Моддий-техника таъминоти ва ишлаб чиқаришга хизмат кўрсатиш тизимини ташкил этиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

87 KB

Скачать

Моддий-техника таъминоти ва ишлаб чиқаришга хизмат кўрсатиш тизимини ташкил этиш Режа: 1. Қишлоқ хўжалиги корхоналарини моддий-техника ресурслари билан таъминлаш тизимининг хусусиятлари. 2. Қишлоқ хўжалиги корхоналарини тракторлар ва бошқа техника воситалари билан таъминлаш йўллари. 3. Қишлоқ хўжалиги корхоналарини айланма воситалар билан таъминлаш. 4. Қишлоқ хўжалиги корхоналарига хизмат кўрсатувчи ишлаб чиқариш инфратузилмаларининг ривожлантириш.

Қишлоқ хўжалиги корхоналарини моддий-техника ресурслари билан таъминлаш тизимининг хусусиятлари Моддий-техника ресурслари – бу такрор ишлаб чиқариш жараёнида фойдаланиладиган барча меҳнат предмети ва меҳнат воситалари йиғиндисидан иборат. Қишлоқ хўжалигининг моддий-техника ресурслари таркибига хом-ашё, ёнилғи-мойлаш материаллари, эҳтиёт қисмлар, уруғлик ва кўчат, минерал ва органик ўғитлар, ем-хашак ва ёш чорва моллари, техника воситалари ва бошқалар киради. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида моддий-техника воситаларидан фойдаланишнинг ўзига хос хусусиятлари мавжуд: - қишлоқ хўжалигида моддий-техника воситаларидан фойдаланиш мавсумий характерга эгалиги улардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш билан боғлиқ муаммоларни келтириб чиқаради (айниқса ўрим- йиғим комбайнлари, сеялкалар ва шу каби бошқа техника-машиналар); - моддий-буюмлашган кўринишдаги моддий-техника ресурслари табиий шароитлар таъсирига учрайди ва уларни сақлаш бўйича сарф-харажатлар қилинишини талаб этади; - қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган моддий-техника ресурслари таркибига жонли организмлар, ўсимликлар ва чорва моллари ҳам киради; - ишлаб чиқаришда фойдаланиладиган айрим моддий ресурслар шу хўжаликнинг ўзида яратилади (чорвачиликда фойдаланиладиган ем-хашак, ўсимликчиликда уруғлик, органик ўғитлар ва бошқа.). Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришни самарадорлигини ошириш кўп жиҳатдан замонавий техника ва технологиялар билан қуролланишга боғлиқ бўлиб бормоқда ва бу ҳолат фермер хўжаликларини моддий-техника воситалари билан таъминлаш йуналишларини такомиллаштириш билан узвий боғлиқлиқдир. Фермер хўжаликларининг моддий-техника ресурслари таркибида қишлоқ хўжалиги техникалари ва машиналари муҳим рол ўйнайди. Фермер

хўжаликларининг бир мapoмда фаолият кўрсатиши учун ер ҳайдаш, экинларга ишлов бериш, етиштирилган ҳосилни ўриб-йиғиб олиш ва ташиш учун улар ихтиёрида ҳеч бўлмаганда биттадан универсал трактор (барча тиркама ва мосламалари билан) бўлиши мақсадга мувофиқ. Фермер хўжаликларида мавжуд тракторлар ва бошқа қишлок хўжалик машиналари хўжаликларнинг табиий ишлаб чиқариш шароитлари ва ихтисослашув даражасига мос келиши керак. Қишлоқ хўжалиги корхоналарин и тракторлар ва бошқа техника воситалари билан таъминлаш йўллари Ҳозирги кунда фермер хўжаликлари қуйидаги йўллар билан техника воситаларини сотиб олишга бўлган эқтиёжларини қондиришлари мумкин: 1. Бевосита ишлаб чиқарувчи заводлардан ёки воситачи таъминот корхоналари орқали янги техникаларни сотиб олиш. 2. Қишлоқ хўжалиги техникаларини лизинг асосида олиш. 3. Корхона ва ташкилотларнинг эскирган техника воситаларини баланс қийматида ёки ким ошди саводосида сотиб олиш. Кўпчилик фермер хўжаликлари ўз техника воситаларига эга бўлишни ҳоҳлайдилар. Бунинг афзаллик томонлари шундаки, фермерлар экинларни белгиланган агротехника муддатларида ва ўзи ҳоҳлагандек сифатли ишлов бериш имкониятига эга бўлади. Агар республикамизда фаолият кўрсатаётган аксарият фермер хўжаликларининг ер майдонлари ҳажми кичиклигини эътиборга оладиган бўлсак уларни техника воситалари билан таъминлашда ўзига хос бўлган давлат сиёсатини ишлаб чиқиш лозимлигини кўрамиз. Фермер хўжаликларининг бундан буён барқарор суръатлар билан ривожланиб боришига шарт-шароитлар яратиш учун республика миқёсида уларни техник воситалари билан таъминлаш борасида йирик тадбирларни

