Қишлоқ хўжалигида инновацион фаолиятини юксак замонавий технологияларга асосланган ҳолда жадал ривожлантириш - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Қишлоқ хўжалигида инновацион фаолиятини юксак замонавий технологияларга асосланган ҳолда жадал ривожлантириш

Загружено в:

10.05.2023

Скачано:

0

Размер:

919.5 KB

Қишлоқ хўжалигида инновацион фаолиятини юксак замонавий технологияларга асосланган ҳолда жадал ривожлантириш Режа: 1. Қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқариш жараёнига янги самарали инновацион технологияларни жорий этиш зарурати ва истиқболлари 2. Қишлоқ хўжалигида инновацион жараёнларни маҳаллийлаштириш дастурларини амалга оширилишини такомиллаштириш 3. Республикамиз қишлоқ хўжалигида амалга оширилаётган йирик инвестициявий лойиҳалар 4. Қишлоқ хўжалигида фан-техника ютуқларини жорий этиш ва улардан самарали фойдаланиш

Ўқув мақсади: Қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқариш жараёнига янги самарали инновацион ғояларни, технологияларни жорий этиш зарурати ва истиқболлари, инновацион жараёнларни маҳаллийлаштириш дастурларини амалга оширилишини такомиллаштириш, қишлоқ хўжалигида амалга оширилаётган йирик инвестициявий лойиҳалар, фан-техника ютуқларини жорий этиш ва улардан самарали фойдаланиш масалаларини ўрганишдан иборат. Таянч иборалар: Маҳаллийлаштириш, иқтисодий ўсиш, кооперация биржаси, саноат ярмаркаси, маҳаллий хом-ашё, пахта толаси, логистика, ташқи иқтисодий алоқа, юқори технология, малакали кадр, агротехника, суғорма деҳқончилик, эксплутация ташкилотлари, қайта ишлаш, чорвачилик соҳаси, техникалар. Қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқариш жараёнига янги самарали инновацион технологияларни жорий этиш зарурати ва истиқболлари Маълумки маҳаллийлаштириш жараёнида инновациявий фаолиятни иқтисодиётда жадал ва барқарор ривожланишини таъминлаш, унинг ташқи омилларга боғлиқлигини камайтириш ишлаб чиқариш жараёнларига янги самарали технологияларни татбиқ қилишни жадаллаштириш, маҳаллий хом- ашё ва ишлаб чиқариш ресурсларидан кенг фойдаланиш, шу асосда замонавий рақобатдош маҳсулот ишлаб чиқаришни кўпайтириш, валюта маблағларидан тежамли ва оқилона фойдаланиш, шунингдек, янги иш жойларини яратиш имконини беради. Инновациявий жараённи маҳаллийлаштириш дастурининг амалга оширилиши қуйидаги ижобий жиҳатлар билан тавсифланади: • мавжуд ишлаб чиқариш қувватларидан самарали фойдаланиш; • турли саноат тармоқларининг қўшилган қиймати юқори бўлган маҳсулотлари экспортини кўпайтириш ва анъанавий экспорт салмоғини камайтириш;

• ички ва тармоқлараро ишлаб чиқариш кооперация алоқаларини ривожлантириш; • иқтисодиётнинг реал секторида мамлакатимиз корхоналарининг кооперацияси салоҳиятидан юқори даражада фойдаланиш; • маҳаллий хом-ашёни қайта ишлашни кенгайтириш, ишлаб турган корхоналарни замонавийлаштириш ва янгиларини ташкил этиш ҳисобидан иқтисодиёт таркибини такомиллаштириш ва ҳ.к. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.М.Мирзиёевнинг мамлакатимиз парламенти–Олий Мажлисга тараққиётимизнинг янги босқичи бўлган 2017 йилда амалга оширилган асосий ишлар якуни ва Ўзбекистон Республикасини 2018 йилда ижтимоийиқтисодий ривожлантиришнинг энг устувор йўналишларига бағишланган Мурожаатномасидаги фикрига кўра, “Шу нуқтаи назардан, давлатнинг инновацион янгиланиш дастурини шакллантириш, инновация ва инвестициялардан самарали фойдаланадиган янги авлод кадрларини, янги сармоядорлар синфини тайёрлаш ўта муҳим аҳамиятга эга. Бунинг учун Ўзбекистонни технологик ривожлантириш ва ички бозорни модернизация қилиш бўйича кучли миллий ғоя, миллий дастур керак. Ушбу дастур Ўзбекистонни жаҳондаги тараққий топган мамлакатлар қаторига тезроқ олиб чиқишга имкон яратиши лозим”. Иқтисодиётнинг инновацион тараққиёти – бу интеллектуал салоҳият, ишчи ва хизматчиларнинг креатив имкониятлари, билимлари, товар яратишдан тортиб уни ишлаб чиқарувчидан истеъмолчига етиб боргунгача барча босқичлар бўлиб, бундаги инновациялар корхона стратегик ривожланишининг асосий ресурси бўлиб хизмат қилади. Бугунги шароитда инновацион, айнан билимларга асосланган, малакали ишчи кучини ўзида мужассам этган юқори фан сиғимига эга бўлган технологик иқтисодиёт рақобатбардош бўлади. 2015 йилда Республика Халқаро саноат ярмаркаси ва Кооперация биржасига халқаро мақоми берилди. Иқтисодиётнинг реал секторини ривожлантириш вазифаларини ҳал эта бориб Халқаро саноат ярмаркаси ва

Кооперация биржаси узоқ муддатли хўжалик алоқаларини йўлга қўйиш ва кенгайтириш учун зарур қонунчилик базаси ва бозор инфратузилмасини яратиш, тармоқ ичидаги, тармоқлараро ва халқаро кооперация доирасида корхоналарга зарур хом-ашё ва кредит ресурсларидан эркин фойдаланиш имкониятини таъминлашга хизмат қилади. Саноат ярмаркаси ва кооперация биржаси икки босқичда: • биринчи босқичда – тармоқ кўргазмалари ва ярмаркалари; • иккинчи босқичда – халқаро тармоқлараро саноат ярмаркаси ва кооперация биржаси ўтказилади. Ўзбекистон Республикаси вазирлар маҳкамасининг 2015 йил 13 мартдаги 59-сонли “2015 йилда халқаро саноат ярмаркаси ва кооперацион биржасини ташкиллаштириш ва ўтказиш бўйича чоралар тўғрисида” ги қарорига асосан жорий йилнинг 29 апрелидан 1 майигача “Ўзэкспомарказ” кўргазмалар комплексининг 3-павильонида соҳа саноат ярмаркаси бўлиб ўтди. Бу ярмаркада “Ўзпахтасаноат” уюшмаси тизимининг ҳудудий бирлашмалари ва корхоналарининг масъул вакиллари иштирок этиб, 2015 йилда соҳа корхоналарининг ишлаб чиқариш эҳтиёжи учун зарур бўлган технологик ускуналар, эҳтиёт қисмлар ва моддий-техник ресурслар ишлаб чиқарувчи маҳаллий корхоналар вакиллари ўртасида умумий суммаси 21,0 млрд сўмлик шартномалар расмийлаштирилди. Ўтказилган ярмаркалар доирасида 3500 дан ортиқ инновацион ғоя ва технологиялар намойиш этилиб, умумий қиймати 86,8 млрд сўмлик 2300 тадан ортиқ шартномалар имзоланди. Ярмаркалар натижасида йирик корхоналарда 22 та илғор технологиялар жорий қилиниб, 1 трлн сўмдан ортиқ янги маҳсулот ишлаб чиқарилди, 54 та технология ва ишланмаларнинг саноат синовлари якунланмоқда. Юзлаб корхона, фермер хўжаликлари ва тадбиркорлик субъектларига илмий хизматлар кўрсатилди. 2015 йилги VIII инновацион ғоялар, технология ва лойиҳалар ярмаркаси ҳам 5 та йўналиш бўйича ўтди. “Саноат” йўналишида нефт ва газ, кимё, тоғ -

