Полиз экинлари етиштириш, сақлаш ва қайта ишлаш технологияси - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Полиз экинлари етиштириш, сақлаш ва қайта ишлаш технологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68 KB

Полиз экинлари етиштириш, сақлаш ва қайта ишлаш технологияси Режа: 1. Полиз экинлари аҳамияти, аҳволи ва истиқболлари. 2. Биологик хусусиятлари, навларининг гуруҳланиши. 3. Суғориладиган ерларда ўстириш технологияси. 4. Ҳосилни йиғиш ва сақлаш технологияси.

Таянч иборалар : Полизчилик, сахароза, фруктоза, палак, бир уйли, айрим жинсли, сохта резавор, ҳандалаклар, ёзги эти юмшоқ, ёзги эти қаттиқ, кузги ва қишки қовунлар, йирик мевали мускат ва қаттиқ пўстли қовоқлар, фузариоз сўлиш, ғалла нематодалари, шумғуя. 1. Полиз экинларининг аҳамияти, аҳволи ва истиқболлари. Полиз экинлари мевасидан истеъмолда янгилигича ва саноатда қайта ишлаш учун хом ашё сифатида, чорвачиликда ширали озиқа сифатида фойдаланилади. Бундан ташқари уларнинг даволаш аҳамияти қадимдан халқ табобатида маълум. Полиз экинлари меваси таркибида инсон организми яхши ўзлаштирилган углеводлар мавжуд. Хўраки тарвузнинг ширин бўлишига сабаб меванинг таркибида фруктозанинг кўп бўлишидир (глюкоза ва сахароза кам миқдорда бўлади). Кўпчилик хўраки тарвуз мевасининг таркибида 13-14% гача қуруқ модда, шундан қанд миқдори 10-12% бўлиб, ширинлиги жиҳатидан айрим қовун навларидан ҳам устун туради. Хашаки тарвуз мевасида эса 3-5% қуруқ модда, 1-3% гача қанд сақланади. Қовун меваси, одатда полиз экинлари ичида энг кўп миқдорда қанд моддасини сақлайди, айрим қаттиқ этли ёзги қовунларда 18% гача қанд моддаси бўлиб, асосан сахароза ҳолида учрайди (глюкоза ва фруктоза миқдори эса тенг бўлади). Қовоқ мевасининг таркибида (айрим мевали қовоқ навларида) қуруқ модда – 26,8% гача бўлиб, қанд миқдори эса – 13,8% гача бўлади. Бундан ташқари полиз экинлари мевасининг таркибида ҳар хил витаминлар (В 1 – тиамин, В 2 – рибофлавин, РР – никотин кислотаси), кул элементлари ва органик кислоталар (олма, каҳрабо, лимон ва бошқа) учрайди. Полиз экинлари мевасини қайта ишлаб ҳар хил маҳсулотлар тайёрланади. Масалан, тарвуз мевасидан асал, мураббо, конфет ва ҳар хил

