Oziq beruvchi tutzorlar va tut daraxtining bargidan foydalanish - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Oziq beruvchi tutzorlar va tut daraxtining bargidan foydalanish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

53.5 KB

Oziq beruvchi tutzorlar va tut daraxtining bargidan foydalanish Reja: 1.Oziqa beruvchi tutzorlar. 2. Ozuqa beruvchi balant tanali va buta tutzorlar. 3. Tut daraxtini yoshiga qarab barg hosilining o’zgarib borishi va bargidan foydalanish.

1. Oziqa beruvchi tutzorlar. Respublikamizda etishtirilayotgan pillaga bo’lgan talab juda katta, shuning uchun ipak qurtining oziq negizini istiqbolli, ya’ni yuqori sifatli va xosilli tut navlari bilan boyitish darkor. Ко’plab oziq beruvchi tutzorlar barpo etish kerak. Tutchilikda oziq beruvchi tutlar ekilish usuliga qarab uch xilga bo’linadi: qatorlab ekiladigan tutlar, maxsus alohida erlar ajratilib ekiladigan tutzorlar va uchinchisi boshqa xildagi daraxtlar bilan aralashtirilib yoki manzara uchun ekiladigan tutlar. Birinchi xil tutlar asosan yo’l, zovur (kanal), ariq yoqalariga, shuningdek paxtazor yoki boshqa ekin maydonlarining atrofiga bir yoki ikki –uch qatorlab ekilgan. Albatta ikki yoki uch qator qilib ekiladigan bo’lsa, tutlarga shakl berishda tanasini pakanalashtiriladi. Bu xildagi qatorlab ekilgan tutlar xozirgi paytda Respublikada 75-80% ni tashkil etadi. Ikkinchi xilga aloxida katta maydonlar ajratilib, baland buta tutzorlar tashkil etiladi. Bunday maydonlarning kattaligi bir gektardan 10 gektargacha bo’lishi mumkin. Bu xildagi tutzorlar respublikamizda 20-25% ni tashkil etadi. Agarda pillachiligi rivojlangan Xitoy, Yaponiya, Hindiston mamlakatlarini misol qilib oladigan bo’lsak, ularda 100% bu xildagi tutzorlar, shu bilan birga 100% navdor tutlardan tashkil topgan. Bizda bu ko’rsatkich, ya’ni navdor tutzorlar atigi 1-2% ni tashkil qiladi. Uchinchi xilga tut daraxtini boshqa daraxtlar bilan ixota uchun ekiladi. Shuningdek shaharlarda manzara uchun ham ekiladi. Tut tanasining past-balandiga qarab uch guruhga bo’linadi. Birinchi guruxga tanasining ildiz bo’gzidan shox-shabbasigacha, balandligi 1,0-2,0m bo’lgan tut daraxtlari kiradi. Ikkinchi gurux tanasining ildiz bo’gzidan shox-shabbasigacha, balandligi 5,0- 7,0 m bo’lgan tut daraxtlari. Uchinchi guruh – tanasining ildiz bo’gzidan shox-shabbasigacha, balandligi 0,3 m past bo’lgan buta tutlar.

