Guruh va jamoa psixologiyasi 1 - Психология - Рефераты

Guruh va jamoa psixologiyasi 1

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

39.5 KB

www.arxiv.uz REJA: 1. Guruh haqida tushuncha 2. Guruhlardagi ijtimoiy psixologik hodisalar 3. Guruhning ichki tuzilishi 4. Lider tiplari 5. Guruhning ichki tuzilishini o`rganish

www.arxiv.uz Guruh haqida tushuncha . Guruh- bu muayyan belgiga, masalan, sinfiy mansublikka, birgalikda faoliyat ko`rsatishning mumkinligiga va uning xarakteriga, tashkil topish xususiyatlari va shu kabilar asosida ajralib turadigan umumiylikdir. Guruhlarning klassifikatsiyasi ham shunga muvofiq tarzda bo`lib, kichik va katta guruhlarga bo`linadi - o`z navbatida ular ham real (bog`langanlik, shartli formal (rasmiy), hamda noformal (norasmiy) guruhlarga, rivojalanish darajasi turlicha bo`lgan ya`ni rivojlangan (jamoalar) va yetarli darajada rivojlanmagan yoki kam rivojlangan guruhlarga (uyushmalarga, birlashmalarga, aralash guruhlarga) bo`linadi. Katta guruhlar umumiy makon va zamonda hayot kechirayotgan anchagina odamlarni o`z tarkibiga olgan sotsial umumiylikni tashkil qiladigan real guruhlar shaklida bo`lishi mumkin. Bu xildagi katta guruhlarga korxonaning mehnat jamoasi, yoki ko`pgina o`qituvchilar bir-birlari bilan bevosita o`zaro aloqada bo`lmasalar ham, lekin ayni chog`da bitta rahbarga bo`ysunadigan, bitta partiya va kasaba uyushmasi tashkilotiga kiradigan, maktab hayotiga oid hamma uchun umumiy hisoblangan ichki tartibning barcha qoidalariga amal qiladigan kattagina bir maktabning pedagoglar jamoasi kiritilgan bo`lishi mumkin. Katta guruhlar ba`zan bir belgilari (sinfiy, jinsiy, milliy, yosh va boshqa belgilari)ga binoan ajratiladigan va birlashtiriladigan shartli guruhlar shaklida bo`lishi ham mumkin. Katta shartli guruhga kiritilgan kishilar hech qachon bir-birlari bilan uyushmagan bo`lmasa ham, lekin bu xildagi guruhga ajratilgani uchun asos bo`lgan belgilariga ko`ra umumiy sotsial va psixologik ta`rifga ega bo`lishlari mumkin. Kichik guruhlar – hamisha bog`langan umumiylik bo`lib, unga kiruvchi shaxslarning o`zaro birgalikdagi real harakati va ular o`rtasidagi o`zaro munosabatlar bilan bog`langandir. Bu guruhlar rasmiy (formal) bo`lishi, ya`ni yuridik jihatdan qayd etilgan xuquq va burchlarga, normativ asosida o`rnatilgan strukturaga, tayinlab yoki saylab qo`yilgan rahbarlikka ega bo`lishi mumkin. Shuningdek, yuridik jihatdan qayd etilgan statusga ega bo`lmagan, ammo tarkib topgan shaxslararo munosabatlar (do`stlik, hayrihohlik, hamjihatlik,

