Чўчқачилик ва унинг ахамияти - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Чўчқачилик ва унинг ахамияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

69.5 KB

Ч ўчқачилик ва унинг ахамияти Режа: 1. Чўчқачилик ва унинг ахамияти. 2. Чўчқаларнинг биологик хусусиятлари. 3. Чўчқа зотлари. 4. Чўчқачиликда наслчилик ишлари. 5. Чўчқаларни боқиш ва асраш.

Таянч сўз ва иборалар: Чиқиндилар, биологик хусусият, асосий йўналишлар, гўшт-ёғ йўналиши, чўчқа зотлари, наслчилик ишлари, бонитировка, урчитиш, минерал озиқлар, наслдорлик, бўрдоқига боқиш. Чўчқачилик ва унинг ахамияти Чўчқачилик мухим халқ хўжалик ахамиятига эга. Чўчқалар бошқа қишлоқ хўжалик хайвонларига кўра тез етиладиган бўлади. Масалан, урғочилари 8-10 ойлигида қочади ва 114 кун (баoзан 110-130 кун) да 10-154 та бола туғади. Улардан йилига икки марта бола олиш мумкин ва бунда хар бир урғочи чўчқа 30 тагача ва ундан кўпроқ бола беради. Чўчқа болаларини 8-10 ой боқиб, хар биридан 65-125 кг ва ундан кўпроқ гўшт етиштириш мумкин. Чўчқа гўшти бир қанча афзалликларга эга. Масалан, унинг калорияси юқори бўлиб, узоқ вақт сафланганда хам сифатли ва мазасини йўқотмаслиги аниқланган. Чўчқалар хар хил озиқ-овқат чиқиндилари ва қолдиқларини бемалол истеoмол қилаверадиган хайвон. Бинобарин, тез семиради ва семириш бирлиги учун, (яoни 1 кг семиришига) кам (3,5-4,5 озиқ бирлиги) озиқ сарфлайди. Бу борада чўчқалар барча чорва моллари ва паррандалар ичида (бройлер жўжаларни хисобга олмаганда) биринчи ўринда туради. Шундай қилиб, халқимизни сифатли гўшт ва ёғ билан таoминлашда чўчқачилик чорвачиликнинг етакчи тармоғи хисоблангани холда, жуда мухим халқ хўжалик ахамиятига эга. Чўчқаларнинг биологик хусусиятлари чўчқалар ўзига хос бир қанча биологик хусусиятларга эга бўлишибилан бошқа турдаги хайвонлардан фарқ қилади. Масалан, уларнинг серпуштлиги мухим хусусиятларидан бири хисобланади. Урғочи чўқалар тухумдонида бир вақтнинг ўзида 45-50 та тухум етилади ва улар хар 20-21 кунда қайтадан куюкади.

Куюккан икки марта қочирилади. Биринчи марта куюкканидан кейин 15-20 соат вақт ўтказиб ва иккинчи марта биринчи қочирилганидан 12-14 соат ўтгач қочириш яхши натида беради. Урғочи чўчқаларнинг семизлиги нормал холда бўлишиулар серпуштлигини ошириш имконини беради. Агар улар хаддан ташқари семиз ёки ориқ бўлса, кам ва нимжон бола беради. Чўчқалар биринчи марта 9-10 ойлигида қочирилади, бунда уларнинг ўртача тирик вазни 130 кг бўлиши керак. Эркак чўчқалар 11-12 ойлигидан бошлаб қочириш ишларида фойдаланилади ва бунда уларнинг тирик вазни ўртача 150 кг бўлиши керак. Хўжаликларда эркак ва урғочи чўчқалардан асосан 4-5 йил мобайнида фойдаланилади. Чунки улардан узоқ фойдаланиш иқтисодий жихатдан фойдали бўлмайди. Чўчқалар тез етилувчанлигига кўра 5-6 ойлигида вазни 100 кг га етади ва суткасига ўртача 500-600 г дан семиради. 1 кг семириши учун 4-5 озиқ бирлиги, айрим холларда 3,5 озиқ бирлиги сарфланади. Чўчқаларнинг мухим биологик хусусиятларидан бири. уларнинг турли иқлим шароитига тез мослаша олишидир. Бундан ташқари, озиқ танламаслиги ва жадал семириш хусусияти бу тармоқни хамма жойда ривожлантириш ва катта даромад олиш имконини беради. Чўчқачиликнинг асосий йўналишлари. Чўчқачиликнинг махсулот йўналишига кўра асосан уч типи ёки хўжалик классификацияси қабул қилинган: ёғ йўналиши, гўшт (бекон) йўналиши ва гўшт-ёғ йўналиши. Ёғ йўналишидаги чўчқаларнинг гавдаси бочкасимон, кенг ва йўғон, боши кичикроқ, бўйи йўғон ва кенг, елка қисмига бирлашиб кетгани унга сезилмайдиган бўлади. Оёқлари каллат ва йўғон, сон қисми семиз, териси қалин, туклари унча дағал эмас, танасининг узунлиги кўкрак айланаси кўрсаткичидан 10-20 см ортиқ бўлади. Бу йўналишга асосан йирик оқ зот, украина оқ чўл зоти ва миргород зоти мисол бўлади. Бу зот вакилларининг асосий махсулоти ёғ хисобланади. Гўшти анча кам (45% гача) бўлади.

