logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Сельское и лесное хозяйство
  4. O‘g‘itlarni qo‘llashning asosiy usullari muddatlari tiplari va texnikasi

O‘g‘itlarni qo‘llashning asosiy usullari muddatlari tiplari va texnikasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

356 KB
Скачать
O‘g‘itlarni qo‘llashning asosiy usullari muddatlari tiplari va texnikasi Reja 1. Qishloq xo‘jalik ekinlarini o‘g‘itlash usullari. 2. Asosiy o‘g‘itlash va uni o‘simliklar oziqlanishidagi ahamiyati. 3. Ekishgacha va ekish bilan birgalikda o‘g‘itlash. 4. Oziqlantirish va uni o‘simliklar rivojla-nishidagi ahamiyati. 5. O‘g‘it qo‘llashda foydalaniladigan texnikalar. Mavzuni o‘rganishda foydalaniladigan tayanch iboralar . Asosiy, qatorlab, ekish bilan o‘g‘itlash; qo‘shimcha oziqlantirish, ekinlarni o‘suv davrida oziqlantirishni mohiyati, o‘g‘itlarni tuproqqa kuzda, bahorda, yozda va belgilangan ma’lum oylarda kiritish; o‘g‘itlarni yoppasiga, joyiga, lokal-tasmasimon, zaxiraviy, mexanizmlar yordamida va havodan qo‘llash usullar; o‘g‘itmeyori va o‘g‘itdozasi, azotli o‘g‘itlar tarkibidagi nitratlarni yuvilishi, fosfor va kaliyli o‘g‘itlarni tuproqda o‘zgarishi, tuproqlarning mexanikaviy tarkibiga ko‘ra oziq elementlarini yuvilishi, asosiy o‘g‘itlashni maqsadi, o‘tkazish muddati, qo‘llaniladigan o‘g‘itturlari, chuqurligi va ta’siri; o‘g‘itlarni ekishgacha va ekish bilan qo‘llash: maqsadi, muddati, chuqurligi, ishlatiladigan o‘g‘itturlari; ekinlarni qo‘shimcha oziqlantirish: muddati, usullari, ishlatiladigan o‘g‘it turlari va ahamiyati, kultivatorlar,o‘g‘itlagich moslamalar. 1. Har xil usulda qo‘llanilgan o‘g‘itlar-o‘simliklarni butun vegetatsiyasi davrida, ayniqsa, ularni oziq moddalarga bo‘lgan talabini tanglik va eng ko‘p o‘zlashtirish davlarida qondira olishi kerak. Qishloq xo‘jalik ekinlari uchun tavsiya etilgan o‘g‘itlarning meyorlari bir marotaba yoki bir necha marotaba har xil usullarda qo‘llaniladi. O‘g‘itlarni qo‘llash vaqti va usullari o‘simlikni oziq moddalarga bo‘lgan talabiga, tuproqva o‘g‘itlarni xususiyatiga, tuproqqa ishlov berish va ekinlarni rivojlanish davrlariga bog‘liq bo‘ladi. Ўg‘итлар асосан 3 муддатда qўлланилади: - - Asosiy o‘g‘itlash (ekishgacha ekish oldidan); - Ekin qator oralariga o‘g‘itlash (ekish bilan bir vaqtda); - Ekinlarni vegetatsiya davrida oziqlantirish (ekishdan keyingi oziqlantirish). O‘g‘itlarni tuproqqa kuzda, bahorda, yozda, belgilangan ma’lum oylarda solish mumkin:O‘g‘itlar tekis sochilib ,aniq uyalarga va qator oralariga havodan yoki maxsus mexanizmlar yordamida qo‘lash mumkin.Bundan tashqari o‘g‘it plug tagiga, kultivatsiya va diskali boronalash bilan ham berilishi mumkin. O‘g‘itlashning asosiy usullari jumlasiga qo‘yidagilar kiradi: - Yoppasiga (sochma); - Joyiga (uyalab, uchog‘iga, qatorlab); - Lokal-tasmasimon, zaxiraviy, mexanizmlar yordamida va h.k . O‘g‘itlarni tuproqbilan aralashtirishda plug, kultivator oziqlantirgich, diskali va tishli tirma kabi