кон саноати, пахтани қайта ишлаш тармоғи ҳамда тадбиркорлик ва кичик бизнес учун жами 150 та ишланма тақдим этилди. “Ахборот технологиялари” йўналишида эса 75 та янги ишланма ва дастурий маҳсулот, “Соғлиқни сақлаш ва фармацевтика” йўналиши бўйича 82 та ишланма ҳамда касални даволашнинг янги усуллари ва замонавий технологиялари, “Қишлоқ хўжалиги” бўйича 121 та ишланма тақдим этилди. “Фан ва таълим” йўналиши стандартларида таълим, ёш авлодни тарбиялаш соҳасида кейинги йилларда эришилган ютуқлар, тайёрланган илмий монография, дарслик ва ишлаб чиқилган илғор педагогик технологиялар, жами 25 та ишланма тақдим этилди. Келгусида маҳаллий ишлаб чиқарувчи ва тадбиркорлар, хорижий ва халқаро жамғармаларнинг диққатини ва молиявий маблағларини республикамиз илмий ташкилотлари ва университетлари ишлаб чиққан энг илғор технологияларга жалб қилиш мақсадида янги йўналиш – “Юқори технологиялар” (ёки "Hi Tech") ташкил этилиб, ген инженерияси, ҳужайра технологиялари, фармацевтика ва биотехнологиялар, нанотехнологиялар, шунингдек‚ ахборот технологиялари соҳаларида инновацион технологиялар тақдим этиш режалаштирилди. Шунингдек, саноат корхоналари, тадбиркор ва кичик бизнес вакиллари учун яна битта янги “Энергия ва ресурс бўйича тежамкор технологияларˮ йўналиши ташкил этилди. Энергия ва ресурсларни тежаш, қайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланишнинг самарали усуллари бўйича 50 та ишланма тақдим этилади. Ўзбекистонда 2015 йилда 500,4 млрд сўм миқдоридаги 6241 дона қишлоқ хўжалиги техникаларини етказиб бериш бўйича шартнома имзоланган ва туманлар кесимида “Қишлоқ хўжалиги техникаларини молиялаштириш ҳамда етказиб бериш дастури” тасдиқланган. “Ўзқишлоқмашлизинг” компанияси 424,2 млрд сўмлик қийматдаги 5171 дона техника лизинг асосида, 71,6 млрд сўм миқдоридаги 614 дона техника тижорат банклари томонидан ажратилган кредитлар ҳисобидан ва 4,6 млрд сўмлик 456 дона

техника фермер ва қишлоқ хўжалиги корхоналарининг ўз ҳисоб маблағлари эвазига етказиб берилиши ҳақида маълум қилди. Бундан кўринадики, жaҳoн мoлиявий-иқтисoдий инқирoзи шaрoитидa мамлакатимизда иқтисoдиётнинг рeaл сeктoри кoрxoнaлaрини қўллaб- қуввaтлaш чораларининг изчил амалга оширилиши барқарор ва мутаносиб ўсиш суръатларини таъминлаш учун етарли шарт-шароитлар яратди. Тармоқ ичидаги ва тармоқлараро саноат кооперациясининг кенгайиши тайёр маҳсулот, бутловчи буюм ва материаллар ишлаб чиқаришни инновациявий фаолият технологиясини маҳаллийлаштириш учун шарт- шароит яратади. Мамлакатимиз саноат корхоналари томонидан ўтган йили 160 дан ортиқ турдаги янги товар ва маҳсулотлар, жумладан, мутлақо янги технологик платформа негизида “Спарк” енгил автомобилини ишлаб чиқариш йўлга қўйилди. Бундан ташқари, катта ҳажмдаги юк ташийдиган “МАN” автомобилларини, энергия тежайдиган лампалар, “LG” русумидаги холодилникларни йиғиш, калий ўғитлари ва бошқа муҳим маҳсулотларни ишлаб чиқариш бошлаб юборилди. Инновациявий фаолиятни технологиясини такомиллаштиришда ички тармоқ ва тармоқлараро саноат кооперациясини янада ривожлантиришнинг асосий йўналишлари қуйидагилардан иборат: ¾ саноат корхоналарини инновациявий фаолиятида ички тармоқ ва тармоқлараро кооперацияси доирасида узоқ муддатли хўжалик алоқаларини шакллантириш ҳамда кенгайтириш учун зарур қонунчилик базасини ва бозор инфратузилмасини яратиш; ¾ ускуналар, бутловчи буюмлар, хом-ашё ва материаллар ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштиришни инновациявий фаолиятни амалга ошираётган корхоналарнинг зарур хом-ашё ва кредит захираларидан эркин фойдаланишини таъминлаш; ¾ маҳаллий хом-ашё негизида тайёр маҳсулот, бутловчи буюм ва материаллар ишлаб чиқаришни маҳаллийлаштириш борасида ҳар йили қабул

қилинадиган дастурларнинг саноат кооперациясини ривожлантиришдаги роли ва аҳамиятини ошириш, шунингдек, дастурларга киритилган маҳаллийлаштиришда инновациявий лойиҳаларининг ўз вақтида бажарилиши учун ижрочиларнинг жавобгарлигини кучайтириш; ¾ янги инновациявий технологияларни ишлаб чиқиш ҳамда уларни йирик ва кичик корхоналарда жорий этиш имконини берадиган инновация лойиҳаларини қўллаб-қувватлаш ва амалга ошириш учун венчур жамғармаларини, шунингдек, инфратузилма объектларини ташкил этиш. Қишлоқ хўжалигида инновацион жараёнларни маҳаллийлаштириш дастурларини амалга оширилишини такомиллаштириш Қишлоқ хўжалигини модернизация қилиш ва интенсив ривожлантиришга қаратилган инновацияларни жорий этиш соҳасида: – юқори технологияли тармоқларнинг маҳаллий хом-ашё ресурслари негизида хом-ашёдан тайёр маҳсулот даражасигача қайта ишлашни чуқурлаштиришга мўлжалланган фаол агросаноат сиёсатининг зарур механизмларини яратиш бўйича таклифларни ишлаб чиқади; – мамлакатнинг озиқ-овқат хавфсизлигини янада мустаҳкамлаш, экологик тоза маҳсулот ишлаб чиқарилишини кенгайтириш, шунингдек, унинг аҳоли учун максимал ҳаммабоплиги ва хорижий бозорларда рақобатбардошлигини таъминлаш бўйича дастурларни тайёрлайди; – энг аввало, мавжуд ер, сув ва бошқа табиий ресурслардан оқилона фойдаланиш имконини берувчи «Ақлли қишлоқ хўжалиги» концепциясига асосланган қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришнинг замонавий синалган шаклларини жорий этади; – аграр секторда қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини максимал даражада автоматлаштириш, устувор қишлоқ хўжалиги экинларининг ҳосилдорлигини жиддий ошириш ва қишлоқ хўжалиги корхоналарининг молиявий кўрсаткичларини яхшилаш, шунингдек, мамлакат озиқ-овқат

