Qishloq xo’jaligida xududlarni tashkil kilish - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Qishloq xo’jaligida xududlarni tashkil kilish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

49 KB

Qishloq xo’jaligida xududlarni tashkil kil i sh Reja: 1. Yerdan oqilona foydalanishni yaxshilash - qishloq xo’jalik ishlab chikiritsishi rivojlantirishning muxim sharti. 2. Xar bir xo’jalikda - eng qulay dehqonchilik tizimi. 3. Yer maydonlari klassifikatsiyasi. 4. Yerning iqtisodiy baxosi. 5. Yer resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish muammolari .

Adabiyot/to: I, 6, 7. 8. Tayanch iboralar. Yerdan foydalanishning samaradorlik darajYesi. dehqonchilik tizimi, shamol va suv eroziyasi, ixota urmoilari, yer maydonlari klassifikatsiyasi, O’zbekiston Respublikasi yer fondi, yer kadastri, yerni iqtisodiy baxolash, baxolanaetgan yer bali yalpi maxsulot. 1. Yerdan oqilona foydalanishni yaxshilash - qishloq xo’jali,s ichip.b chiqarishini rivojlantirishning muxim sharti. Yer qishloq xo’jaligida asosiy ishlab chiqarish vositasi xisoolanadi. Yernig iqtisodiy unimdorlik darajasi ko’p jixatdan yer maydonlaridan foydalanish samaradorligi asosiy ishlab chiqarish samaradorligiga, mehnat unimdorligi darajasiga, bniobarni ishchi xizmatchilarning mehnatiga tulanadigan xakni oshirish imkoniyatiga bog’liq. Yerdan foydalanishni yaxshilash zarurligi, yerni muxofaza qilish, yerning unimdorligini oshirishqishloq xo’jaligida bundan keyingi taraqqiyotning shak-shubxasiz shartidir. Bu butui respublikamiz axamiyatiga egabo’lgan muammodir. Yerdan foydalanishning samaradorlik darajasi bir qator ko’rsatkichlarni o’z ichiga oladi. Yer maydonlarining tizimnii, madaniylashganligini, qishloq xo’jalik yer turlari tarkibida foydalaniladigan qismi, almashlab ekish tizmi xamda ularni qishloq xo’jalik ekinlarni joylashtirishda xisobga olish, qishloq xo’jaligidagi ekinzor maydonlari tuzilishi va nixoyat ekinlarning birnichi navbatda paxtaning va uidan keyni gallaning xosildorlik darajasini oshirish ana shunday ko’rsatkichlar jumlasidandir. Yer maydonlari tuzilishida qishloq xo’jaligida foydalaimlkdsh ap yer maydonlari kancha ko’p bo’lsa boshqa barcha sharoitdagiga karagada yerdan foydalanish samaradorligi shuicha yuqori bo’ladi. Yerdan foydalanish samaradorligi yana sug’oriladigan ekinzorlardan foydalanish madaniyachiga xam bog’liq. Bunda sug’oriladigan maydonlarga eng ko’p samara beradigan tarmoq ekinlari joylashtirilgan bo’lsa, olinadigan samara shu kadar yuksak bo’ladi.

