Psixologiya о‘qitish maqsadi - Психология - Рефераты

Psixologiya о‘qitish maqsadi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

84 KB

Psixologiya о‘qitish maqsadi R eja 1.Pedagogik faoliyatning ta’lim – tarbiya va о‘quv metodik jarayonda psixologik muommolar 2. Psixologiya soxalarini о‘qitish metodlari. 3.Psixologik muhit muloqatga kirishish muomola sistemasini yaratish

Ta’limni tashkil etishning asosiy shakli maktabda dars va oliy maktabdagi ma’ruza hisoblanadi. Biror bir ta’limni tashkil etish shakli о‘quv ishlari masalasi va usullariga qarab tuzilishini va modefikatsiyasini о‘zgartirishi mumkin. Misol uchun, dars - о‘yin, dars – konferensiya, dialog, amaliyot va muammoli ma’ruza, binar, ma’ruza – telekonferensiya va boshqalar. Maktabda darslar bilan birga boshqa tashkiliy shakllar ham qо‘llaniladi (laboratoriya praktikum, mustaqil uy ishi, fakultativ, tо‘garak). Ma’lum nazorat shakllari ham mavjud bо‘lib ular: og‘zaki va yozma imtihonlar, nazorat va mustaqil ishlar, nazorat, test topshirish, suhbat о‘tkazish shular jumlasidandir. Oliy maktabda ma’ruzadan tashqari о‘qitishning boshqa tashkiliy shakllaridan ham foydalaniladi – seminar, laboratoriya ishi, amaliy mashg‘ulot talabalarning mustaqil ishi, ishlab chiqarish amaliyoti, boshqa о‘quv yurtida yoki chet el о‘quv yurtida stajirovkada bо‘lish va shu kabilar. Ta’limning natijalarini baholash va nazorat qilish shakli sifatida imtihonlar, nazoratlar, baholash reyting tizimidan, referat, kurs ishlari va diplom ishidan foydalaniladi. Dars tiplari quyidagilardan iborat: 1. Aralash dars. Uning tuzilishi: tashkiliy qismi, uy ishini tekshirish, yangi materialni о‘rgatish, yangisini ilgari о‘rganilgan material bilan solishtirish va mustahkamlash, amaliy topshiriqlarni bajarilishi, darsga yakun yasash va uyga topshiriqlar berish. 2. Yangi materiallarni о ‘rganish darsi odatda katta sinf о ‘quvchilarini о ‘qitishda q о ‘llaniladi. Ushbu turdagi dars doirasida quyidagi darslar olib boriladi – ma’ruza, muammoli dars, dars – konferensiya, kino dars, dars – tadqiqot. 3. Bilimlarni mustahkamlash, k о ‘nikma va malakalarni shakllantirish darsi seminar, amaliy, ekskursiya, mustaqil ishlar hamda laboratoriya amaliyoti k о ‘rinishida olib boriladi. 4. Umumlashtirish va tizimlashtirish darsi fanni t о ‘liq о ‘zlashtirish uchun muhim ahamiyatga ega b о ‘lgan dasturning asosiy masalalari b о ‘yicha о ‘quv materialining katta qismlarini tizimli takrorlashga qaratilgan. Bunday darsni