амалга ошириш лозим бўлади. Бунда энг аввало республиканинг ички имкониятларига кенг таянилган ҳолда, кичик ва ўрта қувватли тракторлар ва машиналарни серияли ишлаб чиқариш долзарб масалага айланмоқа. Қишлоқ хўжалигини техника воситалари билан таъминлаш тизимини амал ошириш жараёнида қуйидагиларга эътиборни қapaтиш мақсадга мувофиқ: 1. Ишлаб чиқарилиши мўлжалланаётган, синов техника воситалари тизимида кичик ҳажмли фермер хўжаликлари учун мўлжалланган тракторлар ва машиналар турларининг бўлиши. 2. Фермерлар учун мўлжалланган кичик ва ўрта қувватли тракторларни кўп жараёнларни бажаришга (универсал тракторлар) мослаштириш. 3. Техника воситаларининг нархларини арзонлаштириш имкониятларини қидириб топиш ва бунда биринчи навбатда давлатнинг кўмагига таяниш. 4. «Ўзқишлоқхўжаликмашхолдинг» бирлашмаси томонидан қишлоқ хўжалигига етказиб берилаётган техника воситаларига қўшилган қиймат солиғини қўлламаслик. Ҳозирги кунда фермерларнинг техникага бўлган талабини қондиришда истиқболли вариантлардан бири - бу фермерларнинг техникадан ўзаро ҳамкорликда фойдаланиш бўйича уюшиб фаолият кўрсатишидир. Агар фермернинг хўжалигидаги ишлаб чиқариш ҳажми техника воситаларига якка ҳолда эгалик қилиш учун имкон бермаса, бир неча фермерлар ўзаро уюшиб қиммат турадиган унумли техникани сотиб олиши ва биргаликда ишлатиши мумкин. Бунинг афзаллик томонлари кўп бўлиб уни қуйидагиларда кўриш мумкин: - ҳар бир фермер хўжалиги ишлаб чиқариш жараёнида қўлланилиши зарур бўлган бир неча хил техника воситаларини сотиб олиш заруриятидан қутулади, бу билан улар техника харид қилишда тежамга эришадилар ва уларни эксплуатация қилиш билан боғлиқ харажатларни ўзаро тақсимлайдилар;

- қишлоқ хўжалигида баъзи бир техника воситаларидан жуда қисқа муддатларда фойдаланилиши туфайли алоҳида бир фермер учун комбайнга ўхшаган саноқли кунларда ишлатиладиган бу хил техникаларни сотиб олиш ва сақлаш самарали эмас; - фермер хўжаликларини қишлоқ хўжалиги техникаларининг зарур турлари билан жиҳозлаш ишлари тезлашади. - техникадан биргаликда фойдаланиш машиналарни иш билан бир маромда банд этиш орқали улардан оқилона фойдаланишга, кичик ва ўрта хўжаликда ҳам ишлаб чиқаришни тўлиқ механизациялаштиришга олиб келади. Фермер ва деҳқон хўжаликларини айланма моддий ресурслар билан таъминлаш Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2004 йил 5 февралдаги 57-сонли “Маҳсулотлар, хом ашё ва материалларнинг юқори ликвидли турларини сотишнинг бозор механизмларини жорий этишни давом эттириш тўғрисида”ги қарори билан тасдиқланган “Моддий-техника ресурслари стратегик турларини сотишнинг махсус тартиби тўғрисида Низом”га мувофиқ техника ресурсларининг стратегик турларини сотишнинг махсус тартиби қуйидагича белгиланган. Маҳсулотлар биржа ва кимошди савдоларида талаб ва таклифнинг бозор нархлари бўйича сотилади. Биржалар ҳар ҳафтада очиқ матбуотда ва Интернет тармоқларидаги ўз саҳифаларида сотилган маҳсулотнинг ўртача биржа нархи котировкаларини (кимошди савдоси нархларини) эълон қилишлари шарт. Моддий балансларга мувофиқ биржа (ким ошди) савдоларида сотишга мўлжалланган маҳсулотлар тўғридан-тўғри шартномалар бўйича фақат биржа (ким ошди) савдоларига қўйилган вақтдан бошлаб бир ой мобайнида

