Дехқончилик тармоқларида ишлаб чиқаришни ташкил этиш ва режалаштириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

152 KB

Скачать

Дехқончилик тармоқларида ишлаб чиқаришни ташкил этиш ва режалаштириш Режа: 1. Деҳқончиликда хўжалик юритиш тизими. 2. Деҳқончиликда иш жараёнларини ташкил қилиш ва ишлаб чиқаришнинг узлуксизлигини таъминлаш шартлари. 3. Экин майдонлари таркиби ва алмашлаб экишни ташкил этиш. 4. Қишлоқ хўжалиги экинлари ҳосилдорлигини режалаштириш. 5. Маҳсулот ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг технологик картаси .

Деҳқончиликда хўжалик юритиш тизими Қишлоқ хўжалигининг асосий тармоқларидан бири деҳқончиликдир. Деҳқончилик тармоғини тўғри ташкил қилиш ва мақсадга мувофиқ юритиш деҳқончилик тизимига асосланади. Деҳқончилик тизими дейилганда арзон ва сифатли деҳқончилик маҳсулотлари етиштириш мақсадида ердан унумли фойдаланиш, тупроқ унумдорлигини оширишга қаратилган ўзаро боғлиқ ва бир-бирини тўлдирадиган ташкилий, техникавий ва технологик тадбирлар йиғиндиси тушунилади (9-чизма). Ташкилий-иқтисодий Деҳқончилик тизими Маҳсулотларни ўриб- йиғиб олиш ва сақлаш тизимиТехнологик Тупроққа ишлов бериш ва экинларни парваришлаш тизими Экин майдонлари таркиби ва алмашлаб экиш тизими Мелиорация ва суғориш тизимиЎғитлаш тизими Зараркунандалар, касалликлар ва бегона ўтларга қарши курашиш тизимиУруғчилик тизими Машиналар тизимиТехникавий Бино-иншоотлар тизими Автоматлаштириш ва механизациялаш Меҳнатни илмий ташкил этишРежалаштириш тизимиИхтисослаштириш ва жойлаштириш Ер ҳудудини ташкил этиш Бошқариш тизими Иш жараёнларини ташкил этиш Нормалаштириш ва нормативлар

9-чизма. Деҳқончилик тизимининг асосий тадбирлари (элементлари) чизмаси Деҳқончилик тизими асосини деҳқончилик технологияси, яъни агротехника ташкил қилади. Бу тизим тупроқ унумдорлигини сақлаш ва яхшилаш соҳасидаги агротехника тадбирларининг мажмуидан иборат бўлиб, парвариш қилинаётган экинлар хусусиятига мувофиқ келиши, уларнинг ўсиши ва ривожланишига кўмаклашиши ва пировард натижада юқори ҳосил етиштиришни таъминлаши керак. Деҳқончилик тизимининг ташкилий-иқтисодий элементлари тармоқни оқилона ихтисослаштириш ва ташкилий тузилишини белгилаш, ишлаб чиқаришни режалаштириш, ташкил этиш ва бошқариш, меҳнатни илмий асосда ташкил этиш ва унга ҳақ тўлаш, норма ва нормативлардан унумли фойдаланиш каби тадбирлар мажмуасини ифодалайди. Бозор иқтисодиёти шароитида тизимнинг самарали фаолият кўрсатиши кўпроқ ташкилий-иқтисодий тадбирларга боғлиқ бўлиб бормоқда. Деҳқончилик тизимида технологик омиллар муҳим ўрин тутади: - тупроққа ишлов бериш ва экинларни парваришлаш тизими – экишдан олдинги ва экинларнинг вегетация даврида тупроққа ишлов бериш, экинларни парваришлаш билан боғлиқ барча агротехник ва технологик тадбирлар мажмуасини ўз ичига олади. Бу тизим алмашлаб экиш, ўғитлаш, экинларнинг касалликлардан, зараркунандалардан ва бегона ўтлардан ҳимоялаш тизимлари билан биргаликда ривожлантирилади. - алмашлаб экиш тизими – деҳқончилик тизимининг мураккаб элементларидан бири ҳисобланади. Алмашлаб экиш экин турларини йиллар бўйича жойлаштириш кетма-кетлигини оптималлаштириш, минерал ва органик ўғитлардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш, экинларнинг турли касалликлари, зараркунандалар ва бегона ўтларга қарши курашнинг оқилона усулларидан фойдаланиш орқали ҳар бир экин турига ўсиш ва ривожланиш учун қулай шароит яратиб беришни кўзда тутади. Алмашлаб

