Ёпиқ грунт селекциясининг асосий йўналишлари, муаммолари ва ютуқлари. - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Ёпиқ грунт селекциясининг асосий йўналишлари, муаммолари ва ютуқлари.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50.5 KB

Ёпиқ грунт селекциясининг асосий йўналишлари, муаммолари ва ютуқлари. Режа: 1. Ёпиқ грунт учун сабзавот экинларининг навлари олдида қуйиладиган талаблар асосида келиб чиқадиган селекция йўналишлари. 2. Ёпиқ грунт селекциясидаги қийинчиликлар, муаммолар ва уларнинг ечилиш йўллари. 3. Сабзавот экинлари селекциясидаги ютуқлар ва вазифалар.

Ёпиқ грунт сабзавот экинларининг навлари олдида қишлоқ хўжалик экинлари олдида қуйиладиган умумий талаблардан (юқори ҳосилдорлик, ноқулай шароитларга, касаллик ва зараркунандаларга чидамлилик, механизацияга мослилик, юқори сифатлилик, пластиклилик ва интенсив типда бўлишли) ташқари, ёпиқ грунтда мавжуд бўлган, сунъий яратилган ташқи муҳит шароитига мувофиқ бир қанча махсус талаблар қўйилади: эртапишарлик , юқори гетерозисли , ҳосилининг сифати биланд бўлиши, палагининг ғуж-ғужлилиги яратилган шароитга мосланувчан, бодринг палагида урғочи гулларининг кўп ҳосил бўлишли, калта мевали шаклда бўлиши, помидор меваларини гавжум жойлашиб ҳосил бўлиши ва ёпиқ грунт шароитида ривожланадиган касалликларга ва пайдо бўладиган зараркунандаларга чидамли бўлиши. Юқорида келтирилган белгили навларни яратишда сабзавот экинларининг ҳар қайсиси учун селекциянинг йўналишлари аниқланади. Масалан, ёпиқ грунтда бодринг ҳосилдорлигини ошириш йўлларидан бири – мевасининг сонини кўпайтириш, бунинг учун урғочи гулларининг сони кўп бўлиши керак. Бодринг ҳосилининг товарлиги (бозорбоплиги) мевасининг шакли, кўриниши ва катталигига боғлиқ. Охирги йиллар бодрингнинг калта мевалилигига катта эътибор қилинмоқда. Ҳозирги кунда бодрингнинг жаҳон селекциясида учта асосий ўйналиш мавжуд: 1. Очиқ грунт учун асаларилар ёрдамида чангланадиган кичик мевали дурагайлар ҳосил қилиш (консерва тайёрлаш, тузлаш, эндигина узилган барра шаклида истеъмол қилиш). 2. Ўртапишар ва калтамевали партенокарпик дурагайларини (эртанги ва кузги экинлар сифатида) ҳосил қилиш. 3. Узунмевали ва калта партенокарпик ва асаларилар ёрдамида чангланадиган дурагайлар (қишки теплицалар учун) ҳосил қилиш.