хавфсизлигини таъминлаш имконини берувчи инновацион ғоялар, ишланмалар ва технологияларни жорий этади; – қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг савдо бозорлари ва уларни тўғридан-тўғри етказиб беришни кенгайтириш, уларнинг жаҳон бозоридаги рақобатбардошлигини таъминлашга кўмаклашади ва бошқалар. Бугунги кунда дунёнинг турли минтақаларида шиддат билан содир бўлаётган жараёнлар ва биринчи навбатда, қарамақаршиликларнинг кучайиб бораётгани, жаҳон бозорларидаги вазиятнинг тез ўзгараётгани, ҳали-бери давом этаётган жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози ва унинг оқибатлари, дунёнинг кўплаб давлатларида инвестиция фаоллигининг сусайиши ва ўсиш суръатларининг пасайиши мамлакатимиз иқтисодиётига ҳам ўзининг салбий таъсирини ўтказмасдан қолмайди, албатта. Мустақиллик йилларида махсус кенг кўламли дастурларни амалга ошириш натижасида ерларнинг мелиоратив ҳолати муттасил яхшиланиб бормоқда. Фақат 2010 йилнинг ўзида ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилашга қаратилган лойиҳаларни амалга ошириш учун 150 миллиард сўмдан ортиқ маблағ йўналтирилди ва бу 724 километрлик коллектор-дренаж тармоқлари, 208 та мелиоратив қудуқларни барпо этиш ва реконструкция қилиш, қарийб 14 минг километрлик коллектор-дренаж тизимини таъмирлаш, қайта тиклаш ва 335 та замонавий мелиорация техникасини харид қилиш имконини берди. Тошкентда 24–15 октябр кунлари очилган 11 чи Халқаро пахта ярмаркасида бугунги кунда Ўзбекистон 2015–2016 йилларда пахтатоласини дунё ҳажми экспортида ўзининг улушини 7 % ёки 550 минг тонна чамасида сақлаб қолмоқда. Халқаро консултатив қўмитасининг (IСАС), маълумотларига кўра: жаҳон бозорида дунёвий пахта-толасини ишлаб чиқариш АҚШ (29 %), Ҳиндистон (16 %) ва Покистон (10 %) дир. 2015-2016 йилларда 9,2 % ёки 23,9 миллион тонна, истеъмол қилиш 2 % ёки 25 миллион тоннага ўсди. Давлатимиз пахта толасини қайта ишлаш корхоналарини қувватларини кўпайтириш ҳисобига экспортни пасайиш сиёсатини қўллаб-қувватламоқда

ва шунинг билан биргаликда ўзбек пахта толасини жаҳон истеъмолчиларга самарали тартибда мақбул йўналишлар логистикаси ва уни энг ва йўлларини таъминламоқ ўз вақтидаги олиб бориб беришни талаб қилади. Ўзбекистон Республикаси ташқи иқтисодий алоқалар вазирлиги маълумотларига асосан савдо ва инвестициялашда Ўзбекистон пахтасини асосий сотиб олувчилар Бангладеш (29%), Хитой (26%), Жанубий Корея (7%) и Эрон (5%). “Ўзбекенгилсаноат” компаниясини маълумотларига кўра 20152020 йилларда мамлакатда текстиль тармоқларини модернизация қилиш учун 1 млрд доллар сарфланади. Пахтани ички қайта ишлаш дастури бўйича пахта- толаси 44 фоиздан 2020 йилга келиб 70 фоизга оширилади ва шунга асосан текстиль маҳсулотлари 800 млн доллардан 1,5 млрд долларга оширилади. Халқаро пахта ярмаркаси Тошкент шаҳрида 2005 йилдан бошлаб Халқаро пахта ассоциацияси (ICA) раҳбарлигида ўтказиб келиниб ушбу шу йиллар мобайнида 7 млн тонна пахта-толаси шартномалари тузилди. • 2009–2012 йилларга мўлжалланган Инқирозга қарши чоралар дастури; • Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2009 йил 12 мартдаги “2009–2014 йилларда ишлаб чиқаришни модернизация қилиш, техникавий технологик қайта жиҳозлаш бўйича энг муҳим лойиҳаларни амалга ошириш чора-тадбирлари дастури тўғрисида” ги қарори; • Ўзбекистон Республикаси Президентининг “2011–2015 йилларда Ўзбекистон Республикаси саноатини ривожлантиришнинг устувор йўналишлари тўғрисида” ги Қарори. • Мамлакатимизда иқтисодий ўсишга, аҳоли турмуш даражасини яхшилашга ҳамда иқтисодиётнинг барча тармоқларида рақобатдошлик кўрсаткичини оширишга эришиш, биринчи навбатда ишлаб чиқариш соҳасини инновациявий технологияни модернизация қилиш, техник ва технологик қайта жиҳозлашга боғлиқ.

1-расм. Ишлаб чиқаришни модернизация қилиш, техник ва технологик қайта жиҳозлашнинг ресурсларни тежашдаги таъсири Ишлаб чиқаришда инновациявий технология фаолиятини модернизация қилиш, техник ва технологик жиҳатдан қайта жиҳозлаш ўз-ўзидан мамлакатимизда товарлар ишлаб чиқариш жараёнида фойдаланиладиган барча турдаги иқтисодий ресурсларни оқилона ишлатишда асос бўлади (1- расм). Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози турли мамлакатлар иқтисодиётига ўз таъсирини кўрсатишда давом этаётган бир вақтда фан ва технологияни жадал ривожлантириш ва унинг ютуқларидан самарали фойдаланишга талаб тобора ошиб бормоқда. Мамлакатимизнинг замонавий техника ва технологиялардан фойдаланган ҳолда, ишлаб чиқарилган товарлар ва хизматлар орқали нафақат ички бозорда, балки рақобат кураши кучайиб бораётган жаҳон бозорларида ҳам ўз ўрнини топишида модернизация жараёнлари муҳим аҳамият касб этади. Ишлаб чиқаришнинг замон талабларига жавоб беришидан корхона ва фирмалар билан бир қаторда истеъмолчилар ҳам наф кўради (2. расм).