экишнинг экинларни хўжалик ҳудудида оқилона жойлаштириш нуқтаи- назаридан ташкилий аҳамияти ҳам мавжуд. - уруғчилик тизими - қишлоқ хўжалиги экинларининг касалликларга чидамли, эртапишар, серҳосил, механизациялаштириш талабларига ва маҳаллий шароитларга мос келувчи навларини танлашга имкон яратади. - ўғитлаш тизими – инсоннинг тупроқ таркибини яхшилаш ва унумдорлигини оширишга қаратилган фаолияти минерал ва органик ўғитлардан самарали фойдаланиш орқали таъминланади. Бунда ўғитлар миқдорини ва уларни ерга солиш усулларини тўғри танлаш, алмашлаб экиш тизими билан мутаносиблигини таъминлаш аҳамиятлидир. - экинларнинг касалликлари, зараркунандалар ва бегона ўтларга қарши кураш тизими – биологик, кимёвий ва агротехник тадбирлар мажмуасини ўз ичига олади. - мелиорация ва суғориш тизим и – сувдан самарали фойдаланиш йўллари, суғориш усуллари ва режимларини ифодалайди; - ҳосилни ўриб-йиғиб олиш тизими – етиштирилган маҳсулотларни нес-нобуд қилмай, қисқа муддатларда ўриб-йиғиб олиш тадбирларидан ташкил топади. Деҳқончилик тизимининг техникавий элементлари экиш олди, экинларни парваришлаш ва ҳосилни сақлаш даврида ишлатиладиган бино- иншоотлар, машина-ускуналар, механизация воситаларидан унумли фойдаланиш тадбирларини мужассам этади ва тизимнинг самарали фаолият кўрсатиши учун муҳим аҳамият касб этади. Деҳқончиликда иш жараёнларини ташкил қилиш ва ишлаб чиқаришнинг узлукизлигини таъминлаш шартлари Ишлаб чиқаришни ташкил қилишнинг принциплари ишлаб чиқарувчи кучлар жуда тараққий этган ҳозирги даврда ҳам ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Мутаносиблик иш жараёнини ташкил этиш нуқтаи назаридан олиб

қаралганда, у бир хил техник чизиқдаги ҳар хил меҳнат операцияларида банд бўлган турли гуруҳдаги ходимлар, машиналар ва механизациялар ўртасида тўғри миқдорий муносабатларнинг ўрнатилишини ифода қилади. Ишлаб чиқаришнинг мутаносиблик даражаси ҳар бир географик (корхона, бўлим, бригада, иш жараёни, иш оперцияси, қобилият, иш бажариш, маҳсулот етиштириш ва ҳоказо) чегара учун режалаштириб қўйилган кўрсаткичга нисбатан бўладиган фарқ билан белгиланади: m h h G m i    2 ) ( Бунда: G- мутаносиблик даражаси; h - айрим чегаранинг қуввати (имконияти); h - режалаштирилган маром (даража); m - чегара (га) сони. Меҳнат жараёнларининг узлуксизлиги дейилганда меҳнат жараёни ҳамда меҳнат воситалари ва иш кучларидан фойдаланишда тўхтовсиз, ҳеч бир танаффуссиз иш юритиш тушунилади. Иш жойида ёки меҳнат қилиш зонасида узлуксизликни таъминлашнинг асосий шаклларидан бири параллелликдир. Бунда иш жараёнининг айрим қисмлари ёки операциялари бир вақтнинг ўзида бажарилади. Масалан, экиш жараёни экиш, уруғ келтириш, уни яшикларга солиш оперцияларидан иборат бўлса, улар олдинма-кейин бажарилиши билан бирга бир вақтнинг ўзида бажарилиши мумкин. Бунда параллеллик содир бўлади, экиш агрегатини уруғ билан тўлдириш, уруғни олиб келиш ва яшикка солиш учун кетадиган вақт тежалади, натижада экиш агрегатининг иш унуми анча ошади, экиш жараёни интенсивлашади. Ишлаб чиқариш (иш) жараёнининг параллеллик даражаси К п ишлаб чиқариш (иш жараёнидаги операциялар) параллел ҳолда кечган муддатнинг ҳақиқий муддатга нисбати билан аниқланади:

К Т Т n цn i h ц i h     ; Бунда: Т ц.n - операциялар параллел усулда кечган цикл миқдори; Т ц - ишлаб чиқариш ёки операциянинг ҳақиқий муддати. Операциялар ва жараёнлараро танаффусларни қисқартириш орқали узлуксизликни таъминлашнинг асосий йўли – уларнинг бажарилишини вақт бирлиги ичида келишиб олишдир. Ишлаб чиқариш ёки иш жараёнида узлуксизликни ташкил қилишнинг энг юқори кўриниши поток усулидир. Ишлаб чиқариш ва иш жараёнларининг узлуксизлик даражаси узлуксизлик коэффициенти К у билан ифодаланиб, у ишлаб чиқариш ёки иш жараёнидаги технологик қисм давом этиши муддатининг тўла иш жараёни цикли муддатига нисбати билан ифодаланади: К ЕТ Т у цтех ц   ; Бунда n - қисмлар ёки чегаралар сони. Ишлар қуйидагича тартибда тузилади: механизация-трактор ишлари загон, фигурали (айланма) ва моки усулида бажарилиши мумкин. Трактор ишларини бажаришнинг загон усулидан, яъни далани бир неча бўлакларга (тахталарга) бўлиб, иш бажариш усулидан ер ҳайдашда, фигурали (айланма) усулидан бороналаш ва малалаш, ҳосилни ўриб - йиғиб олиш (ёппасига ўриб – йиғиладиган экинлар)да, моки усулидан қатор ораларига ишлов бериладиган экинларда кенг фойдаланилади. Загон усулида агрегат даланинг узун томони бўйлаб ҳаракат қилади. Далада ҳосил бўладиган марза ва ариқчаларни камайтириш учун загон (дала тахталари) катта қилиб олинса, агрегатнинг бурилиш масофаси узайиб кетади ва асосий иш вақти қисқаради ва аксинча, загонлар кичик-кичик олинса, марза ва ариқлар кўпайиб, уларни текислаш учун харажатлар ортиб кетади. Бу камчиликларни бартараф қилишнинг энг мақсадга мувофиқ йўли шудгорлаш ва ҳайдашни загон усулда бажаришдир.