moslamalardan foydalaniladi. O‘g‘itlash usullarining ahamiyati kattadir .Chunki,o‘g‘itlar turli chuqurlikda berilganda o‘simlik ildizlari orqali o‘zlashtirishi turlicha bo‘ladi. O‘g‘itlarning berish usulini hosildorlikka ta’siri Ekin turi O‘g‘itsiz olingan hosil,s\ga Olingan qo‘shimcha hosil , s\ga Sochma Bir qatlamga Ikki qatlamga Kartoshka 117 42 66 90 Makkajo‘ho ri 32,7 3,8 7,1 10,8 Karam 370 107 190 241 O‘zPITI ma’lumotiga ko‘ra ,superfosfat o‘g‘iti jo‘yak ostiga berilganda , lentali- lokal usulida berilganda o‘zlashtirilish yuqori bo‘ladi. Lokal-tasmasimon o‘g‘itlashning samaradorligi Ekin turi va o‘g‘it dozasi, kg\ga Hosil,nazorat s\ga Qo‘shimcha hosil,s\ga O‘g‘it qo‘llash usullari Plug ostiga sochma lenta 1.Kartoshka NPK 454-50 kg dan 156,2 40,2 67,0 2.Kartoshka N P K 60-80 kgdan 50,4 74,0 8,0 3.Makkajo‘ho ri silos uchun, 258,0 25,4 58,8 go‘ng fonida NPK 45- 80kgdan Kuzgi bug‘doyga turli usullarda nitrofoska 60 kg\ga meyorda berilganda hosildorlikning o‘zgarishi (I.F.Sendryakov ma’lumoti ) O‘g‘itlash usuli Hosildorlik ,s.\ga Qo‘shimcha hosil ,s\ga 1.O‘g‘itsiz 11,5 ---- 2.Sochma (kultivatsiyada) 16,3 4,8 3.Sochma (haydashda) 19,9 8,4 4.Lenta usulida juyak ostida 22,2 10,7 5.Yoppasiga juyak ostiga 21,4 9,9 6.Ikki qatlamda lenta usulida 20,0 8,5 Qishloq xo‘jaligida ko‘pchilik hollarda o‘g‘it meyori (normasi) va o‘g‘it dozasi tushunchalari bir-biri bilan almashtirib yuboriladi. O‘g‘it meyori – qishloq xo‘jalik ekinlariga butun o‘suv davrida beriladigan o‘g‘itmiqdorining ko‘rsatkichi bo‘lib, bir gektar maydonga qo‘llaniladigan, sof moddalarning kilogramm (ba’zan tonna) birlikda ifodalanishidir. O‘g‘it dozasi deyilganda – muayyan muddatda (masalan, ekish bilan birganlikda, 3-4 chinbarg, shonalash davri va h.k.) Bir marotaba beriladigan o‘g‘it meyori nazarda tutiladi. O‘g‘itlarni tuproq xossasi va o‘simliklarni ildiz tizimining tarqalishini hisobga olgan holda turli chuqurlikka tushishiga erishish muhim agronomik tadbir hisoblanadi. Tuproqni ancha chuqur namli qatlamiga tushgan o‘g‘itlar oson eriydi va o‘simliklar tomonidan butun o‘suv davomida yaxshi o‘zlashtiradi. O‘g‘itlarni qo‘llashda ularni gravatitsion suvlar ta’sirida harakatlanishi, yuvilishi va gaz shaklida yo‘qolishi kabi salbiy jarayonlarni hisobga olish zarur. Bu, birinchi navbatda azotli o‘g‘itlarga tegishli bo‘lib, nitrat shaklidagi azot sug‘orish suvlari ta’sirida yuviladi va atrof – muhitni ifloslantiradi. Ushbu jarayon, ayniqsa yengil mexanikaviy tarkibli tuproqlarda jadal boradi. Nitratlarni yuvilishi erta bahor va kech kuz davrlarida sezilarli darajada kuchayadi. Huruq iqlimli sharoitlarda (o‘rta osiyo davlatlarida) sug‘orishdan keyin nitratlar suvning kapillyar kutarilishi jarayonida tuproqning yuza qatlamlariga qarab harakatlanadi. Shuning uchun, azotli o‘g‘itlarni qo‘llash muddatlari va ammiak shaklidagi azotning nitrifikatsiyalanish jadalligini bilish juda muhimdir. Nitratli – azotli o‘g‘itlar tarkibidagi azotning