ширинликлар тайёрлаш мумкин. Қовун мевасидан ҳам асал (шинни), қовун қоқи тайёрланади. Полиз экинлари уруғнинг таркибида кўп миқдорда (тарвуз ва қовун уруғида – 25-30, қовоқ уруғининг таркибида эса – 50% гача) мой сақлайди. Агарда, бир гектар ердан ўртача 22 тонна қовун ҳосили олинганда, мой чиқиши 90-100 кг/га боради. Асосан қовоқнинг, қисман қовун ва тарвузнингг уруғидан мой олинади. Қовоқнинг пўсти юмшоқ силлиқ уруғли навлари экилганда гектаридан 600-700 кг мой олиш мумкин. Полиз экинлари мевасининг табобатга ҳам аҳамияти катта. Марказий Осиё халқ табобатида қовун мевасидан сил ва бронхит, камқонлик ва бодни, юрак, нерв, атеросклероз ва жигар касалликларини даволашда қадимдан фойдаланиб келинган. Тарвузнинг эти ва сувини камқонликни даволаш, яллиғланишга қарши туриш ва ўт суюқлигини ҳайдаш хусусияти кучли, жигар ва юрак томир системаси касалликларини даволашда ундан фойдаланиш тавсия этилади. Қовоқ меваси эти таркибида осон ҳазм бўладиган қанд бўлиб, у буйрак, жигар ва юрак-томир касалликларини даволашда ишлатилади. Қовоқнинг эти яллиғланишга қарши, уруғ қайнатмаси гижжани ҳайдаб чиқарувчи восита сифатида ҳам ишлатилади. Полиз экинлари ем-хашак сифатида ҳам катта аҳамиятга эга. Хўраки полиз меваларнинг хом ва эзилган-ёрилганлари, шунингдек, тарвуз ва қовоқнинг қиш бўйи яхши сақланадиган хашаки навлари ширали озиқ сифатида чорва молларига берилади. Полиз экинларининг агротехник аҳамияти ҳам катта. Улар тупроқ танламайди, ернинг рельефига талабчан эмас, қўрғоқчиликка, шўрга чидамли, суғорилмайдиган лалми шароитда ҳам (айниқса тарвуз ва қисман қовунни) ўстириш мумкин. Ўзбекистонда кам миқдорда экилса ҳам қовоқнинг баъзи турлари – идиш қовоқ, нос қовоқ, чилим қовоқ, тошқовоқ сингари пўсти қаттиқ навлари

мевасидан идиш, нос идиш, чилим, турли хил ўйинчоқлар ва люффа (қозон ювгич) дан ҳар хил рўзғор мақсадларида фойдаланиш мумкин. 2. Биологик хусусиятлари . Полиз экинларининг ҳаммаси жанубдан (қовун-Марказий ва Кичиқ Осиёдан, тарвуз – Африкадан, қовоқ – Ўрта ва Жанубий Америкадан) келиб чиққанлигидан иссиқсевардир. Уларнинг ўсиши, ривожланиши, тезпишарлиги ва ҳосилдорлиги тупроқ ва ҳаво ҳароратига, намлигига, ёруғликка ва унинг спектр таркибига, минерал озиқланишига ва тупроқ шароитига боғлиқдир. Лекин, ҳар қайси полиз экинининг юқоридаги ташқи муҳит омилларига муносабати, яъни талабчанлиги, чидамлилиги ва таъсирчанлиги ҳар хилдир. Полиз экинларидан тарвуз ва қовун тупроқ ва ҳаво ҳароратига талабчандир. Қовоқ эса тарвуз ва қовунга нисбатан совуққа чидамли. Тарвуз ва қовуннинг уруғи тупроқ ҳарорати 14-16 0 да, қовоқники 9-10 0 да уна бошлайди. Ҳарорат бундан пасайганда уруғлар ерда чириб қолади, сийрак униб чиқади. Шунинг учун полиз экинларини жуда эрта – тупроқ қизимасдан экиш мақсадга мувофиқ эмас. Уруғнинг униб чиқиши учун қулай ҳарорат 20 0 ҳисобланади. Шундай ҳароратда уруғ экилганидан кейин 5-6 кунда ўсимлик кўрина бошлайди. Ҳароратнинг пасайиши ўсимликларнинг кўкаришини кечиктиради. Тарвуз ва қовуннинг ўсиши ва ривожланиши учун қулай ҳарорат 25-30 0 ҳисобланади, қовоқ анча паст (20 0 ) ҳароратда ҳам яхши ўсади. Ҳарорат 12-15 0 гача пасайса, экинларнинг гули тўкилиб кетади, улар ўсишдан тўхтайди ва секин-аста қуриб қолади. Ҳаво ҳарорати 0 0 ёки –1 0 полиз экинлари майсаларини ёппасига нобуд қилади ёки 3-5 0 га тушиб қолса, вояга етган ўсимликлар ҳам зарарланади. Ўзбекистон шароитида олиб борилган тажрибалар шуни кўрсатдики, ҳаво ҳарорати жуда кўтарилиб кетса ҳам полиз экинларига салбий таъсир кўрсатади. Тарвуз суғориладиган ерларда ўстирилганда баргларида оқсил 60- 62 0 да, лалми шароитда ўстирилганда эса 64-69 0 да ивиб қолади. Қовун баргларида оқсил 60 0 да, хашаки тарвуз баргларида 58 0 , қовоқ баргларидаги