сотилмаган ҳажмларда олдинги хафтадаги биржа савдоларида вужудга келган биржа савдолари ўртача нархлари бўйича сотилиши мумкин. Биржа савдоларида (ким ошди савдоларида) ва тўғридан-тўғри шартномалар бўйича сотиб олинган маҳсулотлар (электр энергияси ва табиий газ бундан мустасно) юзасидан шартномалар ҳақини олдиндан тўлиқ тўлаш ёки етказиб бериладиган товарларнинг ҳар бир туркуми учун чақириб олинмайдиган аккредитив қўйиш шартлари билан тузилади. Ёпиқ биржа савдоларида бошланғич нарх нефть базаларининг эълон қилинадиган чекланган устамалари қўшилган ҳолда нефтни қайта ишлаш заводларининг эълон қилинган чекланган нархлари даражасида белгиланади. Савдо натижалари бўйича шартномалар нефть базалари ва автомобиль ёнилғиси қуйиш шохобчалари ўртасида ҳақи 100% олдиндан тўланиши шартлари билан тузилади. Автомобиль бензини ва дизель ёнилғиси ресурслари товар-хом ашё биржаларининг очиқ биржа савдоларига "Ўзнефтмаҳсулот" акциядорлик компаниясининг нефть базалари томонидан уларнинг ўзларининг брокерлик ўринлари орқали қўйилади. Очиқ биржа савдоларида автомобиль бензини ва дизель ёнилғисини харид қилиш республика истеъмолчиларининг барча тоифалари томонидан тегишли брокерлар орқали амалга оширилади. Очиқ биржа савдоларидаги бошланғич нарх нефть базаларининг чекланган устамалари ҳисобга олинган ҳолда нефтни қайта ишлаш заводларининг эълон қилинадиган чекланган нархлари даражасида белгиланади. Очиқ биржа савдолари натижалари бўйича шартномалар нефть базалари ва бевосита истеъмолчилар ўртасида ҳақи 100% олдиндан тўланиши шартлари билан тузилади ҳамда етказиб бериш ва истеъмолчиларга хизмат кўрсатиш шартларини ўз ичига олади. Давлат эҳтиёжлари учун шартнома мажбуриятларини бажариш учун қишлоқ хўжалиги корхоналарига минерал ўғитлар сотиш қуйидаги тартибда амалга оширилади:

а) «Қишлоқхўжаликкимё» ҳудудий акциядорлик жамиятлари ўзларининг туманлараро ва туман филиаллари орқали ҳудуд бўйича реал талабни ўрганадилар, буюртманомалар тўплайдилар ва минерал ўғитларнинг аниқ турларини етказиб бериш учун пировард истеъмолчилар қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчилари билан шартномалар тузадилар; б) «Қишлоқхўжаликкимё» ҳудудий акциядорлик жамиятлари қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқарувчиларининг буюртманомаларини умумлаштириш асосида ҳар йили, 1 октябрдан кечикмай республика вилоятлари бўйича минерал ўғитларга бўлган эҳтиёж прогнозини тузадилар ва уни мамлакатимизнинг ишлаб чиқарувчи корхоналарида минерал ўғитлар ишлаб чиқариш бўйича келгуси йилга дастурни ўз вақтида тайёрлаш учун «Ўзкимёсаноат» давлат-акциядорлик компаниясига тақдим этадилар; в) ишлаб чиқарувчи корхоналардан минерал ўғитларни харид қилиш «Қишлоқхўжаликкимё» ҳудудий акциядорлик жамиятлари томонидан ҳар йили ўтказиладиган ярмарка савдоларида ишлаб чиқарувчи корхоналарнинг эълон қилинган нархлари бўйича амалга оширилади; г) минерал ўғитлар етказиб бериш тўғрисидаги шартномага маҳсулот учун етказиб берилгандан кейин 60 кун мобайнида узил-кесил ҳисоб-китоб қилган ҳолда маҳсулотнинг етказиб бериладиган ҳар бир туркуми учун олдиндан 30% ҳақ тўлаш шартларида етказиб беришнинг ойма-ой жадвали илова қилинади; д) «Қишлоқхўжаликкимё» ҳудудий акциядорлик жамиятлари минерал ўғитларни пировард истеъмолчиларга қишлоқ хўжалиги товар ишлаб чиқарувчиларига етказиб беришни шартномаларнинг ажралмас қисми ҳисобланган етказиб беришнинг ойлик жадваллари асосида амалга оширадилар. Етказиб бериш маҳсулот учун етказиб берилгандан кейин 60 кун мобайнида узил-кесил ҳисоб-китоб қилган ҳолда етказиб бериладиган маҳсулотнинг ҳар бир туркуми учун олдиндан 30 фоиз ҳақини тўлаш шартларида амалга оширилади.

