Psixologiya о‘qitish metodikasi kursining dasturi - Психология - Рефераты

Psixologiya о‘qitish metodikasi kursining dasturi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

104.5 KB

Psixologiya о‘qitish metodikasi kursining dasturi Reja : 1.Ma’ruza,seminar, labaratoriya mashg‘ulotlarining tavsifi. 2.Jaxon psixologiyasida о‘qitish muommolari. 3.О‘qituvchi va talabalar о‘rtasidagi psixologik munosabatlar.

О‘qituvchilik inson jamiyati tarixi boshlangandan e’tiboran davom etib, shu bilan birga hamma vaqt jamiyat va jamoatchilik tomonidan e’tiborga loyiq e’zozlab kelingan kasbdir. «О‘qituvchi-deydi Al Forobiy - aql-farosatga, chiroyli nutqqa ega bо‘lishi va о‘quvchilarga aytmoqchi bо‘lgan fikrlarini tо‘la va aniq, ifodalay olishni bilmog‘i zarur». U о‘z fikrini davom ettirib, «О‘qituvchi va rahbarning vazifasi dono davlat rahbari v az i f as i g a о‘ x sh ay di , s hu s ab ab l i о‘ qi t u vc hi es hi t g an v a kо‘rganlarining barchasini eslab qolishi, aql-farosatga, chiroyli nutqqa ega bо‘lishi о‘quvchilarga aytmoqchi bо‘lgan fikrlarini tо‘la va aniq, ifodalab berishni bilmog‘i lozim. Shu bilan birga о‘z or- nomusini qadrlashi, adolatli bо‘lishi lozim. Ana shundagina u insoniylikning yuksak darajasiga ega bо‘ladi va baxt chо‘qqisiga erishadi» deb ta’kidlaydi. Qomusiy olim Abu Ali ibn Sino fikricha, «О‘qituvchi matonatli, sof vijdonli, rostgо‘y va bolani tarbiyalash metodlarini, axloq-qo idalarini yaxshi biladigan odam bо‘lmog‘i lozim. О‘qituvchi о‘q uvchining butun ichki va tashqi dunyosini о‘rganib uning aql qatlamlariga kira olmog‘i lozim». Nosiriddin Tusiy о‘zining «О‘qituvchilarni tarbiyalash tо‘g‘risida» asarida shunday deydi: «О‘qituvchi munozaralarini olib borishda isbot qilishni bilishi, о‘z fikrlarining tо‘g‘riligiga ishonishi, nutqi esa mutlaqo toza, jumlalari mantiqiy ifodalanadigan bо‘lishi lozim. О‘qituvchi nutqi hech qachon va hech qayerda zaxarxandalik, qо‘pol yoki qattiq bо‘lishi mumkin emas. Dapc paytida о‘qituvchining о‘zini tuta olmasligi ishni buzishi mumkin». Yusuf Xos Xojib Qoshqariy «Men a’zolar kasalligini davolashdan oldin odamlarning ruhiyatini davolashni zarur deb topdim. Bunga men о‘qituvchilik yо‘li bilan erishaman, bunga mening ishonchim komil. Chunki a’zolar kasalligi bilan yuzlarcha, minglarcha odamlar halok bо‘lsalar, nodonlik bilimsizlik tufayli о‘n ming va yuz minglarcha odamlar halok bо‘ladilar....»