оқсил 65-70 0 да ивийди. Бироқ тарвузда транспирация процесси ниҳоятда жадал борганлигидан ўсимлик совиб қолади. Бу ҳол маълум даражада унинг иссиққа чидамлигини оширади. Полиз экинлари қисқа кун ўсимликлардир. Улар 10-12 соатли кунда энг тез ўсиб ривожланади. Полиз экинлари, айниқса, қовун ва тарвуз жуда ёруғсевар ўсимликлардир. Сояда улар яхши ривожланади ва натижада ҳосилдорлиги пасайиб кетади. Шунинг учун уларни соялаб қўядиган ўсимликлар билан бирга ёки мевали боғлар қатор ораларига экиш тавсия этилмайди. Полиз экинлари ҳаммаси – қурғоқчиликка чидамли. Уларнинг қурғоқчиликка чидамлиги фақат сувнинг кам сарфлашига эмас, балким бақувват илдизлари орқали тупроқдан ўзлаштириб олаётган сув миқдорига ҳам боғлиқ. Бундан ташқари полиз экинларининг йўғон серсув поялари ва меваларидаги сувни сув энг танқис бўлган вақтларда уларнинг ҳаётчанлигини сақлаш учун сарфланиши ҳам қурғоқчиликка чидамлилигини оширишга сабаб бўлади. Тарвуз ва қовун, қовоққа нисбатан ҳам қурғоқчиликка чидамли. Чунки қовоқни барг юзаси катта бўлиб, кўп сув буғлатади (айниқса кучли ўсиш даврида). Полиз экинларида транспирация коэффициенти жуда юқори, айниқса қовоқда – 834, қовунда – 621 ва тарвузда 600 га тенг, бу кўрсатгич энг намсевар экинлардан бўлган карамда 539, картошкада 636 ва маккажўхорида 368 га тенг. Ўзбекистон шароитида полиз экинларидан юқори ҳосил олиш учун, тупроқ намлиги маълум даражада бўлиши талаб этилади. Масалан, қовун навлари учун, тупроқ намлиги дала нам сиғимига нисбатан 65-70, тарвуз навлари учун ўртача 70-80% ва қовоқ учун 80% дан кам бўлмаслиги талаб этилади. Полиз экинлари тупроқ типига унчалик талабчан эмас, айрим бошқа экинларни ўстиришга ярамайдиган тупроқларда ҳам уларни ўстириш

