Экспериментал психология предмети - Психология - Рефераты

Экспериментал психология предмети

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

117 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Экспериментал психологиянинг ривожланиш тарихи 2. Назария ва унинг тузилиши 3. Фан муаммоси

www.arxiv.uz Экспериментал психологиянинг ривожланиш тарихи Позитивизм асосчиси О. Кант XIX аср ўрталарида инсон билими ривожланиши ҳақидаги таълимотни таклиф қилди. У билимнинг учта кетма- кет бир-бирини алмаштирадиган шаклларини қараб чиққан. 1) диний урф – одатлар ва индивидуал ишонишга асосланган, 2) фалсафий – у ёки бу таълимот муаллифининг интуициясига, ўз маъноси жиҳатидан о қ илона ва ақлий кўринишга асосланган. 3) Позитив-мақсадли кузатиш ва эксперимент йўлида фактларни эслаб қолишга асосланган илмий билим. Бироқ, позитив билимлар муваффақиятига қарамай, ХХ асрда на фалсафий, на диний билимларни рад этмади. Шундай қилиб, гап бир билимни иккинчисига ўзгартириш ҳақида эмас, балки цивилизациянинг ривожланиши йўлида билимлар у ёки бу шаклини доминацияси ўзгариши ҳақида билимларнинг турлича шакли параллел равишда бор бўлиб ва ривожланиб боради, ҳудди бараварига тирик табиатда бўлгани каби ҳар-хил экологик тенгликни эгаллаб кетаётиб сув ўтлари ва сут эмизувчилар, чувалчанг ва ҳашоратлардек. «Психология» - бу шундай атамаки, қайси инсон амалиёти ва билимларининг ҳар-хил кўринишларида татбиқ қилинса бўлади. Биринчидан, одамларнинг «психика» ҳақидаги кундалик билимлари тузилмаси каби бошқа одамларнинг хатти-ҳаракати ўзининг ва бошқаларнинг руҳий ҳаёти ривожланишининг асоси ва қонуниятлари бўлган психология. Бу «кундалик психология» бугунги кунда илмий психология тармоқларидан бирининг кузатиш предмети бўлиб қолди. Одатий, кундалик сўзлар маъносида табиий тилда муҳрланган, қайсики инсон психикаси аҳамияти унинг хатти-ҳаракати, унинг шахсий томонлари, имкониятлари мотивлари ва бошқаларни ифодалайдиган, у ҳикматлар ва мақолларда учрайди. Руҳнинг диний тафаккури унинг табиати ҳақида одатий, кундалик билимларни тушуниши асосида пайдо бўлади.

www.arxiv.uz Иккинчидан «фалсафай психология» ҳам мавжуд бўлиб, психик реаллик табиати ҳақида савол энг асосий ҳисобланади. Доимий «фалсафанинг асосий саволи» идеал ва материал нисбат ҳақида, қайсиси «бирламчи», қайсиси «иккиламчи» идеал (субъектив, руҳий, психик) борлиги тўғрисида кўп ёки камроқ аниқ фикр жамланиши мумкин эмас. Шунинг учун кўпчилик психологлар психика концепциясини ўйлаб топишган, шахс ҳақида ўзларининг тушунчаларини унинг ривожланиши аҳамияти, объектив ва субъектив борлиқни (жумладан акс эттириш қонуни), инсон ва инсонлар гуруҳи хатти-ҳаракати детерминант ҳақида ўз фикрларини баён қилишган. «Фалсафий психология» доираси ичида ҳозирги кунда психика ёки унинг алоҳида тузилишлари остидаги моделлари яратилаяпти. Ниҳоят «психология» атамаси Х I Х асрда пайдо бўлган фанни баъзида ўзини-ўзи бошқарадиган реаллик, моддий асоси бўлган, яъни акс эттирувчи ва инсон х атти-ҳаракатини бошлаб тур у вчи механизми ва атрофлича метод билан текширилган психика тўгрисидаг и фандир. Материализм объективлик ва детерминизм принц и плари психикани ўрганишнинг табиий билимларига ёндашиш асосида ётган. Психология фан сифатида табиатшунослик методологиясини қабул қилган ҳолда Х 1Х асрнинг охирлари ва ХХ асрнинг бошларида таркиб топган. Бир пайтнинг ўзида немис файласуфи В. Дилътей «Руҳ ҳақидаги фанлар» ва ташқи дунё ҳақидаги фанларни алоҳида қараб чиқишни таклиф этди. Биринчиларга у фалсафа, этика, эстетика лингвистика, ҳуқуқ ва бошқаларни киритди. Иккинчиларга физика, химия, геология, биология ва бошқа табиий фанларни киритди. Психологияни у ҳамма фанлар руҳ ҳақида бошлангич билимлар олувчи фундаментал фан сифатида ажратди. Бу фандан «Руҳ ҳақидаги фан» асосий метод- яъни тушуниш методи деб қарайди. Дильтей психологияни эмпиристик фан сифатида ҳисоблади, лекин психологияда эмпиристик билим табиати бошқа табиий фанларга қараганда бошқачароқ. Гуманитар психологик бил и м кундалик тажрибага яқин, унинг