www.arxiv.uz ishonch va shu kabilar) sistemasi bilan ifodalaniladigan norasmiy (ko`pincha ularni noformal deb ham atashadi) guruhlar ham alohida ajralib turadi. Ular alohida ajralib turadigan umumiylik (masalan, turli maktablar va hunar-texnika bilim yurtlarining mototsikl sportiga qiziqishi umumiyligi negizida birlashgan bir qancha o`quvchisi) sifatida yuzaga chiqishi va rasmiy guruhlar ichida yetarli darajada barqaror tus kasb etishi (sinfdagi do`stona ulfat tarzida kirishi) mumkin. Rasmiy va norasmiy guruhlar o`rtasidagi chegaralar shartli va nisbiydir. O`quvchilarning bu xildagi norasmiy guruhlarini shakllantirish o`qituvchi olib borishi shart bo`lgan tarbiyaviy ishning muhim vazifasi hisoblanadi. Guruhlar rivojlanishining darajasi yoki saviyasi ularning klassifikatsiyasining eng muhim negizi hisoblanadi. Guruhiy rivojlanish darajasi– shaxslararo munosabatlarning shakllanganligining belgisi, guruhlar shakllanishi jarayonining natijasidir. Rivojlanish darajasiga ko`ra farqlanadigan guruhlarning – diffuz guruhlar, sotsial yo`nalishdagi uyushmalar, sotsial yo`nalishga zid uyushmalar va birlashmalar, kollektivlarning psixologik toifasi shu asnoda tarkib topadi. Guruhiy rivojlanishning tegishli ravishda ancha ifodalangan darajalarini ko`rsatadigan (har bir konkret guruh boshidan kechirishi mumkin bo`lgan son sanoqsiz oraliq holatlari bilan birga) qat`iyan beshta pozitsiya alohida ajralib turadi: Bilvositalikning mumkin qadar yuksak darajasi va faoliyatning shaxslararo munosabatlari bilvosita ifoda etuvchi omillarning eng yuksak sotsial qimmati. Bu jamoadir. Agar guruhda tegishli tarzda birgalikdagi faoliyat mavjud bo`lsa, shaxslararo munosabatlarni bilvosita ifoda eta oladigan eng yuksak darajadagi sotsial yo`nalishga ega omillar mavjud bo`lgan taqdirda bilvositalikning eng past darajasi. Bu sotsial yo`nalishdagi uyushma (misol uchun studentlarning do`stona kompaniyasi)dir.

www.arxiv.uz Birgalikdagi faoliyatning yo`qligi bilan bog`liq bilvositalikning mavjud emasligi. Bu diffuz guruh (masalan, avtobusdagi yo`lovchilar yoki umumiy palatadagi bemorlardir). Shaxslararo munosabatlarning eng yuksak darajasi nosotsial yo`nalishga ega bo`lgan bilvosita omillar mavjud sharoitlardagi qandaydir birgalikdagi faoliyatning past darajada bilvosita ifoda etilishi. (masalan, bezorilik qiluvchi o`spirinlar guruhi). Bu prosotsial uyushmadir. Faoliyat vositasi ifoda etishning eng yuksak darajasi va bilvosita ifoda etuvchi omillarning eng yuksak daraja aksil ijtimoiy, reaktsion xarakterga egaligi. Bu-birlashma (masalan, mafiya). Jamoaning yuksak darajada rivojlangan guruh sifatida boshqa guruhlarga nisbatan printsipial jihatdan farqlari tajriba yo`li bilan kayd etildi. Jamoada faoliyatning samaradorligi bilan o`zaro his-xayajonli psixologik munosabatlarning makbul xarakteri o`rtasidagi nisbat ijobiy, sust rivojlangan guruhlarda esa salbiy bo`ladi. Past darajada rivojlangan guruhlarda guruhning miqyosi bilan uning a`zolaridan umumiy ishga eng ko`p hissa ko`shish istagi o`rtasidagi teskari bog`lanish mavjudligi aniqlandi, guruhning mikyosi yiriklasha borishi bilan jamoadan birgalikdagi faoliyat ishtirokchilarining motivlari susaymaydi. Tasodifiy guruhda yordamga muxtoj kishiga yordam ko`rsatilish ehtimoli guruhning mikyosi kengayishi bilan susaya boradi, jamoada esa bunday qonuniyat namoyon bo`lmaydi va hokazo. Shunday qilib, birgalikdagi sotsial qimmatga ega shaxs uchun ahamiyatga molik faoliyatning amalga oshirilishi o`zaro jamoatchilik munosabatlari o`rnatilishi, individual munosabat bilan jamoa munosabatlari o`rtasidagi ziddiyatlar barham topishini ta`minlaydi. Bunday faoliyat jarayonida shaxslararo munosabatlarda boshqa sharoitlada qayd etilishi mumkin bo`lmagan alohida hodisalar yuz beradiki, guruh rivojlanishining alohida belgisi sifatidagi jamoatchilik hosil bo`ladi. Aynan jamoa shaxsning jamiyatga bog`liqligini ifoda etadi. Shaxs ana shu bog`liqlik orqali erkinlikka muvaffaq bo`ladi.

