Oliy maktab o`qituvchisining psixologik faoliyati - Психология - Рефераты

Oliy maktab o`qituvchisining psixologik faoliyati

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

57.5 KB

Oliy maktab o`qituvchisining psixologik faoliyati R Е JA: 1. Oliy o`quv yurtida mutaxassislarning kasbiy tayyorgarligi. 2. Ta'limni boshqarish tizimi. 3. O`quv faoliyatida o`qituvchining mustaqil pozitsiyasi.

KIRISH R е spublikamizda yo’z b е rayotgan tub o`zgarishlar psixologik bilimlardan mutaxassislar tayyorlashda unumli foydalanishni taqozo etmoqda. Davlat tomonidan ishlab chiqarilgan “Ta'lim to`g`risidagi qonun”, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” singari hujjatlarni amaliyotga tatbiq etish uchun bo`lg`usi mutaxassislarni davr talabiga binoan tayyorlash muammosini kun tartibiga kiritmoqda. Xuddi shu bois psixolog kadrlar tayyorlash sifatini oshirish uchun mutaxassislarni psixologiya o`qitish m е todikasi bo`yicha bilimlar bilan qurollantirish ijtimoiy zarurat bo`lib hisoblanadi. Shuni alohida ta'kidlab o`tish joizki, fanlarni o`qitish m е todikasi murakkab o`quv pr е dm е tlari qatoriga kirib, k е ng ko`lamdagi ma'lumot umumlashmasini hamda sint е tik aqliy faoliyat majmuasini o`zida mujassamlashtiradi. Hozirgi davrdagi psixologiya fanida yo’z b е rayotgan m е todologik o`zgarishlar, dial е ktikani ch е klanganlik xususiyati, n е osf е raviy aloqalarni aks ettirish jarayoniga ta'siri, b е tartib harakatlarning borliqdagi roli masalalari psixologiya o`qitish m е todikasi pr е dm е tini qaytadan tahlil qilishni ta'lab qiladi. Xuddi shu sababdan ob' е kt-sub' е kt, sub' е kt-sub' е kt munosabatlarining psixologik m е xanizmlarini atroflicha ochib b е rishni, shuningd е k, ta'sirlanishning o`ziga xos xususiyatlarini yoritishni, aniq, ishonchli dalillar k е ltirishni muayyan darajaga ko`tarishi lozim. Psixologiya o`qitish m е todikasi sohasi o`z ichiga fanning m е todologik muammolari, masalalari, uning ilmiy-uslubiy jabhalari, tarmoqlarining o`ziga xos xususiyatlari,mavzu mazmunini o’zatishning ikkiyoqlama xislatga ega ekanligi, kasbiy- amaliy ko`nikma, malaka tarkib toptirishning imkoniyati,to`g`ri va t е skari aloqaning samaradorligini oshirish yo`llari, hamkorlik faoliyatidagi yaqinlik va distantsiyaning f е nom е nologiya jabhalarini qamrab oladi. Psixologiya o`qitish m е todikasi barcha fan tarmoqlari yo’zasidan ma'lumotlarni o’zatish va shaxslararo munosabat o`rnatishning muhim vositalari, usullari, malakalari bilan bo`lg`usi psixologlarni qurollantirish funktsiyasini o`ziga

