Карбюраторли двигателлар учун ёнилгилар ва уларнинг химмотологияси - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Карбюраторли двигателлар учун ёнилгилар ва уларнинг химмотологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

642 KB

Карбюраторли двигателлар учун ёнилгилар ва уларнинг химмотологияси Режа: 1. Бензин сифатига қўйиладиган эксплуатағион талаблар. 2. Бензинларнинг асосий хоссалари. 3. Детонацион ёнишнинг келиб чиқиш сабаблари. 4. Октан сони ва уни аниқлаш. 5. Бензин маркалари.

Карбюратор двигателлари учун турли сорт ва маркадаги бензинлар асосий ёнилғи ҳисобланади. Бензинлар осон буғланадиган ёнувчи суюқликдир. Уларда массаси бўйича тахминан 85% углерод, 15% водород ва жуда оз миқдорда кисдород, азот ва олтингугурт бўлади. Бензинларнинг зичлиги 0,712-0,742 г/см 3 , ёнганда чиқадиган иссиқлик миқдори тахминан 3200 МЖ/м 3 . Зичлиги нисбатан катта ва ёнганда кўп иссиқлик ажралиб чиққанлиги учун ёнилғининг бу тури билан ишлайдиган автомобиллар анча катта юриш йўлига эга эканлиги (400 км ва ундан ортиқ) билан фарқ қилади. Двигател ҳосил қиладиган қувват, унинг тежамкорлиги, ишончли ва самарали ишлаши кўп жиҳатдан танланадиган бензиннинг ҳоссаларига боғлиқ бўлади. Бензин қуйидаги эксплуатағион талабларга жавоб бериши керак. 1) карбюрацион ҳоссалари юқори бўлиши, яъни барча режимларда двигателни осонгина юргизиб юборилиши ва барқарор ишлашини таъминлайдиган ёнувчи аралашма ҳосил қилиш керак; 2) юқори детонацион барқарорликка эга бўлиши, яъни ҳар қандай иш режимида двигателда детонация пайдо қилмаслиги лозим; 3) ёнувчи аралашманинг ёниш иссиқлиги керакли даражада юқори бўлиши зарур; 4) бакларда, ёнилғи бериш аппаратларида смолалар ҳамда двигателнинг иссиқ деталларида мумкин қадар кам қурум ҳосил қилиши зарур; 5) узоқ сақланганда ҳам ҳоссалари ўзгармаслиги учун юқори барқарорликка эга бўлиши керак; 6) резервуарлар, баклар, трубаларни коррозияламаслиги, унинг ёниш маҳсуллари эса двигател деталларини коррозияламаслиги лозим. Асосий хоссалари. Фракцион таркиби. Фракцион таркиби бензиннинг буғланиши, яъни карбюраторда тайёрланган ёнувчи аралашманинг сифати ҳақида фикр юритиш имконини беради. Фракцион таркиб бензиннинг

умумий ҳажми ва маълум температурада ҳайдаладиган бензин ҳажми (процентда) орасидаги боғлиқликни белгилайди. Нефтдан олинган барча ёнилғилар турли қайнаш температурасига эга бўлган углеводородларнинг мураккаб аралашмасидир. Ёнилғининг буғла- нувчанлик ҳоссаси унинг фракцион таркиби билан баҳоланади. Фракцион таркиб махсус асбобда 100 мл ёнилғининг қиздириб аниқланади. Идишга 100 мл ёнилғи олиб ҳайдаш колбасида қайнатилади ва буғга айлантирилади. Буғлар совутилиб, яна суюқликка айлантирилади ва ўлчов цилиндрига йиғилади. Ҳар ўн мл ёнилғи буғлангандан кейин ҳарорат ёзиб борилади. Ёнилғининг энг енгил фракциялари биринчи қайнай бошлайди ва буғга айланади. расм. Ёнилғиларнинг фракғион таркибини аниқлаш асбоби. 1-газ гарелкаси 2- хайдаш колбаси 3- кожух 4- термометр

