Пармалаш станоклари ва уларнинг турлари. Пармаларнинг асосий араметрлари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Пармалаш станоклари ва уларнинг турлари. Пармаларнинг асосий араметрлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

3975 KB

Пармалаш Режа: 1. Пармалаш тўғрисидаги тушунча. 2. Пармалар турлари ва уларнинг асосий элементлари. 3. Пармаларни чархлаш. 4. Механизациялаштирилган дастани пармалаш асбоблари. 5. Пармалаш мосламалари. 6. Ҳар хил тешикларни пармалаш усуллари.

К есувчи асбоб - парманинг ўз ўқи атрофида айланма ва илгариланма ҳаракат қилиши туфайли яхлит материални тешиб, ундан қиринди ҳосил қилиш жараёни пармалаш деб аталади. Маҳкамлаш деталлари болт, винт, парчин мих, шпилька ва бошқа деталлар учун тешиклар очиш, резба кесиш, кенгайтириш, зенкерлаш учун де таллар ҳамда уларнинг қисмлари пармаланади. Пармалашда 10-11 квалитет бўйича сирт ғадир-будирлигига ( Rz 320-80) эришиш мумкин. Юқори даражадаги аниқлик талаб қилинадиган тешиклар (пармалангандан кейин) зенкерланади . Пармалаш аниқлиги ва сифати кўп жихатдан дастгоҳнинг созлиги ва кесувчи асбобнинг тўғри чархланганлигига боғлиқ. Спирал парма икки тишли кесувчи асбоб бўлиб, у ишчи ва қуйруқ қисмлардан тузилган. Ишчи қисми конуссимон (кесувчи) ва цилиндрсимон (йўналтирувчи) қисмларга бўлинади. Спирал пармалар У10 ва У12А русумли углеродли асбобсозлик пўлатидан, легирланган 9Х (хромли), хром-кремнийли 9ХС ва тез-кесар Р9, Р18, Р6М5, ВК8 ва Т15 Кб русумли пўлатлардан ясалади. Буларнинг ичида энг кўп тарқалгани тезкесар пўлатдан тайёрланган пармалардир. Пармалашда кесишнинг асосий элементлари қўйидагичадир: ке сиш тезлиги, суриш ва кесиш чуқурлиги. Кесиш тезлиги v-кесувчи қирранинг асбоб ўқдан энг узоқликда ётган нуқтасининг вақт бирлиги ичида ўтган йўли (м/ мин). Айланиш частотаси п-парманинг минутига айланиш сони (айл / мин). Агар парманинг диаметри ва кесиш тезлиги маълум бўлса, у ҳолда асбобнинг айланиш частотасини (айл / мин) п  1000 / (л; D ) фор мула ёрдамида аниқлаш мумкин. Суриш S -заготовка бир марта айланганда парманинг ўқ бўйлаб сурилиши (мм / айл). Кесиш чуқурлиги t (мм)-ишлов берилган юзадан парма ўқигача бўлган оралиқ (яъни, парманинг радиуси) t  D / 2 мм формула ёрдамида аниқланади. Пармалаб кенгайтиришда кесиш чуқурлиги парма диаметри билан илгари ишлов берилган тешик диаметри айирмасининг ярмига тенг бўлади, яъни 2 d D t   .

Винт ариқчали парма тешикдан қириндининг осонликча чиқиб кетишини таъминлайди. Туғри ариқчали парма мурт металларни тешикка ишлатилади. Аммо чуқур тешикда қиринди тиқилиб колиши мумкин. Қийш иқ ариқчали парма саёз тешикларни пармалашда ишлатила ди, чунки бундай пармаларда ариқчалар қис ка бўлиши сабабли қиринди тешикдан қийин чиқади. Қагтиқ қотишмадан тайёрланган яхлит пармалар иссиққа чидамли пўлатларга ишлов беришда қўлланилади. Комбинацияланган пармалар (парма-зенковка, парма кенгайтиргич, парма- метчик) бир вақтнинг ўзида тешиш, зенкерлаш ҳамда кесиш учун ишлатилади. расм. Спирал парма ва унинг элементлари Нотўғри фойдаланишда тез кесувчи пўлатдан тайёрланган парма шу даражада қизийдики, хатто қаттиқлик хоссасини йўкотиб қўяди. Парманинг яроқсизланганини иш жараёнида чиқаётган ғичирлаган овоздан аниқлаш мумкин.

