Oilaviy muhitning bola psixologiyasiga ta’siri. Ota-onalar pozitsiyasining shakllanishi. Reproduktiv ustanovkalar - Психология - Рефераты

Oilaviy muhitning bola psixologiyasiga ta’siri. Ota-onalar pozitsiyasining shakllanishi. Reproduktiv ustanovkalar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63 KB

Oilaviy muhitning bola psixologiyasiga ta’siri. Ota- onalar pozitsiyasining shakllanishi. Reproduktiv ustanovkalar Reja: 1.Reproduktiv ustanovkalar. 2.Oilada bolalarni tarbiyalash masalalari. 3.Ota-onalar pozitsiyasining shakllanishi.

Nikox- oila munosabatlari yuzaga kelgan dastlabkt, ibtidoiy zamonlardan buyon unga xarakterli bо‘lib kelgan xususiyatlardan biri uni о‘z a’zolarining munosabat talablaridan biri uni о‘z a’zolarining axloqiy- psixologik ximoyalanishni ta’minlash, yosh bolalarga va mexnatga yaroqsiz kishilar yoki keksa qarindoshlarga moddiy-ma’naviy va jismoniy yordam kо‘rsatish kabilardan iborat bо‘lib kelgan. Bu xolat о‘z navbatida oilaning asosiy funksiyalaridan birini, uning rekreativ funksiyasini tashkil bо‘lish. Oilaning rekreativ funksiyasi – о‘zaro jismoniy, moddiy, ma’naviy va psixologik yordam kо‘rsatish, bir-birining salomatligini mustaxkamlash, oila a’zolarning dam olishini tashkil etish demakdir.Bu funksiya keyingi yillarda yanada muxim axamiyat kasb etmoqda. Oila a’zolari salomatligini mustaxkamlash, oila a’zolarning dam olishini tashkil etish, oila a’zolarning bevosita mexnat, о‘qish va boshqa ijtimoiy faoliyatlardan xoli xolda, ya’ni bо‘sh vaqtlarni birgalikda о‘tkazishlarini qanday tashkil qilishlari, unda bularning о‘zaro munosabatlari xarakteri qanday ekanligi bugungi kun oilasi mustaxkamligi uchun muxim axamiyatga ega bо‘lgan omillardan xisoblanadi.Bо‘sh vaqt jamiyatining nixoyatda muxim ijtimoiy qadriyatlaridan birdir. Bu qadriyatdan odamlar turlicha foydalanadilar. Bо‘sh vaqtni muntazam ravishda qanday о‘tkazishga qarab xar bir odamning yetuklik darajasiga, ma’naviy dunyosiga baxo berish mumkin. Bu borada erishilgan yutuqlarimizdan biri shuki-dam olish va sog‘lomlashtirish ishlariga davlat miqyosida axamiyat berila boshlandi. Lekin kо‘pchilik turli sabablar bilan (ularning о‘zlari kо‘proq moddiy sababni kо‘rsatishda) madaniy dam olishga e’tibor bermay qо‘yganligini xam aytib о‘tish lozim. Xozirgi vaqtda oilaviy dam olish, oilaviy turizim va qator oilaviy tadbirlar doirasi kengayib bormoqda. Shuni xam ta’kidlab о‘tish joizki xozirgi vaqtda oilaning rekreativ funksiyasini kо‘p xollarda davlat va ijtimoiy tashkilotlar о‘z zimmasiga olmoqda. Jamiyat a’zolarining xafsizligini ta’minlash, qariyalarga bepul tibbiy yordam kо‘rsatish (bizning milliy xususiyatlarimizga yot bо‘lsa-da, qariyalar uylarining ochilishi), odamlar dam olishlari va о‘z sog‘liklarini tiklab olish imkoniyatlarini beradigan dam olish uylari va sanatoriyalarning ochilishi kabilar shular