мумкин. Лекин, ҳамма полиз экинлари унумдор, механик таркибига енгил тупроқларда яхши ўсиб, юқори ҳосил беради. Ўзбекистонда учрайдиган бўз, ўтлоқ тупроқлар ва янгидан ўзлаштирилган ерлар полиз экинлари учун яроқли ҳисобланади. Тупроқ эритмасида pH – 6,5-7,5 га тенг бўлса қулай ҳисобланади. Полиз экинларининг тури ва навига қараб минерал ва органик ўғитларга талабчанлиги ҳар хил. Ҳамма полиз экинлари органик ўғитларга талабчан. Лекин жуда кўп миқдорда органик ўғитлар бериш (айниқса янги, чиримагани) ҳам экинларни ривожланишини секинлаштиради, касалликларга чидамлилигини камайтиради ва мевасининг сифати бузилади. Минерал ўғитлар билан озиқлантириш ҳам катта аҳамиятга эга, айниқса полиз экинлари биринчи навбатда фосфорли ўғитларга талабчан, кейин азотли ва калийли. Айниқса, ўсув даврининг бошида полиз экинлари фосфорга талабчан бўлади. Лекин ўсимликларни ўсиши, шаклланиши ва генератив органларининг пайдо бўлиши учун азот ҳам зарур. Нормадан ортиқ, айниқса кечиктирилиб азотли ўғитларни бериш меваларнинг сифатини бузиб, нитратлар кўпаяди, қанддорлиги пасаяди, сақланиши ёмонлашади. Калий полиз экинларида модда алмашинувини яхшилашда, ривожланишда ва генератив органларнинг пайдо бўлишида катта аҳамиятга эга. Калий тупроқда етарли бўлганда урғочи гуллар пайдо бўлиши, айниқса илдиз системасига яқин жойларда ортади. Агарда, калий фосфор билан бирга берилса меваларнинг сифати яхши бўлади ва қанд миқдори ортади. Тавсия қилинган минерал ўғитлар нормасини ҳаммасини бирга қўшиб органик ўғитлар билан берилса самарадорлиги, фақат бир ўғит тури берилганда нисбатан юқори бўлади. Полиз экинларининг гуруҳланиши ва навлари. Қовоқдошлар (Cucurbitaceae) оиласига ер шарининг тропик ва субтропик иқлимли минтақасида ўсадиган 100 та авлод ва 1100 га яқин ўсимлик турлари киради. Булар ичида энг аҳамиятлиси хўраки тарвуз (Citrullis edulus Pang.), қовун (Cucumis melo L.), қовоқнинг учта тури, йирик мевали қовоқ (Cucurbita

maxima L.), қаттиқ пўстли қовоқ (Cucurbita pepo L.) ва мускат қовоқ (Cucurbita moschata L.) ҳисобланади. Бу оилага кам тарқалган ва катта аҳамиятга эга бўлмаган қуйидаги турлар ҳам киради: Люффа ёки қозонювгич, чайот (мексика бодринги), илонсимон бодринг, идиш қовоқ Тарвуз – кенг тарқалган полиз экинидир. Унинг бир қанча тур лари бўлиб, энг аҳамиятлиси хўраки ва хашаки тарвуздир. Бундан ташқари, тахир мазали колоцинт – (С. colocynthis), гажжаксиз (C. ecir rhosus) ва Нозена (C. naudinianus) ёввойи турлари бўлиб, улар селекция мақсадларида, иссиққа, қурғоқчиликка ва касалликларга чидамли на влар яратишда фойдаланилади. Ўзбекистонда экиладиган тарвуз навлари Ўрта Осиё эколого-гео график гуруҳига мансуб бўлиб, улар морфологик белгилари, биологик ва хўжалик хусусиятлари билан бир-биридан фарқ қилади. Қовун – полиз экинлари ичида энг кенг тарқалган бўлиб, Cucu mis авлодига мансуб. Бу авлодга 40 га яқин тур кириб, улар ичида ма - данийлашгани экиладиган қовун (Cucumis melo L.) ва бодрингдир (Cucumis sativus L.). А.И. Филов Cucumis melo қовун турини 7 та эколого-географик гуруҳга ёки кенжа турга бўлади: шундан маданий қовунлар 3 та – Ев ропа Ўрта Осиё ва кичик Осиё қовунлари; ярим маданий қовунлар 3 та – илонсимон, хитой ва ҳидли қовунлар ва ёввойи битта кенжа тур – бегона ўт ҳолида ўсувчи қовунлар. Ўзбекистонда экиладиган қовун навлари Ўрта Осиё кенжа турига бўлиб, улар ҳам ўз навбатида 5 хилга бўлинади. 1. Ҳандалаклар. 2. Ёзги эти юмшоқ қовунлар. 3. Ёзги эти қаттиқ қовунлар. 4. Кузги қовунлар. 5. Қишки қовунлар.

