Сабзавот экинлари кўчатларини пайвандлаш - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Сабзавот экинлари кўчатларини пайвандлаш

Загружено в:

20.03.2024

Скачано:

0

Размер:

539 KB

Сабзавот экинлари кўчатларини пайвандлаш Режа: 1. Сабзавот экинлари кўчатларини пайвандлаш хусусиятлари 2. Сабзавот экинлари кўчатларини пайвандлаш технологияси

Сабзавот экинлари кўчатларини пайвандлаш хусусиятлари Ўсимликларни пайвандлаш боғдорчиликда қадимдан қўлланилган. Эрамиздан бир неча минг йил илгари Хитойда дарахтлар пайванд қилинган, қадимги Рим ёзувчиси Катон ўзининг «Деҳқончилик тўғрисида» номли асарида нок, олма, олхўри ва зайтунни пайвандлашни тўғри ўтказиш бўйича кўрсатмалар берган. Бироқ пайвандлашнинг илмий, амалий асосланиши Х VIII ўрталарига тўғри келади. Х I Х асрнинг иккинчи яримида Ч.Дарвин пайванд қилинган ўсимликларни ўзгаришини аниқлади хамда катта экспериментал маньбаларини йиғди ва кенг миқёсда ишлаб чиқди. Француз олими Люсьен Даниель эллик йилдан ортиқ пайванлаш билан шуғулланди. Унинг тажрибаларида пайвандлаш натижасида ўсимликларни айрим белгилари авлодларга ўтиши аниқланди ва натижада ўсимликлар организмини янги шаклллари пайдо бўла бошлади. Пайвандлаш усули қадимги Рим ва ўрта аср муаллифларининг қўлёзмаларидан кенг ёритиб келинган. Теофрастнинг «Ўсимликлар тарихи» мақоласидан ҳабар қилинишича, биринчи бўлиб пайвандлаш усулига финландияликлар асос солган бўлиб, улардан бу усул карфогенларга олиб ўтилган. Ғарбий Европада, Жанубий-шарқий ва Осиёда сабзавот кўчатларини пайвандлаш усулидан кенг қўлланиши натижасида бу усулга бўлган қизиқиш сўнгги йилларда ортди. Жанубий Корея, Хитой, Японияда тарвузни қарийб 95

фоизи, очиқ майдонларга экиладиган бодрингни 50 фоизи ва ҳимояланган ерларда эса 30 фоизи пайвандланиб етиштирилмоқда. Европа мамлакатларида, айниқса Нидерландияда пайвандлаш усулидан кенг фойдаланилмоқда. Россиянинг Ленинград вилояти об-хавоси серёмғир бўлиб, ёз ойларида иссиқсевар сабзавотлар учун иссиқлик етарли даражада бўлмай сернам, ўсимликлар турли замбуруғли, бактерияли ва вирусли касалликлари билан касалланади. Айниқса ушбу шароитда илдиз тизими кўп зарарланади ва натижада чириш касаллиги кўпаяди. Шунинг учун пайвандлаш усулларидан экинларни совуққа чидамлилигини ошириш, турли ҳилдаги касалликдан сақлаш мақсадида фойдаланилмоқда. Олимлар фикрича, Россияда помидорни картошка, қалампир, бақлажон, физалис, маргинатум, тамаки ва бошқа экинларга пайванд қилинганлиги маълум. Бунинг натижасида вегетатив дурагайлар олинмаган бўлсада, авлодларда ўзгаришлар бўлмай асосий ўзгаришлар цитологик, яъни ноирсий табиатга эга бўлган. Сабзавот кўчатларини пайвандлаш усули Россия ва Украинада биринчи бўлиб ишлаб чиқилганлигига қарамасдан, ишлаб чиқаришда кенг фойдаланилмади, лекин уларни ўрганиш бўйича тажрибалар шу кунларда ҳам олиб борилмоқда. Ўрта ер денгизи худудида сув таъминоти чегараланганлиги суғорилавдиган дехқончиликнинг асосий муаммоларидан бири ҳисобланади. Пайвандлаш қурғоқчиликка чидамлиликни кучайтиради, сувга талабчан ўсимликлардан самарали фойдаланиш ва ўсимликларни яхши ўсувини таъминлайди. Меваларнинг сифат кўрсатгичлари, жумладан қуруқ модда ва умумий эрийдиган қуруқ моддаларининг миқдори пайвандланган тарвузларда пайвандланмаган ўсимликларга нисбатан бир ҳил бўлган бўлса, титрланган кислотанинг концентрацияси, калий ва магний миқдорлари сезиларли даражада яхшиланган. Пайвандланган ўсимликларда хосилни ортиб бориши асосан озиқланиш ҳолатининг яхшиланиши ва сувнинг юқори ассимиляцияси ҳамда тупроқдан CO 2 сўрилиши натижасида намоён бўлган.