Истеъмолчиларга электр энергияси етказиб бериш истеъмолчилар ва энергия сотувчи ташкилотлар ўртасида календарь йил учун тузилган тўғридан-тўғри шартномалар бўйича, истеъмолчиларнинг буюртманомаларига мувофиқ чораклар бўйича тақсимлаган ҳолда амалга оширилади. Электр энергиясини истеъмолчиларнинг барча тоифаларига (аҳолидан ташқари) навбатдаги ой учун етказиб бериш тегишли ой учун шартномада назарда тутилган ресурслар ҳажмининг камида 30 фоизи учун ҳақ аванс тариқасида тўлангандан кейин амалга оширилади. Истеъмолчиларнинг барча тоифаларига табиий газ етказиб бериш газ билан таъминловчи ташкилотлар билан тузилган тўғридан-тўғри шартномалар бўйича истеъмол қилиш лимитларини белгиламасдан истеъмолчиларнинг буюртманомалари асосида, бюджетдан молиялаштириладиган истеъмолчилар учун эса ажратиладиган бюджет маблағларига мувофиқ амалга оширилади. Қишлоқ хўжалиги корхоналарига хизмат кўрсатувчи ишлаб чиқариш инфратузилмаларининг ривожлантириш Кўпчилик фермер ва деҳқон хўжаликларининг агротехника ишларини ўз муддатида амалга ошириш учун ўз хусусий техника воситалари йўқ. Бу ҳолат фермерларга техник хизмат кўрсатадиган корхоналар ишини янада жонлантириш бугунги куннинг энг долзарб муаммоларидан бири эканлигини кўрсатади. Фермер хўжаликларига техник хизмат кўрсатиш ва механизациялашгнан ишларни бажаришда машина-трактор парклари (МТП) катта роль ўйнайди. Машина-трактор парклари Давлат акциядорлик жамиятлари (МТП ДАЖлар) ерларни экишга тайёрлаш, қишлоқ хўжалик экинларига ишлов бериш ва ҳосилни йиғиб-териб олишга доир механизациялашган ишларни хўжаликлар билан шартномалар бўйича бажаришга ихтисослаштирилган ҳолда Вазирлар Маҳкамасининг 1995 йил 24 мартдаги 95-сонли “Қишлоқ хўжалигида ишлаб

чиқариш-техника хизмати кўрсатиш соҳасида шартномавий муносабатиларни ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорига асосан ташкил этилган. МТП ДАЖларга қишлоқ хўжалиги ишларини бажариш билан бирга, хўжаликларинг техника воситаларига хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш, уларга техникларни ижарага бериш ва янги техникалар келтириб сотиш ишларини ҳам бажариш ҳуқуқи берилган. Муқобил МТПлар турли мулкчилик шаклларига асосланган техник хизматлар кўрсатиш корхонаси сифатида қуйидаги йўллар билан ташкил этилиши мумкин: 1. Қишлоқ хўжалиги техникалари ишлаб чиқарувчи корхоналарнинг техник марказлари негизида. 2. Дилерлик шахобчалари қошида. 3. Тугатилаётган ширкат хўжаликлари машина-трактор парклари ёки таъмирлаш устахоналари негизида. 4. Хусусий шахслар томонидан. 5. Фермерларнинг техникадан биргаликда фойдаланишига асосланган кооперативлар шаклида. Кейинги йилларда зарар келтириб ишлаётган истиқболсиз ширкат хўжаликларини фермер хўжаликларига айлантириш борасида амалга оширилган йирик давлат дастурлари натижасида тугатилаётган ширкатларнинг машина-трактор парклари ёки таъмирлаш устахоналари негизида муқобил МТП тузиш ишлари кенг кўламда амалга оширилди. Тугатилаётган ширкат хўжаликларининг машина-трактор парклари ёки таъмирлаш устахоналари негизида муқобил МТП тузишнинг бир қатор қулайликлари мавжуд. Жумладан: - ширкат хўжалигида мавжуд тракторлар, қишлоқ хўжалиги машиналари ва бино-иншоотларнинг муқобил МТП балансига берилиши уларнинг моддий-техник базасини қисман бўлсада мустаҳкамлашга имкон яратади;