Қовоқнинг – Cucurbita авлодига кирувчи 27 тури бўлиб, шундан фақат 6 тури маданийлашган, қолганлари эса ёввоий ҳолда учрайди. Ўзбекистонда экиладиган қовоқ навлари қуйидаги учта турга мансуб: қаттиқ пўстли ёки оддий қовоқ – Cucurbita pepo; йирик мевали – Cucurbita maxima ва мускат қовоқ – Cucurbita moschata. Қаттиқ пўстли қовоқ тури 3 та кенжа турга бўлинади: палак ёза диган; палак ёзмайдиган ва майда мевали. Йирик мевали қовоқ тури 4 та кенжа турга бўлинади: Европа-Осиё, Жанубий Америка, Хитой ва ёввоий ҳолда ўсувчи хиллари. Мускат қовоқ тури эса 6 та кенжа турга бўлинади: Туркистон, Япон, Ҳиндистон, Мексика, Колумбия ва Гватемала қовоқлари. 3. Суғориладиган ерларда ўстириш технологияси. Ер танлаш . Полиз экинлари тури ва навига қараб тупроқ унум - дорлигига ва типига талабчанлиги ҳар хил. Шунинг учун енгил қумоқ тупроқли ерларда тарвузни, унумдор оғир тупроқли ерларда қовун ва қовоқни ўстириш мақсадга мувофиқ. Умуман полиз экинлари озиқ элементлари ва органик модда ларга бой бўлган, сув ва ҳавони яхши ўтказадиган шўрланмаган ер ларда яхши ўсади. Айниқса, полиз экинлари янгидан ўзлаштирилган қўриқ ва бўз ерларда, боғ ва токзорлардан бўшаган далаларда юқори ва сифатли ҳосил беради. Алмашлаб экишдаги ўрни. Ўзбекистон шароитида полиз экин лари фузариоз сўлиш касаллиги, ғалла нематодалари ва шумғиядан қаттиқ зарарланади. Шунинг учун, полиз экинларини алмашлаб экиш албатта талаб этилади. Бир далада полиз экинлари 1-2 йил ўстирилиб, яна 5-7 йиллардан сўнг экиш мумкин. Полизчиликка ихтисослашган хўжаликларда саккиз далали по-лиз-беда алмашлаб экиш схемаларидан фойдаланилади. Бу алмашлаб экишда 3 дала полиз экинлари билан банд бўлиб, қолган далаларга беда, сабзавот экинлари ва картошка экилади. Полиз экинлари учун энг яхши ўтмишдош экинлар беда, карам, сабзи, маккажўхори ва шоли ҳисобланади.

Ўғитлаш. Ўзбекистонда эскидан фойдаланиб келинаётган ер ларда гектарига 20-40 тонна чириган гўнг солиш зарур. Бундан ташқари бўз тупроқли ерларда полиз экинлари ўстирилса гектарига таъсир этувчи модда ҳисобида N-100-150, P 2 O 5 -100-150, K 2 O-50-60 кг ҳисобида; ўтлоқ ва ўтлоқ- ботқоқ тупроқли ерларда N-100-150, P 2 O 5 -100-150, K 2 O-50-60 кг ҳисобига солинади. Қўриқ, янги ўзлаштирилган ерларга ёки бедапоядан бўшаган ер ларга биринчи йил қовун, тарвуз ўстирилганда азотли ўғитлар берил майди ёки кам нормада ишлатилади, фосфор эса гектарига 100-150, калий 50-60 кг солиш тавсия этилади. Полиз экинлари экишгача гўнг ва калий ўғитлари тўлиқ, фосфорли ўғитлар 70 фоиз нормаси солиниб, ҳайдалади. Қолган 30 фоиз фосфор эса экишда берилади. Азотли ўғитлар йиллик норманинг 50% ҳисобида икки озиқлантиришда, би ринчиси ягонадан сўнг, иккинчиси гуллаш бошланганда берилади. Ерни ишлаш ва экишга тайёрлаш. Кузда ПЯ-3-35 ва ПД-4-35 икки ярусли плуглар билан 28-30 см чуқурликда шудгорланади. Беда поядан бўшаган ер бўлса чап тишлар ўрнатилган икки қаторли плуг лар билан ҳайдалади. Бегона ўтлар кўп бўлган далаларда кузги шудгордан кейин ВКС-1,8 машинаси билан бегона ўтларнинг илдиз поялари тароқлаб оли ниб, бузилган пушта ва эгатлар ГП-4,0 текислагич-грейдер ёрдамида текисланади. Баҳорда, техникалар юраоладиган бўлганда, қиш давомида тўпланган намни тупроқда сақлаб қолиш учун тишли СП-11 М боро налар билан бороналанилади, экиш олдидан эса ЧКУ-4 чизель-культи ватори билан бир вақтда чизелланади, бороналанади ва молаланади. Экиш. Тўла ва қийғос ниҳоллар олиш учун сифатли 1-класс уруғлари ажратиб олинади. Одатда уруғлар 4-5 фоизли ош тузи эрит масига солиниб, эритмада чўккан уруғлар ажратиб олинади ва эки лади. Экишдан олдин уруғлар 12-24 соат давомида сувда ивитилади. Бу даврда сув 2-3 марта янгиланади. Касалликларга қарши ҳар бир ки лограмм