Суюқликнинг буғланиш жараёнига унинг қовушқоқлиги, зичлиги, юза таранглиги таъсир кўрсатади, бу жараён асосан ҳароратга боғлиқ. Бензин кўп фракцияли суюқликдир, шу сабабдан унинг муайян қайнаш ҳарорати бўлмайди, аммо сув, спирт ва ацетоннинг қандай ҳароратда қайнай бошлашини аниқ айтиш мумкин. Бензин таркибидаги енгил фракциялар атмосфера босими таъсирида 30-40 0 С даёқ қайнай бошлайди, оғир фракциялар эса 165-205 0 С дагина қайнайди. 10% бензиннинг буғланишига сабаб бўлган ҳарорат ( t 10 ) унинг юргизиб юбориш хусусиятини ифодалайди, чунки паст ҳароратда бензиннинг 10%и биринчи навбатда буғга айланади. Ҳавонинг двигателни юргизиб бўладиган энг паст ҳароратига қуйидаги эмперик формула бўйича баҳо берилади: t t ор  1 2 50 10% . Бу формула карбюраторида юргизиш қурилмаси бўлмаган, классик ўт олдириш системаси, сиқиш даражаси 7,0 бўлган автомобил бензинида ишлайдиган двигател учун тузилган. Сиқиш даражаси ортганда, юргизиб юбориш қурилмаси ишлатилганда, электрон ўт олдириш системаси қўлланилганда, тирсакли валнинг айланиш тезлиги оширилганда двигателни юргизиб юбориш температураси пасаяди. Лекин ҳаво иссиқ кезларда бензиннинг паст температурада қайнай бошлаши жуда хавфли ҳисобланади, ёнғин чиқиш хавфи ортади, бензин буғланиб исроф бўлади, бензин трубасида, бензин насосида енгил фракциялар қайнай бошлайди, натижада буғдан иборат тўсиқ ҳосил бўлиб, карбюраторга бензин ўтолмай қолади. Таъминлаш системасининг нормал ишлашига халақит берадиган температура икки хил омил: биринчиси - бензин тўйинган буғларининг ўртача босимига ва иккинчиси Қ70 0 С да буғланадиган фракциялар миқдорига боғлиқ бўлади. Бензиндаги енгил фракциялар қайнай бошлаган ҳарорат билан оғир фракцияларнинг қайнаши тўхтаган ҳарорат оралиғи бензиннинг эксплуатацион хоссалари учун катта аҳамиятга эга. Бу оралиқ қанча қисқа бўлса, двигателни юргизиб юборишга шунча кам вақт сарфланади ва двигателнинг тирсакли вали айланиш тезлигини ошириш хусусияти шунча

юқори бўлади. Двигателнинг бу хусусиятлари бензиннинг медиана иссиқлик деб аталадиган қайнаш ҳарорати билан, яъни бензин таркибидаги фракцияларнинг 50% буғланадиган ҳарорат билан аниқланади. Ниҳоят, ҳайдаш жараёни охиридаги ҳарорат таъсирида оғир фракциялар тўла буғланади: бу температура двигателнинг хизмат муддатига катта таъсир кўрсатади. Агар ҳайдаш ҳарорати 205 0 С га етганда бензинда ишловчи двигател қисмларининг ейилиш тезлиги 100% ни ташкил этади, деб қабул қилсак, 160 0 С да у 60% га, 230 0 С да 150% га тенг бўлади. Бензин таркибидаги фракциялар унинг солиштирма ёниш иссиқлигини белгилаб беради. Авиация бензинининг бу кўрсаткичи автомобил бензинлари кўрсаткичидан юқоридир. Шу туфайли двигател авиация бензинида ишлатилганда кўпроқ қувват беради, бироқ автомобил двигателининг клапанлари куйиб кетиши мумкин, чунки улар юксак ҳароратда ишлашга мосланмаган. Оғир фракция Ишчи фракция Енгил фракция 30 50 70 90 110 130 150 180 t, 0 C расм. Бензиннинг фракцион таркиби. Кишда юргизиб юбориш осон бўлиши учун езги ва қишки бензинлар ишлаб чиқарилади. қишки бензинлар фракцион таркибининг енгиллиги билан фарқ қилади. Ёнилғининг таркибида енгил фракцияларнинг кўп 100 V, % 90 50 30