yo‘qolishi boshqa turdagi azotli o‘g‘itlarga qaraganda kuchliroqdir. Hattiq holdagi ammiakli va amidli azotli o‘g‘itlar tuproqqa yuza solinsa, rn, o‘g‘it meyori va tuproqnamligining ortishi bilan ularning isrof bo‘lishi ham oshib boradi. Ma’lumotlarga qaraganda, ammiakli selitra va mochevina yuza qo‘llanilganda, tarkibidagi azotning 1-3 foizi bekorga isrof bo‘ladi. Fosforli o‘g‘itlar ancha qiyin eriydigan shaklda bo‘lganligi sababli, odatda ular tuproq profili bo‘yicha juda ham sekin harakatlanadi. Shuning uchun fosforni o‘simliklarning asosiy ildiz tizimi tarqaladigan qatlamdan yuvilishi juda kam miqdorda bo‘ladi. Ma’lumki, kaliy tuproqning singdirish kompleksi (tsk) tomonidan almashinib singdirilgan bo‘ladi. qumli va qumloq tuproqlardan kamroq miqdorda kaliy yuvilishi mumkin. Fosfor va kaliyni tuproqda fiksatsiyalanishi juda tez (tuproqqa tushgach 1-2 kunda) sodir bo‘ladi. Bunda fosforning anchagina qismi (60-70 foizi) qiyin o‘zlashtiriladigan birikmalar tarkibiga o‘tadi. Odatda kukunsimon holatdagi fosforli o‘g‘itlar donador fosforli o‘g‘itlarga nisbatan tuproqbilan tezda bog‘lanib qiyin o‘zlashtiriladigan shaklga o‘tadi. Fosforli va kaliyli o‘g‘itlar ekishgacha tuproqning yuza qatlamlariga solinganda, ularning asosiy qismi o‘simliklar tomonidan o‘zlashtirilmay qoladi. O‘suv davrida oziqlantirgich moslama yordamida beriladigan qo‘shimcha oziqlantirish to‘g‘risida ham shunday fikr yuritish mumkin. Shu sababdan ham fosforli va kaliyli o‘g‘itlar yillik meyorining asosiy qismi (50-60 foizi) kuzgi shudgor ostiga beriladi. Tuproqlarning mexanikaviy tarkibi, suv rejimi va o‘g‘itmeyoriga bog‘liq holda yil davomida bir gektar maydondan 1-30 kg azot (yerga solinganini 1-10 foizi), 0,4- 0,6 kg kaliy, 8-360 kg kalsiy, 3-90 magniy. 4-60 kg oltingugurt, 100 kg ga yaqin xlor va juda kam miqdorda fosfor yuvilib ketadi. O‘g‘itlarni noto‘g‘ri qo‘llash va sug‘orishni noto‘g‘ri amalga oshirish oqibatida juda ko‘p miqdordagi nitratlar sizot suvlari va suv havzalariga kelib qo‘yiladi va atrof – muhitni ifloslantiradi. Lekin, o‘g‘itlarni qo‘llashning ilmiy asoslangan tizimini ilg‘or agrotexnikaviy tadbirlar va mehnatni to‘g‘ri tashkil etishning jadal usullarini uyg‘unlashtirish asosida atrof-muhitni zararlamasdan qishloq xo‘jalik ekinlaridan yuqori va sifatli hosil yetishtirish mumkin. 2 . Asosiy o‘g‘itlash. O‘g‘itlashning bu usuli o‘simlikni butun o‘suv davrida, oziq moddalariga yuqori talab qo‘yiladigan, jadal rivojlanish davrida, oziq elementlari bilan ta’minlash uchun qo‘llaniladi. Asosiy o‘g‘itlashda rejalashtirilgan o‘g‘itmeyorining asosiy qismi tuproqqa solinadi. Xo‘jalikning tuproq-iqlim sharoitlari va ayrim iqtisodiy tashkiliy muammolaridan kelib chiqqan holda asosiy o‘g‘itlash ko‘proq kuzda, ba’zi hollarda bahorda amalga oshiriladi. Asosiy o‘g‘itlashning eng qulay muddatlarini belgilashda tuproqning mexanikaviy tarkibi, namlanish sharoitlari va o‘g‘itlarning xususiyatlari hisobga olinadi. Oson eruvchan va