www.arxiv.uz маъноси маданиятда таниқли ва муҳрлангандир, шунинг учун табиий фанлар тушунчасида янгилик уйғотмайди. Тушуниш, тадқиқот методи сифатида психологик тадқиқотларнинг ҳар бирида иштирок этади. Бироқ кўпчилик кузатувчилар тушунувчан ёки гуманитар психология , психологик тафаккур алоҳида сфераси сифатида ажратадилар, қайсики тушуниш асосий метод сифатида гавдаланади. Табиий – илмий ёнадашиш психологларни одам ва ҳайвонларни ташқи кузатиш фаолиятини, хатти-ҳаракатини текширишга йўналтиради. Психологияни хатти-ҳаракат фанларига қўшишда, тадқиқот, ўлчаш ва экспериментни психологияда хулқ-атвор кузатиш методлари деб аташади. Инсоннинг хулқ-атвори вербал (нутқий) ва новербал (предметли ҳаракат, нутқсиз коммуникация) га бўлинади. Текширув усуллари – бу вербал ва новербал хатти-ҳаракатларни рўйхатга олувчи методикадир. Умуман олганда, экспериментал психология турли хил психик вазиятларни экспериментал методлар ёрдамида тадқиқ қилишни ўрганади . Психологиянинг экспериментал деб аталишига унинг методи сабаб бўлган. Агар фалсафа умуман олганда табиат қонунларини ўрганса, экспериментал психология эса фан соҳасида ҳайвон ва инсоннинг хусусиятларини англаб олишга ёрдам беради. Экспериментал психология фани соҳасидаги билимлар, илмий хулосалар нафақат эксперимент, балки кузатиш, сўроқ ва бошқа методлар ёрдамида тўпланган. Маълумки, фалсафа ва умуман психология фани орасида дастлаб чегара йўқ эди. Арастунинг "Жон ҳақида" асари дастлабки метофизик асар бўлиб ҳисобланади. Психология фанининг фалсафа ичидан ажралиб чиқишига иккита асосий омил сабаб бўлган: 1. Психология илмий муаммоларга бойиб бориши ва яқин истиқболларнинг вужудга келиши. 2. Психолог олимларнинг тадқиқот олиб бориши учун янги воситалар пайдо бўлиши.

www.arxiv.uz Фалсафа ва биологиянинг ривожланиши психологиянинг пайдо бўлиши, ривожланишига омил бўлди, яъни Арасту давридаги фалсафанинг ривожи ўрнини Х асрда табиий фанлар эгаллайди. Экспериментал психологиянинг мақсади психологик эксперимент ўтказишнинг малака ва кўникмаларини пайдо қилиш ва ривожлантиришдан иборат. Экспериментал психологиянинг вазифалари : 1. Психология фанида эксперимент ўтказишнинг қонунлари, тартиби ва принципи билан таништиришдан иборат. 2. Турли методикалар ёрдамида шахснинг психик жараёнлари, ҳолатлари ва психомоторикани ўрганишдир. Маълумки, Х1Х аср физика, биология, физиология, химия ва бошқа фанларнинг ривожланиши билан характерланади. Фанда пайдо бўлган экспериментал методнинг кенг қўлланилиши фаннинг бундай ўсишига ёрдам берди. Х Y III асрнинг охири Х1Х асрнинг бошларидаёқ психологлар ўртасида психик ходисаларни ўрганишда экспериментни татбиқ қ илиш мумкин эмасмикан деган муаммо пайдо бўлди. Бу муаммо бўйича файласуф Кант ўз фикрини билдирди. Унинг фикрича, психологияда экспериментнинг бўлиши мумкин эмас, чунки психик ходисаларни ўлчаш мумкин эмас, уларга математикани тадбиқ қилиш мумкин эмас. Психик ҳодисаларни ўлчашнинг мумкинлиги, бинобарин, психологияда экспериментнинг бўлиши мумкинлиги ҳақида немис психологи И.Гербарт (1776-1841) ижобий фикр айтган. У "психологияда математикани тадбиқ қилиш мумкин ва зарурлиги ҳақида" шундай деган: "Менинг текширишларим амалда фақат психологиянинг ўзи билан чекланиб қолмасдан, балки физикага ва умуман табиат фанларига ҳам қисман алоқадордир". Гербартнинг фикрича, асосий психофизик элемент тасаввурдир, қолган барча жараёнлар – ҳиссиёт, ирода, тасаввурлар комбинациясидан ва