Ер загонларга бўлиниб, сиртмоқ шаклда ҳайдалганда ичкарига ағдариб ҳайдалган загонлар билан ташқарига ағдариб ҳайдалган загонлар навбатлашади, натижада загонларнинг четлари билан ўрталаридаги чуқур эгатлар ва пушталар сони камайиб, ер анча текис ҳайдалади. Ерни шудгорлашда икки ярусли плуглардан фойдаланиш катта самара беради. Ер бу усулда ҳайдалганда юзидаги экин қолдиқлари, органик ўғитлар, экин анғизлари тупроқнинг пастки қатламига тушиб, чириндига айланади, экин илдизлари учун озиқ манбаи бўлади. Ер текислаш, боронлаш ва молалаш ишлари экишни сифатли ўтказишнинг асосий омилларидир. Бороналаш орқали ер текисланиб, экиш агрегатига ҳалақит берадиган кесаклар майдаланади, тупроқдаги нам сақланади. Мола босиш ёрдамида тупроқ юзаси текисланиб, шиббаланиши натижасида нам ўтказувчи найчалар (капилярдир) тикланади ва уруғ жойлашадиган тупроқ қатламига нам тўпланади. Бу агротехник жараёнлар моки ёки загон усулларида бажарилади. Экинларни экиш деҳқончиликда энг маъсулиятли иш жараёни ҳисобланади. Уруғ яхши тайёрланган ерларга, белгиланган агротехник муддатларда талаб қилинган чуқурликка юқори сифатли қилиб экилса, мўл ҳосил олиш учун замин яратилади. Экишда энг кўп тарқалган иш сеялкага уруғ солишдир. Сеялкага уруғ солинадиган жой белгиланиб, бу ерга уруғлик олдиндан келтириб қўйилиши керак. Уруғ солинадиган нуқталар орасидаги масофа сеялкадаги уруғни экилгунга қадар босиб ўтиладиган масофанинг узунлиги билан белгиланади. Сеялкани уруғликка бир марта тўлдириш билан босиб ўтиладиган масофа қуйидагича аниқланади: ; 10 4 ос м с сс Ш Э С К М     Бунда: М - сеялкани уруғликка тўлдириш нуқталари орасидаги масофа. 10 4 -1 га ер ҳажми, 10000 м 2 ;

К сс - сеялка сиғимидан фойдаланиш коэффициенти. У 0,9 га тенг бўлади; С с - сеялканинг сиғими, кг; Э м - экиш меъёри, 1га-кг; Ш ос - сеялканинг қамраб олиш кенглигига, м. Пахтачиликда қатор ораларига ишлов бериш давридаги ишларга ягана ва культивация, ўғитлаш билан бирга суғориш учун эгат олиш, суғориш ва чеканка қилиш ишлари киради. Ягана – муҳим агротехник тадбир бўлиб, экинлар униб чиқишининг дастлабки даврида уларга энг яхши шароит яратишга қаратилган жуда сермеҳнат иш ҳисобланади. Суғориш оқизиб суғориш, ёмғирлатиб суғориш, илдиз остидан суғориш турларига бўлинади. Оқизиб суғориш ўз навбатида ёппалатиб суғориш ва эгат оралатиб суғоришга бўлинади. Суғоришида у ёки бу усулни қўлланиш тупроқ хоссасига, ер рельфига, экинлар хусусиятига, суғориш меъёрига ва сув билан таъминланиши даражасига боғлиқ. Ҳосилни ўриб-йиғиб олиш даври энг асосий давр ҳисобланади. Донли экинлар вақтида ўриб-йиғиб олинмаса, пишиб, ўтиб кетса, тўкилиб, ҳосилнинг бир қисми нобуд бўлади. Шунинг учун бошоқли дон экинлари бўлиб-бўлиб ҳамда бир йўла ўриб-йиғиб олинади. Бошоқли дон экинлари аввал тўла пишиб етилгунга қадар (думбул бўлиб қотган пайтда) ўриб қўйилади, ўриб қўйилган ҳосил тўла пишгандан сўнг комбайн билан янчиб йиғиб олинади. Шундай қилинганда 20-25 фоиз ҳосил нобуд бўлишдан сақлаб қолинади. Пахтани машина билан терганда ҳар бир машина ёки икки-уч машина учун алоҳида загонлар (тахталар) ажратиб берилади. Бункер тўлгандан кейин уни тўкиш учун кетадиган вақтни иложи борича қисқартириш ва машина унумдорлигини ошириш мақсадида тўкиш жойларини аниқлаш ва у ерларга пахта ташувчи оғдирма «2 ПТС-4» тележкаларни вақтида келтириб қўйиш