www.arxiv.uz Guruhlardagi ijtimoiy psixologik hodisalar . Guruhlardagi ijtimoiy psixologik hodisalar mavjud: ijtimoiy-psixologik muhit ko`p jihatdar kollektiv a`zolarining singishuvchanligiga bog`liq. Guruhiy mos kelish (singishuvchanlik) fiziologik va psixologik bo`lishi mumkin. Bir kishining mehnat unumdorligini keskin tushiruvchi va bu bilan ikkinchisida toliqishning oshivuga olib keluvchi fiziologik mos kelishning buzilishiga o`tinni qo`lda arralash uchun bir juft ishchi sifatida baquvvat kishi bilan dardchil yigitchani yuborishgani misol bo`la oladi. Guruhiy psixologik mos kelish psixomotor emotsional irodaviy xususiyatlariga diqqat va tafakkurning farqlariga bog`liqdir. Lekin hammadan ko`ra ko`proq guruh tarkibiga kiruvchi har bir kishining shaxsiy xarakteri xususiyatiga bog`liq bo`lmasligi, ammo, albatta, singishuvchan bo`lishi kerak. Psixologik muhit vujudga keltirishda aksari guruhga mos kelishga bog`liq bo`lgan ijtimoiy kayfiyat katta ahamiyatga ega. U guruhda bevosita ijobiy yoki salbiy psixologik muhit vujudga keltiradi. Guruhning ichki tuzilishi . Har qanday guruh tuzilishiga ko`ra guruh a`zolari nufuzi va statusi o`ziga xos darajasini aks ettiradi. Uning yuqori referomentorik va sotsiometorik tarzda tanlanadigan shaxslar o`rin oladi, eng orqada esa noreferent va sotsiometrik jihatdan surib chiqariladigan individlar turishadi. Mazkur ierarxiya zinapoyasining eng yuqori bosqichida guruhning lideri turadi. Lider- bu shunday shaxski, guruhning qolgan barcha a`zolari uchun o`zlarining manfaatlariga daxldor bo`lgan hamda butun guruh faoliyatining yo`nalishini va xarakterini belgilab beradigan eng ma`suliyatli yechimlarni kabul qilishga haqli ham va aksincha bo`lmasligi mumkin. Lider bilan rahbarlikning bitta yagona shaxsga kelishi makbul hodisa hisoblanadi. Bordi-yu, agar bunday muvofiqlik bo`lmasa, u holda guruh faoliyatining samardorligi rasmiy rahbar (masalan sinf boshi) bilan norasmiy lider yoki liderlar o`rtasidagi munosabatlar kay tarzda yuz berishiga bog`liq bo`ladi.

www.arxiv.uz 4. Lider tiplari . Guruh jamoasining rasmiy rahbarlik sistemasi (guruhboshi, yoshlar tashkilotchisi va jamoatchilik ishlarining ayrim sohalari uchun ma`sul kishilar) unda norasmiy nufuzning taqsimlanishi va norasmiy peshqadam sifatida tanilish bilan to`g`ri kelishi ham, to`g`ri kelmasligi ham mumkin. Agar pirovard natijada shaxslararo munosabatlar umumiy maqsadlarning mavjudligi jamoaga xalaqit qilmaydigan emas, balki hatto yordam berishi ham mumkin. Chunonchi, 30-40 o`quvchidan iborat guruh hisoblanadigan guruh guruhboshi va yoshlar tashkilotiga teskari odatda biri necha peshqadamlar mavjud bo`lib, ular tevaragida bir nechta rasmiy guruhlar uyushadi. Liderlarning quyidagi tiplari farqlanadi: faoliyatining mazmuniga qarab: a) ilhomlantiruvchi, harakat yoki axloq dasturini taklif qiluvchi lider; b) bajaruvchi- berilgan dasturni bajarish tashkilotchisi; v) bir vaqtda ham ilhomlantiruvchi, ham bajaruvchi. boshqarish usuliga ko`ra: a) Avtoritar; b) demokratik; v) Yuqoridagi ikki uslubni o`zida mujassamlashtirgan. Faoliyati xarakteriga ko`ra: a) universal-o`zida liderlik xususiyatlarini doim ko`rsatib turadigan; b) Situativ-(vaziyatga qarab)-o`zida liderlik xususiyatlarini ma`lum o`ziga xos vaziyatlarni ko`rsatib turadigan. Guruhning ichki tuzilishini o`rganish . Psixologiyada guruhdagii tabaqalanishni (uning ichki tuzilishini) o`rganish uchun ko`plab metodlar qo`llaniladi. Ulardan ikkita asosiylari-sotsiometriya (sotsiometrik surov) va referentometriya metodidir. Amerikalik psixolog, mikrosotsiolog J.Moreno guruhlarda shaxslararo munosabatlarni o`rganish uchun shaxslarning birini saylashini (tanlashi, afzal ko`rishlari) usulini va hissiy afzal ko`rishlarni qayd qilish texnikasini taklif etadi. Buni u sotsiometriya deb atadi.