www.arxiv.uz муносабатларидан иборатдир. Руҳий ҳолатлар доимо ўзгариш жараёнида бўладилар. Тасаввурларнинг бу доимий ўзгариш ва алмашиш жараёнида маълум даражада доимийлик, қонуният бор. Бу доимийликнинг миқдор томонини ўлчаш мумкин. Шунинг учун ҳам, Гербартнинг фикрича, психологияга математикани татбиқ қилиш мумкин. Гербарт гарчан психологияда экспериментдан фойдаланишнинг зарурлиги ва фойдалилигини исботлаган бўлса ҳам, лекин унинг ўзи бу методдан фойдаланмади. Психологияда экспериментни татбиқ қилиш бўйича дастлабки ишларни физиолог Вебер (1796-1878) ва физик Фехнер (1801-1887) амалга оширдилар. Вебер ва Фехнернинг мақсади ташқи таъсиротлар (физик омиллар) таъсирида сезгиларнинг ўзаро муносабатлари соҳасидаги қонуниятларни топишдан иборат эди. Фехнер экспериментал методлар асосида сезгиларнинг ортиб бориши билан уларни қўзғатувчи таъсирлар ўртасидаги қиёсий муносабатни аниқлаб, сезги қўзғатгич логарифмасига пропорционалдир, деган психофизик қонунни кашф этади. Вебер ва Фехнер ўтказган тажрибалар "Психофизика" деган алоҳида фаннинг пайдо бўлишига олиб келди. Вебер ва Фехнер ишларининг аҳамияти, асосан, шундан иборатки, улар биринчи бўлиб психологияни, табиат фанлари сингари, экспериментал фанга айлантириш мумкин эканлигини исботладилар. Шу вақтгача фақат кузатиш, асосан ўз-ўзини кузатишдан фойдаланиб келаётган психология энди аниқ фанлардаги объектив методдан фойдалана бошлайди. Экспериментал психология тараққиётида айниқса немис физиологи ва психологи Вильгельм Вундт (1832-1920) нинг ишлари катта аҳамиятга эга бўлди. Вундтгача фақат ички тажрибадан ва ўз-ўзини кузатишдан фойдаланиб келган психология фақатгина тасвирий фан эди. Вундт эксперимент ва ўлчаш методларини зарур деб топиб, психологияни изоҳли фанга айлантиришни мақсад қилиб қўйди. Вундт психология учун классик методлар бўлиб қолган бир қанча методларни, яъни кузатиш методи,

