёки четлари кесилган, яъни ток барги шаклидаги тузилма кузатилади. Биологик усул. Сунъий муҳитларга экиш билан бирга лаборатория ҳайвонларига ҳам юқтирилади. Бунинг учун бир бўлакча гўшт, талоқ ёки жигардан олиб озгина МПБ қўшилади. Чинни косачада яхшилаб эзилиб, 1:10 нисбатда 0,5-1,0 мл дозада 2 бош денгиз чўчқачаси териси остига юбориладпи (ўртача оғирлиги 350-400 г бўлиши керак). Қон ва мускул зардоби ҳам худди шундай қилинади. Кузатиш 8 кун давом этади. Агар Сl. chauvoci бўлса, денгиз чўчқачалари 24-96 соатда ўлади. Буларда ҳам юқорида қайд қилинган ўзгаришлар кузатилади. Ўлган ёки агонал ҳолатдаги денгиз чўчқачаларидан патологик материал олиб, юқоридаги муҳитларга экилади. Агар хавфли шишдан фарқ қилиш зарур бўлса, 1:10 нисбатдаги ёки оғирлиги 2,0-2,5 кг келадиган қуёнлар териси остига суспензиядан ёки ажратилган микробдан 1,0-1,5 мл юборилади. Қорасоннинг қўзғатувчиси қуённи ўлдирмайди. Дифференциал диагноз. Биринчи навбатда куйдирги касаллигидан ажратиш зарур. Куйдиргида қон ивимайди, шиш камдан-кам учрайди, асосан карбункул шаклини эсла тиб , вижилламайди. Қўзғатувчиси аэроб бўлиб, организмда капсула, ташқи муҳитда эса спора билан ўралгандир. Қорасоннинг қўзғатувчиси қатъий анаэроб, капсуласи бўлмайди. Хавфли шишдан ажратиш қийинроқ, шунинг учун лаборатория усулларини қўллаш мақсадга мувофиқдир. Қорасон юқтирилганда денгиз чўчқачалари 18-48 соат ичида ўлади. Хавфли шишда мол ўлаксасининг териси ва шиллиқ пардаларида жароҳатлар учрайди. Сигирларда бу касаллик туғиш оғир кечганда, йўлдош ушланиб, бачадон яллиғланиши ҳамда бола ташлашдан кейин рўй беради.

Даволаш. Касаллик ўткир кечганлиги учун даволаш ҳар доим ҳам фойда беравермайди. Касалликнинг бошланиш даврида гипериммунли қон зардобини кўрсатма асосида қўллаш яхши натижа беради. Мускул орасига 1 кг оғирликка 8-5 мг дан 4-5 кун мобайнида ҳар куни бир марта хлор-тетрациклин юборилади. 40% ли глицеринли эритмада пролангирланган дибиомицин суспензиясини бир марта 1 кг тирик вазнга 40 минг ТБ миқдорида юбориш яхши наф беради. Умумий аҳвол ўзгаргунга қадар 1 кг оғирликка 5-7 минг ТБ ампициллинни 0,5% ли новокаинда эритиб ҳар 6 соатда мускул орасига инъекция қилиш мақсадга мувофиқдир. Бициллин-3 ни қорамолларга 10, бузоқларга 15, қўй-эчкиларга 15-20 минг ТБ миқдорида қўллаш тавсия этилади. Зарурат туғилса, 10-15 кундан кейин даво курси яна қайтарилади. Ғижиллаган шишли жойига ва унинг атрофига 2% ли водород пероксид, 3-5% ли карбол кислотаси, 3-5% ли лизол ёки фенол, 0,1% ли калий перманганат эритмалари инъекция қилинади. Лекин бу дорилар ҳар доим ҳам фойда бермайди, шунинг учун касалликни вақтида аниқлаб, дарҳол давони бошлаш мақсадга мувофиқдир. Иммунитет. Қорамол ва қўйларда табиий иммунитет тўғрисида тўлиқ ва асосли маълумот йўқ. Ёш катталашиши билан мойиллик пасайиб боради. С. Н. Муромцев кашф қилган формал вакцина узоқ йиллар қўлланилиб, яхши натижа бериб келди. Ф. И. Коган ва А. И. Колесовлар концентрацияли формал гидроксид вакцина ишлаб чиқиб, амалиётга жорий этдилар. Бу вакцина ҳозир ҳам қўлланилиб, сағриннинг мускул орасига 2 мл юборилади. Эмлангандан кейин 14 кун ўтгач иммунитет пайдо бўлиб, 6 ойгача давом этади. Ассоциацияланган вакциналар олиш борасида ҳам муваффақиятли тажрибалар олиб борилмоқда. Улар ишлаб чиқаришга тавсия этилган. Ҳар қандай вакцина кўрсатмага қатъий амал қилинган ҳолда қўлланилиши зарур. Олдини олиш. Бу тадбир қуйидагича олиб борилади:

- мойил ҳайвонлар режа асосида эмланади. Касалликка гумон қилинса: - ўз вақтида диагноз қўйиш; - карантин эълон қилиб, эпизоотик ўчоқни йўқотиш; - моллар ўлаксаларини йўқотиш, жиҳозлар, ҳудуд ва молхоналарда санация (қатрон) тадбирларини ўтказиш керак. Носоғлом хўжалик эпизоотик журналга қайд қилиниб, картага белги қўйилади. Ветеринария чора-тадбирлари: яйловларда ботқоқликлар қуритилиб, сув манбаларининг атрофлари тартибга келтирилади. Молхоналар ва ўлакса ётган жойлар дезинфекция қилинади. Биотермик қудуқ ва ўлакса кўмилган жойлар атрофи тозаланади. Катта ҳажмдаги тупроқ ва мелиорация ишлари олиб борилаётганда, қатьий назорат зарур. Касал чиқиб қолгудек бўлса, карантин эълон қилинади. Мол ўлаксалари куйдирилиб йўқ қилинади. Ёриб кўриш махсус жойларда олиб борилиб, кейин куйдирилади. Клиник белгиси бор ҳамда касалликка гумон қилинган моллар термометрия қилиниб, ажратиб олинади ва даволанади. Соғлом моллар эмланади. Молларни гўштга сўйиш қатьиян ман этилади. Касалликдан тузалганлари эса, клиник белгиси йўқолиб 30 кун ўтгач, сўйишга рухсат этилади. Карантиннинг қоидасига мувофиқ мол олиб келиш, олиб чиқиш, жойини алмаштириш қатъий ман этилади. Хашакларни бошқа фермаларга олиб чиқиш мумкин эмас. Одамлар махсус кийим бош билан таъминланади, тозалаш ва жорий дезинфекция ўтказилади. Носоғлом хўжаликларда бузоқлар 3 ойлигидан, қўйлар 6 ойлик бўлгач, эмланади. Эмлаш учун тирик ва инактивация қилиб тайёрланган вакциналар ишлатилади. Эмлаш яйловга чиқишдан 14 кун олдин тамомланади, яйлов даври 6 ойдан ошса, ревакцинация қилинади. Тирик вакцина билан 7 кун олдин ва бир марта эмланади. Хўжалик соғломлаштирилгач, 14 кундан кейин карантин бекор қилинади . Дезинфекция учун 10% ли ишқор эритмаси, 4% ли формальдегид, 10% ли йод (1)-хлорид, 2% ли глутар альдегид ва ҳ.к. қўлланилади. Ўлакса

ёриб кўрилган ва ётган жой аввал куйдирилади, кейин хлорли оҳакнинг 5%ли эритмаси билан 10 л/м 3 нисбатда 25 см кавлаб аралаштириб ташланади. Қўйлар қорасони. Яширин даври 24 соатгача давом этиб, баъзан 2-3 кунга чўзилади. Касал жойлар жароҳат инфекциясига ўхшаб шиша бошлайди. Шиш жойи аниқ чегараланган, қаттиқ, иссиқ, ҳамирсимон бўлиб, оғриқ сезмайди. Ғижиллаш ҳар доим бўлмаслиги мумкин. Жароҳат жойида тери қуриб, эластиклиги йўқолади, ранги қора-қизғиш, баъзан қоп- қора бўлади. Томоқ, тил, жинсий аьзолар ҳам зарарланади. Қўйлар ҳолсизланиб, подадан орқада қолиб кетади, оғзидан кўпиксимон суюқлик оқади, қорни шишиб, тишини ғичирлатади. Касаллик 6-20 соат давом этиб, асосан ўлим билан тугайди.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Р.Ф. Сосов. Эпизоотология. М. “Колос” 1974. 2. А.А. Конопаткин . Эпизоотология. М. “Колос” 1984. 3. И.А. Бакулов., А.Д. Третьяков. Руководство по общей эпизоотологии. М. “Колос” 1979. 4. М.С. Ганнушкин. Общая эпизоотология. М. “Сельхозгиз” 1961. 5. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология. Т. 1996 6. М.П. Пармонов. “Ўта хавфли юқумли касалликлар” маърузалар матни. Сам. 2002 7. Ф.А. Ниёзов. “Паррандалар касалликлари”. Т. 1995 8. М.П. Пармонов., А.А. Қамбаров Эпизоотология. Т. 2006 9. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология фанидан амалий – лаборатория машғулотлари. Сам. 2007 й 10. А.А. Поляков. Ветеринарная дезинфекция. М. “Колос” 1975 11. В.П. Урбан. Практикум по эпизоотологии. Ленинград. 1987

Похожие

Ёш ҳайвонлар касалликлари Колибактериоз Kolibacteriosis

Ит ва мўйнали ҳайвонлар касалликлари Гўштхўрлар ўлати Pestis carnivorum

Ҳайвонлар селекциясининг назарий асослари

Куйдирги касаллиги Anthrax

Полиз экинларининг касалликлари