Сабзавот полиз экинлари ва картошка, боғ экинлари зараркунандаларини - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Сабзавот полиз экинлари ва картошка, боғ экинлари зараркунандаларини

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

78 KB

Сабзавот полиз экинлари ва картошка, боғ экинлари зараркунандаларини Карам битининг куплаб йиртқич энтомофаглари бўлиб, улардан кенг таркалгани хонкизлар, олтинкуз, серфит пашшалари ва галлицалар киради. Факатгина хонкизининг икки нуктали еттинуктали, узгарувчан ва унтурт нуктали турлари катта ахамиятга эга. Булардан ташкари карам битининг куплаб паразитлари мавжуд бўлиб улар катта ахамиятга эга. Шолғом диаретиелласи - Diaertrilla rapae Mint . Булар Hymenoptera туркуми, Aphidiidae оиласига таалукли бўлиб, ўсимлик битларида ғумбак холида кишлаб чикади. Кишловдан чиққан паразитлар жуфтлашгандан сўнг карам битига тухум куя бошлайди. Диарителла 36 турдаги ўсимлик битларига тухум куяди. Лекин улар карам битини ва шафтоли битини хуш куради. Тошкент вилоятида олиб борилган текширишда 650тага мумиёланган ўсимлик бити топилган битта урғочи паразит 500 тага якиг тухум куяди. Карам куясининг энтомофаги Нитобия - Nitobia penestralis Holmgr . ғумбак холатида кишлайди. Урғочилари гулларнинг нектари билан озиқланади. Тухумларини қуртларнинг тухумларини охирги уч ёшига куядилар. Личинкаларнинг ривожланиши қуртларнинг охирги ёшида тугайди. Битта дона қуртда битта паразитнинг личинкаси ривожланади. Карам куясига ухшаб, нитобия 1 йилда бир неча авлод беради. Ёзнинг ўртасида устма-уст насл беради. Иккиламчи паразитларга эга эмас. қуртларнинг хўжайинини жойланиши 40-80% ва кўпни ташкил килади. Бошқа паразитлар ўртасида тахминан 90. . . 97% ни ташкил килади. (N. tibiales Crav. , N. armillata Crav. , A. ruticris Hal. Ва бошқалар ). Карам оккапалагининг энтомофаги - апантелес . Апантелес -Apanteles glomeratus L. (Hymenoptera туркуми Braconidae оиласига мансуб ) уз кобигига

чала уралган ғумбак холида хўжайин танасидан ташкарида диапаузада кишлайди . Апантелесларнинг учиб чикиши хўжайин қуртларнинг пайдо бўлишдан 2-3 хафта аввал бўлади . Гулларнинг нектри билан қушимча озиқлантирилганда апантелеснинг тухум куйиши 400 тадан 2000 донагача етади . Урғочилар иккинчи ёш даги қуртларга тухум куядилар . Бир дона қуртда 30-40 ва ундан куп личинкалар ривожланиши мумкин. Апантелеснинг личинкалари 5-чи ёшдаги қуртдаги уз ривожини тухтатиб, сарик рангдаги ипакка уралиб ғумбакка утади, ёки хўжайинда колади. Мавсум вақтида бир неча авлод беради. Ғумбакли птеромалус - Pteromalys puparum L . ( Hymenoptera туркуми, Pteromalidae оиласиг мансуб). Диапаузадаги личинкалари хўжайиннинг ғумбакларида кишлайди. Птеромалуслар ок карам капалагининг ғумбакка утишдан анча аввал учиб чикади. Урғочиси етилган тухумларни биринчи- учинчи ёшдаги хўжайин қуртларга куядилар. Оқ карам капалагининг иккинчи ва туртинчи авлодига куядилар. Doryphorophaga doryphorae ( Riley ). Колорадо қўнғизининг энтомофаги бўлиб, у асосан кичик ёшдаги қўнғизнинг личинкалари билан озиқланади. Дорифорифаг тупрокда пупарий холида кишлаб чикади. Урғочилари тирик тугади 50-70% гача самара беради. Перилиус - Perillius bioculatus f (туркуми Hemiptera , Pentatamida оиласига мансуб) кишлаш фазаси вояга етган хашарот, кишловдан чиққан эркаги ва урғочиси олдин ўсимлик шираси билан озиқланиб, барг устига туп- туп килиб тухум куяди. Урғочи 150 тагача тухум куйиши мумкин. Бу тухумлардан чиққан личинкалар 2-чи ёшга етгач колорадо қўнғизининг тухуми билан ва ёш личинкалар билан озиқлана бошлайди. Периллиусни личинкаси колорадо қўнғизининг 400 тагача тухумини нобуд килишга курби етади. Подизиус - Podisus maculiventris Say . қишлоқ фазаси личинка ва вояга етган кандала. Кишлаб чиққан урғочи тухумини баргнинг устига куяди.