Yerdan foydalanishning asosiy ko’rsatkichlari qatorida ekinlar eng avvalo paxtaning xosildorlik darajasi muxim urni tutadi, chunki xosildorlpk-erdan foydalanishning kay darajada ekamligini bildiruvchi muxim ko’rsatkich bo’lpb. mehnat unimdorligi, taniarxi, daromad, ibiobarni ishchi xizmatchilarmlig turmush darajasi ko’p jixatdan ana shuiga bog’liq. Yerlardan umumli foydalanishga ta‘sir etuvchi navbat omil- ekin maydonlari tuzilishidir. g)kni maydonlari tuzilishining to’g’ri belgilashning axamiyati shundan iborapl,, bu xo’jalikning ishlab chiqarish xajmnii belgilab turadi. Sug’oriladigan dehqonchilik xududlari sharoitida paxtachilmkda bede va qishki oralik ekinlar eng ko’p samara beradigan ekin bo’lib, ular faqat guirok unimdorligini oshirib kolmasdan, balki chorvachilikning ozika bazaenii ;:am mustaxkamlaydi. Paxtachilik ilmiy tekshirish nistitutining kum yillik ma‘lumotlariga karaganda, beda va qishki oralik ekinlar agrotsxnikasi tadbirlari to’g’ri amalga oshirilgan sharoitda sug’oriladigan yerlarning xar gektaridan tarkibida 15,6-20,8 tseitier xazm bo’ladigan proteni bo’lgan 600-^Oi tseitier ko’p massa(10-13,4 mingozik birligi) beradi. Paxta xosildorligi va yalpi xosilning ko’paytirishning muxim omili-butui dehqonchilik tizimnii tubdan yaxshilash, to’g’ri almashlab ekishil joriy qilish yuli bilan ekinlarning navbatlanishiga erishishdir. Viloyapimizlshg ko’pgnia xududlarida, yer maydonlariga suruikali paxta eqilishi i;pija:ldp paxtachilikni yanada rivojlantirish yulida jiddiy gov bo’lib turibdi. Almashlab ekishga jiddiy e‘tibor berilmayotganligi bir maydomimpg umdl suruikasiga ui yillab paxta eqilayotganligi sababli tuproq unimdorligl keskni pasayib ketdi, iatijada guchaning vmlt va boshqa kasalliklar bilan kasal:i nishp ko’payib ketdi. Shuning uchun xam yerlardan unimli foydalanish va guproklli! xosildorligini oshirishda almashlab ekish tizimlarni ishlab chikish eng muxim urnilardan birini egallaydi. 2. Xar bir xo’jalikda - eng qulay dehqonchilik tizimi.

Dehqonchilik tizimi- bu maydonii yaxshi tashkil etishga, tuproqilik unimdorligini tiklash va oshirish, ekinlarning xosildorligini oshmrish va o’simlikshuioslikning reitabelligini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlar (tashkiliy-texiologik) kompleksidir. Ilmiy asoslaigan dehqonchilik sistemasi, muayyai kulamdagi korxona bo’lishiga kura, almashlab ekish sistemasini agrotexnika, o’g’it, ur/gchilik, qishloq xo’jalik ekinlari kasalliklari va zararkuiaidalariga karshp kugltsh choralari, ixota urmoilari (daraxtlari) barpo qilish; shamol va suv erochiyui, yerni melioratsiyalash, shuningdek, tashkiliy tadbirlar kompleksi xamda mexpag va ishlab chiqarish vositalaridan unimli foydalanishni o’z ichiga oladi. Ilmiy asoslangan dehqonchilik sistemasi xar bir xududning unia chos xususiyatlarni-uning tabiati, iqlimi, yillik va oylik yogni-sochni mmkdsri, xavo temperaturasi, tuprogining unimdorligi, traisport sharoiti, shaxarilig saioat korxonalari, yengil va ozik-ovkat saioatining yakni o’zokligi, axolisnilig o’sishi va uning imte‘mol maxsulotlariga extiyoji, saioat xom ashyosi. tashqariga maxsulot, tovar (paxta, don, gusht, sut va boshqalar) chiqarishini xisobga slishi lozim. Don yoki sabzavot, meva va uzum yoki paxta yetishtiruvchi soxalashtirilgan xo’jaliklarda ishlov berish sistemasi bir xilda bo’lmaydi. Xar bir tarmoq o’ziga xos xususiyatlarga, o’z texiologiyasiga, o’z mashina sistemasiga, ish jarayoilarpni takomillashtirish sistemasiga egadir. Yerga ishlov berish tizimiga xo’jalikchar turi, maxsulot yetishtirib berish xajmi xam ta‘sir qiladi. Ma‘lum tarixiy davrlarda ishlab chiqarish kuchlarining fai va texnikaning tarakki!ti darajasiga qarab yerga ishlovberish sistemasining turli xillari: yerilig kuvvatini oshirish, shudgorlash, almashlab ekish va xokazolar mavjud bo’lgan. Yerning kuvvatini . oshirishda- tuproqning xosildorligi tabiiy faktorlar xisobiga kayti tiklaigan, kam xosil beruvchi uchastkalarni bir necha yillar bush koldirib «dam berganlar». Shudgorlash sistemasi keynichalik, yerga «dam bsrit» ikki va uch qayta almashlab ekish bilan dikkatga sazovor bo’lgan.