о ‘tishda о ‘qituvchi о ‘quvchilar oldiga muammoni q о ‘yadi, q о ‘shimcha ma’lumotlar olish manbalarini k о ‘rsatadi, hamda о ‘xshash masala va amaliy mashqlar beradi, topshiriqlar va ijodiy xarakterdagi ishlarni topshiradi. Bunday dars paytida о ‘quvchilarning uzoq vaqt davomida – chorak, yarim yillik, о ‘quv yili davomida bir necha mavzular b о ‘yicha bilim, mahorat va k о ‘nikmalari tekshiriladi, baholanadi. 5. Bilim, mahorat va k о ‘nikmalarni nazorat qilish hamda tuzatish darsi о ‘qitish natijalarini baholash uchun, о ‘quvchilarning bilim darajasini diagnostika qilish, о ‘quvchilarning о ‘z bilimlarini q о ‘llashga tayyorliklari, о ‘qitishning turli vaziyatlarida mahoratlari va k о ‘nikmalarini tekshirish uchun m о ‘ljallangan. Bunday darslarning k о ‘rinishlari og‘zaki yoki yozma s о ‘rov, diktant, masala va misollarni ifoda etish yoki mustaqil yechish, amaliy ishlarni bajarish, imtihon, mustaqil yoki nazorat ishi, test olish b о ‘lishi mumkin. Yakuniy dars natijalariga qarab keyingi mashg‘ulot odatiy xatolarni, bilimdagi kamchiliklarni tahlil qilishga, q о ‘shimcha topshiriqlarni belgilashga bag‘ishlanadi. Maktab amaliyotida darsning boshqa turlaridan- dars musobaqa, maslahat, bir- birini t о ‘ldirish ma’ruzasi, fanlararo dars, о ‘yin kabilardan foydalaniladi. Har qanday ma’ruzaning umumiy tuzilishini asosi – bu mavzuni bayon etish, rejani va mustaqil ishlash uchun tavsiya etiladigan adabiyotlarni k о ‘rsatish, keyin esa – k о ‘rsatilgan ishning rejasiga qat’iy amal qilishdir. Ma’ruza о ‘qishga q о ‘yiladigan asosiy talablar sifatida quyidagilar shart deb hisoblanadi.  Ifoda etilayotgan ma’lumotlarning yuksak ilmiy darajadaliligi, odatdagidek dunyoqarash ahamiyatiga egaligi;  Zamonaviy ilmiy ma’lumotlarning aniq tizimlashtirilgan va metodik qayta ishlab chiqilgan hajmlari;  Bildirayotgan fikr-mulohazalarining isbotlanganligi va asoslanganligi;  Keltiriladigan ishonchli isbotlar, misollar, tekstlar va hujjatlarning yetarlicha b о ‘lishi;

 Fikrlari aniq, tushunarli bayon etilishi va eshituvchilar fikrlashlarini faollashtirish, muhokama etilayotgan muammolar b о ‘yicha mustaqil ishlar uchun savollarning q о ‘yilishi;  Q о ‘yilgan muammoni hal etish uchun turli nuqtai nazarlarni keltirib chiqarish, xulosalarni ifoda etish;  Kiritilayotgan termin va nomlarni tushuntirish: fikr-mulohazalarni talabalarga eshitishga, fikrlash va ma’lumotlarni qisqacha yozib olishga imkon berish.  Auditoriya bilan pedagogik aloqa о ‘rnatish mahorati.  Tekst, konspekt, bloksxemalar, chizmalar, jadvallar, grafiklar, asosiy materiallarini q о ‘llash. Yuqoridagi fikrlarga asoslanib ma’ruza q о ‘yidagi turlarga ajratiladi; 1. Kirish ma’ruzasi о ‘quv fani haqida birinchi yaxlit tasavvurni beradi va talabalarni ushbu kurs b о ‘yicha ishlash tizimiga y о ‘naltiradi. Ma’ruzachi talabalarni kursning vazifasi va masalalari bilan tanishtiradi. О ‘quv fanlari va mutaxassislar tayyorlash tizimidagi uning roli va о ‘rni bilan tanishtiradi. Kursning va fanning rivojlanish davri, amaliyoti, bu sohadagi yutuqlar, mashhur olimlar nomlari b о ‘yicha qisqacha ma’lumotlar beradi, tadqiqotlar istiqbolli y о ‘nalishlarini ifoda etib beradi. Bu ma’ruzada kurs doirasidagi ishlar metodik va tashkiliy xususiyatlari k о ‘rsatib beriladi hamda talabalarga tavsiya etiladigan о ‘quv-metodik adabiyotlar tahlili beriladi, shuningdek, hisobot shakli va muddati belgilanadi. 2. Axborot-ma’ruza tushunib olish esda qolishi kerak b о ‘lgan bilimlar zaxirasini talabalarga ilmiy ma’lumotlarni bayon etish va tushuntirishga qaratilgan. Bu oliy maktab tajribasida eng odatiy bо‘lgan turdir. 3. Obzorli ma’ruza – bu aniqlashtirish va detallashtirishsiz fan ichidagi va fanlararo aloqalarni ochib berishdagi bayon etiladigan ma’lumotlarni anglab yetish jarayonida kо‘p sonli assotsiativ bog‘liqliklarga asoslanishi mumkin. Yuqori darajada hisoblangan ilmiy bilimlarni tizimlashtirishdir. Odatda bayon etiladigan nazariy qoidalar asosini butun kursning yoki uning katta bо‘limining ilmiy-tushunchali va konseptual asosi tashkil etadi.