Jomiy bola dunyoqarashining kamol topishida maktab va muallimning roliga katta baho beradi. Uning fikriga qaraganda, muallim aqlli, adolatli, о‘zida barcha yuksak fazilatlarni mujassamlashtirgan bо‘lishi kerak. О‘zini nomunosib tutgan odam, hech vaqt bolalarga bilim bera olmaydi, degan fikrni bildiradi. Ulug‘ shoirimiz Alisher Navoiy ham о‘qituvchi mehnatini xolisona baholab «Agar shogird podsholikka erishsa ham unga (muallimga) qulluq qilsa arziydi». «Haq yо‘lida kim senga bir harf о‘rgatmish ranj ila, aylamak bо‘lmas ado oning haqqin yuz ganj ila» kabi satrlarni bitgan. Allomalarimiz tomonidan bildirilgan qimmatli fikrlari hozirgi kungacha о‘z ahamiyatini yо‘qotgan emas. Shuningdek ta’lim jarayonida о‘qituvchi shaxsi, uning kasbiy xususiyatlari borasidagi fikrlar atroflicha bayon qilingan. О‘qituvchining о‘rni va uning vazifalari о‘sib kelayotgan yosh avlodni tarbiyalash ishiga jamiyat va jamoatchilik tomonidan e’tibor qaratilishining naqadar muhim ahamiyatga egaligi bilan belgilanadi. Zamonaviy о‘qituvchi ijtimoiy psixolog bо‘lmasligi mumkin emas. Shuning uchun ham u о‘qituvchilar о‘rtasidagi о‘zaro munosabatlarni yо‘lga solish, bolalar jamoasida ijtimoiy- psixologik mexanizmlardan foydalanishni bilishi zarurdir. О‘qituvchi pedagogik jamoa a’zosi sifatida pedagogik faoliyatni uyushtirishda bevosita ishtirok etib, turli fan о‘qituvchilari va sinf rahbarlarining metodik birlashmalarida ishlaydi, topshiriqlarni bajaradi. Har bir о‘qituvchi о‘quvchilarning ota- onalari va jamoatchilik oldida ma’ruzalar о‘qib, suhbatlar olib borar ekan, demak u pedagogik bilimlar targ‘ibotchisi hamdir. Vazifalarning shu qadar kо‘pligi uchun ham jamiyatning о‘qituvchilar oldiga qо‘yadigan talablari xilma-xildir. Ma’lumki pedagogik faoliyat — kishi mehnatining eng murakkab sohalaridan biridir. Jamiyat tomonidan qо‘yiladigan talablardan eng muhimi о‘qituvchi shaxsi va uning kasbi bilan bog‘liq. xislatlarga qaratilgan.

О‘qituvchining eng muhim shaxsiy xislatlari qо‘yidagilardir: - ijtimoiy javobgarlikni yuksak darajada his etish; - olijanobligi, aql-farosati, ma’naviy pok va ma’rifat bо‘yicha yuksak maqsadlarga mos kelishi, bunday xislatlarni jamiyat xohishi bо‘yicha bolalarga singdirib berishi; - о‘zini qо‘lga ola bilishi, sabr-toqatli, matonatligidir. Jamiyatning о‘qituvchilik kasbiga qо‘yadigan asosiy talablari quyidagichadir: - shaxsni ma’naviy-ma’rifiy tomondan tarbiyalashning milliy uyg‘onish mafkurasining hamda umuminsoniy boyliklarining mohiyatini bilishi, bolalarni mustaqillik g‘oyalariga sodiqlik ruhida tarbiyalashni bilishi, о‘z vatani, tabiatiga va oilasiga bо‘lgan muhabbati; - keng bilim saviyasiga ega bо‘lish , barcha sohalarga doir bilimlar bilan kurollanishi; - yosh pedagogik psixologik, ijtimoiy psixologiya va pedagogika yosh fiziologiyasi hamda maktab gigiyenasidan chuqur bilimlarga ega bо‘lishi; - о‘zi dars beradigan fan bо‘yicha mustahkam bilimga ega bо‘lib, о‘ z kasbi sohasida jahon fanida erishilgan yutuq va kamchiliklardan x abardor bо‘lishi; -ta’lim va tarbiya metodikasini egallashi; - о ‘z ishiga iqtisodiy yondashishi; - bolalarni bilishi, uning ichki dunyosini tushuna olishi; - pedagogik texnikani (mantiq, nutq; ta’limning ifodali vositalari) va pedagogik taktga ega b о ‘lishi; - о ‘qituvchining о ‘z bilim va pedagogik mahoratini doimiy ravishda oshirib borishi; K о ‘pchilik psixologlar shu bilan birga о ‘zbekistonlik psixolog olimlar tomonidan olib borilgan tadqiqotlarda zamonaviy о ‘qituvchilar uchun zarur