www.arxiv.uz ифодалаш методи ва реакция методларини кашф этди ҳамда ривожлантирди. Вундт 1879 йили Лейпцигда биринчи экспериментал психология лабораториясини ташкил қилди. Вундт шуғулланган масалалардан бири ўша вақтда астрономлар томонидан очилган диққатни бир вақтда иккита ҳар хил кўзгатувчига тўплаш мумкин эмаслиги ҳақидаги масала эди. Бу ҳодисани аниқлаш учун Вундт (лаборатория ташкил қилингунга қадар) 1861 йилда алоҳида маятник ўйлаб чиқарди (Вундт маятниги). Бу маятник градусларга бўлинган ёй атрофида ҳаракатланади ва ҳар бир маълум вақтдан кейин шиғирлайди. Бу психологик экспериментлар учун кашф этилган биринчи асбоб эди. Илмий (изоҳли) психологияни ривожлантириш учун Вундт қўшимча восита сифатида турдош фанлар, айниқса физиология, астрономия, география, тарих ва бошқа фанлардан олинган маълумотлардан фойдаланиш заруриятини илгари сурди. Лейпциг лабораторияси ва институтидан намуна олиб, Германиянинг бошқа шаҳарларида ҳам, шунингдек бошқа мамлакатларда ҳам, жумладан Франция, Англия ва Америкада лаборатория ҳамда институтлар ташкил қилинди. Х1Х асрнинг охирида Россияда ҳам бир қанча экспериментал психология лабораториялари ташкил қилинди: Москвада Токарский, Қозонда – Бехтерев, Одессада Н.Н.Ленгерлар томонидан шундай лаборатория очилди. 1911 йилда Москва университети ҳузурида, махсус қурилган бинода профессор Челпанов раҳбарлигида экспериментал психология институти ташкил қилинди. Профессор А.Ф.Лазурский (1874-1917) томонидан экспериментал методнинг алоҳида тури – табиий экспериментал метод ишлаб чиқилган. Экспериментнинг бу туридан бизда болалар психологиясини ўрганишда, педагогика масалаларини, айниқса, таълим психологияси масалаларини ишлаб чиқишда кенг ва унумли фойдаланилмоқда. Экспериментал методнинг тадбиқ қилиниши психология фани тараққиётига жуда унумли таъсир кўрсатди. Бу метод ёрдамида оддий

www.arxiv.uz кузатиш ва ўз-ўзини кузатиш йўли билан аниқлаш қийин бўлган ёки бутунлай мумкин бўлмаган кўп маълумотлар аниқланди, айрим психик ҳодисалар ўртасидаги боғланишлар аниқланган, психик жараёнлардаги, айниқса, сезгилар, идрок, диққат, хотира соҳасидаги баъзи бир қонуниятлар очилган. Экспериментал анализ йўли билан мураккаб психик жараёнлар (идрок, хотира, тафаккур) нинг алоҳида, таркибий қисмлари ажратилган, психик жараённинг физиологик ҳодисалар билан, шунингдек ташқи физик муҳит ҳамда ижтимоий муҳит билан бўлган боғланишлари очилган. Экспериментал текширишларнинг якунлари, шунингдек, экспериментал методнинг усулларидан фойдаланишда амалий фаолиятнинг турли соҳаларида – ўкув тарбия ишларида, медицинада, меҳнатни ташкил қилиш ва рационализациялашда, суд ишларида, санъатда жуда кўп фойда келтирди. Шундай қилиб, экспериментал психология – экспериментал методлар воситасида психик ҳодисаларни тадқиқ қилишнинг умумий номланишидир. Х1Х асрнинг охири ХХ асрнинг бошларида ўзининг тадқиқотлари билан психология соҳасига улкан ҳисса қўшган деярли барча психологлар экспериментаторлар бўлишган. Бугунги кунда эса тараққиёти анча тезлашиб, янги ўрганиш соҳаларини эгалламоқда. Психологик методларнинг ривожланиши ва кенгайиши билан бирга у ўзича бошқа бир қатор илм соҳасига оид методлар билан ҳам чамбарчас боғлиқ: нейрофизиология, биология, сиёсатшунослик ва бошқалар. Экспериментал психологияни ўрганишдан мақсад психика ривожланишининг индивидуал ва ёш хусусиятларини билган ҳолда уларни объектив метод ва усуллар билан ўрганишдан иборат. Экспериментал психологик тадқиқотлар психодиагностик тадқиқотлардан тубдан фарқ қилади. Психодиагностик тадқиқотда аниқ индивид ёки индивидлар гуруҳи ҳақида маълумот олинади, экспериментал тадқиқотда назарий фараз текширилади.

