G’o’zaning yer ustki zararkunandalarini hisobga olish uslublari - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

G’o’zaning yer ustki zararkunandalarini hisobga olish uslublari

Загружено в:

27.04.2023

Скачано:

0

Размер:

115 KB

G’o’zaning er ustki zararkunandalarini hisobga olish uslublari Reja: 1. Shiralar 2. G'o'za shiralari 3. O’rgimchakkana-Tetranychus urticae Koch. 4. Oqqanot 5. G’o’za tunlami - Helicoverpa (Heliothis) armigera Hb 6. Zararli qandalalar

Shiralar Shiralar (Aphidinea) o’simliklarning deyarli 90 foizini shikastlaydigan o’ta zararli hasharotlardir. Bu o’rinda asosan 2 o’simlikda (g’o’za va boshoqli ekinlar) shiraga qarshi agrotoksikologik tajriba o’tkazish uslubini qayd etamiz. G'o'za shiralari G’o’za shiralari Beda shirasi - Aphis craccivora Koch. Poliz shirasi - A. gossypii Glov. Yirik g’o’za shirasi - Acyrthosiphon gossypii Mordv. Tajribalar rayonlashtirilgan navlar ekilgan, barcha agrotexnika talablariga javob beradigan paykalda o’tkaziladi. Tajriba majmuasi sinaladigan dori, andoza dori hamda nazoratdan iborat bo’ladi. Tabiiyki, kichik dala tajribasida ishlov qo’l apparati (300-500 l/ga), yirik tajribada esa traktor purkagichi yordamida o’tkaziladi. Shiralarga qarshi tajriba asosan o’simlik rivojining birinchi yarmida o’tkaziladi. Shuning uchun u g’o’za nihollik davridan shonalash davrigacha yoki shonalashdan qiyg’os gullash davrigacha amalga oshirilishi mumkin. Tajribalarni ikkiga bo’lishdan maqsad shira sonini hisoblash turlicha amalga oshirilishidadir o’simlikning birinchi davridagi tajribalarda har bo’lak (takror)ning o’rta qismidan 10 ta namuna (1tadan zararlangan g’o’za) ko’rilib, bu namunalarning barcha bargida va novdasida mavjud bo’lgan shira soni sanaladi. o’n tup g’o’zadagi shira umumlashtirilib, uning zararlangan bir tupiga nechta shira to’g’ri kelishi aniqlanadi. Ikkinchi davrda qo’yilgan tajribada esa, shira soni bitta zararlangan bargga o’ptacha nechta to’g’ri kelishi aniqlanadi. Shuning uchun, 10 ta namunadagi zararlangan g’o’zalarning zararlangan 3 tadan bargidagi umumiy xasharot soni sanalib, 1 ta bargga o’rtacha nechta shira to’g’ri kelishi hisoblab chiqiladi.

Tajribalar g’o’zaning kamida 10 foizi zararlanib, shiraning zichligi IMM dan past bo’lmaganda qo’yiladi. Umuman, dori xususiyatiga ko’ra tajribalar 2 xil: o’simlik unib chiqmasdan ishlatiladigani (chigitni upalab ekish, donalangan insektitsidlarni tuproqqa kiritish va boshq.) va o’simlikni purkab himoya qilish usulida qo’llanilishi mumkin. Birinchisida ximoyadan oldin nazorat qilinmaydi. Natijada biologik samaradorlikni qisoblash uchun formula qo’llaniladi. Ikkinchisidan esa, Abbotning (1) formulalari ishlatiladi. Tajribaning maqsadiga ko’ra, har bir namuna ko’rilganida qo’shimcha axborotga ega bo’lish mumkin (boshqa zararkunandalar va foydali xasharotlar dinamikasi). Nazoratlarni g’o’za unib chiqqanidan keyin 40-45 kun davomida (chigitni upalash usuli) yoki dori purkalganidan keyin 3, 7, 14 va 21 kunlari o’tkazish lozim. Tajriba natijalari quyidagi jadvalga joylashtirilib hisobot yoziladi. Tajriba yakunida 95 foizdan yuqori natija bergan variant qonikarli deb topiladi. jadval Fo’za shiralariga qarshi.......................................................... biologik samaradorligi (qanday tajriba, qayerda va qachon o’tkazildi, sepish apparati va me'yori) Variantlar Dori sarf etish me'yori,l/ kg/ga 1 o’simlikda (yoki 1 bargda Samaradorlik,%, kunlar bo’yich shi Dori sepish oldidan ra soni Dori sepilganidan keyin kunlar bo’yicha 3 7 7 1 14 2 21 Sinalgan dori Andoza Nazorat NSR O’rgimchakkana-Tetranychus urticae Koch.