xislatlarni aniqlab olish imkoniyatini beradi. Rus psixologlaridan N.V. Kuzmina, V.Slastenin, F.N.Gonobolin о ‘zbek psixologlaridan R.Z.Gaynutdinov, M.G.Davletshin, S.Jalilova, A.Jabborov, M.Kaplanova va boshqalar tomonidan olib borilgan ilmiy tadqiqotlar о ‘qituvchilik kasbining turli jixatlarini atroflicha keng batafsil k о ‘rsatib berish imkoniyatini yar at adi . Bevosi t a о ‘ qi t uvchi shaxsi ga t aal l uql i b о ‘l gan professiogrammaga asosiy e’tibor qaratilgan. Professiogramma - ma’lum tizimga keltirilgan, mehnatni psixologik tomondan о ‘rganishga va undan kelgusi amaliy faoliyatda foydalanishga qaratilgan qisqa va har tomonlama batafsil k о ‘rsatib berilgan hujjat. Professiogramma psixologik jixatidan ishlab chiqarilgan faoliyatni tavsifnomasining kelgusi amaliy ishlar uchun zarur b о ‘lgan barcha tomonlarini о ‘z ichiga olishi kerak. M.G.Davletshin rahbarligida psixologik tadqiqot ishlarini olib borgan M.Abdullajonova, YE.Gladkova, A.Mashkurov, T.Xamraqulov, E.Xidirov va boshqalarning ilmiy izlanishlari о ‘ zbek tili va adabiyoti, о ‘zbek maktablarida rus tili va adabiyoti, matematika, jismoniy tarbiya о ‘qituvchilari va maktabgacha tarbiya muassasalarining tarbiyachilari kabi qator mutaxassisliklar b о ‘yicha о ‘qituvchi professiogrammasining taxminiy modelini (namunasini) aniqlab olish imkoniyatini berdi. Har bir mutaxassislik b о ‘yicha о ‘qituvchining ixtisoslashgan tavsifnomasini nazarda tutgan professiogrammasi tuziladi, Jumladan, maktabning о ‘qituvchi- murabbiysi professiogrammasini misol qilib keltiramiz. Professiogrammada muhim xislatlar borgan sari bir muncha ortib borishini hisobga olgan holda о ‘qituvchining quyidagi xislatlarini k о ‘rsatib о ‘tish lozim: 1. О‘qituvchining shaxsiy xislatlari: - bolalarni yaxshi k о ‘rish, ularni sevish; - amaliy psixologik aql-farosatlilik; - mehnatsevarlik;

- jamoat ishlarida faollik; - mehribonlik; - kamtarinlik; - odamiylik, dilkashlik; - uddaburonlik : mustahkam xarakterga ega b о ‘lish; - о ‘z bilimini oshirishga intilish. 2. Kasbga xos bilimi: - ta’lim va tarbiya jarayoni mohiyati bilan uning maqsad va vazifalarini tushunishi; - psixologiya asoslarini, ayniqsa yosh psixologiyasi pedagogik psixologiya asoslarini bilishi; - etnopsixologik bilimlarni egallash; - hozirgi zamon pedagogikasi asoslarini bilish; - ho zirgi zamon pedagogikasining metodologik asoslarini egallaganligi; -maktab yoshidagi bolalarning psixologik-pedagogik xususiyatlarini tushunishi; - о ‘z fanini о ‘qitish metodikasini bilishi; - о ‘quvchilarga tarbiyaviy ta’sir etishning samaradorligini bilishi; - ota-onalar va jamoatchilik bilan olib boriladigan tarbiyaviy ishlarning mazmunini bilishi. 3. О ‘z kasbiga xos xislatlari: - milliy qayta qurish mafkurasi bilan mustaqil davlat mafkurasini tushunishi; - zamonaviy maktabda olib boriladigan о ‘quv tarbiya jarayonida umuminsoniy boyliklar, milliy an’analar va urf-odatlarning ahamiyatini tushunishi;

- о‘qituvchining kuzatuvchanligi; - о ‘z diqqat e’tiborini taqsimlay olishi; - pedagogik fantaziyalar (xayol)ning rivojlanishi; - о ‘ziga tanqidiy munosabatda b о ‘lishi; - о ‘zini q о ‘lga ola bilishi, о ‘zini tuta olishi; - pedagogik takt; - nutqning emotsional ifodalanishi. 4. Shaxsiy pedagogik uddaburonligi: - dars mashg‘ulotlari uchun zarur materiallarni tanlay bilishi; - о ‘quvchilarning bilish faoliyatini boshqara olishi; - ta’lim va tarbiya jarayonida о ‘quvchilarning taraqqiy etib borishini istiqbolli ravishda boshqara olishi; - pedagogik vazifalarni shakllantirish va tarbiyaviy ishlarni rejalashtirishni bilishi; -bolalar jamoasiga rahbarlik qilishda о ‘z faoliyatini rejalashtirishni bilishi; - о ‘z maqsadlarini rejalashtira olishi; - о ‘zining ta’lim tarbiyaviy ishlariga tayyorlanish tizimini rejalashtira olishi. 5. Tashkilotchilik malakalari: - bolalar jamoasini uyushtira bilishi; - turli sharoitlarda bolalar jamoasini boshqara olishi; -bolalarni nimalardir bilan qiziqtirib, ularni faollashtira olishi; - amaliy masalalarni hal etishda о ‘zini bilim va tajribalarini ustalik bilan tez q о ‘llay olishi. 6. Kommunikativ malakalari: - bolalarni о ‘ziga jalb etishni bilishi;