2. - расм. Юқори технологиялардан фойдаланишнинг ишлаб чиқарувчи ва истеъмолчиларга бўлган таъсири. Бизга маълумки, ҳар қандай мамлакат миллий бойлигининг ортиши, унинг иқтисодий ўсиши, фақат табиий ресурслар ҳисобидан эмас, балки ишлаб чиқаришда фойдаланилаётган техника ва технологиясининг ривожланганлик даражасига ҳам боғлиқ. Бу ҳолатни буюк математик П.Пильцер қуйидаги формула орқали изоҳлаган: W = P × T n Бу ерда, W – мамлакатнинг бойлиги, P – табиий ресурслар, T – технология, n – техника тараққиётининг технологияга таъсир даражаси. Ўзбекистон ва Россия қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ҳамкорликда қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлашга мўлжалланган қўшма корхоналарни ишга туширади. Бу келишувларга санкциялар босими остида қолаётган Россиянинг айниқса мева-сабзавот маҳсулотларига бўлган эҳтиёжининг кескин ошиб бораётгани шароитида эришилгани эътиборга сазовор. Россиянинг Ўзбекистон мева ва сабзавотига эҳтиёжи ошмоқда Ўзбекистон билан қўшма корхоналарни ишга тушириш масаласи Россия учун ўз долзарблигини сақлаб қолмоқда Мева ва сабзавот маҳсулотларини қайта ишлашга мўлжалланган ускуналарни ишлаб чиқаришга қаратилган Россия-Ўзбекистон қўшма корхоналарини яратиш икки тарафлама

ҳамкорликнинг яқин йиллардаги муҳим масалалардан бири бўлиб қолишини таъкидлади. Тошкентда ўтказилган AgroExpo-2014 халқаро қишлоқ хўжалиги кўргазмаси давомида, шунингдек‚ 26 ноябрь куни Ўзбекистон пойтахтида бўлиб ўтган Ўзбекистон-Россия ҳукуматлараро комиссия йиғилиши натижалари борасида ҳам маълумот берилган. Икки тарафлама имзоланган якуний протоколга биноан, Ўзбекистон ҳудудида қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлаш бўйича компакт ускуналар ва замонавий технологияларни ишлаб чиқаришга қаратилган ҳамкорликдаги лойиҳаларни ишга тушириш учун Россиянинг Саноат ва савдо вазирлиги ҳамда Машинасозлар, озиқовқат ва қайта ишлаш ускуналари иттифоқи таклифларини киритган. Ҳукуматлараро учрашувда 2015 йилда тегишли давлат идоралари Ўзбекистон фуқароларини Россия Федерацияси ҳудудида “тартибли равишда меҳнат фаолиятига жалб қилиш” борасида келишув ҳам имзоланди. Шу асосда Республикамизда 987,5 минг иш билан таъминланади. Ўзбекистон Меҳнат ва аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш вазирлиги расмий сайти аҳолини 2015 йилга иш жойлари билан таъминлаш дастури доирасида чет элдан қайтиб келаётган меҳнат муҳожирлари учун асосий иш жойлари мамлакатнинг 7 минтақасида барпо этилиши кўзда тутилганини хабар қилиниб “Дастур доирасида келгуси йилда ҳудудлар ва йўналишлар бўйича 261,6 мингта иш ўрни ташкил этиш ва 725,9 минг кишининг бандлигини таъминлаш чора-тадбирлари кўрилади. Умуман олганда, дастурнинг бажарилиши 987,5 минг нафар кишининг ишга жойлаштирилишига кўмаклашади”, дейилади ушбу сайтда. Ишлаб чиқаришни модернизация қилиш, техник ва технологик қайта жиҳозлашга кўмаклашувчи давлат дастурлари

Модернизация сўзининг туб маъносидан келиб чиққан ҳолда, нафақат саноат, балки қишлоқ хўжалигида иқтисодиётнинг барча тармоқларини янгилаш, қишлоқ ҳўжалигида навларни ва зотларни яхшилашларни илмий нуқтаи назардан такомиллаштириш, объектларни янги талаб ва меъёрларга, техник шартларга, сифат белгиларига мос ҳолатга келтириш лозим. Аммо баъзи ўринларда мамлакатни модернизация қилиш, техник ва технологик қайта жиҳозлаш масалалари кўпроқ саноат тармоғига тааллуқли деган фикрлар ҳам шаклланиб қолди. Маърузада саноат билан бир қаторда иқтисодиётнинг қишлоқ хўжалиги каби етакчи соҳасини ҳам модернизация қилиш, унинг таркибига кирадиган деярли барча тармоқ ва ишлаб чиқариш соҳаларининг бутун комплексида техник ва технологик янгилаш ишларини амалга оширишга катта эҳтиёж сезилаётгани таъкидлаб ўтилди. Республикамиз қишлоқ хўжалигида амалга оширилаётган йирик инвестициявий лойиҳалар Бугунги кунда дунё аҳолиси сони шиддат билан ўсиб бормоқда. Мамлакатимизда ўтган асрнинг 90-йилларида ўртача жон бошига 0,20 гектар суғориладиган қишлоқ хўжалиги ерлари тўғри келган бўлиб, бу кўрсаткич 2010 йилда 0,15 гектарни ташкил қилди. Таҳлилларга қараганда,

2030 йилга бориб ҳозирги ер майдонлари ҳажми камаймаган тақдирда ҳам, фақат аҳоли сонининг ўсиши ҳисобига жон бошига 0,12 гектар майдон тўғри келиши кутилмоқда. Бу келгусида аҳолини озиқ-овқат билан таъминлаш масаласи янада мураккаб бўлишидан далолат бериб инвестициявий лойиҳаларни талаб этади. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқаришни кўпайтиришнинг энг устувор йўли – деҳқончилик маҳсулотлари етиштиришда интенсив агротехнологияларни қўллаш, соҳани том маънода модернизация қилишдир. Ушбу масалага Президентимиз Вазирлар Маҳкамасининг мамлакатни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришнинг 2014 йил якунлари ва галдаги вазифаларга бағишланган мажлисида алоҳида тўхталиб: «Биз модернизация деганда, кўпинча саноат тармоқларини модернизация қилишни тушунишга ўрганиб қолганмиз. Ҳолбуки, саноат билан бир қаторда иқтисодиётимизнинг қишлоқ хўжалиги каби етакчи соҳасини ҳам модернизация қилиш, унинг таркибига кирадиган деярли барча тармоқ ва ишлаб чиқариш соҳаларининг бутун комплексида техник ва технологик янгилаш ишларини амалга оширишга катта эҳтиёж сезилмоқда», дея таъкидлаган эди. Қишлоқ хўжалигида 2016 йилда амалга оширилган лойиҳалар: ¾ Пахтачилик соҳасида – 19 %; ¾ Бошоқли дон экинлари – 16 %; ¾ Тупроқ унумдорлигини ошириш – 27 %; ¾ Маҳсулотларни қайта ишлаш ва ноанъанавий ўсимликлар етиштириш – 21 %; ¾ Чорвачилик ва паррандачилик масалалари – 17 %. Бу борада Қишлоқ ва сув хўжалиги, Молия, Иқтисодиёт вазирликлари ва тегишли вазирлик ҳамда идоралар билан биргаликда қишлоқ хўжалигини модернизация қилиш бўйича қатор лойиҳалар ишлаб чиқилди. Жумладан, қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқаришда, янги замонавий интенсив агротехнологияларни қўллаш; ерларнинг мелиоратив ҳолатини ва сувдан самарали фойдаланиш орқали тупроқ унумдорлигини ошириш;