Пармаларни марказлашган усулда махсус устахоналарда чархланади. Аммо чилангар керак бўлиб қолганда пармани чархлашни билиши, ишни ҳимоя кўзойнакларини тақиб бажариши керак. Чап қўл билан асбобнинг кесувчи қиррасига яқин жойдан ушлаб, ўнг қўл билан айланаётган тош сиртига пармани теккизилади. Кейин айланаётган тошдан узмаган ҳолда ўнг қўл билан пармани ўз ўқи атрофида буриб орқа сирти чархланади. Чархлашда пармани суюқлик билан совутилади ва қирови брусокда узил-кесил тўкилади. Катта диаметрли пармаларни махсус чархлаш дастгоҳларида чархланади. Пармалаш махсус дастгоҳларда бажарилади қўл етмайдиган нокулай жойлардаги тешикларни дастакли парма, тартарак, дастакли электр ва пневматик пармалаш машиналарда пармаланади. Қўл дрели билан 0,10 мм гача бўлган тешикларни пармалаш мумкин. Дрел шпиндель, валлар, тишли ғилдираклар, таянч ва ричагга ўрнатилган дастадан тузилган. У икки тезликли бўлиб, дастлаб детални тискага қисилади, кейин дастани айлантириб шпинделга айланма ҳаракат узатилади. Паст тагликда пармалашда чап қўл билан дрелнинг қўзғалмайдиган дастасини ушлаб, ўнг қўлда қўзғалувчи дастаси айлантирилади, айни пайтда тиргагини кўкрак билан тагликка босилади. Дрелни вертикал ҳолатда ушлаб унинг дастасини силтамасдан бир текис айлантириш керак. Юқори тагликда пармалаш 0,2-4 мм.ли тешикларни пармалашда заготовкани тискага маҳкамланади. Чап қўл билан тутқични ушлаб, ўнг қўлда қўзғалувчи даста айлантирилади. Тискага қисилган деталларни горизонтал ҳолатда пармалаш энг мураккаб ишлардан биридир. Айникса, босимни бироз камайтирилганда парма заготовқадаги чуқурчадан чиқиб кетиши мумкин. Детални тискага қисишда тешикнинг чегараси тиска жағларидан юқорироқ жойлашиши керак. Дрелнинг қўзғалмас дастасини чап қўл билан ушлаб, ўнг қўлда қўзғалувчи дастаси айлантирилади. Бу вақтда тиргакни кўкрак билан итариб туриш керак. Парма керн издан чиқиб кетса яна ўз ўрнига қўйилади, босим ва айланиш частотасини камайтириб, иш давом эттирилади.'

Дастакли электр пармалаш машиналари 0,8-9 мм. гача бўлган тешикларни пармалаш учун қўлланилади. Одатда, бундай машиналарнинг корпуси пистолет шаклида бўлади. И-90 русумли пар малаш машинаси бошқалардан кўра кўпроқ, ишлатилади. Машинанинг электр юритгичи универсал коллекторли конструкцияга эга бўлиб, у ўзгарувчан ва ўзгармас токда ишлайди. Кучланиш частотаси 220В. Ўрта типдаги машиналар билан 15 мм. гача бўлган тешикларни пармалаш мумкин. Оғир типдаги машиналар одатда, иккита даста ва кўкрак тиргагига эга бўлиб, уларни горизонтал ва вертикал ҳолатда ишлатилади. Бундай машиналар билан 0- 20-80 мм.ли тешиклар пармаланади . Пармалаш жараёнида аниқликни таъминлаш мақсадида ишлов бериладиган детални пармалаш дастгоҳининг столига маҳкам қилиб ўрнатилади. Бунинг учун турли мосламалардан фойдаланилади. Улар ичида энг кўп тарқалгани болтли тутқич, машина тискалари (винтли, эксцентрикли, пневматик), призма, тиргак, бурчаклик, кондуктор ва бошқалардир. Маҳкамлаш учун тутқичлар тўрт хил - бармоқсимон, вилкасимон, тахтали ва эгилган шаклда бўлиши мумкин. Катта бўлмаган детални тахтага ишончли қилиб маҳкамлашда бир тутқич кифоя, йирик деталлар учун эса икки ва ундан ортиқ тутқич керак бўлади. Маҳкамлаш болтлари. Барча турдаги пармалаш дастгоҳларининг столлари шаклдаги ўйиқларга эга. Улардан стол ва заготовкани болт билан маҳкамлаб қўйиш учун фойдаланилади. Оддий маҳкамлаш ишларида квадрат каллакли болтлар ишлатилиб дастгоҳ столини ўйиқларнинг исталган жойига силжитиш мумкин. Заготовкаларни пармалаш дастгоҳига ўрнатиб бўлмайдиган ҳолларда бурчакликлар қўлланилади. Оддий бурчакликлар ишлов берилган иккита токчадан иборат бўлиб, уларнинг биринчисидан детални дастгоҳ столига маҳкамлаш учун иккинчисидан эса ишлов бериладиган детални ўлчаш учун фойдаланилади.