- bolalar va ota-onalar bilan maqsadga muvofiq pedagogik munosabatlarni tiklashni bilishi; - bolalarni jamoalararo va jamoa ichidagi о ‘zaro munosabatlarini tartibga solishni bilishi; - bolalar va ota-onalar bilan tashqaridan aloqa bog‘lashni bilishi. 7. Gnostik malakalari: - bolalarning asab psixik taraqqiyot darajasini aniqlay bilishi; - о ‘zining tajribasi va pedagogik faoliyat natijalarini tanqidiy tahlil qila olishi; -boshqa о ‘qituvchilarning tajribalarini о ‘rganib, undan (nazariy va amaliy tomondan) t о ‘g‘ri xulosa chiqara olishi; - psixologik va pedagogik adabiyotlardan foydalanishni bilishi; - о ‘quvchilarni t о ‘g‘ri tushunib, ularning xulq-atvori sabablarini tushuntirishni bilishi; 8. Insoniy xislatlari: - pedagogik mahoratini takomillashtirishga intilishi; - о ‘quvchilarni tarbiyalash dasturini ishlab chiqish va uni amalga oshirish qobiliyati; - о ‘zini, о ‘quvchi о ‘rniga q о ‘yib b о ‘lib о ‘tgan hodisalarga uning nazari bilan qaray olishi; - avvalgi voqealar hodisalar va tarbiyalanuvchi shaxsiga yangicha qaray olishi; - о ‘zining о ‘quvchiga pedagogik ta’siri natijalarini oldindan k о ‘ra bilishga intilishi; Shunday qilib, k о ‘rsatib о ‘tilgan modelning asosiy tuzilishi tariqasida quyidagilar keltiriladi: - shaxsning jamoatchiligi va kasbiy y о ‘nalishi;

- pedagogik mahorat va qobiliyati; - xarakterning psixologik xususiyatlari; - bilish faoliyati; - о‘qituvchi shaxsining bolalarni kasbga tayyorlash ishlari darajasidagi umumiy taraqqiyoti; Professiogramma yoshlarga о‘zlarining kelgusida о‘qituvchilik kasbini tо‘g‘ri va ongli ravishda tanlab olishlariga yordam beradi. Pedagoglik kasbi ma’lumki har kimning ham q о ‘lidan kelavermaydi. Pedagogik faoliyatdagi yutuqlarga faqat shu kasbga qiziqqan, shu faollik bilan shug‘ullanishga moyil oqibat natijasida esa pedagogik qobiliyatga ega b о ‘lgan kishilargina erisha oladi. Qobiliyat - bu kishining biror faoliyatga yaroqliligi va shu faoliyatni muvaffaqiyatli amalga oshirishdir. Pedagogik qobiliyat - bu qobiliyat turlaridan biri b о ‘lib, kishining pedagogik faoliyatga yaroqliligini va shu faoliyat bilan muvaffaqiyatli shug‘ullana olishini aniqlab beradi. Uzoq yillar olib borilgan tadqiqotlar, pedagogik qobiliyatlar murakkab va k о ‘p qirrali psixologik bilimlardan iboratliligini k о ‘rsatib beradi. Ana shu tadqiqot ma’lumotlaridan foydalanib, pedagogik qobiliyat tuzilishida muhim о ‘rin egallaydigan qator komponentlarni ajratib k о ‘rsatish mumkin. Didaktik qobiliyatlar - bu bolalarga о ‘quv materialini aniq va ravshan tushuntirib, oson qilib yetkazib berish, bolalarda fanga qiziqish uyg‘otib, ularda mustaqil faol fikrlashni uyg‘ota oladigan qobiliyatdir. Didaktik qobiliyatga ega b о ‘lgan о ‘qituvchi zarurat tug‘ilganda qiyin о ‘quv materialini osonroq, murakkabrog‘ini soddaroq tushunishi qiyin b о ‘lganini tushunarliroq qilib о ‘quvchilarga moslashtirib bera oladi.