Битта урғочи 500-600та гача тухум куяди. Очиб чиққан 1-чи ёшдаги личинка ўсимлик билан озиқланиб, 2-чи ёшдан кейин колорадо қўнғизининг личинкалари хисобга яшайди. Боғ экинлари зараркунандаларининг энтомоакарифаглари. Боғ экинларининг акарифаглар функцияси жуда бой бўлиб, уларни аксарияти хашаротларга тўгри келади. Улар асосан яримқаттиққанотлилар, пардақанотлилар кабилардир. Йиртқич хашаротлар кенг тарқалган бўлиб, ҳатто ҳамдўстлик давлатларнинг энг шимолий худудларида ҳам учрайди. Ҳатто боғдорчиликнинг шимолий зонаси ҳисобланган Санк-Петербург зонасида ҳам 11 турдаги хашарот ва 5 турдаги фитоцеидлар қизил канасида қишлаб чиқади. Айрим қандалалар энг шимолий ҳудудларда ҳам жуда кўплаб қизил мева каналрни зарарлаб кузги диапауза даврида қизил мева мканаларини ҳам еб биткаради. Оддий Антокарис. - Anthocoris nemarum L . Hemiptera туркуми, Anthocoridae оиласига таълуқли бўлиб улар ўсимлик қолдиқ дарахтлар пўстлоқлари остида катта ёшдаги қандала ҳолида қишлаб чиқади. Антокорус апрель ва май ойининг бошларида қишловдан чиқиб аввалло қизил мева каналарини тухумлари, ўсимлик битлари ва шингиллари билан озиқланади. Урғочи Антокарис олманинг баргини паренхимасини ва бошқа ўсимликлар баргига биттадан кўп ҳолларда баргнинг юқори қисмида тухум қўяди. Тухум қўйиш икки ойгача чўзилади ва личинка 5 ёшни ўтайди. Антокарис полифаг бўлиб, катта ёшдаги қандалалар 37 турдаги хашаротлар ва каанлар билан озиқланади. уларга озиқа бўлмаганда катта йиртқич хашаротлар, каналар, жумладан олтинкўз тухум ва личинкалари билан ваҳатто ўзининг тухум- лари ва личинкалари билан ҳам озиқланади. Улар айниқса қизил мева каналари билан озиқланади. Бир йилда иккита авлод беради. Урғочилари 60-100гача тухум қўяди. Тифлодромис - Typhlodromus subsolidus Bcyl phytoseidae урғочилари оталангандан кейин дарахтларнинг пўстлоқлари орасида эски пўстлоқлар орасида 4дан 22тагача тўп бўлиб қишқи диапаузага кетади. Уларнинг