талаб қилинади. Бунинг учун машина бункеридан тўкиш масофаси ва вақтни аниқлаш керак бўлади. Бу қуйидаги формула бўйича аниқланади: М Б х Х хВ т с и а  10 4 ; Бунда: М m - бункернинг тўлиш масофаси, м Б с - бункернинг сиғими; Х u – 1 га ердан териб олинадиган ҳосил, ц; В а - агрегатнинг қамраб олиш кенглиги. Терилган пахтани ташиш учун талаб қилинадиган транспорт тележкалари қуйидагича аиқланади: Т Х W Т Г п п соат п  р Бунда: Т n - талаб қилинадиган принциплар сони; Х n - 1 га ердан териб олинадиган ҳосил, ц; W соат -агрегатнинг бир соатлик иш унуми, га/соат; Т р - бир қатнов(рейс)га кетган вақт, соат; Г n - принципнинг юк кўтариш қобилияти, ц. Экин майдонлари таркиби ва алмашлаб экишни ташкил этиш Экин майдонларининг таркиби дейилганда жами экиш майдонида айрим турдаги экинлар майдонининг тутган салмоғи тушунилади. Алмашлаб экиш асосан далачилик, ем-хашак (ферма олди) ва махсус алмашлаб экишдан иборат учта турга бўлинади. Далачилик алмашлаб экиши алмашлаб экишнинг энг кўп тарқалган тури бўлиб, дон экинлари, картошка, лавлаги, техник ва бошқа дала экинлари етиштиришда қўлланилади. Бу турдан мамлакатимиз экинзорларининг ярмидан кўпроғида фойдаланилади.

Асосий экинга қараб дала алмашлаб экиш дон, лавлаги, пахта-беда ва ҳоказо алмашлаб экиш турларига бўлинади. Ем-хашак чорвачиликнинг зарур озиққа талабини қондиришга йўналтирилган бўлиб, ҳар хил озиқ экинларини етиштириш учун мўлжалланади. Ем-хашак алмашлаб экишда озиқбоп экинлар жами экинзорнинг ярмидан кўпроғини ташкил қилади. Ферма олди ем-хашак алмашлаб экишида кўк ўтлар, ширали озиқлар етиштирилиши асосий ўринни эгаллайди ва чорвачиликда йил давомида «яшил конвейер»ни ташкил қилишнинг асоси ҳисобланади. Махсус алмашлаб экиш махсус шароит ва агротехникани талаб қиладиган экинларда қўлланилади. Масалан, шўрланган ерларни мелиорациялашда қўлланиладиган алмашлаб экиш, шоличилик алмашлаб экиши ва ҳоказо. Ўрта Осиёнинг суғориладиган ерларида ғўза асосий экин ҳисобланади. Шунинг учун суғориладиган умумий майдоннинг камида 50-60 фоизини ғўза, қолган 40-50 фоизини ғалла, ем-хашак, озиқ-овқат экинлари ташкил этиш керак. Ем- хашак экинлари орасида беда етакчи ўринни эгаллайди. Алмашлаб экишнинг 2:5:3, ва 2:6:4 схемаларида беда ёлғиз ўзи, кўк озиқ учун маккажўхори, оқжўхори, райграс ёки судан ўт билан алмаштириб экилади, икки йилдан кейин сурункасига 5 йил пахта экилади. Шундан кейин далага баҳорги бошоқли дон, сўнгра маккажўхори силос ёки кўк озиқ олиш учун экилиб, ҳосил йиғиштириб олинганидан кейин оралиқ сифатида кўк озиқ учун жавдар ёки рапс экилиши мумкин, кейин 3-4 йил яна пахта етиштирилади. Аниқ шароитларни ҳисобга олган ҳолда алмашлаб экишнинг 1:3:5, 1:3:6 схемалари қўлланилиши мумкин. 2-жадвал Экинларни алмашлаб экиш чизмаси Чизма Пахта- беда - маккажўхори 1:2:7, 150 га Дала рақами 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Дала 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