бўлиши ҳам яхши эмас, ёнилғи тез ёниб ёнилғи найчаларида буғлар тиқилиб қолади, натижада двигател нормал ишламайди (қизиб кетади). Масалан, қишки бензинларни ёзда ишлатганда шундай бўлиши мумкин. Ёнилғининг 10%дан 95% гача қайнаб буғланадиган ҳарорат унинг асосий қисмининг буғланишини характерлайди ва иш фракцияси дейилади. Ёзги бензиннинг 10%и 70 0 С гача, қишкиси эса 50 0 С гача температурада қайнаб, буғга айланиши аниқланган. Тегишлича 180 0 С ва 160 0 С температурагача қиздирилганда 50% бензин қайнаб буғга айланади. Ёзги бензинлар 196-205 0 С да, қишкилари эса 185-195 0 С температурада қайнаб тўлиқ буғга айланиши керак. 90% қайнаш нуқтасидан то қайнаб буғланишнинг охиригача оғир углеводородлар буғланади. Оғир углеводородлар батамом буғланиб қетмайди. Улар суюқ томчи ҳолатида қолиб, поршен халқалари орасига кириб қолади. Бензиннинг двигател қувватига ва ёнилғининг сарф миқдорига таъсир қилувчи ҳоссаларидан бири унинг октан сони бўлиб, октан сони - ёнилғининг детонацияга турғунлиги (бардошлиги)ни билдиради. Детонация, бу двигателнинг нотўғри ишлаши ёки бошқача қилиб айтганда, ёниш жараёнининг нотўғри бориши. Карбюраторли двигателда ёниш жараени меъёрида борганда ёнилғи ҳаво билан аралашиб, енувчи аралашма ҳосил қилгандан сўнг, цилиндрда учқун орқали алангаланади ва аланганинг секин-аста тарқалиши натижасида ениб тугалланади(6-расм). Аланганинг тарқалиш тезлиги 15-30 м/с бўлганда двигателнинг қуввати етарли даражада бўлади, ёнилғи тежамли сарф бўлади. Р,МПа 3 2

а 100 50 ВМТ 50 100  ,град расм. Учқун билан алангаланадиган двигателларнинг индикатор диаграммаси Ёниш тезлигига кўп нарса таъсир қилади. ёнилғининг таркиби, ҳавонинг миқдори, намлиги ёниш камераси ичидаги босим, температура ва бошқалар. Двигател детонацияли ишлаганда алангаланишнинг тарқалиши бошида бир хил бўлса ҳам, лекин ёниш жараенининг охирига борганда ёниш тезлиги (аланганинг тарқалиш тезлиги) жуда катта бўлиб, (1500-2000м/с) портлаш орқали боради (температура жуда катта бўлади) босим текис кўтарилмай, тик чўзилади (индикатор диаграммада) (расм).

Р 0 V расм. Детонацияли ёниш жараёнининг индикатор диаграммаси. Бензиннинг детонацияга турғунлиги унга қўйиладиган муҳим талаблардан биридир. Кучли детонация вақтида двигателнинг қуввати камаяди, ишлатилган газлар қопқора тутун кўринишида чиқади, двигателнинг деталлари иссиқлик таъсирида зўриқиб ишлайди. Натижада клапанларнинг четлари, поршенлар, свечаларнинг электродлари куйиб, ишдан чиқади, блок каллагидаги қистирма тешилиши мумкин. Зарб тўлқинлари поршен билан цилиндр орасидаги мой пардасини йиртади ва ишқаланиб ишлайдиган юзалар жадал ейилади. Бензин детонацияга етарлича турғун бўлмаганида шундай ҳол рўй беради. Бундай двигателда ишлатиладиган бензиннинг детонацияга турғунлик даражаси хаддан ташқари юқори бўлиши ҳам яхши эмас. Бунда бензин алангаланишга жадал қаршилик кўрсатганлиги сабабли секин ёнади,