қишловдан чиқиши ҳаво ҳарорати 10-12*сбўлганда оммавий чиқади. қизил мева канасининг тугилишидан личинкалар чиқиш даврида улар зарарланган боғларга учиб кананинг личинка ва тухумлари билан озиқланади. Урғочилари май ойида каналар кўп бўлган баргларда ўз тухумини қўяди. Тифлодрамус асосан ёзда қизил мева каналарнинг тухумлари ва личинкалари, нимфалари ва ҳатто катта ёшдагилари билан ҳам озиқланади. Яшаш давомийлиги 35-40 кун. Бир сезонда 4гача авлод беради. Ўсимлик бити ва ширинчаларнинг энтомофаглари. Бу зараркунандаларнинг 100дан ортиқ энтомофаглари бўлиб уларнинг ичида кенг тарқалгани ярим қаттиққанотлилардан қандалалар, қўнғизлардан кокционеллидлар, пардақанотлиларда олтинкўзлар, иккиқанотлилардан пашшалар киради. қандалаларнинг хўжалик ахамиятига эга бўлган антокарислар ўсимлик бити ва ширачаларга ихтисослашган. Кокционелид қўнғизлар бир неча тури бўлиб уларга 2, 7, 10 нуқтали ва ўзгарувчан 14 нуқталикальвия катта аҳамиятга эга. Ўсимлик битларини ичида кенг тарқалган афидиялар бўлиб уларнинг ичида яхши самаралиси Trioxus angelicae Hal . в a Praonvoluere ва бошқалар. Афелинус- Aphelinus mali Hald . Himenoptera туркуми, Apheli - nidae оиласига кириб асосан Шимолий Америкадан қон битига қарши интрадукция қилинган. Афелинус катта ёшдаги личинка холида хўжайини мумияси ичида қишлаб қолади. Катта ёшдаги паразит апрель ва май ойларида учиб чиқади. Урғочилари учиб чиқиши билан хўжайинга тухум қўйишга киришади. Афелинус ўртача 15тадан 56тагача мумсимон 85та тухум қўяди. Урғочиси хўжайинга биттадан айрим ҳолларда кўпроқ тухум қўяди, лекин битта личинка ривожланади холос. Афелинуснинг ривожланиши 30 кунга бўлади. Афелинуснинг ривожланиши ареннотокин типли бўлиб, афеллинус тухум қўйгандан сўнг бир неча кун ўтгач қон бити озиқланишдан қолади, танаси шишиб қораяди. Устидаги оқ попуги тўкилиб хашарот ўлади. қон бити ўлгандан сўнг битнинг пастки дарахтга ёпишиб турган танасидан суюқлик оқиб чиқади ва бу суюқлик билан бит мумияси

мустахкам дарахтларга ёпишиб қолади. Катта ёшдаги хашаротнинг қорин қисми охирида тешикча ҳосил қилиб учиб чиқади. Унинг ривожланиши учун ҳаво ҳарорати 17-30*С, намлиги 70-80%да қулай ҳисобланади. Совуққа чидамли, ҳатто -25*С ҳам ўлмайди. Бир йилда 8-9тагача авлод беради. Уларнинг кў- пайтиришда афелинус билан зарарланган ўсимлик битлари бўлган 15-20 см. ли новдалар кесиб олиниб қиш давомида сақлаб қолинади. Эрта баҳорда боғларга осиб қўйилади. Бир гектарга 1000 дона афелинус етарли бўлади. Трехнитес- Trechnites psyllae Ruschka . Баргларда ширинчанинг миясида личинка ҳолида қишлаб чиқади. Нок ширинчасининг 4 ёки 5 ёшдаги личинкаларидан оқаришган ранг олиб кейинчалик қорин қисмидан тешик очиб чиқади. Агар иккиламчи паразитизм бўлса унда тешик кўпроқ қисмида бўлади. Трехнитесларнинг учиб чиқиши ширинчаларнинг оммавий личинка бўлиш даврига тўгри келиб урғочи трехнитис ширинчанинг чиқарган суюқлиги билан озиқланади. 5 кундан 8 кунгача яшайди. Бир сезонда 4-5тагача авлод беради. Приономитус - Prionomitus mitratus Dalm . Катта ёшдаги приономитус қишлаб чиқади. Биринчи авлоди дўланадаги ширинчаларда кўпаяди, иккинчи авлоди нок ширинчасига ўтади. Эркаклари 11 кун урғочилари 47 кун яшайди. Улар хўжайинниг ахлатлари билан озиқланади. Асосан 5 ёшдаги ширинчаларни зарарлантириб мумиянинг ранги тўқ жигар ранг бўлади. Бир йилда 4-5та авлод беради. Калифорния ва бошқа турдаги қалқондорларининг энтомофаги. Колидиялар қалқондорларни буйраксимон ва икки нуқтали хилокарислари бўлиб улар қўнғиз ҳолида ўсимлик қолдиқлари- да, тупроқ ёриқларида, дарахтларни пўстлоқларида қишлаб қолади. Улар март ойида қишлашдан чиқиб икки ҳафта давомида қизғиш рангли тухумларни ўлган қалқондорларни қалқони остига ва ўсимликни ёрилган пўстлоғи ичида 200- 250тача тухум қўяди. қўнгизлар ва унинг личинкалари диаспидли қалқондорларни катта ёшдагилари ва личинкалари билан озиқланади. Битта