Бодрингнинг учала йўналишидаги навлар илдиз чириши, алдамчи (ложная) ва ҳақиқий ун шудринг , зайтун доғлилик ва бошқа касалликларга чидамли бўлиши шарт. Шу билан бирга ўстириш шароитида мавжуд бўладиган стрессли (қатиқ ҳаяжон) ҳолатларга чидамли бўлиши лозим. Ёпиқ грунтда умуман ҳар қандай стресс одатда агротехникасининг бузилишидир. Бодринг селекциясининг асосий вазифаси – ҳосилдорликни ошириш . Ҳосилдорлик муаммоси икки асосий сабабларга боғлиқ. Биринчиси – ота- она шаклларининг генетик салоҳияти ва иккинчи – уларнинг қўшилишидан рўй берадиган гетерозиснинг самараси. Бодринг навларини яратишда қуйиладиган талаблар – меваси калта, сирти ялтироқ, оқ тишчали ва ғадир будир, транспортабелли (ташишга мос) ва партенокарпик бўлиши. Бодринг селекциясида қўлланиладиган истиқболли усуллардан – фойдаланиб хромасомаларининг идентификацияси, гаплоидларини ҳосил қилиб хромасомалар сонини икки карра кўпайтириш, бодринг триплоидларини ҳосил қилиш ва натижада уруғсиз , юқори ҳосилли ва партенокарпикликка эришиш мумкин. Бодринг мевасининг катталиги ва массасининг кичрайтиришда ҳосилдорлик салоҳиятини ўсимликда мевалар сонини кўпайтириш эвазига ошириш лозим. Бу эса урғочи типли гуллашдан фойдаланиш ва гул тўпламларини даста (гул даста) шаклида жойлашиш билан таъминланади. Ҳозирги замон селекцияси ва Ғ 1 дурагайларнинг уруғчилиги она шакллари сифатида урғочи ва асосан урғочи линиялардан фойдаланишга асосланган. Ота (эркак) жуфти (компонент) сифатида гиноцийли (урғочи), моноцийли (аралаш) ва гермафродит гулли (андромоноцийли, гермофродитли ва гиномоноцийли) бодринг шакллари олинади.

Помидор (томат) селекциясининг муҳим ва умумий йўналиши – юқори ҳосилли, мевасининг сифати яхши, ўстириш шароитига мосланувчанлик, ҳосилни етиштириш ва йиғиб олишга мос навлар яратишга қаратилган. Помидор навларини янги териб олган шаклда истеъмол қилиш учун ва қайта ишлашни ҳамма хилларига (томат шираси, пюре, бутун шаклида пўсти билан ёки пўстсиз консервалашга) мос бўлиши керак. Шунинг учун помидор мевасининг олдида ҳам талаблар ҳар хил бўлади. Масалан, салат учун етиштириладиган навларнинг меваси сермағз, шакли ва рангининг кўриниши ёқимли (чиройли) меваси яхши, қайта ишлаш учун эса қуруқ моддасининг кўплиги, чиқими кам (уруғи, пўсти ва қаттиқ тўқималар), мева банди атрофида яшил доғнинг бўлмаслиги мақсадга мувофиқ. Ёпиқ грунт учун помидор навларини етиштириш – иншоотларнинг шакли, фойдаланиш фасли, муддати ва ташқи муҳит хусусиятларига боғлиқ. Масалан, йирик асосан қишги – баҳорги муддатда фойдаланиладиган теплицалар (иссиқхоналар) учун помидорнинг палаги индетерминант типда, буғин оралари калта ва бир-бирига яқин жойлашган 4-5 мевали “бошоқ” ҳосил қиладиган навлар талаб қилинади. Бундан ташқари бундай навлар қиш фаслида ёруғлик етишмайдиган шароитга чидамли бўлиши керак. Ёпиқ грунт учун етиштириладиган помидор навлари у ёки бу хилдаги фойдаланиладиган иншоотлардаги мавжуд ёруғлик, температура (ҳарорат) ва сув режими шароитида юқори ҳосил олишни таъминлаши керак. Касаллик ва зараркунандаларга чидамлиликка қаратилган селекция иши ҳудудларга, ўстириш усулига ва у шароитларда ривожланадиган касалликларга боғлиқ. Помидор селекциясида гетерозисли дурагай уруғларини ҳосил қилиш кенг авж олган. Селекция ютуқлари ва йўналишлари. Ўзбекистонда помидор селекцияси ишлари ХХ асрнинг 40 чи йилларидан бошланди. Биринчи районлаштирилган навлар 1954 йилдан кейин бўлиб, булар Темнокрасный 2077 ва Майкопский урож а йный 2009 эди.