уруққа 6-8 грамм ТМТД препарати аралаштирилади. Экиш муддати тупроқ ва иқлим шароитига ҳамда навига қараб апрел ойи ўрталарида май ойи бошларида эртаги ва ёзги навлар май охири, июн бошларида кузги, қишки навлар экилиши мақсадга мувофиқ. Экиш кенг пушталаб икки қаторли лентасимон усулда амалга оширилади. Бунда суғориш ариқлари кенглиги 70 ёки 90 см қилиб олинади. Эгат лар оралиғи фойдаланилаётган трактор ғилдираклари оралиғининг кенлигига боғлиқ. Агар ғилдираклар оралиги 1,4 метр бўлса, пушта кенглиги 280 ёки 350 см, 1,8 метр бўлганда 360 ёки 450 см бўлади. Бу усулда қовун 70 2 70 210   ёки 60 2 90 270   см схемада экилади ва гекта рига 8-11 минг туп, тарвуз эса 70 2 70 280   ёки 90 70 2 90 270    см схе - мада экилади ва гектарига 6-8 минг туп қисм-лик жойлаштирилгани маъқул. Бунинг учун ҳар бир уяга 4-5 та донадан уруғ ташланиб, ҳар гектарига 3-5 кг сарфланади. Экиш чуқурлиги эса 4-6 см. полиз экин лари экишда чигит ва СБУ-2,4 сеялкаларидан фойдаланилади. Парваришлаш. Полиз экинларида парвариш қатқалокқа қарши курашдан ва хатосини қайта экишдан бошланади. Ниҳолларни ягона лаш икки марта: биринчи марта биринчи чинбарг ҳосил қилганда ҳар уяда 2-3 та ўсимлик қолдириб, иккинчи марта 3-4 чинбарг пайдо қилганда, ҳар бир уяда 1-2 та ўсимлик қолдирилади. Биринчи ягонадан сўнг комплекс ишлов берилади, суғорилади, қатор ораси ва пушта культивация қилинади ва чопилади. Ўсимлик 3-4 чингбаргли бўлганда иккинчи комплекс ишланади ва озиқлантирилади. Полиз экинлари ер ости сизот сувларининг жойлашиш чуқурлигига қараб 4-6 дан 8-9 мартагача суғорилади. Ўсув даврида биринчи ва иккинчи чопиқдан сўнг бир мартадан, сўнгра мева пи шишгача ҳар 10-14 кунда, мева гектарга 600-700 м 3 сув сарфланади. Бундан ташқари полиз экинлари даласида 2-3 мартагача палаклар тўғрилаб чиқилади ва меваларнинг жойланиш ҳолати ўзгартирилади.