хилоктис 1000дан ортиқ қалқондор билан озиқланади. Бир йилда 3 ва ундан ортиқ авлод беради. Тўрт нуқтали экзохомус- Exochomus guadripustutatis . Унинг озиқланиши анча кенг бўлиб улар қалқондорлар, сохта қалқондорлар ва ун қандалалари билан ҳам озиқланади. Афитис- Aphitis proclia Wlk . Hymenoptera туркуми Aphelinidae оиласига кириб қалқондорларнинг ташқи паразитидир. Афитис личинкалари ўлган қалқондорларини қал- қони остида личинка ҳолида қишлаб чиқади. Катта ёшдаги паразит калифорния қалқондорларини урғочиси пайдо бўлганда май ойларида учиб чиқади. Урғочи афитис қалқондорларининг қалқонини тешиб тухум қўяди ва тухумдан чиққан личинка урғочи афитис тешган жойдан сўриб хўжайинда озиқланади. Ривожланиб бўлган катта ёшдаги афитис хўжайин қалқонини тешиб қалқон остидан чиқади. Битта авлодни ривожланишида 30-40 кун давом этади. Афитис калифорния қалқонидан ташқари жигарранг, таёқчасимон ва бошқа аспидли қалқондорларни ҳам зарарлайди. Фойдали прчечакртелла- Prospaltellaperniciossi Tow . Бу калифорния қалқондорларининг ички паразити бўлиб, 1957 йилда Америкадан интрадукция қилинган. Проспотеллав тухум ҳолида калифорния қалқондорлари личинкасида қишлаб чиқади. Баҳорда тухумдан чиққан проспорелла личинкаси калифорния қалқондорининг ёг таначалари ва ички органлари билан озиқланиб ғумбакка айланади. Зарарланган қалқондор танаси шишиб кетади, қизгиш-қўнгир рангга олиб қотиб қолади. Катта ёшдаги проспорелла кутикулани ва қалқонни тешиб учиб чиқади. Урғочилари хужайрани фақат «дайди» ёшидан ташқари ҳам ривожланиш стадиясида зарарлайди. Улар асосий партеногенетик йўл билан кўпаяди. Битта урғочи хўжайингга 30дан 50тагача тухум қўяди ва 36-40 кун яшайди. Бир йилдаи 6-7та авлод беради. Ҳатто -22*Сгача чидай- ди, айрим популяцияси -40*Сгача чидайди.