- муқобил МТПларнинг ташкил этилиши механизация ва техник хизматлар тизимида мулкчилик муносабатларининг тубдан ислоҳ қилинишига ва рақобат муҳитининг шаклланишига имкон яратади; - эндигина шаклланиб келаётган фермерлар учун нисбатан арзон техник хизматлардан фойдаланишга йўл очади; - хизматлар учун баҳо бозор механизмлари асосида, талаб ва таклифдан келиб чиқиб белгиланади; - рақобат муҳитининг шаклланиши техник хизматлар сифатини оширишга мажбур қилади. Ишлаб чиқариш инфратузилмасида техника воситаларини таъмирлаш ва эҳтиёт қисмлар билан таъминлаш хизмати муҳим ўрин тутади. Чунки йил давомида техника воситаларини иш ҳолатида сақлаб туриш, уларни эҳтиёт қисмлар билан ўз вақтида таъминлаш ва керакли таъмирлаш ишларини сифатли бажариш, фермер хўжаликларининг нормал фаолият юритишга ёрдам беради. Ҳозиргача бизда фермерларнинг техника воситаларини таъмирловчи ва уларга эҳтиёт қисмлар етказиб берувчи сервис хизмати яхши шаклланмаган. Фермер хўжаликлари ривожланиб бориши билан уларнинг техника воситалари билан таъминламаганлик даражаси ҳам ўсиб боради. Бу эса келгусида фермерларга техника хизмати кўрсатувчи кўплаб сервис пунктлари тармоғини яратишни талаб этади. Ишлаб чиқариш инфратузилмасининг муҳим звеноси (бўғини) агрокимё хизматидир. Агрокимё хизмати қишлоқ хўжалиги корхоналарини ўғитлар ва ўсимликларни ҳимоя қилиш воситалари билан таъминлаш, кимё воситаларидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш юзасидан тадбирларни амалга ошириш ва тавсияномалар бериш каби вазифаларни амалга оширади. Шунинг билан бирга хўжаликларнинг буюртмалари бўйича минерал ўғитлар ва бошқа ҳимоя воситаларини хўжаликларга ташиб бериш ва қўллаш тадбирларини ҳам бажариши мумкин. Ҳозирги кунда агрокимё хизматини амалга ошириш билан туманлардаги “Агрокимёсервис”

ташкилоти шуғулланади. ”Агрокимёсервис” тумандаги хўжаликларни кимёвий воситалари билан таъминловчи ягона ташкилот - ўз хизмат соҳасидаги монопол мавқега эга. Бу эса фермер хўжаликларининг агрокимё хизматидан фойдаланишдаги танлов эркинлигини йўққа чиқаради. Кейинги пайтларда ”Агрокимёсервис”нинг жойларда фермерларга минерал ўғитлар сотиш шахобчалари кенг тарқалмоқда.

$Адабиётлар 1. Узбекистон Республикасининг «Фермер хужалиги ту\рисида»ги конуни. Узбекистон,1998. 2. Каримов И.А. кишлок хужалиги тараккиёти - тукин хаёт манбаи: Биринчи чакирик Узекистон Республикаси Олий Мажлиси Х-сессиясида сузлаган нутк,1997йил 25-декабрь - Т.: «Узбекистон», 1998. 3. Салимов Б.Т., Хамдамов к.С., Юсупов М.С., Уроков Н.И. ва бошкалар. Дехкон ва фермер хужаликлари иктисоди. Укув кулланма. – Т.:Узбекистон ёзувчилар уюшмаси Адабиёт жам\армаси, 2004. 4.Уральскиевуставки. www.uv2000.ru 5. Петранева Г.А. Экономика и управление в сельском хозяйстве, Академия, 2003. http://textbook.ru/catalogue/book/33320.html6. Попов Н.А. «Основу руночной агроэкономики и сельского предпринимательства», М.: Тандем, 2002, http://rbip.bookchamber.ru/description7897.htm$

Моддий-техника таъминоти ва ишлаб чиқаришга хизмат кўрсатиш тизимини ташкил этиш

20.09.2019

0

87 KB

Похожие