www.arxiv.uz Назария ва унинг тузилиши Эксперимент олдиндан айтилган назарияни текшириб кўриш учун қ ўйилади . Назария ички билишнинг нут қ ий тизимига изо ҳ беради . Назариянинг мантиқий элементлари бир-бирини рад этади. Назария базасида унинг тушунарли ҳақиқатлари ётади. Мавжуд кўплаб шакллар ноэмпирик ( назарий ) билиш: қонунлар, классификациялар ва турлари, моделлар, схемалар, гипотеза (фаразлар ) дан иборат. Ҳар бир назария ўзида қуйидаги таркибий қисмларни очади: 1.Эмпирик оқибатлар пойдевори ( далиллар, эмпирик қонун-қоидалар ) 2. Базис- кўплаб бирламчи ( фараз, шарт-шароитлар фарази, аксиома фараз ) бу назариянинг фикрий объекти сифатида қаралади. 3. Кўплаб назариялар қайсики асосий назарий билимларни мустахкамлайди. Назарий билимларнинг таркибий қисмларини келиб чиқиши турличадир. Назариянинг эмпирик тузилиши тадқиқот ва эксперимент натижалари билан изоҳланади. Назариянинг идеаллаштирилган объекти ўзи билан (таниш) аниқликнинг таниш-рамзий моделини яратади. Қ онунлар назарияни шакллантиради , айни пайтда ( ани қ ликни ) борли қ ни эмас идеал объектни тарифлайди . Услубий қурилма аксиомани ва гипотетик-дедуктив назарияларни ривожлантиради. Биринчидан, назариянинг рамкаси бўлмиш исбот талаб этмайдиган, зарур ва етарли бўлган аксиомалардан қурилган бўлади. Иккинчидан, фаразларни эмпирик, индуктив асосларнинг бўлиши. Назариялар сифат математик аппаратнинг қурилмаси тарзда, шаклан, формал томондан ривожланади. Сифат назариялар психологияда А. Маслоунинг қарашлари, Л. Фестингер, ДЖ. Гибсоннинг экологик идрок қарашларида кўриш мумкин. Шаклий назариялар қўлланиладиган математик аппаратнинг тўзилишида намоён бўлади. Бу назария Д. Хонсоннинг ишларида ўз аксини топган, ақлий назария Ж. Пиаже, мотивлар назарияси К. Левин, Д, Келли

www.arxiv.uz томонидан яратилган. Формал назариялар математикада ишлатиладиган аппаратда намоён бўлади. Эмпирик йўналиш назариянинг сифатини ривожлантиради, ҳақиқатни ёзиш учун лозим бўлади. Назария фақатгина борлиқни акс эттирмайди, балки унинг тузилишини ҳам кўриб чиқади. Экспрементал натижалар, назариянинг ҳолати ва унинг таъсири ҳисобга олинади. Мавжуд вақтда ўтказилган эксперимент натижаларида фақат битта эмас, балки икки ёки ундан ортиқ назариялар исботланиб тушунтирилади. Масалан, психофизиологияда сенсорнинг узлуксизлиги ҳақида назария мавжуд. Психофизиологияда шахснинг бир қанча сифатлари ва эмпирик таъсир этувчи омиллари исботланган. (Г. Айзенк модели, Р. Кэттелл модели, “Катта бешлик”). Таниқли методолог Б. Фейербенд “Тиришқоқлик тамойили”да эски назарияларни рад этмаслик лозим, ҳатто уларнинг аниқ исботларини эътиборсиз қолдириб бўлмайди, деб ҳисоблайди. Иккинчи унинг тамойили методологик анархизм тамойили:”Фан ўзи билан анархистикликни вужудга келтиради,назария қонунлар асосида ҳар доим прогрессив ривожланишда... Бу тари х ий во қ еаларни анализ қ илади ва исбот этади , фикр ва харакат орасидаги муносабатни абстракт та ҳ лил қ илади . Асосий тамойил прогрессияга тўс қ инлик қ илмайди , бу “ Ҳ аммани қ ўйиб юборамиз “ деб аталади . Масалан, биз гепотезаларни қўллашимиз мумкин, булар назарияда кўрсатилган ва эксперимент натижаларида исботланган бўлиши лозим. Фанни конструктив ҳаракатлар билан ривожлантириш мумкин “(Фейербенд .П, 1986 ) Фан муаммоси Ҳар қандай масалага муаммо қўйилиши мумкин. Ҳ аммасидан ажойиби “ Болалар ” саволлари (“ Нима учун ҳ аво ҳ аво ранг ? Ёки нима кучли? Китми? Филми?”) улар ўйлантирувчи муаммоларни яратмайди. Уларга аниқлик