чорвачиликни ривожлантириш; қишлоқ хўжалигини янги, замонавий, юқори унумли ва тежамкор техникалар билан таъминлаш; қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлашни ривожлантириш; қишлоқ ва сув хўжалиги соҳасини юқори малакали кадрлар билан таъминлаш тизимини такомиллаштириш каби йўналишларда кенг кўламли вазифалар белгилаб олинди. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқаришда, янги замонавий интенсив агротехнологияларни қўллаш натижасида 2015 йилга бориб бошоқли дон етиштириш ҳажмини 10, мева етиштириш ҳажмини 72, сабзавот ва картошка етиштириш ҳажмини 38 % ошириш кўзда тутилмоқда. Юртимиз қишлоқ хўжалигининг етакчи тармоғи – пахтачиликда янги агротехнологияларни жорий этиш, селекция ва уруғчиликни такомиллаштириш, қишлоқ хўжалиги экинлари касалликлари ва зараркунандаларига қарши кураш ишларини ривожлантириш Дастурига қуйидаги тадбирлар киритилган: экин майдонларини икки ярусли айланма плуглар билан 35–40 см чуқурликда ағдариб шудгорлаш; чигитни ресурс тежамкор, замонавий, юқори унумли 8 қаторли сеялкаларда экиш; ер ресурсларидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш мақсадида 60 см кенгликда чигит экишни кенгайтириш; унумдорлиги паст ерларда ҳамда сув танқис йилларда пахтадан мўл ва сифатли ҳосил олишда чигитни қўшқатор усулда экиш; ер текислашни замонавий лазерли ер текислагичлар ёрдамида амалга ошириш вазифалари белгилаб олинди. Шунингдек, ғўза селекцияси жараёнида ёввойи намуналардан самарали фойдаланиш мақсадида қисқа ёруғ кунни яратиб бериш учун «Фитотрон» иссиқхона мажмуасидан кенг кўламда фойдаланиш йўлга қўйилади. «Фитотрон–дала» тизимида селекция ишларини олиб бориш туфайли янги ғўза навларини яратиш муддати 4–5 йилга қисқаради. Ушбу иссиқхона мажмуасидан ғўзанинг қурғоқчиликка, шўрга, гармселга, касаллик ва зараркунандаларга бардошли навларини яратиш учун зарур бўладиган сунъий муҳитлардан фойдаланиш имконияти ортади.

Юқори тола сифатига эга, эртапишар, узун илдизли ген-нокаут ва маркер- асосланган селекция (МАС) ғўза формалари уруғларини кенг кўпайтириш ва республикамиздаги нав синаш майдонларида синовдан ўтказиш; башорат қилиш тизимини йўлга қўйиш мақсадида ҳар бир туманда ихтисослашган марказий ва кўчма лабораторияларни ташкил қилиш, қишлоқ хўжалиги йўналишидаги илмий-тадқиқот институтларнинг фаолиятини оптималлаштиришга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Таъкидлаш жоизки, сўнгги йилларда юртимизда асосан эртапишар, серҳосил, касаллик, зараркунанда ҳамда сув танқислиги ва шўрга чидамли, толаси жаҳон бозори талабларига жавоб берадиган «Бухоро–6», С-6524, «Бухоро–102», «Наманган–77», «Омад», «Бухоро–8», «Ан-Боёвут–2» каби ғўза навлари экилмоқда. Шунингдек, институт-оригинаторлари томонидан бир қатор истиқболли ғўза навлари (С-6541, «Ибрат», «Дўстлик–2», «АН-16», «Султон», «Бешқаҳрамон», «Жондор Қудрати») яратилиб, ишлаб чиқаришга жорий этилди ва уларнинг уруғчилиги йўлга қўйилди. Юқорида таъкидланган вазифаларни амалга ошириш орқали бундай истиқболли навлар янада кўпаяди. Юртимиз пахтакорлари эришаётган бугунги натижалар янада мустаҳкамланиб, давлатимиз хазинасига пахта толасини сотишдан тушадиган валюта миқдори ортади. Деҳқонларимизнинг моддий манфаатдорлиги ошиб, аҳоли турмуши янада фаровонлашади. Мамлакатимиз қишлоқ хўжалиги суғорма деҳқончиликка асосланганлиги ҳеч кимга сир эмас. Шундай экан, суғориладиган ерларнинг унумдорлигини оширмасдан туриб, пировард мақсадга эришиб бўлмайди. Таъкидлаш жоизки, бугунги кунда юртимизда жами суғориладиган ерларнинг қарийб ярми турли даражада шўрланган. Шу боис, суғориладиган ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш бўйича яқин йиллар мобайнида кенг кўламли ишларни амалга ошириш режалаштирилмоқда. Сув истеъмолини илмий асосланган ҳолда режалаштириш, шунингдек, аниқ тупроқ-иқлим шароитларини ҳисобга олган ҳолда сув ресурсларидан оқилона фойдаланиш, мелиорация объектларининг техник ҳолатини

яхшилаш ва 255 минг гектар ерда коллектороқава сувларининг оқиб чиқиб кетишини таъминлаш, 1 млн 132 минг гектар суғориладиган ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш ва барқарорлаштириш, бу ерларда тупроқ балл-бонитетини 2–3 баллга ошириш, мелиоратив техникалар паркини янгилаш ва сув хўжалиги эксплуатация ташкилотлари моддий-техник базасини мустаҳкамлаш борасидаги вазифаларга устувор аҳамият қаратилади. 2015 йил 15–6 октябр кунлари Тошкентда XI Халқаро пахта ярмаркасида Узбекистанда текстиль саноатнинг ривожланишига 2019 йил охиригача 918 млн доллар маблағ ажратилиши кўрсатиб ўтилди. Ушбу маблағлар вертикал йўналиш бўйича текстил корхоналари жараёнининг интеграциялашувига сарфланиб текстиль комплексларнинг жаҳон машинасозлигининг тажрибасини мамлакатнинг турли регионларига, кенгайтиришда оламшумул аҳамиятга эга. Бу эса Ўзбекистоннинг ҳозирги машинасозлик қувватини икки баробарга оширади. 2010 йилдан 2014 йилгача Ўзбекистонда 150 та текстиль корхоналари барпо этилди. Улар ўз маҳсулотларини хорижий мамлакатларга 670 млн АҚШ дол ҳажмда экспорт қилдилар. Шу даврларда Ўзбекистонда инвестиция ҳажми 800 млн АҚШ долларини ташкил этди. Ҳозирги кунда Ўзбекистонда 35 фоиз пахта толаси қайта ишланмоқда. Охирги уч йилда Республикамизда Германия, Швецария, Япония, Жанубий Корея, АҚШ, Турция ва бошқа мамалакатлар инвестирлари иштирокида 100 дан ошиқ текстиль корхоналари қурилди, 1994 йилдан то 2014 йилгача 8 млн дан то 1 млрд АҚШ долларига текстиль корхоналари маҳсулотини экспорт қилди. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришни илғор техника ва технологияларсиз тасаввур қилиш қийин. Масаланинг бу жиҳати нақадар муҳим аҳамият касб этишини инобатга олган ҳолда соҳани техник-технологик жиҳатдан модернизация қилишга катта эътибор қаратилмоқда. Бу борада қишлоқ

