Melioratsiya haqida umumiy tushunchalar va uning hozirgi ahvoli hamda rivojlantirish istiqbollari - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Melioratsiya haqida umumiy tushunchalar va uning hozirgi ahvoli hamda rivojlantirish istiqbollari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50.5 KB

Melioratsiya haqida umumiy tushunchalar va uning hozirgi ahvoli hamda rivojlantirish istiqbollari Reja: 1. К irish. Qishloq xo’jalik melioratsiyasining ahamiyati. 2. Melioratsiya fani. 3. Fanning maqsadi va vazifasi. 4. Fanning qisqacha tarixi. 5. Melioratsiyaning turlari.

O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan keyin yer va suvga bo’lgan munosabat tubdan isloh qilina boshlandi. Yer va suv manbalaridan oqilona, samarali foydalanish uchun mamlakatimizda qator qonunlar va qarorlar qabul qilindi. Vazirlar mahkamasining "1993-1994 yillarda yangi yerlarni o’zlashtirish va qadimdan sug’oriladigan yerlarni ta’mirlashga doir shoshilinch choralar to’g’risida" gi qarori. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi "Suvdan foydalanish to’g’risida (1993 y), "Yer solig’i to’g’risida" (1993 yil 6 may), "O’zbekiston Respublikasining yer kodeksi" (1998 yil 30 aprel), "Qishloq xo’jaligi kooperativi (shirkat xo’jaligi) to’g’risida, (1998 y.) "Fermer xo’jaligi to’g’risida", "Dehqon xo’jaligi to’g’risida" (1998 y.) qonunlari shular jumlasidandir. Ushbu qonun va qarorlar asosida qishloq xo’jaligida tub islohatlar amalga oshirilmoqda. Respublikamizning umumiy yer maydoni 2000 yil 1 yanvardagi ma’lumot bo’yicha 44787,7 ming gektar, shundan sug’oriladigan maydon 4300 ming gektar yoki umumiy maydonning 9,3% ini tashkil qiladi. Sug’oriladigan yerlardan olinadigan mahsulotlar umumiy qishloq xo’jaligidan olinadigan mahsulotlarning 95% ini tashkil etadi. Shuning uchun sug’oriladigan yerlardan samarali foydalanish ularni unumdorligini oshirib borish, har bir gektar yerdan kafolatlangan yuqori sifatli arzon mahsulot olish muhim muammo bo’lib qolmoqda. Bu muammolarni hal qilishda melioratsiya fanining ahamiyati juda katta. Chunki sug’oriladigan yerlarning 55-60% i sho’rlangan va botqoqlangan, 50% i eroziyalangan 10-12% gipsli, korbonatli, tuproqlardan iborat. Shu bilan birga sug’oriladigan yerlar tarkibida juda unimsiz qum va qumloq, toshloq, shag’al tuproqlar ham keng tarqalgan. Yuqorida ko’rsatib o’tilgan yerlardan unimli foydalanish uchun melioratsiya tadbirlari zaruriy omillar hisoblahadi. Tarixiy ma’lumotlarga qaraganda Markaziy Osiyoda eramizdan oldingi IX- VIII asirlardayoq sug’orish melioratsiyasi bo’lgan. Bunga misol qilib Baqtriya,