4. Muammoli ma’ruza. Bu ma’ruzada bilimlar masalaning, savol yoki vaziyatning muammoliligi orqali beriladi, shu bilan birga idrok etish jarayoni о‘qituvchi bilan hamkorlik suhbatlari bilan tadqiqotchilik faoliyatiga yaqinlashadi. Muammoning mazmuni uning yechimini izlashni tashkil etish yо‘li bilan yoki an’anaviy va zamonaviy nuqtai nazarlarni qо‘shish va tahlil qilish yо‘li bilan ochib beriladi. 5. Ma’ruza-vizual-aloqa. Ma’ruza materiallarini О‘TV vositalari yoki audio- video texnikalari yordamida kо‘rsatib yetkazib berishdan iborat bо‘ladi. Bunday ma’ruzani о‘qish kо‘rilayotgan materiallarni keng va qisqacha izohlab berishdan iborat bо‘ladi. 6. Binar ma’ruza – bu ma’ruzani ikki о‘qituvchi suhbati shaklida о‘qish turi hisoblanadi, ya’ni ikki ilmiy maktab vakillari sifatida, yoki olim va amaliyotchi, о‘qituvchi va talaba о‘rtasida va boshqalar. 7. Oldindan xatolar kо‘zda tutilgan ma’ruza talabalarni berilayotgan ma’lumotlarni doimiy kuzatib borishga rag‘batlantirishga mо‘ljallangan (mazmunida xatoni izlash: metodologik, metodik, orfografik). Ma’ruza yakunida tinglovchilarni diagnostika qilish va yо‘l qо‘yilgan xatolarni tahlil qilish amalga oshiriladi. 8. Ma’ruza-konferensiya - oldindan qо‘yilgan muammo 5-10 minut davom etadigan axborotlar tizimi bilan ilmiy-amaliy mashg‘ulot sifatida о‘tkaziladi. Har bir chiqishi о ‘qituvchi taklif etgan dastur doirasida tayyorlangan mantiqiy yakunlangan matndan iborat b о ‘ladi. Beriladigan matnlar birgalikda muammoni har tomonlama yoritib beradi. Ma’ruza yakunida о ‘qituvchi talabalarning mustaqil ishlari va chiqishlarini t о ‘ldirib yoki taklif etilgan ma’lumotlarga aniqlik kiritib yakun yasaydi va asosiy xulosalarni shakllantiradi. 9. Ma’ruza-konsultatsiya turlicha ssenariyda о ‘tkazilishi mumkin. Birinchi varianti «savol-javoblar» usulida amalga oshiriladi. Ma’ruzachi butun ma’ruza vaqti davomida bir b о ‘lim yoki bir kurs b о ‘yicha talabalarning savollariga javob qaytaradi.

Bunday ma’ruzalarning ikkinchi varianti «bahs-munozara» usulida о ‘tkazilib bu uch xilda olib boriladi: ma’ruzachi yangi о ‘quv ma’lumotlarini bayon etadi, savol q о ‘yiladi, q о ‘yilgan savolga javob izlashda tortishuvlar, muhokama tashkil etiladi. Maktabda о ‘quv jarayonini tashkil etish turlarining juda k о ‘pligi va turli tumanligiga qaramay ularning har bir turi va k о ‘rinishi ma’lum didaktik masalalar t о ‘plamini hal etadi va о ‘z vazifasini bajaradi. Ularning turli-tumanligi amalda maktab va oliy о ‘quv yurtlari о ‘qituvchilarining ijodi va mahorati haqida xabar beradi, о ‘z ishlari samaradorligidan mafaatdorliklarini bildiradi. Shunga k о ‘ra о ‘quv ma’ruzasi uning tuzilish komponentlari haqida ma’lumot berishi lozim. Jumladan, о ‘quv ma’ruzasi tuzilishi (V.Y.Lyaudis b о ‘yicha) 1. Ma’ruza mavzusi, mavzusini tanlashni asoslash. 2. Mavzuning butun kurs tizimidagi о ‘rni va ahamiyatini aniqlash (konspekt). 3. Mavzu b о ‘yicha adabiyotlarni tanlab olish ( о ‘qituvchi uchun adabiyotlar, talabalarga tavsiya etiladigan adabiyotlar). II. Ma’ruzani tashkil etish shakllari 1. Auditoriya (tinglovchilar tayyorgarligi xususiyatlari va darajasi). 2. Ma’ruzaning maqsadlari (butun fan mazmunini birlashtiruvchi) ma’ruzaning mazmuni, asosiy g‘oyalari. 3. Asosiy mazmunini amalga oshiruvchi ma’ruzaning vazifalari: a) vazifaning tarkibi va ketma-ketllik tartibi. b) vazifalarning xususiyatlari: informatsion- analitik, tizimlashtiruvchi, muammoli; v) k о ‘rsatilgan vazifalarni hal etish uchun talabalarga zarur b о ‘lgan vositalar; g) q о ‘yilgan masalalarni hal etishda tinglovchilarda о ‘qituvchi yuzaga keltiradigan emotsional holatlari va munosabatlari. 4. Ma’ruzani tashkil etish shakli: a) fikrni monologik bayon etish; b) evristik suhbat elementlari bilan monolog; v) evristik suhbat; g) audio-video namoyish etish vositalariga tayanilgan monolog; d) dialog-tortishuv (muhokama