майдони, га 8 6 3 4 5 2 7 5 5 5 2000 йил М /б 1 Б 2 Б 3 П 1 П 2 П 3 П 4 П 5 П 6 П 7 2001 йил Б 2 Б 3 П 1 П 2 П 3 П 4 П 5 П 6 П 7 М /б 1 2002 йил Б 3 П 1 П 2 П 3 П 4 П 5 П 6 П 7 М /б 1 Б 2 2003 йил П 1 П 2 П 3 П 4 П 5 П 6 П 7 М /б 1 Б 2 Б 3 2004 йил П 2 П 3 П 4 П 5 П 6 П 7 М /б 1 Б 2 Б 3 П 1 2005 йил П 3 П 4 П 5 П 6 П 7 М /б 1 Б 2 Б 3 П 1 П 2 2006 йил П 4 П 5 П 6 П 7 М /б 1 Б 2 Б 3 П 1 П 2 П 3 2007 йил П 5 П 6 П 7 М /б 1 Б 2 Б 3 П 1 П 2 П 3 П 4 2008 йил П 6 П 7 М /б 1 Б 2 Б 3 П 1 П 2 П 3 П 4 П 5 2009 йил П 7 М /б 1 Б 2 Б 3 П 1 П 2 П 3 П 4 П 5 П 6 Экинлар далаларда схемада белгиланган тартибда тўла жойлашиб бўлгандагина алмашлаб экиш ўзлаштирилган ҳисобланади. Экинларнинг алмашлаб экиш даларида белгиланган тартибда бир марта алмашиб чиқиш даври ротация даври дейилади. 10, 12 далали алмашлаб экиш схемасида бир ротация даври 10-12 йилга тенг бўлади. Корхонанинг ўсимликчилик маҳсулотлари айрим турлари бўйича талаби аниқлангандан кейин шу талаб режалаштирилган ҳосилдорликка бўлиш орқали экин майдонларининг ҳажмини аниқлаш мумкин.

Бу қуйидаги формулада кўрсатилган:рХ Т Эм , бунда: Т - жами талаб, Х р - режалаштирилган ҳосилдорлик. Корхонанинг ўзида режалаштириладиган йилда етиштириладиган ҳосилдан келаси йил учун уруғлик фонди ташкил қилиш керак бўладиган тақдирда шу уруғлик фондини ҳам таъмин қиладиган ҳажмда экин майдонини аниқлаш учун шу маҳсулотнинг умумий талабини (уруғдан ташқари) режалаштирилган ҳосилдорликни бир гектар ерга экиладиган уруғ меъёрининг камайтирилган ҳажмига бўлиш орқали аниқланади. Бу қуйидаги формулада кўрсатилган: у р м Н Х Т Э   , бунда: Н у - уруғлик меъёри; Қишлоқ хўжалик экинлари ҳосилдорлигини режалаштириш Деҳқончилик тармоқларини ташкил қилиш, корхонанинг перспектив ва йиллик режаларини хамда ишлаб чиқариш бўлими ва звеноларининг хўжалик ҳисоби топшириқларини ишлаб чиқишда ҳал қилувчи омил – қишлоқ хўжалик экинлари ҳосилдорлигини режалаштиришдир. Экинлар ҳосилдорлигини режалаштириш энг мураккаб ва шу бирга энг асосий кўрсаткич ҳисобланади. Ўсимликчилик бўйича ишлаб чиқариш дастурининг асосий кўрсаткичи бўлган ҳосилдорликни режалаштиришда унинг олдинги 3-5 йиллик ҳақиқий даражасини ўрганиш, илғор жамоалар ва тажриба хўжаликларида эришилган ҳосилдорлик билан таққослаш талаб қилинади. Шу билан бир қаторда ҳақиқий ҳосилдорлик билан режалаштирилган ҳосилдорлик ўртасидаги тафовутлар сабабларини аниқлашга эътибор бериш керак. Бунинг учун экинларни экиш, ўғит меъёри, экинларга солиш вақти ва усуллари, экинларнинг алмашлаб экиш далаларида жойлашиши, сув билан таъминланиши ва ернинг мелиоратив ҳолати, экиладиган уруғ нави, ишларни