ёндириш пайти жуда кеч ўрнатилгандаги каби ёки машинани жуда баланд тоғда ҳайдаб кетаётгандаги каби натижа олинади; аралашманинг ёниши узоққа чўзилади, ёниш маҳсуллари кенгайиб улгурмаганлигидан у фойдали иш бажармасдан совиб қолади. Ёниш маҳсуллари иссиқлигида чиқариш клапани устига ёғилади, клапан бундай иссиқликка бардош беролмай, куйиб кетади. Бензинларнинг детонацияга турғунлик даражаси октан сони билан ифодаланади. Двигателнинг детонацияли ишлашига йўл қўйилмайди. Шунинг учун детонацияни келиб чиқиш сабабларини ва уни камайтириш йўлларини билишимиз керак. Ёниш камерасида қурум (қотишмалар кўп ҳосил бўлишида) бензин ўз-ўзидан ҳам алангаланиб кетиши мумкин. Детонацион ёнишнинг асосий сабабларидан биттаси - ёнилғи таркибидаги углеводородларнинг оксидланиши натижасида органик перекис бирикмаларнинг, ёниш жараёнининг охирига бориб кўп ҳосил бўлиши ва уларнинг парчаланиши натижасида кўп иссиқлик ажралиши натижасида цилиндр ичида босим ва температура катта бўлишидир. Перекис бирикмаларнинг кўп ҳосил бўлиши бензин таркибида осон оксидланувчи углеводородларнинг кўп бўлиши (калильное зажигание)га боғлиқ. H H H H R 1 C O O C R 2 R 1 C C R Z O 2 H H H H H O O H R 1 C C R 2

H Органик перекис бирикмаларининг ҳосил бўлиши. Двигателнинг детонацияли ишлашини камайтириш учун бензин октан сонини тўғри танлаб олиш зарур (алангаланишни оптималлаштиришни бироз камайтириш, дросселни епиш, валнинг ҳаракат тезлигини кўпайтириш натижасида ҳам детонацияни тўхтатиш мумкин). Ёнилғининг детонацияга қаршилик кўрсатиш қобилияти октан сони билан баҳоланади. Бензиннинг октан сони бир цилиндрли двигателда ишлатиб кўрилиб, намуна (эталон) ёнилғи билан таққослаб аниқланади. Икки хил усулда аниқланади. 1) Мотор усули (қўзғалмас) - ГОСТ 511-66, двигател ИТ9-2 2) Исследование (автомобилни текшириш-ГОСТ 8226-66, ИТ9-2 Иккала усулда ҳам двигател сиқиш даражаси ўзгартириш имкониятига эга бўлиб, бензин ва намуна ёнилғи ишлатиб кўрилади ва двигател детонация бергандаги сиқиш даражаси бўйича солиштирилади. Ёнилғининг октан сони деб, изооктан ва гептандан сунъий тайёрланан, детонацияга турғунлиги синалаётган ёнилғиникига тенг бўлган аралашмадаги процентда бериладиган (ҳажм бўйича) изооктан миқдорига айтилади. Намуна ёнилғи сифатида иккита углеводород аралашмаси олинади. 1) Изооктан - С 8 Н 18 изомер тузилишга эга бўлган парафин қатодаги углеводород бўлиб, детонацияга бардошлиги 100 деб қабул қилинган. СН 3 СН 3 СН 2 С СН 2 СН СН 3 унинг структура формуласи СН 3

2) Нормал-гептан - С 7 Н 16 - парафин қаторидаги углеводород бўлиб, занжирсимон нормал тузилишга эга унинг структура формуласи СН 3 -СН 2 - СН 2 -СН 2 - СН 2 - СН 2 -СН 3 . Гептан кучли детонацияланади, унинг детонацияга бардошлиги 0 га тенг. Октан сонини икки хил йўл билан ошириш мумкин: 1) Присадкалар - яъни таркибидаги углеводородларни ўзгартириш юқори октан сонли углеводород қўшиш йўли билан (изопарафинлар, ароматик углеводородлар). 2) Детонацияга қарши бирикмалар - этил суюқлиги таркибида (С 2 Н 4 ) 4 Рв қўрғошин бўлиб, бу суюқлик захарли бўлади. Этил суюқлиги қўшилган бензин этилланган дейилади ва рангланади. Антидетонатор иш механизми қуйидагича ёзилади. Рв(С 2 Н 5 )  Рв Қ С 2 Н 5 ; Pb Қ O 2  PbO 2 R  CH 2  OOH Қ P в O 2  R  COH Қ РвО Қ H 2 O Қ 1/2 O 2 (юқори температурада боради) Ҳозирги автомобил двигателларида ишлатиладиган ва октан сони катта бўлган бензинлар крекинг ва каталитик реформинг йўли билан олинган бензинларга октан сони катта бўлган қўшимчаларни ва этилли суюқликни аралаштириб олинади, этилли суюқлик таркибида тетраэтилқўрғошин билан этил бромид (бромэтан) аралашмаси ва бошқа моддалар бор. Буроқ, улар жуда заҳарли бўлганлиги туфайли, бундай антидетонаторли бензиннинг ишлатилишини чеклашга мажбур этади. Бензинга тетраэтиллқўрғошин ўрнига изопентан ва алкилбензин (улар табиий газдан олинади) қўшган маъқул, лекин изопентан 28 0 С да қайнай бошлайди, шу сабабли унинг бензиндаги миқдори 15-20 % дан оширилмайди. Алкилбензин қайнаш ҳарорати жиҳатидан автомобил бензинларига яқин бўлганлигида унинг миқдорини чекламаса ҳам бўларди, бироқ у анча қиммат туради. Шундай қилиб, юқори сифатли, этилсиз АИ-93 маркали ёнилғи олиш учун унинг таркибий қисмлари қаторига янги ва мураккаб технологик жараёнлар