etilayotgan muammo b о ‘yicha ikki qarama-qarshi nuqtai nazarni ifoda etuvchi ikki о ‘qituvchining tortishuvi). III . Ma’ruza mazmuni: 1. Ma’ruza mazmuni rejasi va konspekti. 2. Yaxlitligi, tizimliligi, ketma-ketligi, tushunarliligi, yaqqolliligi, isbotliligini ta’minlovchi о ‘quv vositalari va didaktik uslublari (konspekt chetida ajratib k о ‘rsatiladi). IV. Ma’ruza davomida о ‘qituvchining yaxlitlik obrazi. 1. Ma’ruza mazmunining har bir b о ‘limi b о ‘yicha masalalarni yechish jarayonida о ‘qituvchining talabalar bilan hamkorlik qilish usullari (birgalikda masalalarni yechish, namunaga taqlid qilish, sheriklik). 2. Bayon etishning tipik shakli (leksika, grammatika, stilistika). 3. О ‘qituvchining auditoriya bilan emotsional munosabati, noverbal munosabat vositalari (imo-ishora, mimika, patomimika, vokal mimika, intonatsiya, ovozi balandligi, sur’ati, tezligi, pauzasi). Seminar mashg‘ulotlari tuzilishi. I. Mashg‘ulot mavzusi. 1. Mavzu tanlashni asoslab berish. 2. Kurs dasturidagi о ‘rnini aniqlash. 3. Mashg‘ulot maqsadi, vazifalari: ta’limiy, tarbiyaviy, metodik. 4. Adabiyotlarni о ‘qib chiqish, hajmi, matnning murakkabligini hisobga olib adabiyotlarni tanlashni asoslab berish. II. Seminarni tashkil etish shakli. 1. Auditoriya tayyorgarligi xarakteri bilan bog‘liq seminar о ‘tkazish shaklini tanlashni asoslab berish: A) savol-javobli; B) reja asosida keng suhbat; V) о ‘zaro tanqidiy baholab axborot berish;

G) yozma referatlarni munozara elementi bilan muhokama qilish. D) guruhli muhokama: y о ‘naltirilgan, erkin о ‘quv-rolli о ‘yin. 2. Talabalarni adabiyotdagi mavzu, masalalar, obyektlar, mashg‘ulot xususiyati, muhokama ishtirokchilari rollarini taqsimlash, referatlar, hisobotlar, talabalar, mavzuni muhokama qilish shakli va xususiyatiga dastlab y о ‘naltirish dasturi. III. Mashg‘ulot borishini rejalashtirish va konspektlar tayyorlash. 1. Mashg‘ulot mazmuni dasturi: mavzuning asosiy b о ‘limlari, uning vazifalari, k о ‘rilayotgan muammoni hal etilishi davomida asosiy qarama-qarshiliklarni qayd etish. 2. Dastur b о ‘limlari mazmunini konspektlashtirish. K о ‘rilayotgan nuqtai nazarlarni asosliligi va isbotlanganligi, qarama-qarshiliklarni aniqlashni ta’minlovchi didaktik uslublarni k о ‘rsatish. Guruhli muhokama shaklini k о ‘zda tutuvchi qoidalar va vazifalarni k о ‘rsatish. Mashg‘ulotning turli bosqichlarida guruxlar aloqalari uslublari. 3. Seminar mashg‘ulotida muhokama etilgan mavzu b о ‘yicha xulosalar, 4. Seminar mashg‘ulotini о ‘tkazgandan keyin uning borishini о ‘rganib chiqish. Laboratoriya va amaliy mashg‘ulotlar psixologiya kursini о ‘qitishning ajralmas qismi hisoblanadi. Ularda ma’ruzalarda olingan nazariy bilimlarini faollashtiradi, mustahkamlaydi va aniqlashtiradi Laboratoriya mashg‘ulotlarida talabalar psixologik tadqiqotlarning oddiy usullari va kо‘nikmalarini о‘zlashtiradilar, ulardan keyinchalik maktabda kundalik ishlarida foydalanishlari mumkin bо‘ladi. Bu yerda ular о‘tkaziladigan tajribalarda tekshirilayotganlar sifatida ishtirok etadilar va ularni mustaqil о‘tkazishga о‘rganadilar. Tajribalarda ishtirok etish va turli test topshiriqlarini yechish talabalarda alohida qiziqish uyg‘otadi, chunki bu ularga о‘zlarini anglab yetishga, mavjud psixologik sifatlarini о‘rganishga, о‘zining rivojlanganlik darajasini aniqlashga imkon beradi.