O’rgimchakkana uchramaydigan madaniy ekin deyarli yo’q. Lekin u ekinlarda zichligi va keltiradigan ziyoni bilan farq qiladi. O’rgimchakkana O’rta Osiyo iqlimiga juda ham moslashgan bo’lib, dala ekinlaridan asosan g’o’za, dukkakli va moyli ekinlarga (qisman makkajo’xorining ayrim duragay navlariga) kuchli ziyon keltiradi. Bularning hammasida ham agrotoksikologik tajriba o’tkazish mumkin. Bu o’rinda asosiy ekin bo’lmish g’o’za misolidagi tajribalar haqida fikr yuritamiz. Tajriba rayonlashgan g’o’za navlari bilan agrotexnikasi va dala sharoitlari talabga javob beradigan payqalda o’tkaziladi. Tajriba majmuasi sinaladigan dorilar, andoza dori va nazoratdan tashkil topadi. Zararkunandani 2 hil hisoblanishi mumkin: g’o’za shonalashga qadar zararlangan bir g’o’zaga o’rtacha nechta kana to’g’ri kelishini shonalash davridan keyin esa zararlangan bir bargga o’rtacha nechta zararkunanda to’g’ri kelishini aniqlash. Buning uchun g’o’za shonalagunicha har bir variant takroridan 10 ta o’simlikning barcha barglari tekshirilib, o’rtacha zararlangani aniqlanadi. Shonalashdan keyin esa zararlangan 10 tup o’simlikning har birida zararlangan 3 tadan bargidagi kana soni aniqlanadi va o’rtacha bir bargdagisi hisoblab chiqiladi. Odatda, akaritsidlarning ta'sir ko’rsatish davri ancha uzoq bo’lganligi va tuhumdan ochib chiqqan kana lichinkalari dori qoldig’i ta'sirida o’lib ketishi sababli, nazorat paytida o’rgimchakkananing harakatdagi fazalari lichinka, nimfa, deytonimfa, imago hisoblanadi. Lekin ayrim dorilarni sina щ da (masalan, opollo, nissoran) va boshqa akaritsidlar ustida ilmiy izlanish olib borish maksadida zararkunandaning tuxumlarini xam alohida hisoblashga to’g’ri keladi. Buning uchun bargda mavjud bo’lgan barcha tuxum sonini aniqlash muglaqo shart emas. Zararkunandaning harakatdagi fazalarini sanash barobarida maxsus lupa ostida (yoki chizib olib) shu bargning o’rtacha zararlangan eridan 1 sm2 sathi tekshiriladi va tuxum soni aniqlanadi. Bunday tajribada nazorat 35-45 kun mobaynida: 3, 7, 14, 21, 28, 35: kunlari, xullas, natija o’zgarmagancha davom etadi.

Tajriba andozasi uchun sinaladigan dorining xususiyatiga ko’ra dori tanlanadi. Misol uchun, akaritsidlik xususiyatga ega bo’lgan sintetik piretroid sinalayotgan bo’lsa, shunday xususiyatga ega bo’lgan va oldin tavsiya qilingan dorini (danitol - 1,5 l/ga, karate - 0,5 l/ga, talstar - 0,6 l/ga), ta'sir qiluvchi boshqa moddaga ega bo’lgan akaritsid bo’lsa: omayt (1,5 l/ga), neoron (1-1,2 l./ga), mitak (2,5-3,0 l/ga) yoki oltintugurtni (20 kg/ga) olsak bo’ladi.Tajribalarni o’simliklar o’rtacha 10% dan yuqori zararlangan erda o’tkazish mumkin. Zararkunandaning biologiyasiga ko’ra, o’rgimchakkanaga qarshi kurashning asosiy sharti - dorini barg ostki qismiga etkazishdir. Shuning uchun dori sepuvchi operatordan mohirona ishlov o’tkazish talab etiladi. Katta dala tajribalarida esa OVX-28 purkagich uchligining erga nisbatan engashtirish burchagi to’g’ri belgilanishi va apparatura to’g’ri jihozlanishi shart. Tajriba variantlari bo’yicha biologik samaradorlik Abbot formulasi (II bob, 2.6. bo’limdagi 1-formulani qarang) bilan hisoblanadi. Natijalar jadvalga kirgizilib, umumiy hisobot yoziladi (jadval). jadval G’o’zada o’rgimchakkanaga qarshi...................................................... biologik samaradorligi (Qanday tajriba, qayerda va qachon o’tkazildi, suvning me'yori) Variantlar Dori sarf me'yori, ga/l yoki kg O’rtacha 1 bargga (o’simlikka) nechta kana to’g’ri keladi, dona Samaradorlik,% kunlar bo’yicha Dori sepishdan oldin Dori sepil- ganidan keyingi kunlar 3 77 14 3 7 14 Sinalgan dori Andoza Nazorat HCP