Сохта қалқондорлар энтомофаглари . Сохта қалқондорларнинг кўпчилиги ҳаммахўр бўлиб олма ва бошқа мевали боғларда катта зарар етказади. Уларни 30дан ортиқ йиртқич ва паразитлари бўлиб, йиртқичларнинг ичида кенг тарқалгани хилокарис сариқ пластида ва паразитларни ичида афелиниялардан коккофагус энциртидлари киради. Оддий коккофагус- Coccophagus Lycimnia Himenoptera туркуми Aphelinidae оиласи кенг тарқалган тур бўлиб унинг урғочиси акация, олма, олхўри сохта қалқондорларини паразити бўлиб ҳисобланади. Уларнинг биринчи ёшдаги личинкалари сохта қалқондорларни 2 ёшли личинкаларида қишлаб чиқади. Апрельнинг охирида ғумбакка айланиб хўжайинни мум ҳолига келтиради. Мумнмнг ранги қора бўлади, ярқираган чеккалари бўлади. Мумдан асосан урғочилари учиб чиқади. Улар етилган бўлиб дарров оталанади ва тухумларини хўжайин личинкасига қўя бошлайди ва унинг бирламчи паразити бўлиб ҳисобланади. Тухумдан чиққан личинкалар гиперпаразитлик ҳам қилади ва гиперпаразитдан чиққан эркак коккофагуслар бўлади Уларни июн ойларидаги нисбати 95%урғочи 5%эркак бўлади. Кейинги авлодларида 60%урғочи ва 40% эркак бўлади. Ўртача 50-60та тухум қўяди ва бир йилда 5-6 марта авлод беради. Эрдесиниш бластотрикс . У кўпроқ Европа қисмида бўлиб акациянинг сохта қалқондорлари паразити. Биринчи ёшдаги личинкалари 2ёшдаги хўжайиннинг личинкасида қишлаб чиқади. Эрта баҳорда личинка ғумбакка айланади ва хўжайинни мумиялаган ҳолга келтиради. Мумия қоар- қўнгир рангда апрель ойининг охири ва май ойининг бошида урғочи ва эркак бластотрикслар учиб чиқади. Уларнинг нисбати 1:1 бўлади. Жуфтлашгандан сўнг тухум қўяди. Урғочиси сохта қалқондорнинг урғочиси танасига 10гача тухум қўяди, лекин ундаги паразитлардан 5-6таси ивожланади. Урғочи бластотрикслар бир ойгача оталанмаган тухумлари билан учиб чиқиб жуфтлашгандан сўнг ёзги диапаузага кетади. Бластотрикс сохта акация қалқондорига 200тагача тухум қўяди. 4тагача авлож беради.

Британия бластотрикс- Blostothrix britannica асосан олмадаги шарсимон ва шафтолидаги сохта қалқондорларни зарарлайди. Биринчи ёшдаги личинкалари 2 ёшдаги қалқондорларда қишлаб чиқади. Бир йилда 2-3 авлод беради Бронза рангли Дискадес- Discodes coccophagus . Олхўрининг махсус паразити бўлиб у хўжайиннинг мумияланган танасида катта ёшдаги личинка ҳолида қишлаб чиқади. Урғочи дискодес май ойида учиб чиқиб жуфтлашгандан сўнг ёш хўжайинни урғочиларини танасига тухум қўяди. Дискодес бир ойгача яшайди ва 50тагача тухум қўяди. Улар сохта қалқондорларнинг асосан 1чи ва 2чи авлодларини қаттиқ зарарлайди. Баргўровчилар энтомофаглари . Баргўровчиларнинг ичида қаттиқ зарар етказувчилари олма, олхўри, шарқ мевахўри ва бир неча турдаги баргўровчилар бўлиб улар мева ва баргларга қаттиқ зарар етказади. Уларни ичида йиртқич ва паразитлари бўлиб, йиртқичлардан қандалалар йиртқич жужилицалар, кокцеколидлар, олтинкўзлар олма қуртини, олхўрини мевахўрларини тухуми ва қуртлари билан озиқланади. Паразит хашаротлардан баргўровчиларни бир неча турдаги энтомофаглари бўлиб, уларни ичида ихпомонидларни бир неча турлари, трихограммалар ва четдан келтирилган броницидлар макроцентрус ва бошқалар. Сариқ трихограмма- Trichogramma cocoecia Meyer Hymeroptera туркуми Trichogrammatidae оиласи. Катта ёшдаги личинка ҳолида барг ўровчилари тухумида қишлайди. Пастқам жойларда, қалин экилган боғларда Ҳаво ҳарорати 18-26*Сва 75-80%намликда яхши ривожланади. T . cococia - 40òàãà÷à òóõóì қûÿäè. Урғочилари 70-80%ни ташкил қилади. Кокоцияни урғочилари олма меавхўрининг тухумига тухум қўяди. Сезонда 10дан ортиқ авлод беради. Битта олманниг дарахтига 1500-2000 гача паразит қўяди. Бир гектарда 100та дарахт бўлса 200000та паразит қўйилади. Паразитнинг қўйиш муддати олма мевахўри учиб чиққан вақтига тўғри келиши керак ва 3 марта ўтказиб қўйилади.