Turli psixologik masalalarni yechishda ham talabalar о ‘z bilimlarini amalda k о ‘rsatishlari mumkin. Shunga о ‘xshash masalalarni hal etib, talabalar yana bir bor b о ‘lajak amaliy ishlari uchun psixologik bilimlarning zarurligiga ishonch hosil qiladilar. Amaliy mashg‘ulotlarda masalalardan foydalanish о ‘qituvchiga ham о ‘quv materialini о ‘zlashtirib borishi va shu bilan bu jarayonni nazorat qilishni kuchaytirishga yordam beradi. Amaliy mashg‘ulotlarda kompyuter texnikasidan foydalanish talabaning butun intellektual imkoniyatlarini maksimal darajada jamlaydi, faqatgina nazorat qilish va amalga oshirishni ta’minlaydi, bu talabani о ‘ziga baho berishini shakllanishiga va uning shaxsini tarkib topishiga yordam beradi. Laboratoriya va amaliy mashg‘ulotlarni о ‘tkazishda q о ‘llanilishi mumkin b о ‘lgan ishlarning turli xillari mavjud. Ularning har biri aniq mashg‘ulotni tanlab olish, mashg‘ulot mavzusini va о ‘qituvchining real imkoniyatiga, shu jumladan texnik imkoniyatlarga ham bog‘liq b о ‘ladi. Umumiy talablar esa о ‘qituvchining talabalarni tayyorlash xamda har bir mashg‘ulot oldidan tekshirish kiradi. Tajriba ishlarini bajarish uchun talabalar ikkita daftarga ega b о ‘lishlari kerak: ish davomida yozuvlarni qayd etib borish uchun va ishlari natijalarini yaxshilab ishlab chiqib, tartibga solib hisobot berish uchun kerak b о ‘ladi. Hisobot daftarida bayonnoma rasmiylashtiriladi. U yoki bu usul bilan maktabda olingan ma’lumotlar asosida mashg‘ulotlarni maktab materiallarida о ‘tkazsa yaxshi b о ‘ladi. Bu psixologiya b о ‘yicha о ‘quvchi bilimlarini chuqurlashtiradi va aniqlashtirish imkonini beradi, yosh psixologiyasi masalalariga qiziqishini oshiradi.

ADABIYOTLAR: 1. Barkamol avlod orzusi. Toshkent, 1999, 127-147-betlar 2. V.A.Kruteskiy Pedagogik psixologiya asoslari. Toshkent, 1976, 223-240- betlar. 3. R.S.Nemov Psixologiya M: 1990, 169-275-betlar. 4. Ensiklopedik lug’at, 2-tom, Toshkent, 1990, 247-bet 5. E. G’oziyev Pedagogik psixologiya asoslari, Toshkent, 1997, 51-57-betlar.

Похожие

Psixologiya о‘qitish metodikasi kursining dasturi

Psixologiya fanlarini о‘qitish metodikasi fanining predmeti , vazifalari

Psixologiya fanining predmeti, maqsadi va vazifalari

Psixologiya o`qitish mеtodikasi kursining dasturi va psixologiya o`qitish maqsadi

Umumiy psixologiya fanining predmeti, maqsadi va vazifasi