Гўшт йўналиши. Бу йўналиш баoзан бекон чўчқачилиги деб аталади. Бунда чўчқаларнинг асосий кўрсаткичи юқоридагининг акси хисобланади, яoни танаси узун ва ингичкалашган (танасининг узунлиги кўкрак айланасидан 10-20 см ортиқ) боши ўртача катталикда, бўйни унча йўғон ва кенг эмас, оёқлари узун ва ингичка, гўштдорлик хусусиятлари яхши ифодаланган, териси силлиқ, туклари унча дағал эмас, лекин зич жойлашган бўлади. Асосий зотлари ландрас, эстон беконбоп чўчқаси ва гўшт йўналишига мослаштирилган йирик оқ зот ва украина оқ чўл зотининг айрим линиялари хисобланади. Уларнинг асосий махсулотини гўшт ташкил қилади, ёғ жуда кам бўлади. Чўчқа зотлари Мамлакатимизда 14 та чўчқа зоти ва 20 дан ортиқ зот группаси яратилган. қуйида бу зотларнинг кенг тарқалган айрим вакиллари билан танишамиз. Йирик оқ зот. Бу зот Англия XIX асрда чиқарилган. Бунда махаллий узунқулоқ чўчқалар хитой ва роман зотлари билан чатиштирилган. Олинган дурагайлардан биринчи янги зот вужудга келган. Ранги оқ. Эркакларининг вазни 250-300 кг, уроғичилариники 220-225 кг. Яхши семиртирилган болалари 6-7 ойлигида 90-100 кг тош босади. Хар гал 11-12 тадан туғади. Бу зот республикамизнинг деярли хамма зона ва районларида кенг тарқалган. Украина оқ чўл зоти. Бу зот академик М.Ф.Иванова томонидан Украинанинг махаллий чўчқасини йирик оқ зот билан чатиштириш натижасида чиқарилган. Ранги оқ. Эркакларининг вазни 250-300 кг, урғочилариники 235 кг. Яхши семиртирилган болалари 7-8 ойлигида 95-100 кг тош босади. Хар гал 11-12 тадан туғади. Бу зот асосан жанубий областларда ва Ўрта Осиё республикаларида боқилади. Миргород зоти. Бу зот Полтава областининг Миргород районида махаллий қора, ола чўчқаларни йирик оқ, беркшир, темвор ва полpша-хитой зотлари иштирокида чатиштириш ишлари олиб бориш натижасида

чиқарилган. Ранги қора-ола. Ёғ учун боқилади. Эркакларнинг тирик вазни 230-250 кг, урғочилариники 200-230 кг. Бошқа хусусиятлари Украина оқ чўл зотиникига ўхшаш бўлади. Шимолий Сибирp зоти. Бу зот Новосибирск областида чиқарилган ва ўлка шароитига яхши мослаштирилган. Зот чиқариш процессида Сибирнинг махаллий чўчқалари йирик оқ зот билан чатиштирилган. Ёғ учун боқилади. Эркакларининг тирик вазни 260-300 кг, урғочилариники 200-235 кг. Танасини қалин, тук (45% тивит) қоплаб олган. Бу тук уларни қишда совуқдан, ёзда чивин чақишидан сақлайди. Чўчқачиликда наслчилик ишлари Наслчилик хўжаликларида эркак ва урғочи чўчқаларкелиб чиқиши ва ирсий хусусиятларига хамда конституцияси, экстерpери, махсулдорлиги ва ривожланиш дажарасига кўра селекцион группаларга ажратилади. Айрим хўжаликларда урғочиларидан иккита группа ташкил қилинади. Масалан, болаларининг барча ижобий хусусиятлари мавжуд бўлган ва насл учун қолдириш фойдали хисобланганлари бир группага (марказий насл) ва бунинг учун яроқсизлари иккинчи группага (саноат ёки ишлаб чиқариш группасига) ажратилади. Товар хўжаликларида хам наслчилик ишларига ахамият бериш лозим. Бунда икки зот наслдор эркак (қочирувчи) чўчқа ва бошқа зот урғочиларининг қочириш иқтисодий самара беради. Эркак чўчқалар уруғи (спермаси) ни ойига бир марта сифат жихатидан текшириб туриш тавсия этилади. қочириш ишлари хўжалик шароитига кўра, сунoий ёки табиий усулда олиб борилади. Чўчқаларни тартибсиз холда, яқин қириндошларни урчитиш кўп зарар келтиради. Бунда наслнинг сифати пасаяди, болалари нимжон, касалманд ва айрим холларда ўлик туғилади. Бинобарин, хар бир ферма вақти-вақти билан ўзидаги эркак чўчқаларни бошқа (қўшни) хўжалик чўчқалари билан алмашлаб туриши керак.