Пайвандлаш алоҳида усул деб аталиб, тирик ўсимликни бир қисми ёки бўлаги, иккинчи ўсимликнинг тўқимасига ўтказиш орқали келгусида бу икки инвидидуумлар ажралмас бир яхлит организм шаклига айланишига айтилади. Пайвандуст сифатида ноқулай иқлим шароитларига чидамли навлар ва турларда фойдаланилади. Пайвандлашда пайвандуст ҳамда пайвандтагларни тўқималари бир-бирига тўғри келиши улар яхши, тез тутиб кетишини таъминлайди. Пайвандтаг ўзининг илиз қисми орқали пайвандустни озиқа моддалари билан таъминласа, ўз навбатида пайвандуст фотосинтез жараёнида баргларда ҳосил бўлган органик моддаларни ўсимликларни барча аъзоларига тақсимлайди, шунинг учун хам улар чамбарчас боғлиқдир. Кўчатларни пайвандлаш- ўсимликларни ноқулай иқлим шароитларига чидамлигини оширадиган ҳамда ўсимликларни кўпайтириш усулларидан биридир. Бу усулни сабзавот экинлари учун фақат ХХ асрда ишлаб чиқилиди ва ундан фойдаланиш бошланди. Пайвандлашда ўсимликларни бўлакларини бир-бирига бирлаштириш орқали тўқималарни регенерация (тўқималарни қайта тиклаш) натижасида улар яхлит бир ўсимлик бўлиб шаклланади. Бунда комбинацияланган ўсимликнинг илдиз системасини ривожлантирадиган қисми «пайвандтаг», унга бириктириладиган қисми эса «пайвандуст» деб юритилади. Сабзавот кўчатларини тайёрлашда пайвандтагни таъсири натижасида пайвандустни ўсиш ҳамда ривожланиши жадаллашиб, махсулот сифати ҳамда ҳосилдорлиги ортади бу билан гетерозис ҳолати кузатилиши такидланган. Олимларнинг фикрича,очиқ майдонда етиштирилган яхши ривожланган илдиз системасига эга бўлган экин турлардан, жумладан: қовоқ, бодринг, қовун, тарвуз, помидор ва бақлажон экинларидан пайвандтаг сифатида фойдаланиш натижасида юқори ва барқарор ҳосил бериши аниқланган. Помидорни кўчатини тайёрлашда қимматли навларини ноқулай бўлган иқлим шароитларига мослашадиган илдиз чириш касаллиги билан зарарланмайдиган помидорни ёввойи шаклларига пайванд қилинади. Пайвандлашни мувафақиятли ўтказишни асосий шароитларидан бири пайвандуст ва пайвандтагнинг

тўқималарини бир-бирига мослиги бўлиб, уларни тез ва яхши тутиб кетишини таъминлаб беради. Пайвандтаг ўзининг илдиз системаси орқали пайвандустни озиқа элементлари билан таъминлайди, пайвандуст эса ўз навбатида фотосинтез жараёнида барча ўсимликни баргларда синтезлашган органик моддалар билан озиқлантиради. Шундай қилиб, пайвантаг ва пайвандуст бир-бирига ижобий равишда таъсир кўрсатади. Қовоқдош сабзавотларда бошқа экинлар каби пайвандланган ўсимликларда ўзгаришлар содир бўлади. Кўчатларни пайвандлаш ёрдамида у ёки бу пайвандланган компонентларни доминант белгиларини бошқариш мумкин. Бундан ташқари қовоқдош экинлар кўчатларини пайвандлаш тарвуз, қовун ва бодринг ўсимликларидан юқори ҳосил олиш, қимматли селекцион нав намуналарини кўпайтиришни тезлаштириш учун агротехник тадбир сифатида қўлланилади. Маълумки, сабзавот экинларини энг кўп зарар етказадиган фузариоз сўлиш ( Fusatrium oxysporum Schlecht . var . vasinfectum ( Atk .) Sn . Et Hans .), макроспориоз ( Macrosporium solani Ell . Et Mart .), кладоспориоз ( Cladosporium fulvum Слу), мозаика ( Solanum virus ) ва вертициллёз сўлиш ( Verticillium albo - atrum Reinke et Berth .) касалликлари ҳисобланади. Зараркунандалардан эса оққанот ( Bemicia tabaci ), шира ( Aphidae ), нематода ( Nematode ), кўсак қурти ( Heliothis jbsoliata F .) ва миниор пашшаси (A carina ) энг кўп зарак етказади. Сабзавот кўчатларини пайвандлаш натижасида фузариоз вилт касаллигининг ( Fuzarium oxisporum f . sp . melonis ) 1 ва 2 кўринишларига чидамлигини кўрсатди. Пайвандлаш технологиясини қўллаш меваларнинг сифатига ва озиқ моддаларнинг миқдорига ижбий таъсир кўрсатганлиги қайд этилди. Пайвандланган қовун кўчатида фузариознинг 1 ва 2 кўринишларини ( Fusarium oxysporum f . sp . melonis ва Didymella bryoniae ) назорат этишда самарали усулидир, айниқса чидамсиз навларини қовоққа пайванлаганда яққол намоён бўлган.