натижасида ҳосил бўлган бензин киритилиши ва ёнилғига алкилбензин билан изопентан қўшилиши зарур. Ҳозирги кунда ТЭСнинг ўрнини босадиган суюқлик топиш устида бош қотирилмоқда. Марганец асосли бирикмаларнинг, масалан, циклопентадиенилтрикарбонил Mn С 2 Н 5 (қисқача - ғТМ) нинг истиқболи порлоқдир. Бу модданинг заҳарли таъсири ТЭС никига нисбатан 50 баравар камроқ экан. Гарчи унинг таннархи юқори бўлсада, ғТМ ли бензин этилланган бензиндан арзонга тушади.Тетраэтилқўрғошин одамни заҳарлаши билан бирга, двигателга ҳам зарарли таъсир кўрсатади. Этилланган бензин қурумининг 60-70% ини қўрғошин бирикмалари ташкил этади: деталларни бундай қурумдан тозалаш жуда қийин. қурум босиши натижасида ёниш камерасининг ҳажми кичрайиши, термоизоляция хоссалари ва ёниш маҳсулининг ҳарорати ортиши талаб қилинадиган октан сонининг 5-8 бирликка ортишига сабаб бўлиши мумкин. Бунинг устига, қўрғошин ўт олдириш свечалари электродларига ҳам тарқалиб, уларнинг ўртача йўл босиш ресурсини 80 минг км дан 25-35 минг км га камайтиради (шунинг учун ҳам ўт олдириш свечаларининг ўртача ресурси 40 минг км га яқин, уларни бундан камроқ йўл босилгандан кейин алмаштириш тавсия этилади). Бензинга аралашган олтингугурт двигател деталларининг ейилишини тезлаштиради, масалан, бензин таркибидаги олтингугурт миқдори 0,003 дан 0,1% га етса, деталларнинг ейилиши 2,7 баравар, олтингугурт миқдори 0,2% ни ташкил этганда эса деярли тўрт баравар ортади, шунингдек, уларни қурум босиши ҳам зўраяди, бу эса бензинда смолали моддалар бўлишига боғлиқ. Давлат сифат белгиси қўйилган Аи-98 маркали бензинда олтингугурт ва смолали моддалар миқдори 0,05 ни А-66 маркали бензинда олтингугурт миқдори 0,15 ни, А-72 маркали бензинда эса 0,12% ни ташкил этади. Бошқа маркали бензинларнинг ҳаммасида олтингугурт 0,1% дан ошмайди. Автомобил бензини таркибида оксидланишга мойил бўлган тўйинмаган углеводородлар ҳам бор. Шу сабабли, бензин сақлаб қўйилганида ва ишлатилаётганида смолали маҳсуллар ҳосил бўлиб,