jumlasidandir. Lekin shu bilan birga oilaning о‘z a’zolarining axloqiy-psixologik ximoyanganligini ta’minlashdagi roli toboro ortib bormoqda. Chunki inson faqat о‘z oilasidagina va faqat о‘z yaqinlari qurshovidagina о‘zini tom ma’noda xotirjam,erkin xis qila olishi mumkin xolos. Bu borada oilaning о‘rnini xech bir ijtimoiy muassasa bosa olmaydi. Hozirgi kunda oilada bolalarni tarbiyalash masalasiga har qachongidan kо‘ra katta ahamiyat berilmoqda. Bu mavzu doimo barcha ota-onalarni ham, katta kishilarni ham qiziqtirib, shuning bilan birgalikda tashvishlantirib kelgan. Tarbiya jarayonida, u hoh oilada bо‘lsin, hoh maktabda bо‘lsin bolaning psixologiya xususiyatini hisobga olmaslik kelajakda eng katta, tuzatib bо‘lmas xatoliklarga yо‘l qо‘yish demakdir. О‘ylab qaraydigan bо‘lsak, bolaning tabiatini, qiziqishini, eng muhim ichki dunyosini bilmay, о‘rganmay turib ular bilan tarbiviy ish olib baradigan bо‘lsak, amnmizki, tarbiyada kо‘zlangan maqsadga erishish ancha qiyin. Inson bolalik paytidan ota-onasi, akalari, opalari,о‘rtoqlari, umuman atrofdagi kishilar u yoki bu xuqlni taqlidan о‘ziga singdirib boradi. Shuning uchun ham xalqimiz “kattalar odobi bolalar kamoli”, deb bejiz aytishmagan. Modomiki . ma’naviy gо‘zal qilayotgan odamiylik va shunga о‘xshash sifatlar zamirida axloq muhim о‘rinni egallar ekan. Demak, biz avvalo farzandlarimizning ruhiyatini barcha salbiy ta’sirlaridan poklashimiz va ularni sog‘lom fikrlashga, ya’ni xadisda aytilganidek. “Kimki о‘zining yaxshi ishidan quvonsa, yomon ishidan xafa bо‘lsa. Demak u haqiqiy mumkindir”, degan rivoyatga amal qilishga о‘rganib borishimiz lozim ekan. Onalarning tarbiyachilik xususiyatlarini aniqlash uchun turli kasb, yoshdagi 52 nafar xotin qizlar jalb etildi. Shulardan 26 tasi qishloq onalaridir. 13 ta savoldan iborat bо‘lgan metodikalar. Shuningdek, о‘z tadqiqotimizni kо‘proq faktlar bilan tо‘ldirish maqsadida oilada ota-ona va bola munosabatini qanday ekanligini yana bir karra tasdiqlash maqsadida, yana bir metodikadan foydalandik. Metodikaga asosan. Tuzilgan 13 savoldan xar biriga ma’lum bir belgilangan ballar bilan ifodalanuvchi javoblar berildi. Bu tekshirishimizga asosan,

yuqori sinf о‘quvchilari ota-onalarida utkazildi. Va ushbu natijalarga erishildi. О‘tkazilgan tajriba jadvali quyidagicha. A 3, B 2, V 1. № Uddalay olasizmi Uddalayman Uddalash mumkin, biroq doimo shundayqilolmayman Uddasidan chiqolmayman 1 Qilayotgan ishingizni qoldirib bola bilan shug‘ullanasizmi A B V 2 Bola bilan biror jiddiy sohada maslahatlasha olasizmi A B V 3 Bolangizga nisbatan nohaqlik qildingiz uni oqlay olasizmi A B V 4 Yanglishsangiz boladan uzr sо‘raysizmi A B V 5 Bola qilmishidan jaxlingiz chiqsa о‘zingizni tuta olasizmi A B V 6 О‘zingizni bola о‘rniga qо‘yib kо‘ring A B V 7 О‘zingizni bir lahza mard, ajoyib sehirgar deb his eting A B V 8 Bolalik davringizda sizni noqulay ahvolga solgan va endi bolaga о‘rnak bо‘ladigan voqeani sо‘zlab berasizmi A B V 9 Bolaning dilini og‘ritadigan sо‘zlarni ishlatishdan о‘zingizni tiying A B V 10 Yaxshi xulqi uchun bolaning biror istagini bajarishga sо‘z A B V