3. Yer maydonlari klassifikatsiyasi. O’zbekiston Respublikasi yer koiuichiligining asosi 1998 yil 30 aprglda «Birnichi chaqiriq O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining yangi yer qonunida Respublikaning barcha yeri yagoia davlat fondnii tashkil etali» deyilgan. O’zbekiston Respublikasida yer fondi yerlardan foydalanishning belgilaigan asosiy maqsadiga kura qo’yidagi toifalarga bo’linadi: 1) qishloq xo’jaligiga muljallaigan yerlar qishloq xo’jaligi extiyojlari uchun berilgan yoki ana shunday maqsadga muljallaigan yerlar sug’oriladigan va sug’orilmaydigan (lapmikor) yerlar, xaydaladigan yerlar, pichanzorlar, yayloilar, ko’p yillik mevali dov-daraxtlar va tokzorlar egallagan yerlarga bo’linadi; O’zbekistonning yangi koiuilari, T.: «Adolat» 1998 y 2) axoli puiktlarining (shaxarlar, posyolkalar va kishok axoli puiktlarining) yerlari-shaxarlar va posyolkalar, shuningdek qishloq axoli puiktlari chegarasi donrasidagi yerlar; 3) sanoat, traisport, aloka, mudofaava boshqa maqsadlarda foydalanish .uchun yuridik shaxslarga berilgan yerlar; tabiatni muxofaza qilish, soglomlashtirish, rekratsiya maqsadlariga muljallaigan yerlar - aloxida muxofaza etiladigan tabiiy xududlar iallagan, tabiiy davolash omillariga ega bo’lgan yerlar, shuningdek ommaviy dam olish va turizm uchun foydalaniladigan yerlar; tarixiy-madaniy axamiyatga molik yerlar tarixiy-madaniy yodgorliklar joylashgan yerlar; urmoi fondi yerlari-urmoi bilan koplaigan, shuningdek urmoi bilan koplaimagan bo’lsa xam, urmoi xo’jaligi extiyojlari uchun berilgan yerlar; suv fondi yerlari - suv ob‘ektlari, suv xo’jaligi nishootlari egallagan yerlar va suv ob‘ektlarining kirgoklari buylab ajratiladigan mintaqadagi yerlar;