Бонитировка ишлари чўчқачиликда хар йили август-сентябрp ойларида ўтказилади. Бунда наслчилик хўжаликларида барча чўчқалар бир меoёрда бонитировка қилинса, товар хўжаликларида асосан наслдор йирик эркак ва урғочи чўчқалар бонитировка қилинади. Бонитировка натижалари комиссия томонидан махсус журналларга ёзиб борилади. Чўчқаларни урчитиш. Урғочи чўчқаларни ўз вақтида наслдор эркак чўчқалар билан чатиштириш улардан кўп ва соғлом бола олишда мухим мақсадга мувофиқдир. Чўчқалар 9-10 ойлигида (агар вазни 120-130 кг дан кам бўлмаса ёки катта ёшли урғочилари вазнининг 60-65% дан кам бўлмаса) жуфтлаштирила бошланади. Масалан, бахор ойларида туғилган чўчқа болаларини декабрp- январp ойларида қочириш мумкин бўлади. Урғочи чўчқаларда куюкиш белгиларини аниқлаш унча мураккаб эмас. Бунда, биринчидан, уларнинг ташқи жинсий органлари бир оз шишади, қизаради, ундан шилимшиқсимон суюқлик ажралиб туради. Иккинчидан, уларнинг иштахаси ёмонлашади ва кўп вақт безовта бўла бошлайди. Учинчидан, ўзига хос овоз чиқаради ва хур-хурлайди. Шунингдек, кўпинча ўз катагидан ташқарига чиқиб кетишга харакат қилади. Чўчқаларни боқиш ва асраш Чўчқаларнинг озиққа талаби уларнинг ёши, жинси, вазни, насли ва физиологик холатига боғлиқ бўлади. Наслдор эркак чўчқаларни боқишда озиқ таркибидаги протеин, минерал моддалар ва витаминлар миқдорига эoтибор берилади. Айниқса уларни қочириш ишларида фойдаланиш даврида бунга эoтибор кучайтирилади. қиш ойларида асосан кўпроқ ем (сули), арпа, нўхат, кунжара, қон-суяк уни, илдизмева, силос, сенаж берилади. қочиришда фойдаланилган вақтда вақтда қўшимча равишда ёғи олинган сут ва балиқ уни бериш тавсия этилади. Лекин кўп миқдорда дағал озиқ бериш ярамайди.

Ёз ойларида эркак чўчқалар очиқ жойда боқилади ва уларга қўшимча равишда ем хамда беда ва кўк ўт берилади. Уларга суткасига уч марта озиқ берилади. Шунингдек, ойига бир марта вазни тортиб кўрилади. Урғочи чўчқаларни боқишда улар рационининг тўйимлилигига алохида эoтибор бериш талаб этилади. Хар бош чўчқага ўртача 1-1,5 кг беда пичани, 2 кг силос, 2-4 кг илдизмева ва 1,5 кг атрофида ем бериш тавсия этилади. Ёз ойлари кўпроқ яйловда ва очиқ майдонларда боқилади. Бунда улар бўғозлик даражаси, ориқ-семизлиги хисобга олинган холда, қўшимча озиқлар билан таoминаланади. Масалан. бўғозлигининг биринчи ярмида хар бир озиқ бирлиги таркибида 110 кг хазм бўладиган оқсил, 6-7 г калpций, 3 г фосфор бўлса, иккинчи ярмида бу кўрсаткичлар 120, 11-12 ва 5-6 г гача кўпайтирилади. Шунингдек, хар бирига 30-40 г дан ош тузи берилади. Бундан ташқари, бўғоз чўчқалар рационида ем, беда, силос, илдизмева, гўшт ва балиқ уни, хамиртуруш ва сут чиқиндилари бўлиши лозим. Ёз ойлари дағал озиқлар серсув ва кўкат озиқлар билан алмаштирилади. Бўғоз чўчқалар туғиши билан уларга 12-14 0 ли тоза сув берилади ва 4-5 соат ўтгая 400-500 г кепак ва сули ёрмасидан тайёрланган суюқ атала берилади. Янги туққан чўчқаларга хаддан ташқари кўп озиқ бериш мумкин эмас. Чунки бу холда уларнинг иштихаси пасаяди, овқат хазм қилиши қийинлашади ва серсутлигига салбий таoсир кўрсатади. Иккинчи куни беда уни, лавлаги, силос, ёз кунлари эса кўк ўт ва маккажўхори пояси бериш мумкин. Орадан 4-8 кун ўтгач, улар умумий рационга ўтказилади. Чўчқаларни асраш аввало хўжаликнинг йўналиши, табиий шароити, механизациялаштирилиш даражаси, зооветеринария талаблари ва замонавий технология воситаларидан фойдаланишга боғлиқ. Хозиргача Ўзбекистондаги хўжаликларда чўчқаларни асраш ишлари қуйидагича ташкил этилган. 1. қочирилмаган урғочи чўчқалар 30 бошидан группа-группа қилиб, яйратиш майдонлари билан таoминланган хоналарда асралади. Суткасига 2-3 марта озиқ берилади ва муттасил сув билан таoминланиб турилади.