Xorazm, So’g’diyona davlatlarida katta sug’orish ishlari, sug’orish tarmoqlari, suv to’plash inshootlari qurilganligi ma’lum. Bu vohalarda faqat sug’orish kanallari emas, balki ular zovur qazib sizot suvlarini kamaytirish, shahar va qishloqlarni toza suv bilan ta’minlash uchun quvurlardan foydalanish yo’llarini bilishgan. Lekin bizning davrimizgacha bu sug’orish va zax qochirish inshotlarini barchasi yetib kelmagan, chunki bu vohalarda bo’lgan o’zaro urushlar va chetdan kelgan bosqinchilar tomonidan xarobaga aylantirilgan. Tub aholilar tomonidan buzilgan va xarobaga aylantirilgan sug’orish inshootlari yana tiklanib foydalanilgan. Qadimgi sug’orish inshootlarining xarobaga aylanishning sabablaridan biri tabiatning ta’siri ostida ham yuz bergan. Masalan: kuchli zilzila, kuchli shamol va dovullar, sel oqimi, ko’chma qumlarning bosishi va hokazolar. Bu oqibatlarga qarshi kurash yoki oldini olish qiyin bo’lgan, dehqonchilik sust, o’z holicha rivoj- langan. Markaziy Osiyoda melioratsiya bo’yicha ilmiy ishlar 19 asrning oxirlarida boshlandi. Bu yerda melioratsiya bo’yicha ilmiy ishlar bilan shug’ullanadigan Turkiston tajriba stansiyasi tashkil etildi. К eyinchalik esa Mirzacho’l, Andijon tajriba stansiyalari tashkil etildi. Bularga 1930 yillardang so’ng esa Buxaro, Samarqand, Xorazm va Farg’ona sug’orish tajriba stansiyalari qo’shildi. Hozirgi paytda Respublika viloyatlarida suv xo’jaligi ishlari bilan shug’ullanadigan ilmiy tekshirish institutlari (O’zPITI, Irrigatsiya ilmiy tadqiqot instituti) ularning tajriba stansiyalari va filiallari faoliyat ko’rsatmoqda. Melioratsiya fanining rivojlanishiga A.N. К ostyakov, L.P. Rozov, V.D. Jurin, V.A. К ovda, V.S. Maligin, N.A. Besednov, N.F. Bespalov, A.S. Robochiev, F. Raximboev, Q. Mirzajanov, X. Axmedov va boshqa olimlar katta hissa qo’shganlar. Hozirgi paytda O’zbekistonda 180 ming km xo’jaliklararo kanallar 92 mingta gidrotexnik inshootlar, 230 ming km xo’jalik kanallari, 120 ming km - kollektor - zovur tarmoqlari, 35 ta suv ombori mavjud.

Melioratsiya tufayli sug’oriladigan yerlar 4300 ming gektarga yetkazildi. Faqatgina 1965 yildan 1995 yilgacha yoki 30 yil ichida 1 mil. 600 ming gektar yer o’zlashtirib qishloq xo’jalik oborotiga kiritildi. Yangi yerlar Mirzacho’l, Qarshi, Sherobod, Jizzax cho’llarini, Buxoro, Farg’ona va boshqa viloyatlaridagi bo’sh yerlarni o’zlashtirish evaziga amalga oshirildi. Yangi o’zlashtirilgan yerlar asosan sho’rlangan va botqoqlangan tuproqlar bo’lib ular qishloq xo’jalik ekinlarini o’sishi, rivojlanishi va hosildorligiga kuchli ta’sir ko’rsatadi. Respublikamizda sho’rlangan va botqoqlangan yerlar bilan bir qatorda shamol va suv eroziyasiga uchragan sel oqimi, qum ko’chishga moil yerlar keng tarqalgan. Tabiatning bu hodisalari natijasida ham juda ko’p qishloq xo’jalik ekinlari zararlanadi va natijada hosil kamayadi. Bunday tabiiy noqulay jarayonlarni oldini olish va tuproq unumdorligini ko’paytirishda melioratsiyaning ahamiyati juda katta. Yerning noqulay tabiiy sharoitini (iqlim, tuproq, gidrologiya va gidrogeologiya sharoitlarini) tubdan yaxshilashga qaratilgan fan qishloq xo’jalik melioratsiyasi fani deyiladi. Melioratsiya - lotincha yaxshilash demakdir. Melioratsiyaning asosiy vazifalari 2 ga bo’linadi. 1.Sug’orish melioratsiyasi. 2.Zax qochirish melioratsiyasi. Zax qochirish melioratsiyasi asosan tuproqda to’plangan ortiqcha suvlarni (nam) chiqarib tashlash uchun xizmat qiladi. Sug’orish melioratsiyasining vazifalariga quydagilar kiradi: 1.Sug’orishni rivojlantirish uchun yer usti suvlarini rostlash va qo’shimcha suv manbalarini qidirish. 2.Sug’oriladigan yerlarda sho’rlanish va botqoqlanishni oldini olish hamda ularga qarshi kurash. 3.Qo’riq va bo’z tuproqlarni o’zlashtirish.