zaxira yerlar. 4. Yerning iqtisodiy baxosi. Yerning sifat bilan bog’liq ishlab chiqarish vositasi sifatidagi kiyosiy baxosini, tabiiy iqtisodiy sharoiti va joylashishini urnini yer kadastri orqali aniqlash mumkni. Yer kadastri -erning tabiiy, xo’jalik va huquqni axioli xakidagi xakikiy ma‘lumotlar yig’nidisidir. U qo’yidagilarni: -erdan foydalanishni davlat ruyxatidan utkazishni; -erlar sifatini tuproqning turi va xili, relefi, o’simligi, shamol ya suv eroziyasiga uchrashi, ozuqa modtsalari bilan ta‘mnilaiganligi, shurlaipsh darajasi va xar bir gektar yerdan foydalanish xamda yer va suv mulkning boshqa belgilariga ko’ra xisobga olinishini; -tuproq botinirovkasi, ya‘ni o’simlikshuioslik uchun eng muxim xisoblanuvchi tuproqni tabiiy xususiyatlariga kura klassifikatsiya qilishni; -er sifatini ishlab chiqarish vositasi sifatida iqtisodiy baxolashni o’z ichiga oladi. Yer sifatini iqtisodiy baxolash deganda sifati turlicha bo’lgan yerlarning turli tabiiy-iqtisodiy sharomtlardagi nisbiy foydaliligini aniqlash tushuniladi. Yerni iqtisodiy baxolash, ishlab chiqarish xajmnii rejalashtirish, qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishini optimal joylashtirish va xududlarip ayrim korxonalarni ixtisoslashtirish, iarxlarni va solik solishni differeitsiatsiya qilish, korxonalar, xo’jalik xisobidagi bo’limlarning xo’jalik fpolilt.tfm natijalarni baxolash va korxonalarni ragbatlaitirish uchun zarurdir. Yerning sifatini iqtisodiy baxolash ya‘ni maxsulotning qiymati, sof foyda, asosiy ekinlarning xosildorligi, ozuqa birliklarni chikishi xar yer gektar yerning taniarxi va xarajatlari bo’yicha o’tkaziladi.

Yerning nisbiy qiymatini mehnat va ishlab chiqarish vositalarm tgig sarflaigan asosiy ekinlar xosildorligiga kura aniqlash eng aeoslamgan xisoblanadi. Eng yaxshi yerlar 100 ball baxolanadi. Xo’jalikning gektaridan eng ko’p miqdorda maxsulot bergan yerlari mazkur territoriya uchun etalon sifatlda qabul qilinadi. Yerni iqtisodiy baxolash uchun qo’yidagi ifoda qo’llaniladi: B= YaM * 100 YaMe Bunda: B-baxolanayotgan yer bali; YAMe-yalpi maxsulotning 1 ga yer xisobidan olnigan qiymati (sum); YAMe-yalpi maxsulotning xo’jalikdagi etaloi gektar xisobidan olnigan qiymati (sum). Dehqonchilikda yalpi maxsulot qiymati bir necha yil uchun olipadi. 5. Yer resurslaridan foydalanish samaradorligini oshirish muammolari. Intensiv texiologiyasi muayyai maydondan kamrok mehnat a mab;.ag sarflab, eng ko’p yuqori sifatli paxta xosili olishga qaratilgan o’zaro bog’liq texiologiya jarayoilari va tashkiliy tadbirlar deb bilmoq kerak. V |uchani parvarish qilish va xosilni yig ’ ib-terib olishning xamma davrlarida! i barcha tex n ologiya elementlarni o’z ichiga oladi. Xozirgi sharoitda ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligpni oshirish ekoiomikani rivojlantirishning eng muxim ko’rsatkichidir. Iqtisodiy samaradorlik esa ishlab chiqarishning xakikiy iatijalari-olnigan maxsulot va ko’rsatilgan moddiy xizmat bilap mablag va mehnat sarfi o’rtasidagi ipsSatdan iborat. Paxtachilikda bu texiologiyaga iqtisodiy baxo berishdan avval boshqa mikyoslardagi ko’rsatkichlarni takkoslash uchun xo’jalik ob‘ektlarni tailab olish lozim:

Bir ob‘ekt (oblast. rayoi, xo’jalik, brigada, zveio) ning shpensiv texiologiyani joriy etishdan avvalgi va keynigi xolati; Intensiv texiologiya joriy etilgan bir ob‘ekt bilan joriy etilmagan yoki qisman joriy etilgan ikkinchi ob‘ekt (oblastlar, rayoilar, xo’jalpklar. brigadalar, zvenolar) ning xolati. Taxlil paytida tarmoqppig zoia xususiyatlarni va tuprsk-iyu:im zoialariga qarab texiologiyani takalashtirish zarurligini esda tutish kerak. Sh u shartlarga rioya qilingan takdirdagnia intensiv texiologiyaning samaradorlmgi to’g’risida ravshai maizarani xosil qilish mumkni. Paxtachilikdagi intensiv texiologiyaning ishlab chiqarishdagi iqtisodiy samaradorligi yer-suv, mehnat va moddiy resurslardan xakikiy foydalanish darajasini xamda uxshash yechimlarga muvofik keladigan iormativ darajaga nisbatan moliyaviy iatijalarni, shuningdek, umuman tarmoqdagi ishlab chiqarish rezervlarni aniqlash uchun oblast yoki respublika bo’yicha >rt:)cha ma‘lumotlarni aks ettiruvchi ko’rsatkichlar sistemasi bilan xarakterlanadp. Ko’rsatkichlarning mazkur sistemasini paxta yetishtirish miqdori va darajasini, asosiy fondlardan foydalanish samaradorligini a ishlab chiqarish chikimlarni xarakterlaydi Asosiy fondlardan va kapital mablaglardan foydalanish samaradorligini xarakterlash uchun fondning xajmi, fondning samaradorligi, xar tseitier paxtaga sarflaigan kapital mablagning solishtirma ulushi, kapital mablaglar urnining koplanish muddati, traktorlar va boshqa qishloq xo’jalik mashnialari bilan ta‘mnilaiganlik xamda boshqa ko’rsatkichlarni xisoblab chiqariladi. Paxta yetishtirishning intensiv texiologiyasini ta‘riflaganda eng yaxshi utmishdoshlardan keyni ekilgan ekinlarning solishtirma salmogi (almashlab ekishlarni o’zlashtirish darajasi)ni, go’zaning rayoilashtirilgan va istikoolli navlari ekilgan maydonlar xissasini, melioratsiya qilingan yerlarning, orgdnik va mnieral o’g’itlar eng maqbul kompleksi solnigan maydonlarning solishtirma ulushini va

ilgor tajriba yutuklari amalga oshirilayotgan maydonlarning solishtirma salmogini e‘tiborga olish maqsadga muvofikdir. Qo’yidagi muammolarni xal etish ko’zda tutiladi: -er resurslaridan foydalanish -erning unimdorligini o shi rish Respublikamizda (viloyatimizda) yer resurslaridan samarali va oqilona foydalanish masalalari oldniga surilmoqda. Bunda yer resurslaridan oqilona foydalanishni yaxshilash, tuproqning mexanik tarkibini yaxshilash va tiklash, xamda eroziyaga qarshi chora-tadbirlar ishlab chikish muximdir. Qishloq xo’jaligida iqtisodiy isloxotlarni utkazish yer resurslaridan foydalanishni to’g’ri tashkil etish bilan chambarchas bog’liqdir! Sug’oriladigan dehqonchilik xududlarida tuproqning mexanik tarkibini yomoilashuvi, bir necha yillar davomida o’zluksiz almashlab ekishga e‘gibor bermasdan bir xil ekinlarning eqilishini okibatida tuproqning unimdorligi va ozuqadorligini pasayishiga olib keladi. Sug’orma dehqonchilik xo’jaliklarida yer resurslaridan oqilona foydalanish uchun, asosiy e‘tiborni tuproq unimdorligini oshirishga qaratilgan almashlab ekishga qaratish kerak.

Похожие

Fermer xo’jaligida mehnat munosabatlari

Qo’ychilikning halq xo’jaligida ahamiyati

O’simliklar hayotida azotning ahamyati. Asosiy azotli o’g’itlarning olinishi, xossalari va qishloq xo’jaligida ishlanilishi

Mashinalar ishonchligi va remonti fanining maqsadi, vazifasi va mazmuni. Qishloq xo’jaligida remont soxasini rivojlanish bosqichlari

Qishloq xo`jaligida ilmiy tadqiqot va tajriba konstruktorlik ishlarini tashkil etish