хўжалиги техникалари паркини сифат ва миқдор жиҳатдан янгилаш, янги қишлоқ хўжалиги техникалари ишлаб чиқаришни ўзлаштириш ва соҳада замонавий, ресурс тежовчи агротехнологияларни жорий этиш, қишлоқ хўжалиги машинасозлиги корхоналарининг ишлаб чиқариш ва экспорт салоҳиятини ошириш, қишлоқ хўжалиги техникалари ишлаб чиқаришини молиялаштириш манбаларини диверсификация қилишда бу жараёнга давлат бюджети маблағларини тижорат банклари, хўжалик юритиш субъектлари, қишлоқ хўжалиги лизинги билан шуғулланувчи субъектларни кенг жалб қилган ҳолда қисқартириб боришга устувор вазифа сифатида ёндашилмоқда. Қишлоқ хўжалик техникаларини янгилаш бўйича хорижнинг илғор компания ва фирмалари билан кенг ҳамкорлик қилиш назарда тутилган. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлаш соҳасини ривожлантириш борасидаги тадбирлар натижасида 2015 йилга бориб мева-сабзавот ва полиз маҳсулотларни қайта ишлаш 1,5, гўштни қайта ишлаш 2,2, сутни қайта ишлаш 1,6 марта кўпаяди. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини қайта ишлаш соҳасида 2015 йилга қадар 500 дан ортиқ лойиҳа ишга туширилмоқда. Жумладан, гўштни қайта ишлаш бўйича 142 та корхона ташкил этилиб қўшимча 25,2 минг тонна маҳсулот; сутни қайта ишлаш бўйича 159 та корхона ишга туширилиб қўшимча 65,6 минг тонна маҳсулот; мева-сабзавотни қайта ишлаш бўйича 189 та корхона фаолияти йўлга қўйилиб қўшимча 89,7 минг тонна маҳсулотни қайта ишлаш қувватига эришилади (1-расм). Республика бўйча 2016 йилда ҳар бир инновацион фаол ташкилот ўртача 2 тадан инновация жорий қилди. Жумладан ҳар бир инновацион фаол ташкилотга Андижон, Фарғона вилоятлари, Тошкент шаҳрида ўртача 3 тадан инновация, Бухоро, Қашқадарё, Навоий, Самарқанд, Сирдарё, Тошкент вилоятларида ўртача 2 тадан инновация, Қорақалпоғистон Республикаси, Жиззах, Наманган, Сурхондарё ва Хоразм вилояларида ўртача 1 тадан инновация жорий қилинган қуйидаги лойиҳалар вилоятларда саноат

кесимида тармоқ дастурлари доирасида амалга оширилаётган йирик инвестицион лойиҳалар ҳисобланади: ¾ Қорақалпоғистон Республикаси ва Хоразм вилоятида – нефть ва газ саноатини модернизация қилиш дастури доирасида амалга оширилаётган лойиҳалар; ¾ Қашқадарё ва Сурхондарё вилоятларида – Хонжизза конида полиметалл рудасини қазиб олиш ва қайта ишлаш мажмуаси (ОТМК); ¾ Қашқадарё вилояти Шўртан ГККда тозаланган метандан синтетик ёқилғи ишлаб чиқариш ва Талимаржон ГЭСини кенгайтириш учун қуввати 450 МВт бўлган иккита газ-буғ ускунасини ўрнатиш; ¾ Навоий вилоятида аммиак ва корбамид ишлаб чиқарадиган қурилиш; ¾ “Навоий” эркин индустриал зонасида амалга оширилаётган лойиҳалар ва бошқалар; ¾ Навоий ва Самарқанд вилоятларида – Зармитан олтинкон зонасида қазиб олиш ва қайта ишлаш мажмуаси (НКМК); ¾ Андижон, Наманган ва Фарғона вилоятларида – енгил саноат ва чарм пойабзал саноатини модернизация қилиш дастурлари доирасида амалга оширилаётган лойиҳалар; ¾ Тошкент вилоятида Джи Эм Пауэртрейн автомобиль двигателларини ишлаб чиқариш заводи (Ўзавтосаноат) ва бошқалар. Мамлакатимиз иқтисодиётининг саноат тармоғини модернизация қилиш йўлида кўпгина ишлар амалга оширилмоқда. Шулар қаторига Президентимизнинг “2011-2015 йилларда Ўзбекистон Республикаси саноатини ривожлантиришнинг устувор йўналишлари тўғрисида” ги 2010 йил 21 декабрдаги ПҚ-1442-сонли қарори ҳам ушбу соҳани янада ривожлантиришга асос бўлади. 1-расм Инновация жорий қилган ташкилотлар ва инновациялар сони (2016 йил)

Қарорга мувофиқ, жами қиймати 47,5 миллиард АҚШ долларига тенг 519 та лойиҳа, шу жумладан, 2011 йилнинг ўзида 5,58 миллиард АҚШ доллари қийматидаги 334 та лойиҳа бажарилиши режалаштирилган. Қишлоқ хўжалигини модернизация қилиш борасида, аввало ерларнинг унумдорлигини оширишга алоҳида эътибор бериш муҳимлиги, бу соҳадаги қилинаётган ишларнинг кенгайиб бораётганига қарамасдан, суғориладиган объектларнинг мавжуд мелиоратив ҳолати жиддий муаммоларни келтириб чиқариши мумкинлиги эътироф этилди. Маълумотларга кўра, ҳозирги кунда мамлакатимизда жами суғориладиган ерларнинг деярли 49 фоизи турли даражада шўрланган бўлиб, бунинг қарийб 18 фоизи кучли ва ўрта даражада шўрланган ерлардир. Суғориладиган