Универсал бурчакликлар дастгоҳ столига нисбатан ҳар хил бурчак остида жойлашган деталлар ва заготовкаларни тахтага ўрнатиш учун хизмат қилади. Бундай бурчакликларнинг ҳар иккала токчаси бир-бири билан шарнир усулида маҳкамланган бўлиб, уларнинг бирини иккинчисига нисбатан ҳоҳлаган бурчакка ўзгартириш мумкин. Заготовкаларни бурчакликларнинг тегишли жойларига сиққич планкалар ва болт ёрдамида ўрнатилади. Поғонали тиргаклар (пирамидалар)нинг икки хил конструкцияси бўлиб, улар поғоналарининг сони билан фарқланади . Болтали тутқичлар . Пармалаш дастгоҳлари столининг Т шаклдаги ўйиқларига қисувчи квадрат болтлар ўрнатилади. Болтга сиққич планка кийгизилганда, унинг бир томони заготовка ни , босиб туради. Тутқичлар ҳар хил шакл ва ўлчамларда ясалади. Пармалаш дастгоҳда иш бошлашдан олдин дастгоҳнинг ерга уланганлигини текшириш, столни тозалаш, дастгоҳни салт ишлатиб, созлигини текшириб кўриш керак. Режа бўйича пармалаш якка тешикларни очишда қўлланилади. Аввал, деталга ук белги чизиклари, сўнгра бўлажак тешикнинг контурини белгиловчи доиравий, назорат чизиқ чизилади: айланаларга ва марказ тешикларига керн урилади. Ёпиқ тешиклар пармалашнинг икки усули бор. 1-усул . Пармани заготовка юзасига теккунга қадар якинлаштирилади ва кесувчи қисмининг катталигига монанд чуқурликда пармаланади. Втулкали тиргак заготовканинг юзасига етганида, унда белгиланган чуқурликда тешик пармаланади. 2-усул . Заготовкани дастгоҳ столига ўрнатилади ва маҳкамланади, заготовка юзасига пармани кўндаланг кесувчи қирраси билан теккунига қадар яқинлаштирилади. Тўлик бўлмаган (ярим) тешикларни пармалаш учун заготовканинг четига худди шу материалдан ясалган пластинани жипслаштириб бутун тешик пармаланади.

Бир-бирларига нисбатан бурчак ҳосил қилган текисликларга тешик пармалашда цилиндрсимон сиртда кернлаш учун майдонча ҳосил қилиб, оддий усулда тешик пармаланади. Ичи бўш деталларга тешик пармалаш учун детал бўшлиғини ёғоч тиқин билан тўлдириш керак. Аниқ тешиклар пармалашга парманинг икки йўлида эришиш мумкин. Аввал деталнинг тешигидан 1-3 мм.дан камроқ бўлган, кейин тешикнинг ўлчамига мос бўлган парма билан пармаланади . Чуқур тешикларни пармалаш. Чуқур тешик деганда парманинг диаметридан 5 мм ва ундан ортиқ чуқурликдаги тешикни тушиниш лозим. Чуқур тешик пармалашда кесувчи асбобни тешикдан бир неча бор чиқариб, ариқчаларида йиғилиб қолган қириндиларни тозаланади. Қуйиш, штамповкалаш ва бошқа усулда тайёрланган деталлардаги цилиндрсимон ёки конуссимон тешикларга ишлов бериш операциясини зенкерлаш деб аталади. Зенкерларни парма каби дастгоҳ шпинделининг конус тешигига ўрнатилади. У ўқ атрофида айланма, ўқ бўйлаб эса илгариланма ҳаракат қилади. Ташқи кўринишидан пармани эслатсада, аммо унинг кесувчи қирралари ва спирал ариқчалари кўпроқ . Зенкер металлни кесади, йўналтирувчи эса зенкерни тешикка йўналтиради. Йўналтирувчи қисмдаги рахлар ишқаланишни камайтиришга, кесишни осонлаштиришга хизмат қилади. Зенкернинг тиши олдинги сирт, қирралар, ўзак, орқа сирт, тасмачадан иборат . Зенкерлаш пармалар, қуйиб ёки штамповка қилиб ҳосил қилинган тешикнинг ўлчамларини катталаштириш ёки шаклини ўзгартиришдан иборат. Зенкерлаш ёрдамида қуйидаги ишлар бажарилади: пармаланган тешикнинг ўлчамини катталаштириш, унга аниқроқ геометрик шакл бериш, памалашдаги нуқсонларни тузатиш; қуйиб ёки штамповка қилиб ҳосил қилинган тешикни аниқлигини ошириш ва тешик ўқига тўғри вазият бериш;