Полиз экинлари кузги тунлам, ўргимчак кана, полиз бити, полиз қўнғизи (хакана), фузариоз сўлиш, ун шудринг, шумғиядан қаттиқ за - рарланади. Уларга қарши курашиш бошқа сабзавот экинларникига ўхшаш. Жумладан, сўрувчи ва кемирувчи зараркунандаларга қарши ол - тингугуртли препаратлар, омайт, пликтрон (2-3 кг), 10% ли талстар (0,3-0,5 л), 21 фоизли ипак (1,2-1,5 кг), каратэ (0,2-0,4 л.га) қўллангани мақсадга мувофиқдир. Фузариоз сўлиш, илдиз чириш касалликларига қарши ивитилган уруғлар ҳар бир килограмм 6-8 грамм ТМТД ёки 3-4 грамм Тигам би лан ишланиши шарт. Фузариоз сўлиш касаллигига қарши яна экишдан бир ой олдин ҳар гектар майдонга триходермин препаратидан 120 килограмм солиш тавсия этилади. 4. Ҳосилни йиғиш ва сақлаш технологияси. Пишиш дара жасига қараб эртаги қовунлар қўлда ҳар 7-8 кунда, тарвузлар ҳар 10-15 кунда жами2- 3 марта, қовоқлар ҳар 8-10 кунда жами 3-4 марта терилади. Кечки, кузги ва қишда сақланадиган қовун ва тарвуз ҳосили кузда мезондан сўнг 1-2 марта қўлда йиғиштириб олинади. Узоқ сақлаш учун ўрта йирикликдаги мевалар шикастлантирилмасдан йиғиб оли ниб, махсус хоналарда осилиб ёки сўриларга қўйиб сақланади. Бундан ташқари сомон- похоллар тўшалиб, улар устида учи тепага қилиб сақлаш мумкин. Қулай шароитда қовун ва тарвуз 6 ойгача, қовоқ эса 11 ойгача сақланади.

Адабиётлар : 1. Балашев Н.Н., Земан Г.О. “Сабзавотчилик” Т., “Ўқитувчи”, 1977. 2. Бўриев Х.Ч., Зуев В.И., Қодирхўжаев О. Мухамедов М.М. “Очиқ ерда сабзавот экинлар етиштиришнинг прогрессив технологиялари” Т., “ЎзМЕДИН”, 2002. 3. Зуев В.И., Абдуллаев А.Г. “Сабзавот экинлари биологияси ва уларни етиштириш технологияси”, Т., “Ўзбекистон”, 1997. 4. Рыбаков А.А., Остроухова С.А. “Ўзбекистон мевачилиги” Т., 1981. 5. Ашурметов О.А., Бўриев Х.Ч. “Полиз экинлари биологияси ва етиштириш технологияси”, Т., 2000. 6. Темуров Ш. Узумчилик. Т., “Миллий энциклопедияси” 2002. 7. Бўриев Х.Ч., Ризаев Р.М.- Мева узум махсулотларини биокимёси ва технологияси. Т., “Меҳнат” 2002. 8. Бўриев Х.Ч., Жўраев Р., Алимов О.– Мева сабзавотларни сақлаш ва дастлабки ишлов бериш. Т., “Меҳнат” 2002. 9. Расулов А.– Картошка, сабзавот ва полиз махсулотларини сақлаш. Т., “Меҳнат” 1995. 10. Зуев В.И., Умаров А.А., Қодирхўжаев О. – Интенсивная технология возделывания овоше – бахчевых культур и картофеля. Т., 1987.

Похожие

Пиёзбошли сабзавот экинлари етиштириш, сақлаш ва қайта ишлаш технологияси

Илдизмевали саб¬завот экинлари етиштириш, сақлаш ва қайта ишлаш технологияси

Картошка етиштириш, сақлаш ва қайта ишлаш технологияси

Мева ҳосилини териш, ташиш, сақлаш ва қайта ишлаш технологияси

Томатдош сабзавот экин¬ларини етиштириш, сақлаш ва қайта ишлаш тех¬нологияси