Ҳозирда айрим давлатларда помидорни пайвандтаг сифатида олиниб унга бақлажон пайванд қилинмоқда. Бақлажоннинг чидамли пайвандтагига пайвандлаш натижасида вилт ( Verticillium dahliae and meloidogyne incognita ) касалликларига чидамлилиги ва хосилдорлигининг ошганлиги қайд этилади. М. Доценко (2011) интернет сайтида бодрингни қандай қилиб қовоққа пайванд қилиш кераклиги ва қовоқ хамда ковоқча (кабачка) га бодрингни пайвандлаш усуллари хақида маълумот беради. Пайвантаг сифатида қовоқни йирик мевали Волжская серая 92, Грибовская Зимний ва бошқа, қаттиқ пўстли қовоқдан Мозолеевская 49, Украинский многоплодный ва мускат қовоқдан Витаминная ва Перехватка местная каби навлардан фойдаланишни таъкидлайди. Республикамизда сабзавот экинларини хосилдорлигини ва маҳсулот сифатини оширишда пайвандлаш усулини қўллаш истиқболли хисобланади. Сабаби бодринг, тарвуз, қовоқ ва қовун экинларини касалликлар ва хашоратлардан зарарланишини олдини олишда бу усул аҳамиятлидир. Сабзавот экинлари кўчатларини пайвандлаш технологияси. Сабзавотларни пайвандлаш усулларини амалга ошириш техникаси жуда мураккаб бўлишига қарамай пайвандлаш кўп мехнатни талаб қилмайди. Бир ишчи саккиз соатлик иш куни даври давомида 800-1000 та (бодринг, помидор, бақлажон) кўчатини пайвандлаши мумкин. Пайвандланган кўчатларни дастлабки бир хафта давомида махсус шароитга эга жойларда назоратга олиш ва кейинги қарови эса оддий бодринг, помидор ва бақлажон кўчатларини етиштириш кабидир. Лекин кўчатларнинг тутиб кетиши даражаси помидор ва бақлажонда кўпроқ, бодрингда камроқдир. Сабзавотларни кўчатини пайвандлаш учун пайвандуст ва пайвандтаг кўрсатгичларини ўрганиш яъни мақбул поя диаметри ва баландлигини аниқлаш мухимдир. Сабзавотлар уруғларини март ойининг охири апрел ойининг бошларида экилганда апрел ойи охирида экилганларига нисбатан яхши кўрсатгичларга эга эканлиги қайд этилади, бу эса ҳаво ва тупроқ ҳароратининг (+25…+30 0С ва ундан

юқори) ошиши билан боғлиқ бўлиб, пайвандланган нихолларни тутиб кетишига салбий таъсир этади. Кўчатларни пайвандлашда сифатли уруғлардан фойдаланиш керак, акс ҳолда нихолларнинг турли-туманлиги, айрим ўсимликларнинг ривожланиши орқада қолишига олиб келади. Бу албатта нихолларни етилтириш учун қўшимча харажатларни талаб қилади. Пайвандлаш техникаси ҳаво ва тупроқ ҳарорати хамда намлиги бўйича қатъий шароитни ҳамда нихолларни чиниқтириш учун вақт муддатларига тўлиқ амал қилишни талаб қилади. Сабзавот кўчатларини пайвандлашнинг бир неча усуллари мавжуд: искана, улаш, униб чиққан уруғларни қўйиш, туганак қисмлари ва уларнинг кўзчалари билан, яқинлаштириш. Кенг тарқалган усуллардан бири искана пайванддир. Пайвандлаш учун кўчатларни таёрлаш одатдаги кўчат етиштириш усули бўйича амалга оширилади. О.В. Юрина (1986) берган маълумотларида қовоқдош сабзавотларни пайвандлашнинг бир неча усулларини тушунтириб ўтади. Булардан пайвантагни ён томонидан кесиб улаш (СП. Лебедова усули), пайвантаг ва пайвандустни найча орқали улаш, пайвандустни қозиқча шаклда улаш, искана пайванд, ёнма-ён яқинлаштириб пайвандлаш, чангланган гулни пайвандлаш (Грибовский номли сабзавот селекцияси таянч пункти усули) ва пишмаган мевани (СП. Назаров усули) пайвандлаш усулларидир. Р.Ф.Мавлянова, СА.Юнусов (2014) лар маълумотларига кўра Ўзбекистонда бодрингни қовоққа пайвандлашнинг 4 та усули қўллаб кўрилган: 1. Пайвантаг ва пайвандуст поясини 300 қияликда кесиб устма-уст улаш. 2. Пайвантаг поясини ўртасидан кесиб пайвандустни искана шаклда пайвандлаш. 3. Пайвантаг ва пайвандустни ёнма ён қилиб поясини ён томондан кесиб улаш. 4. Пайвантагни кўндаланг 900 кесиб ўртасига пайвандустни қозиқча шаклда улаш усуллари (расм).