карбюраторнинг ички юзасини ва клапанларни қора қурум босади. Бензин таркибидаги ҳақиқий смола миқдори 0,1 дан 1,0 г/л га етса, ўт олдириш свечалари қисқа туташиши, поршен ҳалқаларини қурум босиши, клапанлар (агар профилактика тадбирлари кўрилмаган бўлса) салқиб қолиши мумкин. Оқибатда двигателнинг фойдали иши камаяди. Тўйинган буғ босими . Бу босим бензин таркибида осон буғланадиган фракциялар борлигини билдиради ва уни юргизиб юбориш хусусиятини характерлайди. Бензиннинг тўйинган буғ босими езги бензинлар учун 667Па дан катта бўлмаслиги ва қишки бензинлар учун эса 667-933 П а атрофида бўлиши лозим. Босим паст бўлса, совуқ двигателни юргизиб юбориш қийин бўлади, босим белгилангандан юқори бўлса, таъминлаш системасида ёзда буғ тиқини ҳосил бўлиши мумкин. Бундан ташқари бензинни сақлаш ва ташиш вақтида унинг кўп қисми буғланиб исроф бўлади. Бензин таркибида механик аралашмалар ва сув бўлмаслиги керак. Механик аралашмалар жиклерларнинг тез ейилишига ва фильтрлар хизмат муддатининг камайишига сабаб бўлади. қишда сув музлаб, муз тиқини ҳосил бўлса, бунинг оқибатида карбюраторда узлуксиз бензин келиши бузилади. Бензинлар детонацион хоссаларига кўра маркаларга ажратилади. Автомобил бензинларининг маркасида ё мотор усулида аниқланган октан сони (А-72, А-95) ёки текшириш йўли билан аниқланган октан сони (Аи-93, Аи-98) кўрсатилган бўлади. Авиация бензинларининг маркаси (Б-70 бензини бундан мустасно) каср сон билан кўрсатилади, касрнинг суратида мотор усулида аниқланган октан сони, маҳражида эса нави кўрсатилган бўлади (Б- 91/115, Б-95/130, Б-100/130). Бензин маркасининг двигателга мос тушиш- тушмаслиги, биринчидан, унинг сиқиш даражасига, иккинчидан бир цилиндрнинг иш ҳажмига ва учинчидан, двигателнинг тузилишига боғлиқ. Двигателнинг сиқиш даражаси қанчалик юқори ва цилиндрнинг иш ҳажми қанчалик катта бўлса, унда ишлатиладиган бензинниг октан сони шунча катта бўлиши зарур, сиқиш даражасининг 0,2-0,25 хисса ортиши октан сонининг битта бирликка оширилишини талаб қилади.

Хорижий мамлакатларда ишлатиладиган бензинлар. Мамлакатнинг Бензиннинг Октан сони номи Номи ИМ ММ АВСТРИЯ Супер Доимий 97...98 88...92 - 82...87 БРАЗИЛИЯ Супер Доими 90 80 82 73 АНГЛИЯ Беш юлдузли Тўрт юлдузли Уч юлдузли Икки юлдузли 100 97 94 90 90...93 91 86 84...86 ИТАЛИЯ Супер Доимий 98...99 85...88 88...92 82...84 АҚШ Супер Доимий Этилланмаган 96...102 90...96 91...93 86...94 82...90 82...85 ФРАНЦИЯ Супер Доимий 97...99 89...91 87...88 80...83 ГЕРМАНИЯ Супер Доимий 98...99 91...93 88...89 84...86

Адабиётлар: 1. П.П.Вавилов -Растениеводство М.,Колос.1986. 2. В.Н.Чирков-Ўсимликшунослик/практикум Т.,Ўқитувчи.1978. 3. Б.Виноградов,Х.Атабаева,А.Дементьева-РастениеводствоТ., Мехнат.1987. 4. В.Н.Чирков-Дон экинлари Т., Ўқитувчи-1975. 5. Технические культурў М., ВО Агропромиздат, 1986. 6. К.Н.Кеферов Биологические основў растениводста. М., Вўсхая школа, 1975. 7. Д.Зауров, М.Сборшикова, Рисоводство, Т., Мехнат, 1989. 8. Д.Т.Абдукаримов, С.Х. Хушвақтов, Э.У.Умурзоқов, Тамакичилик, Т., Мехнат, 1985.

Похожие

Дизелли двигателлар учун ёнилгилар

Газсимон ёнилгилар

Мотор мойларнинг классификацияси ва русумланиши

Ёнилгиларнинг умумий хоссалари ва уларнинг двигател ишига таъсири

Ички енув двигателлари учун мойлар