Эркаксиз трихограмма - Trichogrammatidae embriophagum Htg . Уларнинг ичида эркак зоти бўлмаганлиги учун эркаксиз трихограмма дейилади. Лекин айрим чет эл олимлари қайин тунламида эркак зоти борлигини исботлаб берган. Улар T . cocoe - cia қараганда юқори ҳарорат вакам намликни хуш кўради. Шунинг учун бу трихограма дарахтнинг юқори қисмлардагилар- ни яхши зарарлайди. Шунинг учун уларни дарахтнинг пастки қисмига юборилиб юқорига кўтарилгунча зарарлаб боради.

АДАБИЁТЛАР: 1. Ўзбекистон Республикаси 1998-2000 йиллардаги даврида қишлоқ хўжалиги иктисодий ислоҳотларни чукурлаштириш дастури, 1998. 2. А. В. Бондаренко - «Биологическая заҳита растений», Л. : «Колос». 1984. 3. В, В, Гулий в бошқалар - «Микробологичсекий метод борьбў с вреднўми насекомўми» 4. А. В. Бондаренко - «Практикум по биологический заҳите растений». Л. : 1978. 5. С. Н. Алимухамедов - «Гўза зараркунандалари ва уларга қарши кураш». - Т. : «Мехнат»1991. 6. С. Н. Алимухамедов - «Гўзани биологик усулда ҳимоя қилиш». - Т. «Мехнат»1996. 7. Н. В. Кандўбин - «Бактериальнўе средства борьбў с вреднўми насекомўми и грўзунами», 1989. 8. Ла Брег Смитт - «Генетическая метод борьбў с вреднўми насекомўмў»- М. »Колос». 1971. 9. Зашита растений ежемесячнўй теоретический и научно- производственнўй журнал» - М. »Агропромиздат», 1985-1999. 10. С, И. Алимухамедов, Б. П. Адашкевич ва бошқалар. «Биологическая заҳита хлопчатника» Изд. 2-е дополнение - Т, «Мехнат»1989. 11. А. А. Кравцов, Н. В. Голўшин - Справочник химических и биологических средств заҳитў растений». Агропромиздат», 1989. 12. Х.Ч. Бўриев, Ҳ.Ҳ.Кимсанбоев, Б.А.Сулаймонов «Энтомофагларни биолабораторияда кўпайтириш» Т.: «Ўқитувчи» 2000. 13. Список химических и биологических средств борьбў с вредителями, болезнями растений и сорняками разрешеннўх для применения в сельском хозяйстве Республики Узбекистан на 1998-2001. A

Похожие

Сабзавот полиз экинлари ва картошка зараркунандаларини энтомоакарифаглари

Боғ экинлари зараркунандаларининг энтомоакарифаглари.

Сабзавот экинлари уруғчилигининг хусусиятлари

Сабзавот экинлари кўчатларини пайвандлаш

Полиз экинлари етиштириш, сақлаш ва қайта ишлаш технологияси