Oqqanot Issiqxona oqqanoti - Trialeurodes vaporariorum Westw. Fo’za yoki tamaki oqqanoti - Bemisia tabaci Gen. O’zbekistonda oqqanotlar 1970 yillardan keyin keng tarqaldi. Ularni keng miqyosda tarqalishi issiqxonalar qurilishini jadallashtirish bilan bevosita bog’liqdir. Bu zararkunanda shu qadar hammaxo'rki, u uchramaydigan madaniy ekin juda kam topiladi (piyoz, sarimsoqpiyoz, rayxon, qalampir shular jumlasidandir). G’o’za oqqanoti respublikada 1989 yildan keyin paydo bo’lib, uning areali 1994 yilgacha faqat o’rta va g’arbiy mintaqa viloyatlarini (Xorazm, Buxoro, Qashqadaryo, Surxondaryo hamda Qoraqalpog’iston Respublikasi) o’z ichiga oldi. Issiqxona va g’o’za yoki tamaki oqqanotlari o’zining biologiyasi, issiqqa chidamliligi, kushandalari va boshqalar bilan bir-biridan farq qiladi (Xoshimov, 1983; Otaxonov, 1992). Shu sababli sinovdagi dorilar qo’llanadigan tajribalarni ularning har ikkalasiga qarshi alohida alohida o’tkazgan ma'qul. Tajribalar g’o’za yoki sabzavot ekinlarida kichik (50-200 m2) yoki yirik maydonchalarda (0,5 gektardan katta) o’tkazilishi mumkin. Ularning majmuasida 2-4 me'yorda sinaladigan yangi dorilar qatorida andoza va nazorat variantlari bo’lishi lozim. Tajribalar ochiq dala sharoitidagina emas, issiqxonalardagi ekinlarda ham o’tkazilishi mumkin. Bunda fakat dori sepish uchun ishlatiladigan texnika va sarflanadigan ishchi suyuqligi turlicha bo’ladi. Ochiq sharoitda odatda qo’l apparati bilan har gektar hisobiga 300 dan 1000 l gacha ishchi suyuqligi sarflansa, issiqxonalarda bu ko’rsatgich o’simlik o’sish va rivojlanishiga qarab 500 dan 2000 litrgacha bo’lishi mumkin. Oqqanot yetuk zotining harakatchanligi atrof-muhit haroratiga keskin bog’liq bo’lganligi sababli bu hasharotni nazorat qilishning turlicha usullari mavjud. Oqqanotning yetuk zoti yirik (katta) dala tajribalaridagi g’o’za, pomidor va tik o’sadigan boshqa o’simliklarda entomologik sachok (matrap) yordamida

aniqlanishi mumkin. Bunda sachok har bir variantdagi o’simlik uchlariga tegizilgan holda bir xil takrorlanishda o’ng va so’l tomonga silkitiladi. So’ng, sachok yangi efir (yoki xloroform shimdirilgan) paxta bo’lagi tashlangan bankaga solinadi, hasharotlar nobud bo’lgach, plyonka ustiga to’kib sanaladi. Ikkinchi usuldan esa kichik dala tajribalarida foydalaniladi. Bu usulda sanoq- nazorat ishlari, albatta, ertalab yoki kech salqinda o’tkaziladi. Bu jarayonda har bir o’simlikning zararlangan 3 ta bargidagi hasharotning etuk zoti sanaladi va o’rtacha miqdor hisoblab topiladi va tajriba daftarida kayd etiladi. Variantlarning har bir takrorida 10 tadan o’simlikda yuqoridagi sanoq ishlari o’tkaziladi. jadval G’o’zada............................oqqanotiga qarshi....................................... (oqqanot turi) (dorining nomi) biologik samaradorligi (Qanday tajriba, qayerda va qachon o’tkazildi, ishlash usuli) Variantlar Dorining sarf me'yori, ga/kg yoki l Oqqanot etuk zotining har birbargdagi soni, lichinkasi, 1 sm 2 ga Samaradorlik, kunlar bo’yicha, % Dori ishlat ish oldidan Dori ishlatilganidan keyin, kunlar 1 3 7 1 14 21 1 3 7 14 1 21 Sinalgan dori Andoza Nazorat (dorisiz) NSR Oqqanot tuxumi (agarda tajriba vazifasiga kirsa) xamda lichinka va nimfalari zararlangan bargning o’rtacha 1 sm2 sathiga nechta to’g’ri kelishi aniiqlanadi. Buning uchun maxsus lupa yoki bargning chamalab chizilgan, o’rtacha zararlangan bo’lagi olinadi.