ерларнинг 23 фоизидан ортиқроқ қисми бонитети паст ерлар тоифасига мансуб. Мелиоратив ҳолати қониқарсиз ерларнинг катта қисми Қорақалпоғистон Республикаси, Хоразм, Бухоро, Жиззах ва Фарғона вилоятларига тўғри келиши маълум бўлди. Маърузада мелиоратив ҳолати қониқарсиз даражага келган ерларни яхшилаш ва унумдорлигини оширишга қаратилаётган инвестициялар ҳажмини келгуси даврларда тобора кўпайтириб бориш даркорлиги айтиб ўтилди. Айни пайтда суғориладиган ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш орқали қишлоқ хўжалиги соҳасида самарадорликни ошириш, замонавий техника ва технологияларни жорий қилиш борасидаги ишларни тартибга солиш лозимлигига эътибор қаратилди. Қишлоқ хўжалигида амалга оширилаётган ишларнинг кўлами кенг бўлишига қарамасдан, чорвачилик, ғаллачилик, картошкачилик каби соҳаларида замонавий суғориш тизимлари ва энергияни тежайдиган технологиялардан фойдаланиш ҳамда бу борадаги ривожланган мамлакатлар тажрибаларини татбиқ этиш суст даражада бажарилмоқда. Чорвачилик соҳасида эришилаётган натижалар борасида қуйидаги маълумотлар келтириб ўтилди, яъни сут соғиб олиш бўйича кўрсаткич Дания ва Жанубий Кореяда ўртача 8-9,5 минг килограммни, Венгрия, Германия, Голландия мамлакатларида эса, 6–7 минг килограммни ташкил этса, бизнинг республикада бу рақам 1,7 минг килограммдан ошмаётгани таъкидлаб ўтилди. Бу ҳол фақатгина иқлим шароитига эмас, балки шу соҳада фойдаланиб келинаётган техника ва технологиялар даражасига ҳам боғлиқ. Шунинг учун Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигига замонавий агротехнологияларни ўрганиш ва амалда қўллаш масалалари билан чуқур шуғулланиш, селекция ишларини тобора такомиллаштириш ва қишлоқ хўжалигида унумдорлик кўрсаткичларини ошириш бўйича чора-тадбирлар комплексини ишлаб чиқиш вазифаси юклатилди. Қишлоқ хўжалигида фойдаланиб келинаётган чопиқ тракторларининг 55 фоизидан кўпроғи ва ер ҳайдайдиган тракторларнинг қарийб 46 фоизидан 15 йилдан ортиқ вақт мобайнида фойдаланиб

келинаётгани, уларнинг қуввати, иш унуми ва ёқилғи истеъмол қилиш даражаси замонавий талабларга жавоб бермаслиги аниқ бўлади. Қишлоқ хўжалигига тегишли шунга ўхшаш долзарб масалаларни ҳал этиш мақсадида маърузада қишлоқ хўжалигини модернизация қилиш, маҳсулотни ишлаб чиқариш, уни қайта ишлаш соҳаларини техник ва технологик жиҳатдан янгилаш ҳамда ер унумдорлигини ошириш бўйича махсус дастур тайёрлаш лозимлиги ҳам кўрсатиб ўтилди. Қишлоқ хўжалигида техник ва технологик қуроллантириш ишларини бажаришда ривожланган мамлакатлар тажрибасидан чуқур фойдаланиш ҳамда улар билан яқиндан ҳамкорлик қилиш лозим. Бу борада Президентимиз Германиянинг “Класс” компанияси билан замонавий, иш унуми юқори бўлган тракторлар, ғалла ўриш комбайнлари ҳамда бошқа қишлоқ хўжалиги техникасини ишлаб чиқариш бўйича ҳамкорликни янада кенгайтиришга эътибор қаратилишини айтиб ўтди. Қишлоқ хўжалигида фан-техника ютуқларини жорий этиш ва улардан самарали фойдаланиш Тарихдан маълумки, жаҳондаги иқтисодий фаолиятнинг ҳозирги даражага етишигача қанча илмий-техникавий тараққиёт даври ўтди. VII-VIII асрларда иқлимнинг ўсиши оқибатида эпидемиялар тарқалиши камайди ва демографик ўсиш кузатилди. XI асрда ҳунармандчилик ривожланиб, ишлаб чиқариш аста-секин ривожлантирилди ва ер билан ишлаш бирмунча осонлашди. Қўл меҳнатидан фойдаланиш камайди ва маҳсулот ишлаб чиқариш жараёни янги-янги чўққиларга эришди. Фан-техника тараққиёти натижасида меҳнат унумдорлиги ошди, айниқса технологиялар борасидаги силжишлар натижасида саноатда ҳам, қишлоқ хўжалигида ҳам ижобий ўзгартиришлар киритилди. XIII асрда бутун Европада саноат шаҳарлари барпо этилиб, енгил саноат, тўқув саноати ривожланди. Англияда қишлоқ хўжалиги ривожланиб,

чорвачиликдан олинган жун бутун Европа бўйлаб сотилди. Жун эвазига XIV асрда Шимолий Италия, Венеция, Генуя ва Флоренция саноат моллари савдо- сотиғини йўлга қўйилди. Шу асрда қуролсозлик, машинасозлик, янги технологиялар кашф қилиниб, фан-техника тараққиёти янада илгарилади. Фан-техника тараққиёти XIX-ХХ асрларда юксалиш даврига эришди. Бутун иқтисодиёт тез суръатлар билан ривожлантирилди. Қишлоқ хўжалигида янги навлар, кўчатлар, узоқ йил умр кўрувчи зотдор моллар, наслдор чорвалар, дарахтзорлар яратилди. Фан-техника тараққиётини жадаллаштириш, техника ва технологияларда туб ўзгаришлар киритиш барча техникавий, ташкилий, иқтисодий ва ижтимоий омилларни сафарбар этиш негизида меҳнат унумдорлигини анча оширишга эришилди. Фантехника тараққиётини янада жадаллаштиришда техниканинг янгиянги авлодларини, принципиал жиҳатдан янги технологияларни жорий этишни таъминловчи машинасозлик етакчи рол ўйнайди. Фан билан ишлаб чиқариш интеграцияси кучаймоқда, улар ўртасида ўзаро ҳамкорликнинг янги, самарали шакллари вужудга келмоқда, техника янгиликларини илмий кашфиётлар ва ихтироларни иқтисодиёт тармоқларида, қолаверса, қишлоқ хўжалигида ўзлаштириш муддатлари қисқармоқда. Ўзбекистон Марказий Осиёда йирик илмий марказ сифатида катта илмий салоҳиятга эга мамлакат. Ривожланган илм-фан инфратузилмага ва малакали илмий ходимларга эга. Кейинги 10 йилда илмий-техникавий лойиҳаларни амалга оширишда: 95 та – ИТИ, 71та – ОТМ, 12та – ИИЧБ, 8 та – Лойиҳа институтлари, 10та – Инновацион марказлар, 28та – Бошқа ташкилотлар ва Жами 224 та ташкилот ва корхоналар (1-жадвал). 1-жадвал Ўзбекистон Республикасида илмий-техникавий лойиҳаларни амалга оширишда машғул илмий ходимлар сони (2017 йил маълумоти) № Вазирлик ва идоралар Фан докторлари Фан номзодлари Илмий даражасизлар Жами

1 Фанлар академияси 447 1056 918 2421 2 ОЎМТВ 996 4526 6216 11738 3 ССВ 666 1674 2125 4465 4 ҚСХВ 190 618 1025 1833 5 ХТВ 353 911 3180 1244 6 Бошқалар 353 911 3180 4444 Жами 2721 9231 14193 26145 Фан-техника тараққиёти самарадорлигини аниқлаш учун янги техникани қўллаш натижасида олинган иқтисодий самарани уни ишлаб чиқаришга қилинган барча харажатлар миқдорига бўлиш керак: бунда: - Фан-техника тараққиёти самарадорлиги; - янги техника натижасида иқтисодий самара, сўм; - ишлаб чиқариш харажатлари, сўм. Фан-техника тараққиёти самарадорлиги орқали йиллик иқтисодий самарага эришилади. Йиллик иқтисодий самара деганда, иқтисодиёт тармоқлари миқёсида олинган иқтисодий тежамкорлик тушунилади. Янги техниканинг иқтисодий самарадорлигини белгиловчи кўрсаткичлар қаторига эса фойданинг ўсиши, таннархнинг камайиши каби кўрсаткичлар киради. Булар ҳам янги техникани қўллаш натижасида амалга оширилади. Янги техникани ихтиро қилиш ва фойдаланишдан келиб чиқадиган хўжалиги ҳисоби самараси қуйидагича аниқланади:

бунда: - йиғма хўжалиги ҳисоби самараси, т йилдаги, сўм; - т йилда янги техника бўйича қилинган тадбирлар натижасида фойданинг ўсиши, сўм; - янги техника самарадорлигининг норматив коэффициенти ( =0,15); - т-йилда тадбирлар учун сарфланган капитал маблағ, сўм. Республикамиз мустақилликка эришгач, иқтисодий, сиёсий, ижтимоий муаммоларни ечиш билан бирга фан-техника тараққиётини жадаллаштириш ва ундан оқилона фойдаланиш масаласини ҳал этишни ҳам ўз олдига мақсад қилиб қўйди. Ривожланган мамлакатлар тажрибаси шундан далолат берадики, назарий тадқиқотлар кенглиги ва самарадорлиги асосан давлат томонидан доимий ва ўсиб борувчи молиявий мададга боғлиқдир. Янги техника ва ишланмаларни яратиш ва уларни кенг кўламда амалиётга жорий этиш, албатта бозор механизмини қўллаш натижасида, яъни хўжалик шартномалари асосида амалга оширилади ва олинган натижалар маҳсулот сифатида қабул қилинади. Қишлоқ хўжалигида меҳнат унумдорлигини ва иқтисодий самарадорликни оширишда ишлаб чиқариш жараёнларини механизациялаштириш муҳим рол ўйнайди. Қишлоқ хўжалигини механизациялаштириш – бу қўл меҳнатини машина меҳнатига, кам самарали машиналарни ўта мукаммаллашганларига, бузилган машиналарни, янги машиналар тизимига алмаштириш жараёнидир. Механизациялаштиришнинг учта даражаси мавжуд: ¾ қўл меҳнатининг сезиларли улушини сақлаган ҳолда ишлаб чиқаришнинг алоҳида жараёнларини қамраб олувчи қисми; ¾ машинани қўл билан бошқариш сақлаб қолингани ҳолда ҳамма жараёнлар механизацияланувчи комплекси;

¾ автоматлаштириш – инсон иштирокисиз ишлаб чиқариш жараёнини амалга ошириш, назорат қилиш ва бошқаришни амалга оширувчи қурилма қўлланилади. Алоҳида ишлаб чиқариш жараёнларини ва аниқ маҳсулот ишлаб чиқаришни ёки тармоқни механизацияланиш жараёни даражасини аниқлаш учун қатор кўрсаткичлардан фойдаланилади. Қишлоқ хўжалигини комплекс механизациялаштиришнинг зарур шартлари – машиналар тизимини яратиш ва жорий этиш. Машиналар тизими дейилганда маҳсулот ишлаб чиқаришнинг ҳамма босқичларида бевосита иштирок этадиган ҳар турли машиналар комплекси тушунилади. Комплекс механизациялаштириш учун мўлжалланган машиналарнинг мақбул тизими сифатида қуйидагиларни таъминлаш керак: ¾ ҳамма ишлаб чиқариш жараёнини механизациялаштириш; ¾ оптимал агротехник ва зоотехник муддатларда ишларни бажариш; ¾ меҳнат унумдорлигининг ошиши, ишчиларни оғир ва кам унумли ишлардан озод қилиш; ¾ йил давомида ишчи кучидан нисбатан бир текисда фойдаланиш; ¾ ер майдони бирлигидан унинг таннархини пасайтирган ҳолда маҳсулот ишлаб чиқаришни кўпайтириш. Машиналар тизими таркиби кўп жиҳатдан маҳсулот ишлаб чиқариш технологияси билан белгиланади ва қишлоқ хўжалиги ҳамда ҳудудий шароитларнинг ўзига хос хусусиятларига мос келиши керак. Ишлаб чиқариш технологияларининг турлитуманлиги йил давомида фойдаланиб бўлинмайдиган кўп миқдордаги ихтисослашган машиналарга талаб эҳтиёжини келтириб чиқаради. Машиналар тизими амалда пахта, ғалла, муҳим техника ва айрим озуқа экинларини етиштириш учун яратилган. Бироқ қатор тармоқларда (боғдорчилик, узумчилик, тамакичилик ва ҳоказо) айрим ишлаб чиқариш жараёнларини механизациялаштириш учун комплекслари мавжуд, холос.

Адабиётлар : 1. K аримов И . А . Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида . – Т .: Ўзбекистон , 1995, 273 бет . 2. Каримов И . А . Қишлоқ хўжалиги тараққиёти - тўкин ҳаёт манбаи .– Т .: Ўзбекистон , 1998, 22 бет . 3. Каримов И . А . Иқтисодиётни эркинлаштириш ва ислоҳотларни чуқурлаштириш энг муҳим вазифа . – Т .: Ўзбекистон , 2000 йил . 4. Каримов И . А . Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида . – Т .: Ўзбекистон , 2011, 125 бет . 5. Каримов И . А . Жаҳон молиявий - иқтисодий инқирози , Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари . – Т .: Ўзбекистон , 2009, 56 бет . 6. Каримов И . А . Бош мақсадимиз – мавжуд қийинчиликларга қарамасдан , олиб бораётган ислоҳотларни , иқтисодиётимизда таркибий ўзгаришларни изчил давом эттириш , хусусий мулкчилик , кичик бизнес ва тадбиркорликка янада кенг йўл очиб бериш ҳисобидан олдинга юришдир . Ҳалқ сўзи , 2016 йил 16 январь . 7. Мирзиёев Ш . М . Т a нқидий т a ҳлил , қ a тъий т a ртиб - интизом в a ш a хсий ж a вобг a рлик – ҳ a р бир р a ҳб a р ф a олиятининг кунд a лик қоид a си бўлиши кер a к , Х a лқ сўзи , 2017 йил , 16 янв a р . 8. Мирзиёев Ш . М . Ризқ - рўзимиз бунёдкори бўлг a н қишлоқ хўж a лиги ходимл a ри меҳн a тини улуғл a ш , соҳ a ривожини янги босқичг a кўт a риш – a сосий в a зиф a миздир , Х a лқ сўзи , 10.12.2017 йил 9. Мирзиёев Ш . М . Ўзбекистон Республик a си Президенти Ш a вк a т Мирзиёевнинг Олий М a жлисг a Мурож aa тном a си , Х a лқ сўзи , 22.12.2017 йил

Похожие

Қишлоқ хўжалигида инновацион технологияларга бўлган харажатларни ҳисоблаш услуби

Қишлоқ хўжалигида инновацион технологиялар маркетинги

Қишлоқ хўжалигида инновацион лойиҳалар ишлаб чиқиш

Қишлоқ хўжалигида инновацион технологияларнинг иқтисодий самарадорлиги

Қишлоқ хўжалигида инновацион фаолиятнинг илмий асослари