ser harakat bo‘lganligi sababli nitratli va ammiakli-nitratli azotli o‘g‘itlar faqat tuproqni bahorda qayta ishlash davrida yoki kultivator – o‘g‘itlagich yordamida beriladi. Fosforli o‘g‘itlarni iloji boricha chuqurroq ko‘mish uchun ular odatda kuzda shudgor ostiga yoki bahorda qayta haydash oldidan sochib chiqilib haydaladi. Tarkibida xlor bo‘lgan kaliyli o‘g‘itlar yillik meyorining 50 foizi yoki undan ham ko‘prog‘i kuzgi shudgor ostiga berilsa, kuzdagi yog‘in-sochinlar ta’sirida xlorning asosiy qismi yuvilib ketib, o‘simliklarga ko‘rsatadigan salbiy ta’siri kamayadi. Go‘ngni ham kuzda, ayrim hollarda bahorgi ishlov paytida qo‘llash yaxshi samara beradi. Go‘ngni ko‘mish chuqurligi bevosita tuproqlarning namligi va mexanikaviy tarkibi bilan bog‘liq. Nam va og‘ir mexanikaviy tarkibli tuproqlarda go‘ngni yuzaroq solish yaxshi samara beradi. Asosiy o‘g‘itlashda kuprok sochma va lokal (joyiga) usullardan kengrok foydalaniladi. O‘g‘itlar lokal-tasmasimon usulda qo‘llanilganda ekinlar hosildorligi 3- 23 foizga ortadi. 3 . O‘g‘itlarni ekish bilan birga qo‘llash. Ekish bilan birga o‘g‘it-qo‘llashda maxsus o‘g‘itlagich moslamalardan foydalaniladi. O‘g‘itlarni bu usulda qo‘llashdan kutiladigan asosiy natija nihollarni rivojlanishining ilk 8-15 kunlarida oziq moddalari bilan yetarlicha ta’minlash bo‘lib, asosan oson eriydigan mineral o‘g‘itlar (kompleks o‘g‘itlardan ham) dan foydalaniladi. Ekish bilan birga beriladigan o‘g‘itlar (o‘g‘itning “boshlang‘ich dozasi”) o‘simliklarning ildiz tizimini jadal rivojlanishiga hamda unga ko‘proq o‘g‘ittarkibidagi oziq moddalari yutilishini tezlashtirishga yordam beradi. Bunday usulda o‘g‘it urug‘dan 2-3 sm uzoqlikda va chuqurlikka solinadi (agar urug‘ o‘g‘itbilan aralashtirilib, so‘ngra ekilsa, urug‘larning unuvchanligi pasayadi va hatto unib chiqqan nihollar nobud bo‘lishi ham mumkin). Ekish bilan birga asosan azotli va fosforli o‘g‘itlar qo‘llaniladi. Kaliyli o‘g‘itlarni o‘g‘itlashning bu usulida qo‘llash tavsiya etilmaydi, chunki ularning tarkibidagi xlor o‘simliklarga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Kuz yoki erta bahorda tuproqqa ko‘p miqdorda o‘g‘itsolingan bo‘lsa, ekish bilan birga beriladigan o‘g‘itning samaradorligi ancha pasayadi. Urug‘ chuqurligida qatorlarga yoki uyalarga solingan o‘g‘ittarkibidagi oziq elementlardan ko‘pchilik o‘simliklar faqat o‘suv davrining boshlarida foydalanadi, shunga ko‘ra ularning meyori katta bo‘lmasligi kerak. O‘g‘itkartoshka va pomidor ekinining chuqurga yoki egatiga solinganda o‘simlik ayniqsa tuproqda nam yetarli bo‘lganda bu o‘g‘itdan uzoq vaqtgacha foydalanadi. Bunday ekinlarga ekish oldidan beriladigan o‘g‘itmeyorini oshirish mumkin. Shuningdek, ekish bilan birga o‘g‘itlarni aralashtirib qo‘llash ham maqsadga muvofiq emas, chunki ko‘pincha azotli va fosforli o‘g‘itlar aralashtirilganda, hamirsimon massa hosil bo‘ladi, qaysi kim, o‘g‘itlagich moslamalar ishini mushqo‘llashtiradi. 