Nazorat dori sepishdan oldin va hasharot yetuk zotini 1, 3, 14-kunlari hasharot soni dastlabki miqdoriga etgunigacha davom ettiriladi. Lichinka va nimfalarni tajriba qo’yilganidan keyingi I-kun qilinadigan nazoratda hisoblash shart emas, chunki bunda ularning o’lganini aniqlash kiyin. Biologik samaradorlik Abbot formulasi yordamida (II bobning 2.6- bo’limidagi 1 formulani qarang) oqqanotning etuk zoti xamda lichinkalariga qarshi alohida-alohida hisoblanadi. Olingan natijalar asosida jadval tuziladi (jadval). G’o’za tunlami - Helicoverpa (Heliothis) armigera Hb G'o’za tunlamining keng tarqalgan nomi ko’sak qurtidir. Bu zararkunanda xammaxo’r bo’lib, ko’pgina o’simliklarga (g’o’za, makkajo’xori, pomidor, kanop, no’xot va boshka dukkakli ekinlar) shikast etkazadi. Agrotoksikologik tajribalar ularning har birida o’tkazilishi mumkin. Bu o’rinda esa, mazkur zararkunandaga qarshi tajriba kanday o’tkazilishini asosiy ekin - g’o’za misolida ta'riflaymiz. Odatdagidek, kichik dala tajribalari 4-5, yirik amaliysi esa 3-4 takrorda amalga oshiriladi. G’o’za tunlamining biologiyasi va uning dalada tarqoq joylashishini nazarda tutib, odatda, har qaysi variantga 1-2 gektar er ajratiladi va kichik dala tajribalari xam traktor purkagichi yordamida ishlanadi. Bunda gektariga 200-300 l suv sarf etilishi, yirik tajribalar esa 20-100 gektar maydonda o’tkazilishi mumkin. Sinaladigan dori o’lchab olishdan oldin yaxshilab chayqatilishi, o’lchab olingan dori traktor purkagichining baklariga teng taqsimlangan xolda qo’yilishi kerak. G’o’zada, g’o’za tunlamining uch avlodi rivojlanishi mumkin. Birinchi avlod ko’pincha kam sonli (kuchsiz) bo’lib, feromon tutqichlarda olingan ma'lumotlar asosida unga qarshi trixogramma yordamida samarali kurashish mumkin. Kimyoviy dorilarni sinash uchun qurt miqdori etarli bo’lgan dala topish kiyin (buning uchun har 100 tup g’o’zaga kamida 10-15 ta qurt to’g’ri keladigan dala bo’lishi kerak). G’o’za tunlamining II avlodi odatda iyul oyida rivojlanadi. Bu oyda uning miqdori ko’p, ziyoni esa, ayniqsa kuchli bo’ladi. Shuning uchun agrotoksikologik

tajribalarni ko’sak qurtining shu avlodiga qarshi qo’yish maqsadga muvofiqdir. Dala tanlashda feromon tutqichlardan (FT) keng foydalanish kerak. Bir kechada bir FTga o’rtacha 15 tadan ko’p kapalak ilingan dalada zararkunandaning tuxumi va qurtlari ham serob bo’lishi mumkin. Dala tajribalari zararkunanda har bir avlodining kapalaklari ommaviy tuxum qo’yib, qurtlari ochib chiqa boshlagan va dalada asosan I-III yoshli qurtlar mavjudligida qo’yiladi. Qurtlar soni, yuqorida qayd etilganidek, 100 o’simlikda 10-15 tadan oz bo’lishi kerak emas. Ayrim vaqtlarda qurt aniqlangan g’o’za tupini yorliq bilan belgilab qo’yish usuli xam qo’llaniladi. Nazorat paytida zararkunandaning biologik shakllari (tuxum, qurt) ayrim-ayrim hisoblanadi. Qurtlarning yoshi 3 guruhga bo’lib yoziladi (I-II, III-IV, V-VI). Bu narsa dala daftarida o’z ifodasini topishi kerak (10-jadvalga qarang). Nazoratlar ishlov oldidan hamda ishlovdan keyin 3, 7 va 14-kunlari shaxmat usulida o’tkaziladi. Biologik samaradorlik Abbot formulasi (II bob, 2.6-bo’lim, 1 formulaga karang) yordamida hisoblanadi. Bunda faqat qurt soni inobatga olinadi. Tuxum sonini aniqlash esa, xasharot dinamikasini belgilash maqsadida ishlatiladi. Ayrim tajribalarda ko’sak qurtining o’simlikka etkazgan ziyoni aniqlanadi. Bunda biologik samaradorlikni qurt soniga va shikastlangan, (yangisi) o’simlik mevasiga qarab bo’ladi. Yirik dala tajribalarida xo’jalik na iqtisodiy samaradorlik o’rganiladi. Olingan natijalar jadvalga kiritilib, umumiy ilmiy hisobot yoziladi (jadval). jadval G’o’zada.......................................................ko’sak qurtiga qarshi biologik samaradorligi (qanday tajriba, qayerda va qachon qo’yildi, texnika) Variantlar Dorining sarf me'yori, ga/ kg yoki l 100 ta o’simlikdagi ko’sak qurtining o’rtacha miqqdori, dona Samaradorlik, kunlarda % Dori sepishdan oldin Dori sepilga- nidan keyingi kunlar, kurtlar

