Jamoa psixologiyasi. Guruxlar va uning tasnifi. Guruxlarning ijtimoiy faoliyatlarini tashkil e`tish - Психология - Рефераты

Jamoa psixologiyasi. Guruxlar va uning tasnifi. Guruxlarning ijtimoiy faoliyatlarini tashkil e`tish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

40 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Shaxs va gurux. Guruxlarning turlari. 2. Gurux ulchamlari va uning tizimi. 3. Jamoalarda psixologik o`zaro moslik. 4. Guruxlardagi psixologik muxit va uni o`rganish.

www.arxiv.uz Umuman inson jamiyatda o`zi aloxida faoliyat ko`rsatishi juda qiyin, u xamisha xayotning barcha bosqichlarida o`ziga mos guruxlar tarkibiga kiradi va qaysi soxada ishlashdan ka`tiy nazar ular bilan birgalikda faoliyat ko`rsatadi. Bu daslab oila, bogcha, maxalla, maktab, O`quv yurtlari, ishxonasi va xakozalardir. Ana shu guruxlarning ta`sirlaridan kelib chiqkan xolda uning sifatlari va xususiyatlari shakllanadi. Gurux-ma`lum ijtimoiy maqsadlari asosida tuplangan, mulokat e`xtiyojlari qondiriladigan insonlar uyushmasidir. Gurux bo`lishi uchun ikkita mezon kerak. 1. Biror faoliyatning bo`lishligi (o`qish, mexnat) 2. O`zaro mulokat uchun imkoniyat bo`lishligi kerak. Odatda odamlar guruxlarning niyatlari, kizikishlari, xarakat normalari, g`oya va fikirlariga e`rgashishga tayyor bo`ladi, xarakatlardan andoza oladi, ularga taqlid qiladi. Bunday guruxlar psixologiyada referent gurux deb ataladi va (Amerikalik sotsiologlar) ularning bir necha guruxlarini farklaydi: 1) Narmativ guruxlar-bu shunday insonlar guruxiki, uning normalarini shaxs maqo`llaydi, ularga amal qiladi. Ms: (o`zbek oilasida datsurxon atrofida yuziga fotixa tortish, mexmonga xush kelibsiz deyish va boshqalar norma sanalib, odatda a`zolar uchun ijobiy utsanovka bo`lib shakllanadi.) 2) Kiyoslash guruxlari- bu shunday guruxlarki odatda shaxs usha guruxga kirishga va uni maqo`llashga muxtoj bo`lmaydi, ammo shu guruxlarga nisbatan o`z utsida ishlashi mumkin. Ms: yaxshi yoki a`lo ukiydigan talaba o`zini aynan shu guruxdagilar bilan kiyoslab xarakat qiladi. Aniqrogi a`lochi talaba o`zini o`zlashtirmokchi talaba bilan kiyoslamaydi. 3) Negativ guruxlar- bu shunday guruxki, shaxs ularning xatti- xarakatlaridan ataylab voz kechadi. CHunki ular usha shaxsdan tubdan fark qiladi. YA`ni bo`lar bir-birlari bilan murosaga kelolmaydilar. Guruxlarning turlari- guruxlar o`zining mikdoriga, xarakteriga va boshqa xususiyatlariga qarab bir-necha turlarga bo`linadi:

www.arxiv.uz - Birlamchi gurux- bunda shaxslararo ta`sir yuzma-yuz, bevosita ruy beradi. Ms: oilada, sinfda, va x. - Ikqilamchi gurux- bunda o`zaro ta`sir bilvosita amalga oshadi. Ms: biron-bir partiya a`zolari, ularning g`oyalari va maqsadlari bir, ammo ular bir- birlari bilan uchrashmasliklari mumkin. (kashkadaryo va xorazmdagi a`zolar). (bir g`oya otsida intiluvchilar). Bundan tashqari ya`ni guruxlar - rasmiy va narasmiy guruxlarga bo`linadi. Rasmiy guruxlarda mulokat va munosabatlar rasmiy normalarda amalga oshiriladi. Ms: Intsitut rektori bilan uning xodimi o`rtasidagi munosat. - Norasmiy gurux- ichki, bevosita psixologik munosabatlarni ta`minlovchi gurux xisoblanadi. Ms: dutslar, talabalar guruxlari. Guruxlarning vazifalari. A) Ijtimoilashtiruvchi vazifasi. (guruxga moslaydi) B) Intsrumental, ya`ni aniq mexnat vazifalarini oshirishga imkon beruvchi muxit. V) E`kspressiv-odamlarning o`zgalar tamonidan tan olinishi, xurmatga sazavor bo`lishlari, ishonch kazonishlarini ta`minlash: G) Qo`llab-kuvattlash ya`ni qiyin paytlarda bir-birovni qo`llab-kuvatlash, birlashish, yordam berish vazifalari. Guruxlar rivojlanish darajasiga qarab: rivojlangan (jamoa) va kam rivojlangan guruxlarga bo`linadi. Guruxiy rivojlanish darajasi-bu shaxslararo munosabatlar shakllanganligining belgisi, guruxlar shakllanishi jarayonining natijasidir. 2-savol. Gurux ulchamlari va uning tizimi. Guruxlar o`zining ichidagi odamlar soniga qarab katta va kichik guruxlarga bo`linadi. Odatda uning ichidagi a`zolar sonidan samara ko`proq axamiyatga e`ga. Ko`pchilik olimlar gurux bo`lish ikki kishidan boshlanadi (diadani) desalar, Polyak olimi YAN Shepan`skiy uch odamdan (triadadan) boshlanadi deyishadi. Ms:

www.arxiv.uz ikki sevishgvn kishining e`r-xotin bo`lib oila ko`rishi, xamkorlik, muomma va mulokatda bo`lishi xam gurux sanaladi. Ko`pchilik olimlar ms: G.M. Andrieva guruxning chegarasi 12-15 kishi deb sanasa, Amerikalik Moreno 30-40 kishi bo`lishi mumkin deydi. Ammo gurux qancha kishi bo`lmasin, unda kishilar o`zaro mulokat imkoniyatini berishi va bir-biriga ta`sir ko`rsata olishi kerak. Guruxning psixologik tizimlaridan biri bu uning aniq maqsada bo`lishi va shu maqsad ularni biron-bir ish, mexnat atrofida birlashtirishi kerak. - Guruxning psixologik tizimlaridan biri-uning avtonomligi darajasi. Bunda guruxning umumiy maqsadidan tashqari, xar bir shaxsning xam o`z burchi vazifalari va imkoniyatlaridan kelib chiqib faoliyat ko`rsatadi va munosabatda bo`ladi. - Psixologik tizimlarga ta`sir qiluvchi omillarga yana ularning jinsi, yoshi, ma`lumoti, malakasi va boshqalardir. Bu omillar bilan ular bir vaktda farklansa, bir vaktning o`zida uygunlikni ta`minlaydi. - Guruxning uyushganligi xam dinamik ko`rsatkichlardan bo`lib, guruxlar bir-biridan farklanadi. Ms: guruxdagi ishning xamma uchun kizikarliligi, manfaatliligi, nomalarining a`zolar tamonidan qabo`l qilinganligi, kadriyatlarni tasavvur qilishdan fikirlarni mosligi kabilar uyushkoklikning mezonlaridir. - Gurux tizimining katta-kichikligiga xam ko`p narsa bog`liq bo`ladi, chunki gurux qancha kichik bo`lsa, a`zolar o`rtasida norasmiy mulokat uchun yaxshi imkon tug`iladi, «guruxbozlik» degan illat yuzaga kelmaydi. Gurux soni qancha oshsa manashu xususiyatlar paydo bo`ladi. - Demak gurux qancha katta bo`lsa xar xil fikrlar va manfaatli kishilar soni xam ortib boradi. E`ng yaxshi va samarali gurux-bu 5-10 kishilik guruxlar sanaladi. 3-savol Jamoalarda o`zaro psixologik moslik. Gurux a`zolarining o`zlarini yaxshi xis qilishlari, xamkorlikda ishlashlari ko`p jixatdan, usha jamoadagi psixologik moslik, ya`ni xamfikirlilikka bog`liq bo`ladi.