4 . Ekinlarni qo‘shimcha oziqlantirish. Oziqlantirish – bu, o‘simlikni rivojlanish davrlarida oziq moddalarga bo‘lgan talabini qondirish uchun beriladigan o‘g‘itlarni qo‘llash usulidir. Bu usul nam bilan yetarli ta’minlangan yoki sug‘oriladigan yerlarda yaxshi samara beradi, nam yetishmaganda qo‘llanilgan o‘g‘itlar tuproqni quruq qatlamiga tushib, ularning samaradorligi pasayib ketadi. Oziqlantirishda fosforni, bog‘lanishi yuqori bo‘lgan tuproqlarda kaliyli o‘g‘itlarni qo‘llash yaxshi samara beradi. Sug‘orilib dehqonchilik qilinadigan sharoitlarda, shuningdek, nam yetarli bo‘lgan hududlarda azotli o‘g‘itlarni, ayniqsa nitratli va amiakli – nitratli azotli o‘g‘itlarni, asosiy o‘g‘itlash vaqtida qo‘llab bo‘lmaydi. Azotli o‘g‘itlarni 70-80 foizi. Kaliyni yarmi va fosforning kamroq qismi tuproqqa qo‘shimcha oziqlantirish sifatida solinadi. Kuzgi ekinlarni erta bahorda azotli o‘g‘itlar bilan oziqlantirish yuqori samarali bo‘lib u asosiy agrotexnik tadbirlardan biri hisoblanadi. G‘o‘za azotning asosiy miqdorini va boshqa oziq elementlarini gullashni boshlashdan to yoppasiga hosil yetilgunga qadar o‘zlashtiradi. Shuning uchun azotli o‘g‘itning asosiy qismi va kaliyli o‘g‘itlarning bir qismi sug‘orish hamda qator orasini ishlash bilan bog‘liq holda qo‘shimcha oziqa sifatida beriladi. Ko‘p yillik o‘tlar ekilgan maydonlar va yaylovlarda ham qo‘shimcha oziqlantirish keng qo‘llaniladi. Yer osti suvi yuza joylashgan sernam tuproqli yerlarda chopiq talab ekinlarga azotli va kaliyli o‘g‘itlarning qolgan qismini qo‘shimcha oziqa tariqasida berish maqsadga muvofiqdir. Chopiq talab ekinlar katta meyor bilan o‘g‘itlanadigan bo‘lsa, uning bir qismini qo‘shimcha oziqlantirish uchun ajratish mumkin. Kartoshka, qand lavlagi va boshqa chopiq talab ekinlarga o‘rtacha meyorda o‘g‘itbelgilangan bo‘lsa, uning hammasini ekishga qadar berish kerak. Chopiq talab ekinlarning qator oralariga qo‘shimcha oziqa sifatida yuza ko‘milgan o‘g‘itlarning ta’siri butun o‘suv davri davomida tuproqning qay darajada namlanib turishiga ko‘pincha bog‘liq bo‘ladi. - Umuman olganda, qo‘shimcha oziqlantirish qo‘yidagi hollarda amalga oshiriladi: - Kuzgi g‘alla ekinlari va ko‘p yillik o‘tlarni azot bilan oziqlantirishda; - Mexanikaviy tarkibi yengil tuproqlarda, shuningdek, sug‘oriladigan sharoitlarda yetishtiriladigan chopiq talab ekinlarni azot va kaliy bilan ta’minlashda; - Tuproqdagi tuzlar konsentratsiyasining oshib ketishiga o‘ta sezgir ekinlardan yuqori hosil yetishtirish rejalashtirilganda; - Mevali daraxtlar va tutzorlarni oziqlantirishida; Ba’zi sabablarga ko‘ra yillik o‘g‘itmeyorining ma’lum qismi asosiy o‘g‘itlash davrida berilmay qolganda. Rejalashtirilgan hosilning yuqoriligiga umumiy o‘g‘itlash meyori va boshqa shart – sharoitlarga qarab, o‘g‘itlashning yuqorida ko‘rsatilgan usullari ekinlar turiga ko‘ra har xil bo‘lishi mumkin. G‘o‘za, qand lavlagi, makkajo‘xori, kuzgi don ekinlari, sabzavot – poliz va ba’zi bir boshqa ekinlardan yuqori hosil