бажариш агротехника муддатлари ва ишлаб чиқаришнинг бошқа ташкилий ва технологик омиллари чуқур ва ҳар томонлама ўрганилиши керак. Ҳосилдорликни оширишнинг самарали воситаларидан бири минерал ва органик ўғитлардан тўғри фойдаланишдир. Шунинг учун бир гектар ерга ўғит солишнинг режадаги меъёри кейинги 3-5 йилдаги даражаси билан таққосланади. Хўжаликда кейинги уч йилда экинларга берилган ўғит меъёри 1-иловада келтирилди. Корхонанинг ер, иқлим, агротехника ва иқтисодий шароитларини тўла ҳисобга олган ҳолдагина ҳосилдорликни тўғри режалаштириш ва илмий жиҳатдан асослаш мумкин. Ҳосилдорликнинг эришилган даражасини ўрганиш ва таҳлил қилишда корхона жойлашган зонадаги давлат уруғ синаш участкалари, тажриба станциялари ва илғор хўжаликлар ҳамда бригадаларнинг ҳосилдорликни ошириш тажрибалари умумлаштирилиши керак. Таҳлил қилиш орқали ўртача ҳосилдорлик ҳамда ўртача йиллик ўсиш суръатлари аниқланади. Қабул қилинганёки эришилган ўртача йиллик ўсиш суръатига кўра, маълум истиқбол йилга ҳосилдорлик даражаси режалаштирилади. Ўртача ҳосилдорлик даражаси қуйидаги формулага биноан аниқланиши мумкин: Х XM M n i n i    ; Бунда: Х - экин ҳосилдорлиги; М - экин майдони; n - йиллар сони; i - экин тури. Ҳосилдорликни унга таъсир этувчи энг асосий омиллар таъсирини ҳисоблаб чиқиш орқали режалаштириш мумкин. Бунда таъсири аниқланадиган омилдан бошқалари бир хил – ўзгармаган бўлиши керак. Таъсири ҳисобланадиган шундай омилларга минерал ва органик ўғитларнинг қўлланиши, янги уруғлик навлари, сув таъминоти ва ҳоказолар киради. Илмий-тадқиқот институтлари маълумотларига кўра, қўшилган ҳосилнинг ярми минерал ўғитлар ҳиссасига тўғри келади. Пахтачиликда ернинг табиий

унумдорлиги гектар бошига ўртача 12-14 ц ҳосил олишини таъминлайди. Қолган ҳосил, яъни қўшимча ҳосил ерга қўшимча меҳнат ва маблағ сарфлаш натижасида, меҳнат унумдорлиги ошиши ҳисобига етиштирилган. Ҳақиқатда сарф қилинган соф миқдордаги ўғитнинг бир бирлигига етиштирилган ҳосил билиб олингандан кейин уни режалаштирилган қўшимча ўғит сарфига кўпайтириш орқали қўшимча олинадиган ҳосил миқдори аниқланади: га ц К У Х У х км р / 6. 31 6.1 0. 30 18 2,0 0. 30          У р - режалаштирилган ҳосилдорлик, ц-га; Х - эришилган ўртача ҳосилдорлик, ц-га; У км - қўшимча ўғит сарфлаш меъёри, ц; К х - ўғит сарфлаш натижасида меҳнат унумдорлиги ошуви ҳисобига олинадиган ҳосил коэффициенти. Маҳсулот ишлаб чиқаришни ташкил этишнинг технологик картаси Технологик карта айрим экин турлари бўйича маҳсулот етиштириш билан боғлиқ ишларни ташкил қилишнинг асосий ҳужжати ҳисобланади. У ҳар бир корхона, бригаданинг аниқ шароитлари ва хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда экин турлари бўйича тузилади. Технологик карта бўйича корхонанинг машина ва ускуналар, ишчи кучлари ва меҳнат харажатлари, ёқилғи ва мойлаш материалларига бўлган талаби, механизация ишларининг ҳажми, трактор ва қишлоқ хўжалиги машина ва ускуналари таъмири ҳамда техника қуроллари аниқланади. Технологик картани тузишда қишлоқ хўжалиги экинларига ишлов бериш ва ҳосилни йиғиб олиш илғор агротехника ва машиналар тизимига асосланиши талаб қилинади. Технологик картани тузишда шу зона (яъни корхона жойлашган зона) учун ишлаб чиқариш ва тавсия қилинадиган деҳқончилик юритиш тизими асос қилиб олиниши керак. Чунки, деҳқончилик тизими ернинг унумдорлиги ва экинлар