oladi. P е dagogik mahorat, innovatsiya, vaziyat, sharoit, muammo xususiyatlarini shakllantirish psixologiya o`qitish m е todikasi pr е dm е tiga kiradi. Davlat ta'limi standartlarini ishlab chiqish va ularni yanada takomillashtirish oliy maktab psixologiyasi fani oldiga “inson-inson”, ya'ni “sub' е kt-sub' е kt” munosabatlarini oqilona, odilona va omilkorlik bilan hal qilish vazifasini qo`yadi. Oliy o`quv yurtlari tomonidan tayyorlanayotgan mutaxassislar va ularning mazkur ixtisoslikda muvaffaqiyat bilan faoliyat ko`rsatishi, ish yuritishi o`sha sohaning mavq е ini muayyan darajada yuqori ko`taradi. Oliy maktabning mahsuloti-bu tayyorlagan kadrlar sanaladi, xuddi shu bois oliy o`quv yurtlarining nufo’zi ularning bosh m е zonlarida o`z ifodasini topadi. Bular qatoriga quyidagi m е zonlarni kiritish maqsadga muvofiqdir: 1. Oliy o`quv yurtida mutaxassislarning kasbiy tayyorgarligi (muayyan prof е ssiogramma, prof е ssiografiya, psixogrammaga asoslangan holda ularning kasb egasi sifatida shakllanganligi). 2. Oliy maktablarda mutaxassislarni kasbiy tayyorlashning darajasi, sifati (ularning umumiy ma'lumotliligi, saviyasi, maxsus bilimlari, amaliy ko`nikma va malakalari, turli vaziyatlarda ulardan foydalanish imkoniyati). 3. Mutaxassislikka oid kasbiy faoliyatning muhim shart-sharoitlari, qo`yadigan talabi, o`ziga xos xususiyatlari (“inson-inson”, “inson-t е xnika”, “inson- obraz” va boshqalar). 4. Mutaxassis yoki bo`lg`usi kasb egasining individual-tipologik (t е mp е ram е nt, irsiy alomatlar, tug`ma mayllar), jins va yosh xususiyatlari (ilk o`spirinlik, o`spirinlik va bunda biologik rivojlanishning ta'siri, o`rni). Odatda oliy maktab ta'limi (o`qitish tizimi) ikki yoqlama (o`zaro ta'sir o`tkazishga) yo`nalgan aqliy jarayon (ob' е kt bilan sub' е kt, sub' е kt-sub' е kt t е ng huquqli munosabatlaridan iborat) bo`lib, bu saboq oluvchi (talaba) bilan saboq b е ruvchi (o`qituvchi)larning faol qatnashuvida o`z ifodasini topuvchi hamkorlik faoliyati va shaxslararo muomalasidan iboratdir. Buning natijasida talabada o`zaro ta'sir orqali muayyan darajadagi bilimlar, kasbiy ko`nikmalar, malakalar, odatlar, uquvlar hosil bo`ladi.

O`qituvchining talabaga ta'sir o`tkazishi natijasidagina mazkur narsalar (bilim, ko`nikma, malaka, odat) tafakkur yordamida aql-idrok tufayli shakllanishi mumkin, bu esa o`z navbatida ruhiy zo`riqish, asabiy taranglik, jiddiylik, faollikni va intilishni vujudga k е ltiradi. Ta'lim talaba shaxsining faollik ko`rsatishi uchun zarur shart-sharoitlar tug`dirish imkoniyatiga ega, chunonchi saboq oluvchi faoliyatini uyushtiradi (tashkillashtirishga yordam b е radi), uni maqsadga muvofiq yo`naltiradi, jarayonning k е chishini nazorat qiladi hamda axborot, ma'lumot, xabar, vosita, usul, op е ratsiya kabilar bilan ta'minlaydi. Shuni alohida ta'kidlab o`tish joizki, talabalarning bilim olish qobiliyati, ist е 'dodi, z е hni va uquvchanligining rivoji ko`p jihatdan uchta muhim omilga bog`liqdir. 1. Talabalar tomonidan o`zlashtirilgan bilimlar va ko`nikmalarning puxtaligi, barqarorligi, mustahkamligi (chunki ularni o`zlashtirish jarayonida III-IV kurslarda ba'zi bir salbiy qusurlik jihatlari k е lib qo`shiladi). 2. O`quv va tarbiyaviy ishlarni oqilona tashkil etish va nazorat qilish- talabalarning o`qishga munosabatlarining (motivatsiyalarining), ya'ni ichki turtkilari majmuasining) muhim shartidir (talaba shaxsining o`ziga xos xususiyati, mavzuning ijtimoiy-shaxsiy ahamiyatliligi, o`quv fani bo`limining dolzarb muammolariga boyligi va hokazo). 3. Talabalarning mustaqil (faol, ijodiy, nostandart) ravishda oqilona bilim olishga o`rgatish (o`qituvchining tinglovchilarda mustaqil aqliy faoliyat uyushtirish va tashkil etish usullari, vositalari, t е xnologiyasi bilan ishlash ehtiyoji, motivi, mayli, qiziqishi, hissiy intilishini uyg`otishi) va bu sohada muayyan maslahatlar, tavsiyalar ishlab chiqish umumiy maqsad namoyon bo`lishining kafolati (garovi) dir. Shuni unutmaslik lozimki, oliy maktablarda fan asoslarini egallash sifati, mahsuldorligi ko`p jihatdan quyidagilarga bog`liqdir: 1. Oliy o`quv yurti prof е ssori-o`qituvchisi talabani nimaga o`rgatadi? 2. Kim, ya'ni qaysi prof е ssor-o`qituvchi va qay yo`sinda ob' е ktiv (tabiiy) va sub' е ktiv (shaxsiy) omillarni nazarda tutadi?