Tut daraxtini yo’l, kanallar hamda ariq bo’ylariga bir qatorlab ekilganida, albatta baquvvat ikki yillik tanasining ildiz bo’gzidan shox-shabbasigacha bo’lgan balandligi 120 smdan kam bo’lmagan ko’chatlar ekilishi shart. Agarda bu aytilgandan past bo’lsa, hali yosh ulgayib ulgurmagan daraxtlarni uy hayvonlari eb quritadi. Ana shunday xodisalar respublikmiz viloyatlarida juda ko’p. Ко’chatning tanasi 120 sm bo’lsa, uning uchta shoxi 40-50 sm bo’ladi, natijada daraxtning barg qismi 160-170 sm joylashadi, bunday tut daraxtlarini mol eb yo’q qila olmaydi. Qatorlab ekiladigan tutlarning oralig’i 2,5-3 metrdan kam bo’lmasligi, ekiladigan joyining chuqurligi 50 sm, kengligi 70 sm bo’lishi kerak. Ekilayotgan vaqtda ko’chat ildizining uch va lat egan qismi o’tkir pichoq yoki bog’ qaychi bilan qirqiladi. Ко’chat chuqurning o’rtasiga o’tqazilib, avval tuproqning yuza qismi, so’ngra tagidan olingan qismi ko’miladi. Tuproq ko’chat ildiz bo’gzidan kuzda 4-5 sm, bahorda 2-3 sm yuqorida bo’lganida yaxshi bo’ladi. Agarda ko’chatlar bahorda ekilsa, darhol suv berilishi kerak. Ко’chatlar yaxshi ko’karib ketguncha tez-tez suv quyiladi. Birinchi yili 7-9 marta suv, 3 marta yumshatilib, 2 marta mineral o’gitlar bilan oziqlantiriladi. 2. Oziq beruvchi baland tanali va buta tutzorlar. Baland tanali tutzorlarni tashkil etishda er tanlashga katta e’tibor berish kerak. Chunki tutning navi qanchalik yaxshi bo’lmasin tuprog’i sho’r, er osti ustlari yaqin, tuproq unumdorligi yomon, toshli bo’lgan erlarda barg xosili kam va sifati yomon bo’ladi. Shuning uchun, (er osti) sizot suvlari kamida bir metrdan past bo’lishi sho’rlanmagan yoki juda kam sho’rlangan va sug’orish uchun qulay bo’lgan joylarda tutzorlar barpo etsa tez-rivojlanib, ipak qurti uchun to’yimli barg olish mumkin. Baland tanali tutlar orasi 4x4 m yoki 5x5 m qilib, ekilishi kerak. Agarda 3x3 m , 3x4 m qilib, ekilsa, u holda quyosh tushishi kam, demak yorug’lik kam va xavo yurishi yomon bo’lishi natijasida barg sifat va xosili kamayadi. Ко’chatlar uchun yakka qator tutlar kovlangandek bo’lib, ekishda ko’chat ekish taxtasidan foydalanilsa, to’gri bo’ladi. Qazishda belorus traktoriga osiladigan КPYa-100 markali chuqur qazigichdan foydalanish mumkin.

Baland tanali tutzorga ham ikki yillik baquvvat ko’chatlar ekilishi kerak. Tutlar ekilib bo’lgan jo’yaklar olinib, birinchi suv beriladi. Mavsum davomida ikki marta mineral o’gitlar gektariga 120 kg azot, 60-90 kg fosfor, 30 kg kaliy beriladi, 3-4 marta traktor bilan oraligi yumshatilib daraxt atrofi ketmon bilan 10-15 sm chuqurlikda agdariladi va 7-9 marta sug’oriladi. Baland tanali tutlar ekilgan yildan boshlab, 3 yil davomida shakl berib borish mumkin. Ко’pincha, adabiyotlarda tutlarning bargidan foydalanish vaqtidan boshlab shakl berib borish kerak degan fikrlar aytiladi. Lekin juda ko’p holda 95- 98% tutlarga xech qanday shakl berilmaydi, sababi ipak qurtini boqish davrida vaqt etishmaydi. So’ngra barg qirquvchini o’zi bilmaydi, nechta novda va tana balandlikda qoldirib qirqishni shuni uchun eng yaxshisi yakka qator qilib baland tanali tutzordagi tutlarni ekilgandan boshlab shakl berish kerak, anashunda olti kallakli ikki yarusli 12 kallakli 3 yarausli tutlar o’stirish mumkin. Bunday shakl berilgan tutlar kuchli bo’ladi, kasallanmaydi, barg xosili sifatli va mo’l bo’ladi. Demak, birinchi yoki ikkinchi yili 3 shoxda 2 tadan novda qoldirib qolganini yulib olib ipak qurti uchun foydalaniladi. Kelgusi yili bunday tutlarni shu holatda qoldirilsa olti kallakli bo’ladi. Agarda yana shakl berish davom ettirilsa, oltita novda yana ikkitadan baquvvat o’stirilgani qoldirilsa uch yarusli 12 kallakli tut bo’ladi. Hozirgi paytda respublikamizda shakl berilgan tutlar qancha bor desa biron kishi aniq aytolmaydi, har bir viloyatda barmoq bilan sanay oladigan darajada tutlar mavjud. Demak, tutlarga shakl berishni har bir xo’jalikda bir yoki ikki kishi shug’ullansa etarli bo’ladi. Buta tutzor. Buta tutzor yakka, qator va baland tanali tutzorlarga nisbatan hosilga tez kiradi. Yakka qator va baland tanali tutlar uchun ko’chatlar uchunchi yil parvarish qilinadi: Birinchi yil niholzorda, ikkinchi ko’chatzorda, so’ngra doimiy joyida uch – to’rt yil hammasi bo’lib, 7-8 yil vaqt talab etiladi. Buta tutzor barpo qilib bargidan foydalanish uchun uch yoki to’rt yil vaqt kerak, ya’ni bir yil niholzorda niholchalar parvarish qilinib, ikkichi yili to’g’ridan – to’g’ri buta tutzorga ekiladi va u erda ikki yoki uch yil parvarish qilinib so’ngra