Олимлар фикрича, сабзавот кўчатларини пайвандлашда пайвандуст ва пайвандтагни бир хил сифатларга эга бўлган кўчатлари олинди ва пайвандлаш учун жой ва жихозлар тайёрланади. Пайвандлаш учун керакли асбоб ускуналар дезинфекция қилинади. Нихолларни пайвандлашда яъни кесилган жойни махсус мустахкамловчи ва боғловчи мослама хамда материаллардан фойдаланилади. Пайвандлашда пояни тўғри кесиш (30 0 ёки 90 0 в.х.к) ва кесилган жойларни мустаҳкамлаш ҳамда кесилган жойларини битиб кетиши учун махсус шароитларини яратиб бериш асосий омил хисобланади. Шундан сўнг пайвандланган нихолларни кесилган жойи битгунча мослаштириш, чиниқтириш (акклимитизация) учун махсус ҳимояланган хонага олиб кирилади.

Пайвандлаш ишлари тугатилгандан сўнг, пайвандланган кўчатлар махсус муҳофазаланган хонада ҳаво намлигини 90-95% га етиказиш учун кўчатларга сув пуркаш йўли билан бир моромда ушлаб турилади. Ҳаво харорати кундузи +22… 28 0С бўлиб, кечаси эса +18…20 0С даражада бўлса мақсадга мувофиқ. Химояланган жойда хаво харорати кўтарилганда, пайванд қилинган ўсимликлар учун керакли ҳаво намлигини таъминлаш ва тез-тез хонани шамоллатиб туриш кераклигига алоҳида эътибор бериш керак. Нихолларни пайвандлаш даврида пайвандлаш учун зарурий шароитларидан бири бу маълум ҳарорат кўрсатгичларига аниқ амал қилишдир. Пайвандланган кўчатларни ёруғлик, намлик ва хароратга чиниқтириш ва мослаштиришга эътиборни кучайтириш зарур.

Чет давлатларда хозирги кунда кўп сабзавотларни пайвандланган кўчатларини етиштирилади. Биргина мисол тариқасида Исроил давлатидаги “ Hishtil ” кўчатчилик компанияси йилига бир миллярдга яқин пайвандланган сабзавот кўчатларини эспорт қилади. Бундан ташқари Корея, Хитой, Япония ва Голландия каби давлатларда хам сабзавот экинлари кўчатлари пайвандланган холда етиштирилмоқда.

Адабиётлар: 1. Бакиев А., Камалов М., Сагдуллаев Н. Возделывание ранних овощей в теплицах и под пленкой. Ташкент, Узбекистан, 1973, 58 с. 2. Бакурас Н.С. Выращивание рассады и овощей в теплицах. Ташкент, Мехнат, 1989, 138 с. 3. Бакурас Н.С., Камбаров Р.С. Выращивание рассады и овощей в пленочных теплицах. Ташкент, ФАН, 1979, 104 с. 4. Бакурас Н.С., Луценкова К.К. Тепличное овощеводство Узбекистана. Ташкент. Мехнат, 1985, 164 с. 5. Брызгалов В.А., Советкина В.Е., Савинова Н.И. и др. Овощеводство защищенного грунта. Москва, Колос, 1995, 352 с. 6. Доценко М. Как привить огурец на тыкву. Способы прививки огурца на тыкву и кабачок. «Овощи и овощные культуры». www.vsp.ru/podvorie/20 11. 7. Зуев В.И., Абдуллаев А.Г. Овощеводство защищенного грунта. Ташкент, Укитувчи, 1982, 440 с. 8. Зуев В.И., Абдуллаев А.Г. Сабзавот экинлари ва уларни етиштириш технологияси. Тошкент, Ўзбекистон, 1997, 342 б.

Похожие

Сабзавот экинлари уруғчилигининг хусусиятлари

Иссиқхоналарда сабзавот кўчатларини минерал ўғитлар билан озиқалантириш

Сабзавот полиз экинлари ва картошка, боғ экинлари зараркунандаларини

Сабзавот экинлари систематикаси нав ҳақида тушунча

Ёпиқ грунтда ўстириладиган сабзавот экинлари уруғчилиги.