www.arxiv.uz киритиб исботлашни талаб этади. Бири субъективликни ойдинлаштириш. Ҳамма предметларни яққол дейиш мумкин. Улар биз учун керак, ташласак пастга тушади. Лекин инсон танаси бундан фар қ қ илади , космик кемадаги ҳ олатни эсланг . Қизил ранг яшилдан озгина фарқ қилади, кўк сариқдан, аммо ранг ажратолмаслик камчилиги бўлган одамлар уларни фарқлай олишмайди. Демак , инсон яхши ишлаши учун у ҳ ар томонлама б ў лиши лозим . Агар унда мотивациялари юқори бўлмаса , фаолиятида хатолар бўлади, билим олиши секинлашади. Ҳ аётий ва фан муаммолари таълим атамалари билан шаклланади . У таҳлилий – таркибий бўлиши лозим. “ Нима учун қуёш ёритади?” – савол, лекин муаммо эмас, бу ерда маънавий методларини кўрсатиш лозим. “Шахсни ривожлантириш , бошқалар билан алоқаси, генетик детерминлик, белгиларини ва оилавий тотувлигини қандай тарбиялаш мумкин?- бу муаммо. Бу муаммони ҳ ал этиш учун психологик билим ва методларга таяниш лозим . Муаммолар қўйишда гипотеза ( фараз ) ларни шакллантириш лозим. Муаммолар қаердан олинади? Фанда муаммоларни шакллантириш- етишмовчиликларнинг мавжудлиги, маълумот учун ахборотларнинг етишмаслиги ёки борлиқни тушунтириш орқали бўлади. Оламни кўпроқ аниқ билиш битта асосий қўлловчи истеъдод билан боғлиқ. Зеро , муаммоларни босқичларга бўлиш мумкин :  Борлиқни билиш ҳақидаги билимларнинг етишмаслигини бартараф этиш.  Муаммоларни тил даражасига кўтариш .  Муаммоларни фан даги шакли. Муаммо – бу риторик сўро қ. Бунда изланувчи савол беради , аммо у саволга у ўзи жавоб топади . “ Муаммо “ сўзига фалсафий таъриф берсак, “ Муаммо “ – билишни ривожлантиришнинг объектив саволи ёки саволлар тўпламики, амалий ҳодисалар ёки назарий қизиқишлар билан ифода этилади.

www.arxiv.uz Муаммолар борлиқни таҳлил қилишни ўргатади. Уни исботлаш кишининг қилган қарорлари билан боғлиқ. 1.4. Гипотеза ( фаннинг фарази ) Гипотеза- бу тасдиқланмаган ва исботланмаган, назариядан чиқувчи илмий фикр. Фан методологиясида гипотезалар назарий ва эмпирик ҳ олатлар каби экспериментал гипотезаларга ажратилади . Назарий гипотезалар ички нут қ ий назариялар ва назарий билимлар асосида вужудга келади . Бу гипотезалар ҳақида Фейербенд нутқни ажратади. Фан гипотезалари тугалланувчи, давом эттирилувчи ҳарактерга эга бўлиши керак. Иккинчи тур гипотезалар экспериментал усуллар билан муаммоларни ҳ ал этувчи ҳ олатлардир . Экспериментал гипотезалар албатта назарияга асосланиши шарт эмас . Инсоннинг фаоллиги унинг дунёсини муаммосиз бўлишини таъминлайди. Муаммолар руҳий фаоллик билан ҳам боғлиқ. Атроф оламга кўра гипотезаларни 3 та турга ажратиш мумкин. Биринчи тури назарияларга ёки борли қ моделларига асосланади ва уларни очиб беради . Иккинчи тури таълимий экспериментал гипотезалар , улар во қ еа ва асослар орасидаги муносабатни ифода этади . Улар Фейербенднинг “ Ҳамма ўтадиган” тамойиллари асосида шаклланади. Учинчи тури эмпирик гипотезалардир. Улар қандайдир модел ёки назариялар асосида ривожланади ва шаклланади. қадимги вариантда бундай гипотезалар Козьми Пруткованинг қарашларида ифода этилади: “ Бурнинга эътибор бер, у туклар билан қопланган “ экспериментдан кейин бундай фараз исботланган. Исботланган гипотезаларни натижаларига кўра ажратиш мумкин: А) ҳодиса Б) ҳодисалар орасидаги алоқа