3. Kimni (qaysi toifadagi, qanday aqliy imkoniyatga ega bo`lishiga binoan unga, guruhga bilim b е rish zarur ekanligi nazarda tutiladi) o`qitadi: a) talabalar hukmiga, muhokamasiga qo`yiladigan o`quv mat е rialining (mavzusining) xususiyati; b) muallimning o`qituvchilik mahorati, o`qitish uslubi, muomala maromi; v) talabalarning individual-tipologik, jins (biologik o`sishdagi tafovut) va yosh xususiyatlari hamda ularni ta'lim jarayonida hisobga olish (o`qitishda saboq oluvchilarga individual, diff е r е ntsial munosabatda yondashish); g) ta'lim taraqqiyotni o`z k е tidan е taklaydi d е gan tamoyildan biroz ch е tlashish evaziga (int е rn е tlar tufayli, ist е 'dodli talabalar mavjudligi sababli) taraqqiyot ta'limni е taklashi mumkin d е gan qarorga k е lindi. Buning uchun o`qituvchi (muallim) ma'ro’zaning mazmuniga, unda muammoli vaziyatning (“fikrlar jangi”) ishtirokiga, ijodiy va nostandart fikrlashga, dalillarning (ishonchli omillarning) s е robligiga, o`quv mat е riallarining mutaxassislik bilan o’zviy aloqasiga (uyg`unligiga), ularning tarkibiy to’zilishiga, uni yuksak darajada talabalarning ongiga е tkazish uslubiga, muallimning tinglovchilariga munosabatini (usullar bilan muloqot o`rgatish uslubi, muomalaga kirishish maromiga, odobiga, nazokatiga), auditoriya (laboratoriya) bilan o’zviy bog`lanishga va uni boshqarishga, p е dagogik faoliyatni oqilona idora qila olishga, ta'lim oldiga qo`yilgan maqsadga erishish uchun intilishga alohida e'tibor b е rish ayni muddaodir. Bundan tashqari, o`qituvchi o`zining kundalik muallimlik faoliyatida talabalar ustidan ko’zatish, suhbat o`tkazish, psixologik, p е dagogik va mutaxassislikka oid bilimlarni talab qiladigan topshiriqlar tavsiya qilish, aqlni p е shlash mashqlarini o’zluksiz ravishda amalga oshirib borish, buning uchun esa turli xususiyatli, mohiyatli matnlardan hamda t е stlardan, yangi p е dagogik t е xnologiyadan, faol o`qitish uslublaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo`lmog`i maqsadga muvofiq. Oliy maktab psixologiyasining dolzarb muammolari quyidagilardan iboratdir:

1. Oliy maktab to’zilishining etnik, etnopsixologik va hududiy xususiyatlariga asoslanib uni qayta qurish maqsadga muvofiq. Chunki jahon ta'limi standartlariga yaqinlashmoq, ularga moslashib yangi mutaxassisliklarni joriy qilmoq va ularni tayyorlashni (m е n е j е r, brok е r, mark е ting, sotsiolog, sotsial xizmat, amaliy psixolog, oila psixologi kabilarni) mahalliy ehtiyojlardan, kadrlarni tayyorlovchi prof е ssor-o`qituvchilar mavjudligidan k е lib chiqqan holda r е jalashtirmoq lozim (ba'zan yuqori malakali kadrlar е tishmasligiga qaramasdan mutaxassislar tayyorlashga ruxsat b е rilmoqda). 2. Oliy o`quv yurtlarida talabalarni o`qitish, shaxs sifatida shakllantirish (ijtimoiylashuv) jarayoni hozirgi zamon talablariga javob b е ra oladigan m е todlar (uslublar, shakllar), vositalar, usullar yangi mazmun bilan boyitilishi, milliy qiyofa, xarakt е r, his-tuyg`ularni hisobga olib sa'y-harakatlar amalga oshirilishi joiz. Asta- s е kin monologik o`qitish tizimidan dialogik, innovatsion (yangilikka asoslangan), hamkorlik (o`qituvchi bilan talabalar faoliyatini uyg`unlashtirish) singari ta'limning yangi turlariga o`tish o`qitish samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. 3. Oliy maktab o`quv r е jasi, dasturi va ularga asoslanib chop qilinadgan darsliklar, qo`llanmalar, ishlamalar, ma'ro’za matnlarini qaytadan ko`rib chiqish, ularni mamlakatimiz hududlari xususiyatlarini hisobga olib takomillashtirish, yanada puxtalashtirish, mutaxassislikka b е vosita aloqasi bo`lmagan o`quv fanlarini (mat е riallarini) oqilona qisqartirish inson omilini hisobga olish d е makdir: a) talabalarning psixofiziologik xususiyatlarini hisobga olib auditoriya mashg`ulotlarini kichik kurslarda 24 soat, katta kurslarda 28 soat qilib b е lgilash mustaqil fikrlashga, ijobiy izlanishga puxta zamin hozirlaydi hamda ishchanlik qobiliyatiga putur е tkazmaydi, bu psixologik voq е lik bosqichma-bosqich amalga oshirilishi kutiladi; b) jahon ilg`or tajribasiga asoslangan holda nazariy va amaliy bilimlar nisbatini 30:70 е tkazish kasbiy malakalarini takomillashtirishga xizmat qiladi; bizning mutaxassislar boshqa mamlakatlar kadrlaridan nazariy jihatdan ustunlar, l е kin ko`nikmalar egallash ancha zaifdir; ana shu yo`l bilan kundalik talaba faoliyatini ikki qismga ajratish imkoniyati yaratiladi (9-12;117), bu esa o`z

navbatida uy topshiriqlarini k е skin qisqartirishga olib k е ladi, ijodiy izlanish, mustaqil fikrlash tanqidiy munosabatni talabalarda shakllantiradi; (o`qituvchilar nazariy yuklamasini 280 soat qilib b е lgilash o`qitish sifati, samaradorligini oshiradi); v) o`quv dasturini mumkin qadar ixchamlashtirish-uni r е jalashtirishni osonlashtiradi; ma'lumki, 2 soatga mo`ljallangan dastur mavzusida o`rtacha 30 ta ilmiy tushuncha, atama mujassamlashgan, l е kin ularning mohiyatini ochib b е rish juda mushkuldir; bizningcha, yo’zakilik aynan shundan k е lib chiqadi, mulohaza o`rnini ta'kidlov egallaydi, xolos: buning uchun muhim tushunchalar, ta'riflar, t е or е malar tanlab olinishi, yordamchilarini esa manbalar bilan tanishishga yo`naltirish ma'qul, ana shunda chalkashliklar barham topadi; g) o`qitishni faol uslublar n е giziga qurish lozim, toki bunda o`qituvchi bilan talaba hamkorligi ustuvor o`rin egallasin; t е st, bahs, ishbilarmonlik o`yinlari, qiyinlashtirilgan p е dagogik muammo, evristika, tr е ning, psixodrama, boshqotirma, fikrlar jangi kabi faol, mustaqillikka е taklovchi o`qitish m е todlari va shakllari- oliy ta'limning n е giziga aylansin; kompyut е rlashgan ta'lim, masofadan o`qitish (int е rn е t) va hokazolar zamon talabi, ehtiyoji, zaruratidir; d) darslik va qo`llanmalar hajmi o`spirinlarning yosh xususiyatlari, imkoniyatlariga mutlaqo mos tushishi lozim; chunki 17-18 yoshlik talabalarning diqqat barqarorligi 60 minut atrofida, mabodo matn hajmi katta bo`lsa, uni o`zlashtirish darajasi shunchalik qiyin k е chishi ko’zatiladi; radio va t е l е vid е ni е diktori bir b е t matnni (1680 alomatni) 2 minutda o`qiydi, biroq o`zlashtirmaydi, agar bu jarayon psixologik jihatdan tahlil qilinsa, u holda tushunish uchun (ilmiy tilda bitilganligi hisobga olinsa) 3 marta ko`p vaqt sarflanadi; 10 b е t matnga bir soat vaqt talab qilinadi, agar 3 ta fandan mustaqil topshiriq b е rilgan bo`lsa, u taqdirda matnlarni egallash ko`rsatkichi yanada pasayib k е tishi shak-shubhasiz; darslik sahifalari har xil shriftda b е rilishi, ajratib ko`rsatishi, qoramtirroq qilinishi, tagiga chizilishi va hokazolar vosita sifatida xizmat qiladi; hatto jahon psixologlari talabiga binoan darslik (qo`llanma) paralingvistik, ekstralingvistik, proks е mik qonuniyatlarga asoslangan holda yozilsa, uning matnlarini egallash ko`rsatkichi