berasizmi 11 Bolangizga u hohlagan ishni qiladigan, о‘zini hohlagancha tutadigan biror kun ajratib bera olasizmi A B V 12 Farzandingiz biror bolani urdi, asossiz hafa qildi. Siz indamaysiz A B V 13 Bolaning kо‘z yoshiga, agar bu darrov о‘tib ketadigan injiqlik deb ishonsangiz taqat qila olasizmi A B V Olingan natijaga binoan: eng yuqori ball 70 % tekshiruvchilarda aniqlandi. Ularning qо‘lga kiritgan natijalariga asosan, mazkur tadqiqotda ishtirok qilgan va yuqori ballni qо‘lga kiritgan ota-onalar о‘z bolalarini bilga intilishlari juda kuchli ekan. bolaga nisbatan hurmat saqlash, tarbiyada ibratli tadbirlarni qо‘llay olish xususiyatga xosdir. Shuningdek bolaga nisbatan oqilona munosabatda bо‘la olish xosdir. Olingan natijalarga asosan tajribalarda qatnashgan ota-onalar ichida past ball olganlari yо‘q. Tajribachilarimizni qolgan foizi ya’ni 30 % tekshiruvchilarda ham о‘rta ball olindi. Ularning natijalariga asosan, bu ota-onalar ham bola tarbiyasiga g‘amhо‘rlik qilishlari ular uchun muhim masalaligi aniqlandi. Shuning bilan birga buota-onalarda tarbiyachilik iste’dodi borligining guvohi bо‘ldik. Lekin. Shuningdek, mazkur tajribalarnatijalariga asosan, bu ota-onalar bolalariga nisbatan ayrim hollarda о‘z munosabatlarini jiddiyroq, о‘ylab kо‘rish kerakligini о‘qtirilgan. Chunki mazkur ball olgan ota-onalar 30 % ni tashkil qildi. О‘z tarbiyasida bu ota-onalarda turg‘un bо‘la olmaslik xususiyati xosdir, ular goho bolalarga yumshoqlik munosabatda bо‘ladilar, goho xaddan ziyod talabchanlikni qо‘llaydilar. Tadqiqotimizda ishtirok qilgan ota-onalar о‘z farzandlari tarbiyasida jiddiy munosabatda bо‘ladilar.

Oiladagi odamlar bir-birlarini qanchalik chuqur tushunsalar, bir-birlarining yaxshi va yomon tomonlarini anglagan holda muomula munosabatda bо‘lib, inoq turmush kurslar,bunday oiladan ajoyib shaxslar yetishib chiqadi: bu о‘z navbatida jamiyat rivojiga, insoniyat istiqboliga ijobiy ta’sir kо‘rsatadi. Oiladagi sharoit, oziq-ovqat va jixozlar ta’minoti, о‘zaro munosabatlar er- xotin, bobo-buvi, qaynona-qaynota,aka-uka, opa-singil, tog‘a-amaki hamda boshqa qarindoshlarning bir-biriga muomilasi oila a’zolarining birgalikda ishlash, dam olishi, adabiyot, san’at, ilm-fan, sport bilan shug‘ullanishi, daromad. Ruxiy- ma’naviy holatlar, qо‘ni-qо‘shnichilik aloqalari va x.k. oila muhitni tashkil etadi. Bolalarni yoshlik davridan kishilar bilan munosabatga kirishga о‘rgatish, о‘zini har qanday nohushlik, xursandchilik xolatlarida ham о‘zini tuta olish о‘rgatish kerak. Kattalar bilan munosabatda bо‘lish, kichiklarga izzatda bо‘lish, muomila munosabatlarga о‘rgatishni oila-a’zolari ota-onalaridan о‘rganadi. Ota- ona nima ish qilsa, qanday munosabatda bо‘lsa bola ham xuddi shun munosabatlarni о‘rganadi. Boshqalar bilan tо‘g‘ri munosabatda bо‘lish kishining о‘zi uchun ham, atrofdagilar uchun ham ahamiyatlidir. О‘spirinlik, о‘smirlik, yoshlik davridagi muomila munosabatning о‘ziga xosligi oilada-maktabda va jomoat joylarida kishi о‘zini qanday tutishi kerakligini, boshqalarga hurmat bilan qarash. Sо‘zlash madaniyati olidan boshlanishi keng yoritish kerak. О‘quvchilarga muomila madaniyati, inoqlik, iffat. Andisha kabi tushunchalarni singdirishga harakat qiladi. Fikrlar о‘quvchilar bilan suhbat, muunozara, vaziyatlarni tahlil qilish usullari orqali kо‘rib chiqiladi. О‘quvchilardan shaxs , jamiyat, oila xarakterining xolerik sangvinik, melanxolik, flegmatik tempramentlar haqida tо‘liq ma’lumotlar beriladi. Ular shu tempramentdagi kishilarga qarab, mos munosabatda bо‘lishlari kerak. Oilaviy hayot jarayonida shu xususiyatlarga e’tibor bilan qaraganda xar bir inson baxtiyor hayot kechira olishi mumkin. Chunki xar bir sо‘zlarga yarasha munosib javob bera olish, sо‘zlashish madaniyatini egallash, insonlarni tо‘g‘ri tushuna olish, unga yarasha munosabatda bо‘lish muomilasini о‘rgangan xar bir о‘smir hayot yо‘lida tayyorgarligini puxtaligidan baxtli yashaydi, sevimli bо‘lib qoladi.