www.arxiv.uz Psixologik moslik-a`zolarining ayrim sifatlarining mos kelishi, va tavofut qilishi nazarda tutiladi. Moslik mezoni quyidagilardan iborat: 1. Faoliyat natijalari. 2. A`zolarning sarflagan kuch-e`nergiyalari. 3. Faoliyatdan konikish (N. Obozov.) Ikki xil o`zaro moslik farklanadi: 1. Psixofiziologik 2. Ijtimoiy psixologik - psixofiziologik moslikda- odamlarning bir xil va mos tarzda xarakat qila olishlari, reaktsiyalari, mosligi, ish ritmi, tempidagi uygunliklari nazarda tutiladi (konveyrli ishlarda samarali bo`ladi). - Ijtimoiy psixologik moslikda-bunda ijtimoiy xulkdagi moslik- utsanovkalar birligi, e`xtiyoj va kizikishlar, qarashlardagi moninlik, yo`lanishlar birligi nazarda tutiladi. (ijodda, ta`limda,samara beradi). Guruxlarda karorlar qabo`l qilishda o`zaro ta`sir- yakka va jamaalarda karor qabo`l qilishlari bir-biridan tubdan fark qilmaydi. Xar ikkalasida xam avvalo maqsad aniqlanadi, ma`lumotlar tuplanadi, taqliflar kiritiladi va e`ng maqo`l varianti qabo`l qilinadi. Ammo guruxda bu jarayon sal bashkacha kechishi mumkin, aynan xar xil nizolar shu jarayonda kelib chiqadi. Amerikalik psixolog T. Mitchel-o`zaro ta`sir sharoitida quyidagi omillar farklanadi: 1. Ayrim a`zolar nisbatan ko`proq gapirishga moyil bo`ladilar; 2. Mavkie kattirok shaxslar boshqalarga tazik o`tkazishga urinadilar; 3. Karor qabo`l qilishda ko`p vakt kelishmovchiliklarning oldini olishga ketib koladi; 4. Ayrim odamlarning ta`sirida guruxga nomuvofiq karorlar qabo`l qilinishi mumkin; 5. Barcha a`zolar o`zlari sezmagan xolda kun tartibidan chetga chiqib konformlilikka tushib-gurux ta`siriga tushib noto`g`ri karor qabo`l qilishlari mumkin;

www.arxiv.uz Bu karor qabo`l qilishda demokratiyalik jarayon xisoblanadi, uning avzalligi muxokama jarayonida ko`p yaxshi-yangi fikrlar paydo bo`ladi va e`ng maqo`l qabo`l qilinadi. Salbiy tamoni shundaki majlis raisining avtoretar raisligi oqibatiga ba`zilarda «Men gapirdim nima? Gapirmadim nima?,» bari bir o`zlarining aytganlarini qiladilar degan loqayd liklar xam paydo bo`lishi mumkin, bu albatda ayrim xollarda noto`g`ri karor qabo`l qilishga olib keladi. 4-savol Guruxlardagi psixologik muxit va uni o`rganish. Jamolardagi ishlarning muvaffakiyati ko`p jixatdan, uni shu guruxdagi «ma`naviy psixologik muxit» larga bog`liq bo`ladi. Ijtimoiy psixologik muxit- deganda, gurux a`zolarining fikrlari, xissiyotlari, dunyoqarashi, utsanovkalari va o`zaro munosabatlaridan iborat bo`lgan e`motsional- intellektual xolat tushiniladi. Bunda e`ng asosiy omil bu a`zolarning o`zaro munosabatlari sanaladi, ya`ni ish jarayonida xam asosiy muvaffakiyat o`zaro simpatiyalarga tayanadi. Xam fikirlar ko`p joyda, ishlar xam samarali bo`ladi. Ijtimoiy psixologiyani o`rganishning e`ng asosiy usuli-bu sotsiometriya bo`lib uni amerikalik olim Jon Moreno taqlif qilgan. Sotsiometriya lotincha «societas»jamiyat metreo-ulchayman degan ma`noni bildiradi. Ushbu usulning mazmuni xar bir gurux a`zosidir - Siz ko`proq kim bilan birga ishlashni xoxlaysiz? - Siz ko`proq kim bilan bush vaktingizni o`tkazishni xoxlaysiz? - Guruxdoshlaringizdan o`z ishini e`ng zur maxorat bilan bajaruvchilar: (xar bitta savolga kishini ko`rsatishi kerak). Gurux a`zolarining xammasi bu tadqiqotda katnashadilar va olingan ma`lumotlar tsatitsik taxlil e`tiladi va xar bir gurux a`zosining e`gallagan mavkie aniqlanadi, va gurux yuldo`zlarini, fidoiylarini, ishchan bilimlilarini aniqlash mumkin. Maktab o`quvchilari ichida bo`lsa: - Sen kim bilan partada birga utirishni xoxlaysan?

www.arxiv.uz - Kim bilan shanbalikda birga ishlashni xoxlaysan? - Kim bilan birga uy ishini tayyorlashni xoxlaysan va x. Usulning sharti shundaki, bu usulni qo`llaniladigan gurux a`zolari bir-birlarini juda yaxshi bilishlari kerak. Ammo sotsiometriya natijalari kotib kolgan javob natija e`mas, u doimo o`zgarib turadi. Ushbu usul bu kichik guruxlarni o`rganishdan tashqari butun Xalqlar, millatlar psixologiyasini, boshqacha qilib aytganda e`tnopsixologiyani o`rganishdir.

Похожие

Guruh va jamoa psixologiyasi 2

Guruh va jamoa psixologiyasi 1

Guruhlar haqida umumiy tushuncha

Guruxiy jarayonlarda shaxslararo munosabatlar

Sotsial psixologiyada guruhlar va jamoa muammosi