bargidan foydalanish mumkin. Demak, buta tutzor 3-4 yil oldin xosilga kirishi bilan uning barg xosili ham 2-3 barobar ko’p bo’ladi, agarda novda tutlardan ekilsa, 1 gektar buta tutzordan 10-15 tonna sifatli barg olish mumkin, vaholanki Respublikamizda mavjud bo’lgan buta tutzorlarda 2-3 tonna barg olinmoqda. 3. Tut daraxtini yoshiga qarab barg xosilini o’zgarib borishi va bargidan foydalanish. Baland tanali va buta tutlarning ekilishi bilan farq qilgandek, ularning bargidan birinchi bor foydalanish yili olinadigan barg xosili hamda umr ko’rish bilan farqi bordir. Baland tanali tutlar doimiy joyga ekilgandan keyin 4-5 yil o’tgach birinchi bor ularning bargidan foydalanilsa but tutzorlar ikki yoki uch yildan keyin, shuningdek gektaridan olinadigan barg xosili ham buta tutzorlarda bir necha bor yuqori lekin, bargining ozuqa sifati baland tanali tutlarda yaxshiroq sababi yorug’lik va havo almashinishi buta tutlarga nisbatan ko’p. Baland tutlarning og`irligi 4x4 m bo’lsa buta tutlarning oralig’i 0,5 m qator oralig’i ikkalasiniki ham bir xil. Yuqorida aytilgandan tashqari baland tanali tutlar sovuqqa va kasallikka chidamli hamda uzoq yashaydi. 60-70-yil yaxshi parvarish qilinib bargidan to’g’ri foydalanilsa ko’proq yashashi mumkin. Bu tutzorlar esa 25-30 yildan keyin qarib xosildan qoladi. Baland tanali tutlarning bargi birinchi foydalanilganda 0,83 t buta tutzorda 3 tonn, 5 yili baland tanalida 3,32 tonna buta tutzorda 7 tonna shu ravishda ikkalisida ham yildan yilga barg hosili oshib boraveradi. Lekin buta tutzorning barg xosili 13-14 yildan keyin kamaya boshlaydi. Baland tanali tutlarda esa bu 30-35 yoshidan keyin kamayib boradi. Tut bargidan foydalanish. Tut daraxtini bargidan to’g’ri foydalanilsa, ular uzoq umr yashab, xosili va sifati yaxshi bo’ladi. To’gri foydalanish deganda nimani tushunmoq kerak, ya’ni tutlar baland yoki past tanali qilib ekilishidan qat’iy nazar qaysi yili foydalanish kerakligini novdalarini qirqishni bilish kerak. Toshkent Davlat Agrar Universitetining marhum dosenti G.B.Bobojonovni ma’lumotiga ko’ra tutlarning novdalarini muddatidan oldin kesilsa, tutlar zaiflashib, kasallanish natijasida, xosil kamayib ketadi. Tut urug’dan etishtirilgan ko’chat baland tanali tutzorlarga ekilgandan keyin, 3-4 yil buta tutlarga 2 yil kifoya ekanligni ta’kidlaydi. Lekin tutlar qalamchasidan o’stirilganda buta tutzorga