Jamiyatda turli yoshlar, xar hil kasb-xunar egallaydi-yu, turli millatga mansub shaxslar yashashadi. Ijtimoiy hayotdagi shaxslararo munosabatlar psixologiyasi, xar hil kishilarning bir-biri bilan aloqasidan ijtimoiy mehnatda siyosiy-iqtisodiy munosabatlar muomilalar, muammolarni xal etishda qatnashuvidan, moddiy ma’naviy boyliklar yaratish uyda, kо‘cha- kuyda, dam olish maskanlarida, ish joyi va ta’lim-tarbiya maskanlarida о‘zini tutishdan, ruxiy xolatlari hamda muomila madaniyatlaridan kelib chiqadi. Shaxslararo munosabatlar psixologiyasi vujudga kelishida, shubxasiо‘ xar bir millatning xususiyatlari tabiiy ravishda о‘z ta’sirini kо‘rsatadi. Masalan, о‘zbek yigit-qizlariga xos bо‘lgan kattalarga hurmat bilan kurash, ularga betgachoparlik qilmasdan izzatini joyiga qо‘yish. Xushrо‘ylik, mehmondо‘stlik, xayo-ibo, o0ir- vazminlik kabi xalq xarkteridan kelib chiqadigan fazilatlar singari kabi, bu munosabatlar muhitida ijobiy ta’sir kо‘rsatadi. Ijtimoiy hayotdagi shaxslararo munosabatlarni kishilar ishlab yoki о‘qib turgan kollektiv tartib-qoidalari talablaridan kelib chiqadigan, shaxslarning ichki sirlari, dо‘stona aloqalari bilan bog‘liq munosabatlarga hamda oiladagi munosabatlarga bо‘lish mumkin. Ma’lumki, oiladagi munosabatlar shaxs tarbiyasida xal qiluvchi ta’sir kо‘rsatadi. Ana shu ta’sir shaxsning dо‘stlariga, о‘qiydigan. Ishlaydigan joidagi, atrofidagi boshqa shaxslar bilan muloqotidi munosabatida albatta о‘z aksini topadi.

Adabiyotlar: 1. G’oziyev E.G. Umumiy psixologiya. Toshkent. 2002.1-2 kitob. 2. G’oziyev E.G. Muomala psixologiyasi. T-2001. 3. Vedenskaya L.V, Pavlova L.A. Delovaya retorika: uchebnoye posobiye dlya vuzov.- M.:IKS “MarT”, 2004-512 s. 4. Nemov R.S. Prakticheskaya Psixologiya Poznaniye sebya: Vliyaniye na lyudey:Posobiye dlya uch-sya-M:Gumanit. Izd.Sentr VLADOS, 2003, - 320 s. 5. www.referat.arxiv.uz www.slayd.arxiv.uz www.ziyonet.uz

Похожие

Shaxslararo munosabatlar tizimida shaxsning rivojlanishi

Oilaviy munosabatlar psixologiyasi

Ijtimoiy psixologiya fanining predmeti

Sotsial psixologik g‘oyalarning shakllanishi tarixi

Oilaviy munosabatlarni tadqiq etishning nazariy-metodologik asoslari. Jinsiy farqlar psixologiyasi