yetishtirish uchun (o‘g‘it meyori yuqori bo‘lganda) o‘g‘itlashning uchala usulini qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Bunda o‘g‘it tuproqning turli qatlamida joylashadi va shuning uchun butun o‘suv davri davomida o‘simlikni yetarli oziqa bilan ta’minlaydi. Xo‘jaliklarda mineral o‘g‘itlar miqdori kam bo‘lgan hollarda o‘g‘itlashning eng tejamli usulini qo‘llash kerak, ya’ni o‘g‘itni ekin ekish vaqtida qatorlarga yoki uyalarga solish tavsiya etiladi. 5 .Qishloq xo‘jaligi ekinlariga beriladigan o‘g‘itlar asosan qattiq va suyuq holatda byuo‘ladi . Qattiq o‘g‘itlar sanoatda donador – granula ,kukunsimon sochiluvchan qilib ishlab chiqariladi. Yuqoridagi tajriba ma’lumotlaridan shunday xulosa qilish mumkinki,o‘g‘itlar tuproqning ma’lum bir qatlamiga ildiz o‘zlashtirish zonasiga berilganda o‘g‘itning o‘zlashtirilishi yaxshi bo‘ladi. Shuning uchun o‘g‘itlar maxsus moslama mexanizmlar bilan berish o‘g‘itlash tizimining asosiy omillaridan biri hisoblandi. O‘g‘itlagich mexanizmlar: Rasm -11 Go‘ng sepgich qurilma RPTU-2A Rasm-12 . Pritsep-o‘g‘itlagich RPTU-2A - Rasm – 13. Tirkalma osma markazdan qochma mineral o‘g‘it sepgich RU-4-10 Rasm-14 .Ekish bilan oziqlantirgich makkajuhori osma seyalkasi SKNK-6 Rasm-15. Don va dukkakli don ekinlarini.ekish bilan oziqlantirgich SUK-24A Rasm-16. Turt qatorli kartoshka ekish va o‘g‘itlagich moslamasi SN-4B Rasm-17. Ko‘chat ekish va suyuq o‘g‘it bilan o‘g‘itlash moslamasi bo‘lgan mashina SKN-6 Rasm-18 .Osma lavlagi ekish va o‘g‘itlash seyakasi STSN-4A Rasm-19.Osma kultivator-okuchnik o‘g‘itlagich KON-2,8P Rasm-20.Mineral o‘g‘it sepgich 1-RMG-4 Adabiyotlar: 1.Karimov I.A. «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida:Xavfsizlikka tahadid, barqarorlik shartlari va taraqiyot kafolatlari».T.O‘zbekiston, 1997. 1998-2000 yillar davrida qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohatlarning chuqurlashtirish dasturi. (qishloq xo‘jaligida islohatlarni chuqurlashtirishga doir qonun va meyoriy hujjatlar to‘plami).T., «Sharq» nashriyot matbuot konserni. 1998. 2. Agronomiya, P/r prof. B.A. Yagodina. M., Agropromizdat 1989. 3.Gulyakin M.V., «Sistema primeneniya udobreniy». M., Kolos, 1977 4.Musayev B.S. «O‘g‘it qo‘llash tizimi» Respublika o‘quv uslubiyot markazi. T.1998. 5.Smirnov PM., Muravin E.A. – AgroximiY. M., “Kolos”, 1984. 6.Yefimov V.N., Donskix I.N., Sinitsin G.I. Sistema primeneniya udobreniy. M, Kolos, 1984. 7.Nauchniye osnovi udobreniy v respublike Sredney Azii. (Kollektiv avtora). Tashkent, «Uzbekistan» , 1977.

Похожие

Qishloq xo’jalik ekinlarini sug’orish usullari va texnikasi
O‘g‘it qo‘llash tizimi fanining maqsadi vazifasi va asosiy masalalari
Sho’rlangan tuproqlarni yuvish, yuvish me’yorlari, usullari va o’tkazish muddatlari. Sho’rlangan yerlarda zovurlar
Sho’rlangan tuproqlarni yuvish, yuvish me’yorlari, usullari va o’tkazish muddatlari. Sho’rlangan yerlarda zovurlar
Ilmiy izlanish usullari va texnikasining asosiy elementlari