ekilgandan keyingi yiliyoq bargidan foydalanish mumkiligini professor К.Raxmonberdiev ishlab chiqarishda bir necha yillar olib borgan tajribalarida isbotlagan. Tut bargini ipak qurtini boqishda foydalanish. Ipak qurti faqat tut bargi bilan oziqlanishi bu tut bargining juda noyobligi, qimatbaho ekanligi bilan alohida boshqa daraxtlaridan ajralib turadi. Shu bilan birga tut novdalari har yili kesilganligi tufayli ularga alohida agrotexnika usulini qo’llash kerak bo’ladi. Tut daraxti bargidan foydalanishda ipak qurtining yoshi, bir mavsumda takroriy qurt boqilishiga qarab tut novdalrining kesish muddatlari, usullari hamda parvarish qilish kabi zarur ishlarni to’gri yo’lga qo’yish kerak. Ipak qurti yoshiga qarab tut bargini iste’mol qilishi har xil-bir quti qurt uchun: 1-yoshda-6-8 kg, 2-yoshda 20-22 kg, 3-yoshda 65-70 kg, 4-yoshda 165-175 kg, 5- yoshda 750-800 kg barg sarflanadi.

Adabiyotlar: 1.Abduraxmanov A.,Rojdestvenskiy К .M. «Ipak qurti naslchiligi va urugchiligi». T. «Mehnat.q».1991y. 2.Ahmedov N. «Ipak qurti urugini jonlantirish». T. «O’qituvchi» 1992y. 3. Ahmedov N., Murodov S. «Tut ipak qurti biologiyasidan laboratoriya amaliy mashg’ulotlar»., T. «Raduga». 1995y. 4. Ahmedov N., Murodov S. «Tut ipak qurti embriologiyasidan laborotoriya amaliy mashg’ulotlar», T: « К onsauditinform» 1997y. 5. Ahmedov N. Murodov S. «Ipakchilik asoslari»,T: «O’qituvchi» 1998y. 6. Murodov S. «Umumiy entomologiya kursi» T: «Mehnat» 1986y. 7. Nasirillaev U. Jumanov U. «Pillakorlarga maslaxatlarimiz» T: «Mehnat» 1992y. 8. «Ipak» ilmiy-texnik axborotlar to’plami jurnali .1999-2004y. 9. «Respublika ipakchilik sohasini boshqarishni yanada takomillashtirish chora tadbirlari to’g’risida O’zbekiston Respublikasi vazirlar mahkamasining qarorlari». (1998 y. 3 aprel 2000y. 15 mart). 10. Axmedov N.,Murodov S. «Ipak qurti ekologiyasi va boqish agrotexnikasi» T:2004y. 11. Abdullaev U. «Tutchilik», «Mehnat».T.1991y. 12. Raxmanberdiev К . Duz- К ryatchenko M.A., Muxammedjonova Sh. Laborotorno prakticheskie rabot. «Matbuot».T:1978g. 13. Raxmanberdiev К ., Xibbimov M. «Tut daraxtini qalamchasidan ko’paytirish». «Mehnat». 1997y. 14. Raxmanberdiev. К ,Muhammadjonova Sh- Tut seleksiyasi. «Mehnat», 1988y.

Похожие

Tut daraxtiga tashqi sharoit omillarining ta’siri va tutni ko’paytirish usullari

Ipakchilikni ahamiyati, vazifasi va O’zbekistonda ipakchilik ozuqa bazasini yaratish. Tut tanasining tuzilishi

Tut ipak qurtini boqishga tayyorgarlik ko’rish va qurt boqish agrotexnikasi

Tut ipak qurtini boqishga tayyorgarlik ko’rish va qurt boqish agrotexnikasi

Tut kasalliklari va ularga qarshi kurash choralari