Кейинчалик Ўзбекистон сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий - тадқиқот институтида Гибрид 88 , Юсуповский навлари яратилди. В.Ермолова томонидан Восток (1977), Октябр (1982), Ўзбекистон (1984), ТМК-22, ЎзМАШ-(1991) навлари яратилди. Н.С.Бакурас томонидан ёпиқ грунт учун Ташкентский т епличный (1985), Гулқанд (1995) ва Аве Мария (1995) навлари яратилди. Ҳозирги кунда Ўзбекистонда помидорнинг 78 нави районлаштирилиб Давлат Реестрига киритилган, шулардан 34 таси ёпиқ грунт учун. Булардан Ўзбекистон олимлари томонидан 4 та нав: Аве Мария (1995), Гулқанд (1990), Сайхун Ғ 1 (2006) ва Субхидам (2000) яратилган. Ёпиқ грунт учун фойдаланиладиган помидор нав ва дурагайлари Германия, Франция, Нидерланд, Исроилда яратилиб келтирилган. Бодринг Ўзбекистонда Фарғона водийси ва Тошкент воҳасида қадимдан экилиб келинади ва халқ селекцияси натижасида бир қанча маҳаллий навлар – популяциялар яратилган. Илмий селекция ВИРнинг Ўрта-Осиё тажриба станциясида (ҳозирга Ўзбекистон ўсимликчилик илмий-тадқиқот институти) бошланган. Шу пайтда Оқ тумшуқ нав популяцияси, Ташкентский 86 (1952й) навлари яратилган. Маҳаллий навлар орасида тузлашга яроқли, тезпишар ва касалликларга чидамлилари йўқ. Шунинг учун селекция ишларида Европа навларидан фойдаланиш лозим бўлади. Улардан чатиштириш усули билан Куйлукский 262, Первенец Узбекистана 262 (1965) , Ранний 646 (1964), Гулноз (Узбекский 740хПарад) (1994) навлари яратилди. Ўзбекистонда ун шудрингга чидамли Парад ва Конкурент навлари ҳам районлаштирилган. Ҳозирги кунда бодрингнинг 56 та нави Давлат реестрига киритилган. Шулардан ёпиқ грунт – 29 нави. Бу навлардан Ўзбекистон олимлари томонидан учта Навбахор Ғ 1 (1991), Серсув 14 (1997) ва Таш ДАУ-70 (2001) нав ва дурагайлари яратилган.

Бодринг нав ва дурагайларнинг аксариати хорижий мамлакатлардан (Недерланд, Япония, Руминия, Франция, Исроил, Германия) келтирилган. Ўзбекистон селекционерлари олдида катта муаммо ўз навларимизни яратишга ва кўпайтиришга эътиборни кучайтиришдир.

Адабиётлар. 1. Эргашев И.Т. “Сабзавот экинлари селекцияси ва уруғчилиги” Маъруза матнлари. Самарқанд, 2003 й 2. Веселовский И.А. «Селекция и семеноводство овощных культур» Ленинград «Колос» , 1965г. 3. Прохоров И.А., Потапов С.П. «Пракгикум по селекции и семеноводству овощных и плодовых культур» Москва , 1988 г. 4. Прохоров И.А., Крючков А.В., Комиссаров В.А. «Селекция и семеноводство овощных культур» Москва , 1981 г. 5. Журнал «Гавриш» , Москва

Похожие

Ёпиқ грунт сабзавотчилиги селекциясининг жараёни ва Давлат реестрига киритилган навлар.

Гетерозис ва ёпиқ грунт сабзавотчилигида унинг аҳамияти.

Сабзавот экинлари селекцияси¬нинг тарихи, предмети, асосий йўналишлари ва ютуқлари

Ёпиқ грунт учун мос навларни яратиш селекцияси

Ўзбекистонда ёпиқ грунт сабзавотчилиги селекцияси ва уруғчилигининг аҳамияти, ҳолати ва истиқболлари.