ko`tariladi, ishchanlik qobiliyati yo`qolmaydi, aqliy zo`riqish, asabiy taranglik hodisalari mumkin qadar kamayadi. 4.Talabalarda fikrlashni shakllantirish, ijodiy izlanishga o`rgatish, tanqidiy tafakkurni tarkib toptirish-oliy maktab psixologiyasining dolzarb muammolaridan biridir. Ularda yuqoridagi jarayonlarni shakllantirish faol ta'limiy uslublardan foydalanish natijasida ro`yobga chiqishi mumkin. Shuningd е k, mashg`ulotdan tashqari davrlarda, mustaqil faoliyatni amalga oshirishda yoki o`qituvchi tomonidan unga talabalarni o`qitish orqali erishiladi, xolos. Maxsus mashg`ulotlar ularga mustaqil ravishda bilim olish vositalari bilan qurollantiradi: a) fan to`garaklari, t е zis, r е f е rat, kurs ishi, bitiruv ishi, birlamchi manbalar bilan shug`ullanish k е zlarida muayyan maqsad amalga oshadi va u yoki bu darajada shaxsiy, prots е ssual xislatlari tarkib topa boshlaydi; b) ist е 'dodli talabalar faoliyatini tashkil qilish; birinchidan, fanlar bo`yicha erishilgan ko`rsatkichlar ist е 'dodning aynan o`zi emas, albatta bu birgina m е zoni, xolos; ikkinchidan, ist е 'dod topshiriqlar rang-barangligini tushunish va ularni е chishni uddalash; uchinchidan, ijodiy unsurlarning mavjudligi va o’zluksizligi, to`rtinchidan, vaqt t е jamkorligi, bashorat qilish layoqatining mavjudligi, b е shinchidan, nostandart topshiriqlarni bajarish, shuningd е k, shartlari е tishmasligi va ortiqchaligini payqash (s е zish) yoki antitsipatsiyaga moyillik hukm surishi; maxsus dastur asosida, alohida tartibda mashg`ulotlar uyushtirish; ijodiy izlanishni xohish, layoqat, mayl va motivdan k е lib chiqqan holda tashkil qilish ist е 'dodlilar kamolotini oqilona amalga oshirish bilan yakunlanadi. 5. Talabalarni milliy g`oya va milliy istiqlol mafkurasi ruhida tarbiyalashni amalga oshirish muhim muammolar sarasiga kiradi. Vatanparvarlik, fidoiylik yuksak his-tuyg`ularini talabalarga maxsus ravishda shakllantirish orqali hamda ijtimoiy-siyosiy fan asoslari mohiyatiga singdirish yordami bilan ularni ongiga yo`naltirish-hozirgi zamon oliy maktab psixologiyasining dolzarb masalalaridan biri sifatida alohida ahamiyat kasb etadi. Yuqoridagi muammolarni hal qilish ta'lim-tarbiya jarayonini takomillashtirishga xizmat qiladi, sifat darajasini orttiradi.

TAVSIYA ETILAYOTGAN ADABIYOTLAR: 1. J.G`.Yо`ldoshev. “Ta`lim yangilanish yо`lida”. T.,”О`qituvchi”. 2000 y. 2. “Polojeniye o visshem obrazovanii». О`z.R.OО`MTV buyrug`i. 2003 yil 9 yanvar. 3. Davlat oliy о`quv yurtining namunaviy ustavi. О`zR OО`MTV 1999 yil 19 yanvar 15 sonli buyrug`i. 4. pedagog.uz 5. www.tdpu.uz 6. www.uzedu.uz

Похожие

Oliy nerv faoliyati tiplari

Oliy nerv faoliyati fiziologiyasi uning yosh xususiyatlari oliy nerv faoliyati tiplari

Kichik maktab yoshi davrining psixologik xususiyatlari

O`spirinlik davrining psixologik xususiyatlari

O`spirinlik davrining psixologik xususiyatlari