Akademik qobiliyatlar - matematika, fizika, biologiya, ona tili, adabiyot, tarix va boshqa shu kabi fanlar sohasiga xos q obiliyatlardir. Qobiliyatli о ‘qituvchi о ‘z fanini faqat kurs xajmidagina emas, balki atroflicha keng, chuqur bilib bu sohada erishilgan yutuqlar va kashfiyotlarni doimiy ravishda kuzatib borib, о ‘quv materialini mutlaqo erkin egallab unga katta qiziqish bilan qaraydi, hamda ozgina b о ‘lsada tadqiqot ishlarini olib boradi. K о ‘pchilik tajribali pedagoglarning aytishlaricha, о ‘qituvchi о ‘z fani b о ‘yicha bunday yuksak bilim saviyasiga erishishi boshqalarni qoyil qilib hayratda qoldirishi, о ‘quvchilarda katta qiziqish uyg‘ota olishi uchun yuksak madaniyatli, har tomonlama keng bilimdon b о ‘lishi lozim. Perseptiv qobiliyatlar – bu о‘quvchining tarbiyalanuvchining ichki dunyosiga kira bilish, psixologik kuzatuvchanlik, о‘quvchi shaxsini vaqtinchalik, psixik holatlari bilan bog‘liq nozik tomonlarini tushuna bilishdan iborat qobiliyatlardir. Nutq qobiliyati - kishining о‘z tuyg‘u hislarini nutq yordamida shu bilan birga mimika va pantomimika yordamida aniq va ravshan qilib ifodalab berish qobiliyatidir. Tashkilotchilik qobiliyati — bu birinchidan. о‘quvchilar jamoasini uyushtira bilish, unda jamoani jipslashtira olish va ikkinchidan, о‘zining shaxsiy ishini tо‘g‘ri tashkil qila olish qobiliyatidir. Avtoritar qobiliyat - о‘qituvchining rostgо‘ylik, irodaviy uddaburonligi, о‘zini tuta bilishi, farosatliligi, talabchanligi kabi irodaviy xislatlari hamda qator shaxsiy hislatlarga shu bilan birga о‘quvchilarning tarbiyasida javobgarlikni his etish uning e’tiqodi, о‘quvchilarga ma’naviy va ma’rifiy e’tiqodni singdira olishga ishonch kabi xislatlarga ham bog‘liqdir. Kommunikativlik qobiliyati - bu bolalar bilan muloqotda bо‘lishga о‘quvchilarga yondashish uchun tо‘g‘ri yо‘l topa bilishga ular bilan pedagogik

nuqtai nazardan maqsadga muvofiq о‘zaro aloqa bog‘lashga pedagogik taktning mavjudligiga qaratilgan qobiliyatdir. Pedagogi k t akt psi xol ogi yasi ni о‘r gani shi da psi xol og I.V.Straxov benihoya katta hissa qо‘shgan. Uning fikricha, bunda muhimi - о‘quvchilarga ta’sir etishning eng qulay usullarini topa bilish tarbiyaviy ta’sirni qо‘llashda maqsadga muvofiq pedagogik choralarga e’tibor berish, aniq pedagogik vazifalarni hisobga olgan holda , о‘quvchi shaxsining psixologik xususiyatlari va imkoniyatlari hamda mazkur pedagogik holatlarini hisobga olish zarurdir. Pedagogik xayol - bu kishining о‘quvchilar shaxsini tarbiyaviy tomondan loyhalashtirganda о‘z ish harakatlarining natijasini oldindan kо‘ra bilishda namoyon bо‘ladigan maxsus qobiliyatdir. Diqqatni taqsimlay olish qobiliyati - bu qobiliyat bir vaqtning о‘zida diqqatni bir qancha faoliyatga qarata olishda namoyon bо‘lib, о‘qituvchi ishida g‘oyat muhim ahamiyatga egadir. Yuqorida kо‘rsatib о‘tilgan qobiliyatlardan tashqari о‘qituvchi i nson shaxsi ni ng m aqsad sar i i nt i l i shi uddabur onl i k, mehnatsevarlik, kamtarlik kabi qator insoniy xislatlarga ega bо‘lishi lozimdir.

ADABIYOTLAR: 1. Barkamol avlod orzusi. Toshkent, 1999, 127-147-betlar 2. V.A.Kruteskiy Pedagogik psixologiya asoslari. Toshkent, 1976, 223-240- betlar. 3. R.S.Nemov Psixologiya M: 1990, 169-275-betlar. 4. Ensiklopedik lug’at, 2-tom, Toshkent, 1990, 247-bet 5. E. G’oziyev Pedagogik psixologiya asoslari, Toshkent, 1997, 51-57-betlar.

Похожие

Psixologiya fanlarini о‘qitish metodikasi fanining predmeti , vazifalari

Psixologiya о‘qitish maqsadi

Psixologiya o`qitish mеtodikasi kursining dasturi va psixologiya o`qitish maqsadi

Psixologiya o’qitish mеtodikasi kursining maqsad va vazifalari

Psixologiya fanlarini o'qitish metodikasi fanining predmeti