2. Бўғоз чўчқалар бўғозлигининг дастлабки икки ойи мобайнида 10-20 тадан қилиб бирга асралади ва учинчи ойига ўтгач 2 бошдан махсус катак (станок) ларда асраш қабул қилинган. Туғишига 15 кун қолганда улар махсус катакларда якка-якка асралади ва тозаликка алохида эoтибор берилади. Рацион асосида озиқ берилади. 3. Чўчқа болалари мақсадга мувофиқ группалаб боқилади. Бунда улар насл олиш учун ёки гўшт учун боқилаётганлиги назарда тутилга холда, суткасига 3 марта озиқ берилади. 4. қочириш учун фойдаланиладиган эркак чўчқалар якка-якка холдамахсус катакларда асралади. қиш кунлари танаси тозаланади ва чўмилтирилади. Бу тадбир хар куни бажарилади. Кунига 1,5-2 соат яйратилади ва 2-3 км юрдирилади. Ёзда яйловда, майдонларда асралади. Наслдор ёш эркак чўчқалар 10 тадан қилиб группа-группа холда махсус хоналарда асралади. Уларга суткасига 2-3 марта озиқ берилади. Хаво очиқ ва иссиқ вақтда доим тоза хавода, махсус яйратиш майдонларида боқилади. Уларнинг қозиқ тишлари 3-5 кунлигида арралаб ташланади, чунки йириклашган сари жарохатлаш имконияти ортади. Саноат асосида чўчқа гўшти етиштириш. Саноат асосида чўчқа гўшти етиштиришга мўлжалланган йирик комплекслар ташкил этилиши ва барча мехнат процесслари тўла ва комплекс механизациялаштирилиш керак. Хозирги вақтдаги комплекслар барча зоналарнинг ишлаб чиқариш, иқтисодий, табиий ва географик хусусиятларига кўра 3,6,12,24,54 ва 108 минг бош чўчқани йил мобайнида боқиб, гўштга топширишга мўлжалланган. Бунда бир қанча факторларга тўла амал қилиш талаб этилади. Масалан: 1) гўшт етиштиришдаги барча процесслар механизация ва автоматизация ёрдамида бажарилиши, чўчқаларни боқиш, асраш, урчитиш ва озиқлантиришни интенсив усулда олиб бориш хамда фан ютуқлари ва илғорлар тажрибасига амал қилиш; 2) барча чўчқаларнинг потенциал

махсулдорлигига эришиш борасида мехнат унумдорлигини ошириш, техника воситаларидан унумли фойдаланиш ва катта самарадорликка эришиш.

Адабиётлар : 1. Г.Г.Иванович; Б.П.Дмитриевич и др. Животноводство М. “Колос”, 1978. 2. С.Н.Вқшелескин; С.Н.Муровцев; Н.В.Лихачев и др. Частная Эпизоотология М. Селғхозгиз, 1978. 3. В.К.Игнатов. Практическое руководство по методике санитарино- гигиенических исследований Биомедгиз. М. 1975. 4. Э.Х.Эргашев; Ж.Ш.Ўопулатов. Паразитология “Укитувчи” Т. 1981. 5. Т.Х.Икромов. Чорвачилик. Т. “Мехнат” 1985. 6. Г.С.Нога. Шелководство. Т. “Укитувчи” 1986. 7. П.А.Коволев; А.А.Шевелева. Тут ипак курти уругчилиги ва селекцияси. УзССР. “Урта ва Олий мактаб” Давлат наришриёти. Т-1982. 8. А.Г.Авизов; Р.Х.Хамрокулов. Чорвачиликдан амалий машгулотлар. Тошкент- “Укитувчи” - 1980.

Похожие

Чўчқачилик селекцияси

Тупрокнинг экологик ахамияти

Сепаратор ва унинг турлари

Кириш. Чорвачиликни мақсади ва вазифаси

Қўйчиликнинг халқ хўжалигидаги ахамияти