цилиндрик чуқурчалар тайёрлаш (винт каллаклари учун ва ҳ.к.); конус чуқурчалар тайрлаш (винт каллаклари, парчинлар учун, клапан уялари ва ҳ.к.); Торец сиртларни ишлаш ва тозалаш, шайба учун кичик чуқурчалар тайёрлаш. Зенкерлаш ёрдамида тешикларга 3а-4 аниқлик классида ва 4-6 тозалик классида ишлов бериш мумкин. Зенкерлашда ишлатиладиган қурол – з енкер. Конус чуқурчаларни тайёрлаш учун мўлжалланган зенкерлар зенковка деб, ишлаш жараёни эса зенковкалаш деб аталади. Текисликларни ишлаш ва шайбалар учун чуқурчалар очиш учун мўлжалланган зенкерлар цековкалар деб, ишлаш жараёни эса цековкалаш деб аталади. Ясси цилиндрик тешикларни тешикларни зенкерлаш, одатда, пармалаш билан кейинги пардоз ишлови-йўниб кенгайтириш орасидаги операция ҳисобланади. Цилиндрик тешикларни зенкерлаш учун тезқирқар пўлатдан ясалган зенкерлар: конус қуйруқли яхлит ва ўрнатма (ГОСТ 12489-67), йиғма (ГОСТ 2555-67); қаттиқ қотишмадан қилинган пластинкали зенкерлар: қуйруқли ўринма (ГОСТ 3231-67), йиғма (ГОСТ 12510-67). Конус қуйруқли зенкерлар ташқи кўриниши жиҳатидан спирал пармага ўхшайди. Унда ҳа шундай конструктив элементлар бўлади. Кесувчи қирралари ва ариқчаларининг кўплиги (3-4 талиги) билан пармалардан фарқ қилади. Шунга мувофиқ, уч пероли ва тўрт пероли зенкерлар бўлади. Унда 3- 4 перонинг бўлиши уни мустаҳкамлигини ва иш пайтида тўғри йўналишини таъминлайди. Зенкерни кесувчи қирралари ҳам худди парманики каби, конус сиртида жойлашган, лекин конуснинг учи кўпроқ кесиб қўйилади (чунки тешикнинг ўрта қисми бўлмайди, зенкер билан қўйим олинади). Зенкер винтсимон ариқчаларининг йўналиши кесиш йўналишига мос келади. Универсал зенкер кесувчи қирраларининг қиялик бурчаги 10-25º олинади. Калибрловчи қисми эни 0,8-2,0 мм ли лентачали бўлиб, тескари

конус (100 мм узунликка 0,06-0.10 мм) га эга. Зенкерларни чархлаш бураги ҳам пармаларникига ўхшайди. Диаметри 10 дан 40 мм гача бўлган тешиклар учун зенкерлар яхлит қилиб ишланади. Уларнинг ўлчами тешикни йўниб кенгайтириш учун озгина қўйим қоладиган қилиб танланади. Тўғри ва эгри ариқчали зенкерлар ҳам ишлатилади. Диметри 32 дан 80 мм гача бўлган бўлган тешиклар учун ўрнатма зенкерлар ишлатилади. Улар тезқирқар пўлатдан ясалади. Бундай зенкерларда оправкага маҳкамлаш учун тешик ва торец шпонка кириб турадиган ўйиқ бўлади. Фақат кесувчи қисмигина қимматбаҳо асбобсозлик пўлатидан тайёрланиши бундай зенкерларни анча арзонлаштиради. Йиғма конструкцияли зенкерлар янада самаралироқ. Улар ариқчали корпусдан иборат бўлиб, углеродли ёки легирланган пўлатдан тайёрланади. Ариқчаларга тезқирқар пўлатдан ясалган пластинкалар кавшарланади ёки маҳкамлаб қўйилади. Пластинкалар кавшарлаб қўйиладиган зенкерларни ясаш осон, лекин қайта чархлангандан кейин уларнинг ўлчамини ростлаб бўлмайди. Рифлялаб маҳкамланган пичоқли зенкерлар яхшироқ. Пичоқларни алмаштириб, зенкернинг ўлчамини ростлаб туриш мумкин. Йиғма зенкерларнинг диаметри 50 дан 100 мм гача қилиб ишлаб чиқарилади. 10 дан 50 мм гача бўлган диаметрлар учун мўлжалланган қаттиқ қотишма пластикали зенкерлар конус қуйруқли қилиб ҳамда пластинкалари кавшарлаб қўйилади. 32-80 мм ли диаметрлар учун зенкерлар пластинкалари пайвандланадиган ўрнатма ҳамда йўғма конструкцияли қилиб ясалади. Ишлаш аниқлигига қараб, барча зенкерлар икки номерли қилиб ишлаб чиқарилади. Биринчи номерли (№1) зенкер йўниб кенгайтириш учун тешиклар очишда, иккинчи номерли (№2) зенкер тешикларни А 4 допуск билан узил-кесил ишлашда қўлланилади. Зенкералар 9ХС, Р9 ва Р18 маркали пўлатдан тайёрланади; улар ВК6, ВК8, ВК6М, Т5К10, Т14К8, Т15К6 маркали қаттиқ қотишмадан тайёрланган пластинкалар билан таъминланади.