$ҳосилдорлигини ошириш учун талаб қилинадиган агротехника ва ташкилий хўжалик тадбирларини ўз ичига олади. Ишларни бажариш меъёри технологик карта тузишдан олдин ҳар бир иш тури бўйича меъёрларини ташкил қилувчи омилларни ҳисобга олган ҳолда техник йўл билан белгиланиши керак. Агротехника муддатда бажариладиган иш ҳажми ҳар бир иш тури бўйича бир соат учун белгиланган иш меъёрини, смена давридаги вақтга (қишлоқ хўжалигида бир смена иш даври 7 соатга белгиланган), смена коэффициенти ва агротехника даврдаги иш кунига кўпайтириш йўли билан аниқланади. Айрим иш турларини бажариш учун талаб қилинадиган трактор ва қишлоқ хўжалиги машиналари шу иш турлари бўйича жисмоний иш ҳажмини агротехника муддатида бажариладиган иш ҳажмига бўлиш орқали аниқланади.аик с агр сони И К С ЖИХ Т     7 бунда: Т сони - иш ҳажмини бажариш учун талаб этиладиган трактор сони; ЖИХ - бажариладиган жисмоний иш ҳажми, га; С агр - агрегатнинг соатли унуми 7 - бир смена вақти, соат; К с - смена коэффициенти И аик - агротехника муддатидаги иш кунлари. Смена меъёрлари сони жисмоний иш ҳажмини бир сменада (бир соатдаги иш меъёрини 7 соатга кўпайтириш) бажариладиган иш меъёрига бўлиш орқали аниқланади. Адабиётлар 1. Узбекистон Республикасининг «Фермер хужалиги ту\рисида»ги конуни. Узбекистон,1998. 2. Каримов И.А. кишлок хужалиги тараккиёти - тукин хаёт манбаи:$ $Биринчи чакирик Узекистон Республикаси Олий Мажлиси Х-сессиясида сузлаган нутк,1997йил 25-декабрь - Т.: «Узбекистон», 1998. 3. Салимов Б.Т., Хамдамов к.С., Юсупов М.С., Уроков Н.И. ва бошкалар. Дехкон ва фермер хужаликлари иктисоди. Укув кулланма. – Т.:Узбекистон ёзувчилар уюшмаси Адабиёт жам\армаси, 2004. 4.Уральскиевуставки. www.uv2000.ru 5. Петранева Г.А. Экономика и управление в сельском хозяйстве, Академия, 2003. http://textbook.ru/catalogue/book/33320.html6. Попов Н.А. «Основу руночной агроэкономики и сельского предпринимательства», М.: Тандем, 2002, http://rbip.bookchamber.ru/description7897.htm$

Дехқончилик тармоқларида ишлаб чиқаришни ташкил этиш ва режалаштириш

20.09.2019

0

152 KB

Похожие