Qurti 33 37 14 33 37 14 shu jumladan I-II III-IV V-VI Sinalgan dori Andoza Nazorat NSR Zararli qandalalar Miridae-Adelphocoris lineolatus Goege., Lygus pratensis L., L.gemellatus (H.S).) Miridlar oilasiga oid qandalalar ko’pgina ekinlarni shonalash davridan boshlab shikastlaydi.Shu bois insektitsidlarning mazkur zararkunandaga qarshi sinovini ayni shu muddatlarga mo’ljallash lozim. Tajribalar sinaladigan va andoza dori hamda nazoratdan iborat. Hasharotni nazorat qilishda tajribaning maqsadi va dorining xususiyatiga ko’ra, qandalaning etuk zoti va lichinkalari alohida-alohida yoki ayirmasdan hisoblanadi. Tez harakat qiladigan hasharotlarni 2 xil usulda hisoblash mumkin. Birinchisida entomologik sachok yordamida har bir takror uchastkasidagi harakat qiluvchi 10 juft silkitishdagi xasharot soni (shu bilan birga boshqa foydali va zararli turlarini ham) hisoblanadi. Ikkinchisida (ayniqsa, ertalabki nazoratlarda) asta-sekin harakat qilib, har bir o’simlikka o’rtacha nechta xasharot to’g’ri kelishi aniqlanadi. Biologik samaradorlik Abbot formulasi yordamida hisoblanadi.Tajriba natijalari jadval shaklida keltiriladi (jadval). jadval G’o’zada qandalalarga qarshi.................................................. biologik samaradorligi (Qanday tajriba, qayerda, qachon va kanday qilib quyildi) tuxumi jami

Variantlar 100 o’simlikka o’rtacha nechta qandala to’g’ri keladi, dona Samaradorlik, Dori sepish oldidan Dori sepilganidan keyin, kunlar bo’yicha kunlar bo’yicha % 33 7 14 21 33 7 14 21 Sinalgan dori Addoza Nazorat (dorisiz) NSR

Adabiyotlar : 1. Белуха Н.Т. Основы научных исследований в экономике. - Киев: Вища школа, 1985. 2. Вольф В.Г. Статистическая обработка опытных данных. - М.: Колос, 1996. 3. Деревицкий Н. Ф. Опытное дело в растениеводстве. — Кишинев: Штиинца, 1962. 4. Гар К.А. Методы испытания токсичности и эффективности инсектицидов. —М.: Сельхозгиз, 1963. 5. Доспехов Б. А. Методика полевого опыта. — М.: Колос, 1985. 6. 3ак Г.П. К вопросу о методика фитопатологического сортоиспытания. - М.: Сельхозгиз, 1939. 7. Константинов П.Н. Основы сельскохозяйственного опытного дела. - М.: Сельхозгиз, 1952. 8. Лакин Г.Ф. Биометрия. - М.: Высшая школа, 1980. 9. Литтпа Т., Хиллз Ф. Сельскохозяйственное опытное дело. Планирование и анализ. - М.: Колос, 1981. 10. Методика Государственного сортоиспытания сельскохозяйственных культур. - М.: Колос, 1971. 11. Методика полевого опыта / Под ред. П.Г.Найдина. -М.: Изд-во с.-х. литературы, 1959.

Похожие

G’o’zaning yer ostki zararkunandalarini hisobga olish uslublari

Bog’ zararkunandalarini hisobga olish uslublari

G’alla zararkunandalarini hisobga olish uslublari

Sabzavot zararkunandalarini hisobga olish uslublari

O’simlik kasalliklarini hisobga olish uslublari