Зенкерларда номинал диаметр, зенкер номери, материал маркаси тамғалаб қўйилади. Зенкерлаш пармалаш станокларида бажарилади. У аслида пармалашдан фарқ қилмайди. Зенкерлашда бирданига бир неча қирра кесишда қатнашгани туфайли зенкер пармага қараганда 1,5-2 марта каттароқ сурилади, айланишлар сони эса 1,5 марта кам олинади. Диаметри 20 мм гача бўлган зенкерлар учун n қ250 айл/мин, 20 мм дан катта зенкерлар учун n қ150- 100 айл/мин олиш тавсия қилинади. Зенкерлаш учун қўйидаги ўлчамларда қўйим қолдирилади (мм): Тешик диаметри 16-18 19-30 32-52 Қўйим 1,75 2,5 3,0 Цилиндрик шаклли каллаклар учун тешикларни кенгайтиришга мўлжалланган зенкерлар иш қисмининг катталиги ва уни йўналтириш учун учида цапфа борлиги билан бошқа зенкерлардан фарқ қилади. Бу зенкерланадиган саёз тешик билан асосий тешикнинг ўқдошлигини таъминлайди. Цапфалар зенкер билан бирга тайёрланиши мумкин. Улар алмаштириладиган қилиб ҳам тайёрланади. Бунда бир зенкер билан турли диаметрдаги тешикларни кенгайтиришга имкон туғилади. Конус чуқурчалар учун мўлжалланган зенкерлар конус учидаги бурчак 60, 90 ва 120 0 , диаметри 16-45 мм қилиб тайёрланади. Тишлари 6-12 та бўлиб, улар конус сиртда жойлаштирилади. Ўқдошликни таъминлаш учун зенковкалар кўпинча цилиндрик цапфалар билан таъминланади. Торец зенкерлар (цековкалар ёки керткичлар) нинг торецида тиши бўлади (баъзан цилиндрик сиртида ҳам винтсимон тишлар қилинади); бундай зенкерлар ўрнатма қилиб ясалади. Керткичлар учун мўлжалланган оправкаларда уларни тешикда йўналтирувчи цапфалар бўлади. Бу цапфалар торецларнинг ўққа перпендикулярлигини таъминлайди. Цилиндрик ва конус чуқурчалар, торец сиртлар ва майдончалар пармалаш станокларида зенкерланади. Бунда зенкерни секин айлантириб ишланади, чунки у қийиқ шароитда ишлайди. Фойдаланилган адабиётлар :

1.Н.Макиенко, А.Умронхужаев «Чилангарлик», Тошкент, «Мехнат», 2003 й. 2.Ж.Рамазов ва бошқалар «Ўқув устахоналарида ўтказиладиган амалиёт машғулотлари», ўқув қўлланма, Тошкент, «Ўқитувчи», 1992 й. 3. Э.И.Крупицкий «Слесарлик иши», Тошкент,«Ўқитувчи»,1989 й. 4.Г.В.Крамаренко «Автомобилларга техникавий хизмат кўрсатиш», Тошкент, «Ўзбекистон», 1998 й.

Похожие

Эрозия ва уларнинг турлари ва дехкончиликда етказадиган зарари

Усимлик касалликларининг асосий турлари.

Суғориш манбалари ва уларнинг турлари. Манбанинг суғориш қобилияти

Экиш ва ўтқазиш машиналарининг асосий қисмлари, турлари ва ишлаши

Ремонт корхоналарида режалаштириш ва бошкариш