www.arxiv.uz В) ҳодисалар орасидаги алоқанинг сабаблари. Гипотезанинг А турини кўриб чи қ амиз бунда битта одамда қ анча рамзийлик борлиги ифода этилади . Гипотезанинг Б тури бунда бола интеллекти ва ота - оналарнинг бунга бўлган муносабати тушунтирилади . Гипотезанинг В турида сабаблар тушунтирилади . Готтсданкер гипотезаларнинг қ уйидаги экспериментал турларини ажратади :  Контр гипотеза асосий бетарафлик автоматик тарзда ;  Контр экспериментал гипотезалар фа қ ат лаборатория экспериментидан иборат .  Ани қ экспериментал гипотеза – асосий сабаб ва лаборатория орасидаги ало қ а .  Экспериментал максимал ( ёки минимал ) кўрсаткичли гипотеза - муста қ иллик ва номланишнинг максимал билишлари билан кўрсатилади . Фа қ атгина жуда кўплаб экспериментлар натижалари асосида исботланади .  Абсолют экспериментал гипотезалар кўп характерли экспериментларда ўтказилади .  Бир муносабатли экспериментал гипотезалар битта мустақил ва мустақил бўлмаган ҳолатлар орасидаги муносабатлар. Бу экспериментал гипотезани ўтказиш учун битта муносабатга доимий эксперимент ўтказилган бўлиши, иккинчиси эса унга назоратли ҳодиса бўлиши керак. Қ ўлловчилар гипотезаларни статистик ва фан турларини фар қ лайдилар . Фан гипотезалари таклиф этилган муаммоларнинг қарорларидан шаклланган. Статистик гипотезалар математик статистика асосида шаклланади . Исталган фан гипотезаси статистик маълумотларни талаб этади. Ҳар бир сабаб қонуниятлари алоқаларини ёки воқеаларни исботлашда кўплаб тушунтиришлар келтириш керак. Гипотеза 2 та таркиб : асосий ва альтернативдан иборат. Статистик гипотезалар 2 та тушунчада қўлланилади: Н ( Фарқланиш ҳақидаги гипотеза ) ва Н ( Иш ҳақидаги гипотеза ).

www.arxiv.uz Экспериментал гипотеза эксперимент тузилмаси учун , статистик гипотезалар эса томонларнинг қ айд этиш учун олинади . Улар ўз тузилмасига эга ва ҳар бири далилларга таянишади. Битта экспериментни тушунтириш учун биргина эмас, балки бир нечта назариялар ҳисобга олинади. Шубҳасиз , статистик гипотезалар жуда зарур ва экспериментал гипотезаларни тўлдирувчисидир . Экспериментал гипотезалар биринчи ўринда, статистик гипотезалар эса иккиламчидир. Гипотезалар мавжуд назарий борлиқ билимлари: далиллар, қонун- қоидаларсиз эксперимент ўтказа олмайдилар. Назарияни экспериментда текшириб бўлмайди . Назарий хулосалар универсал ҳ исобланади . Агар назариядан чиқадиган хулосалар эксперимент жараёнида тасдиқланмаса , назарий исботланмайди. Эксперимент натижасини ифодаловчи хулосалар ассимметрикдир, яъни гипотеза инкор қилиниши мумкин бўлган, лекин ҳеч қачон қатъиян қабул қилинмайди. Ҳар қандай гипотеза кейинги текширишларда аниқланиб келади.

www.arxiv.uz АДАБИЁТЛАР: 1. Иванов. Умумий психология. 2. Илмий-методик тадкикот проектининг намунавий режаси. 3. Крўлов А. тахрири остида «Практикум по обшей и экспериментальной психологии» МгУ. 1987 й. 4. Крўлов А.тахрири остида. «Практикум по экспериментальной и прикладной психологии"»1990 й. 5. Немов. «Психодиагностика» М. 1999 й. 6. Поль Фресс, Жан Пиаже. Экспериментальная психология. М., «Прогресс». 1986 – 1-2 нашри. 7. Роберт готтсданкер. «Основў психологического эксперимента» 0 8. Сосновский Б.А. «Лабораторнўй практикум по обшей психологии». М., МгЗПИ, 1979. 9.Дружинин В.Н Эксперементальная психология Петер 2001 10. «Умумий, ёш ва педагогик психология курси». (М.В.гамезо умумий тахрири остида. 1-нашри. М., «Просвешение» 1982 й. 11. Умумий психологиядан амалий машгулотлаёр. 12. Шербаков тахрири остида. «Ёш ва педагогик психологиядан практикум» 13. www . ziyonet . uz

Похожие

Экспериментал психология методлари

Психология фанининг долзарб вазифалари, предмети

Психология предмети, максади ва вазифаси

Ижтимоий психология предмети ва тадқиқот методлари

Психология фанининг долзарб вазифалари ва предмети