www.arxiv.uz Sotsiometriya metodi kichik guruhlarga taaluqli bo`lgan shaxslararo munosabatlarni o`rganish va o`lchashning metodi sifatida taklif qilingan. Sotsiometriya yordamida shaxslararo birgalikdagi harakat jarayonida guruh a`zolarida namoyon bo`ladigan afzal ko`rinishi, befarqlik yoki xush ko`rmaslikni miqdoriy me`yorni aniqlash mumkin. Sotsiometriya guruh a`zolarining bir- birlarini xush ko`rishlari yoki xush ko`rmasliklarini o`rganishda qo`l keladi. Guruh a`zolarining o`zlari bunday munosabatlarni anglab ola olmasliklari va ularning mavjud yoki mavjud emasligi haqida o`zlariga hisob bermasliklari mumkin. Sotsiometriya metodi juda ham tezkor bo`lib, uning natijalari matematik usul bilan qayta ishlanishi va yozma shaklda ifoda etilishi mumkin. Sotsiometrik usulining negizida «Sen kim bilan birga bo`lishni hohlar eding?» degan to`g`ridan-to`g`ri savol turadi. U kishilar o`rtasidagi o`zaoro munosabatlarni hohlagan bitta partada o`tirishni, dam olishni, vaqtichog`lik qilishni, ishlashni hohlarding va hokazo. Qoida tariqasida tanlashning ikki yo`nalishi-birgalikdagi mehnat qilish sohasidagi va vaqtichog`lik qilish sohasidagi yo`nalishlari tavsiya qilinadi. Bu o`rinda tanlashning makbulligi darajasida (benihoya istak borligi, bajoundilligi, befarqligi, unchalik istalmayotganligi, sira ham istak yo`qligi) aniqlik kiritilishi va tanlash uchun tavsiya qilinadigan shaxslar soni cheklangan bo`lishi ham mumkin. Tanlashlarni sotsiometriya matritsasiga tushirish chog`ida yanada tahlil etish xush ko`rish va xush ko`rmaslikning murakkab tarzda chatishib ketganligini, sotsiometrik «yulduzlar» (ularni ko`pchilik tanlaydi) «bas boylash»larning (ulardan hamma o`zini chetga tortadi) mavjudligini va butun ierarxiyasi ko`rsatib beradi. Sotsiometriya metodini juda ham tezkor ekanligiga shubxa yo`q va uning yordami bilan guruh ichidagi hissiy intilishlar manzarasi yetarli darajada aniq- ravshan ko`rsatilgan bo`lishi mumkin. Uning kuzatishlar yo`li bilan aniqlash uchun uzoq vaqt sarflashga to`g`ri kelgan bo`ladi. Har qanday guruhni hosil bo`ladigan kommunikativ shaxobcha sifatida talqin qilish mumkin. Lekin sotsiometrik tahlil guruhdagi shaxslararo kommunikativ shaxobchaga juda umumiy tarzda ta`rif berishi mumkin. U nima uchun individ bir xil

www.arxiv.uz birliklarda guruhga qarama-qarshi qo`yilganligi, boshqalarida esa kommunikativ shaxobchadagi bunday uzilish payqamasligini tushunib yetishga olib bormaydi. Sotsiometrik texnika yordamida qayd etiladigan bog`lanishlar sistemasini muqarrar deb hisoblab bo`lmaydi. Bugungi «yulduz» ertaga yakkalanib qolishi mumkin. Sotsiometriya natijalari bizga bunday o`zgarishlarning sabablari haqida ma`lumot bera olmaydi. Shuningdek, guruh a`zolari birovlarni rad etib, boshqalarni tanlaganlarida nimalarga asoslanganliklari, guruhning har xil a`zolariga xos xush ko`rish va xush ko`rmasliklar zamirida qanday ma`no borligi mavhumligicha qoladi.

Похожие

Guruh va jamoa psixologiyasi 2

Shaxs. Muloqot. Guruh. Jamoa

Jamoa psixologiyasi. Guruxlar va uning tasnifi. Guruxlarning ijtimoiy faoliyatlarini tashkil e`tish

Sotsial psixologiyada guruhlar va jamoa muammosi

Motivatsiya va emotsiya psixologiyasi