4.Yerlarning iqlim sharoitini yaxshilash, shamol va garmsel, tuproq eroziyasi, sel oqimi, qumlarni ko’chshiga qarshi kurash. Mahalliy joylarning iqlim tuproq, yer usti va sizot suvlari rejimini yaxshilash melioratsiyaning asosiy ob’ektlaridir. Bu ob’ektlarni noqulay sharoitlarini yaxshilash bo’yicha melioratsiya quyidagi turlarga bo’linadi: 1. Gidrotexnik melioratsiyasi: - bunda suv omborlari, sug’orish tarmoqlari, suv chiqarish inshoatlari, kollektor-zovur tarmoqlari va selga qarshi inshoatlarni loyihalashtirish va qurilish ishlarini amalga oshiradi. 2. Suv-xo’jalik melioratsiyasi: bu sug’orish va zax qochirish inshoatlaridan to’g’ri foydalanish, suvdan samarali tejab-tergab foydalanish, suv isrofgarchiligiga qarshi kurash kabi tadbirlarni o’z ichiga oladi. 3. Agrotexnik melioratsiyasi; bunda agrotexnik tadbirlarni o’tkazish yo’li bilan mikroiqlim, tuproq xossasi va sizot suvlar rejimi yaxshilanadi. Bu tadbirlarga yer tekislash, ihotazorlar barpo qilish, chuqur shudgorlash, yumshatish, tilmalash, yerga o’z vaqtida yuqori sifatli ishlov berish, tuproq tarkibidagi zararli tuzlarni va kimiyoviy moddalarni yuvish tadbirlari kiradi. 4. Biologik melioratsiyasi: bunda tuproqning meliorativ holatini yaxshilash uchun turli organik moddalar solish (go’ng, lignin, maydalangan go’zapoya, organik chiqindilar) va beda ekini ishtirokidagi ilmiy asoslangan almashlab ekish, tuz ta’siriga chidamli ekinlar, tuproq tarkibidagi zaharli moddalarni ko’proq o’ziga so’rib oladigan ekinlarni, tez o’sib yerni qoplab bug’lanish va tuz to’planishini kamaytiradigan ekinlarni ekish va boshqa tadbirlar kiradi. 5. Kimyoviy melioratsiya: bunda kimyoviy birikmalar qo’shish yo’li bilan noqulay tuproq xossalari yaxshilanadi. Bunda nordon tuproqlarni ohaklash, sho’rtobli tuproqlarni gips, fosfogipslash, zichlashgan tuproqlar donadorligini oshirish uchun К -4, К -9, tuproqni shamol eroziyasidan saqlash uchun esa SSB kimyoviy birikmalarni sepish tadbirlari kiradi. 6. Mexanik melioratsiya: tuproq yuzasida to’plangan tuzlarni mexanik usullar yordamida to’plash va dalalardan tashqariga chiqarish, tuproqni turli

chiqindilardan tozalash, ko’chma qumlarni mexanik usullar bilan mustahkamlash, mexanik tarkibi og’ir tuproqlarni qumlash, toshloq yerlarni ustiga tuproqlar solish kabi tadbirlarni o’tkazadi. Har bir joyning tabiiy va xo’jalik sharoiti hisobga olinib bitta yoki bir nechta melioratsiya turi qo’llanilishi mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.Vorobyov S.A., К ashtanov A.N., Likov A.M., Makarov I.P. Zemle-delie. M.: Agropromizdat. 1991. 2. Ermatov A.Q. Sug’oriladigan dehqonchilik. T.:O’qituvchi. 1983. 3. Ermatov A.Q.,G’aniyev V. Dehqonchilik. T.: Mehnat. 1990. 4.Zaurov E.I. Dehqonchilikdan laboratoriya ishlari va amaliy mashg’u-lotlar T:. «O’qituvchi»,1979 . 5. Tursunxujaev Z., Bolkunov A. Nauchniyi osnovi xlopkovix sevooborotov. T.: Mehnat, 1987. 6.H.Sheraliev. M.Shodmanov Dehqonchilik. Ma’ruzalar matni T.:2004 7. Astanov R., Shodmanov M., Madraimova S. Sistema zemleldeliya .Tekst leksiy. T.: 2004. 8. O’zbekiston Respublikasining "Suvdan foydalanish to’g’risida"gi qonuni, T.1993. 9. U.Norqulov, X.Sheraliev «Qishloq xo’jaligi melioratsiyasi» T.2003.

Похожие

Melioratsiya haqida umumiy tushunchalar va uning hozirgi ahvoli hamda rivojlantirish istiqbollari

SHartnoma to’g’risida umumiy qoidalar, tushunchalar va uning shartlari

O`rmon va shamol, namlik, tuproq hamda uning turi

O`rmon va shamol, namlik, tuproq hamda uning turi

Qishloq xo`jaligida innovatsion faoliyatini yuksak zamonaviy texnologiyalarga asoslangan holda jadal rivojlantirish