Психология фанининг долзарб вазифалари, предмети - Психология - Рефераты

Психология фанининг долзарб вазифалари, предмети

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60.5 KB

www.arxiv.uzРЕЖА: 1. Хозирги замон психологияси ва унинг ривожи. 2. Психология ва педагогика. 3. Хозирги замон психологиясининг принциплари ва тузилиши. 4. Хозирги замон психологиясида тадқиқот методлари .

www.arxiv.uz Психология фани психологик фактларни ўрганиб, уларни илмий жихатдан тахлил қилар экан, психологик фактларни ва холатларни келиб чиқиш қонуниятларини хам ўрганиши ва изохлаб бериши лозим. Чунки хар бир содир бўлаётган психик ходиса ўзининг генезиси ва ривожланиш қонуниятларига эга. Аммо қонуниятларни ва қонуниятли алоқаларни билишнинг ўзи кифоя қилмайди. Психология фанининг яна бир вазифаси - психик фаолиятнинг механизмларини аниқлашдан иборат. Демак, психология фан сифатида психиканинг фактларини, қонуниятларини ва механизмларини ўрганади десак тўғри бўлади. Хозирги вақтда психология ўзи ўрганадиган алохида предметига, ўзининг алохида вазифаларига, ўзининг махсус тадқиқот методларига эгадир; унинг психологик муассасалар тармоғи (институтлари, лаборориялари, психолог кадрларни тайёрловчи ўқув юртлари), ихтисослаштирилган китоб нашириётлари мавжуд. Психик фаолият механизмлари у ёки бу психик жараённи амалга оширадиган конкрет анатомик-физиологик аппаратларнинг ишлашини тақазо қилгани учун хам психология бу механизмларнинг табиати ва харакатини бошқа фанлар (физиология, биофизика, биохимия, кибернетика ва бошқалар) билан биргаликда очиб беради. Хозирги замон психологиясининг асосий муаммоларини тадқиқ қилишда буюк табиатшунос Ч.Дарвиннинг ғоялари жуда мухим ахамиятга эга. Бу ғоялар жонли мавжудотларнинг мухитнинг ўзгарувчан шароитларига, психик фаолиятнинг олий формалари қуйи, анча содда формалардан келиб чиққанлигини англаб етиш имконини берди. Ч.Дарвин бутун жонзотнинг эволюцияси ғоясини хайвонларда сезгининг пайдо бўлишига нисбатан қўллашга муваффақ бўлди. У биологик ривожланиш жараёнида тананинг тузилишидаги ва унинг айрим аъзоларидаги ўзгаришларга олиб келадиган ўша асосий омилларни кўрсатиб бердики, бу филогенездаги психик тараққиётнинг харакатлантирувчи кучлари бўлиб хисобланади.

www.arxiv.uz Психологияда Дарвиннинг хайвонлар психикасининг эволюцияси хақидаги ғоялари кўпгина олимларнинг ва энг аввало А.Н.Северцов билан В.А.Вангернинг илмий ишларида ривожлантирилди. Хайвонлар ва одам психикасига эволюцион таълимот нуқтаи назаридан ёндошув, психиканинг диалектик материализмга қарама-қарши позицияда турган баъзи бир физиологлар ва психологлар даъво қилганларидек, физиологик жараёнларнинг шунчаки характсиз ўсимтаси (эпифеномени) эмаслигини тушуниб етишга ёрдам беради. Психик ходисалар мураккаб оламнинг киши хаёти ва фаолиятида хеч қандай рол ўйнамайдиган физиологик жараёнлар эпифеномени тарзида мавжуд бўлиши эволюция принциплари ва қонунларига очиқдан-очиқ зид бўлур эди. (Табиий танлаш, маълумки, тирик мавжудотга кераксиз барча харакатсиз, самарасиз нарсаларни бартараф этади). И.М.Сеченовнинг рефлектор назарияси психологик билимларнинг табиий-илмий негизини ташкил этди. Бу назария кейинчалик шартли рефлекслар хақидаги И.П.Павловнинг таълимотида янада ривожлантирилди. Шу тариқа психик фаолиятнинг мураккаб физиологик механизмлари системасини тадқиқ қилиш борасидаги ютуклар психология билан табиатшунослик ўртасидаги алоқаларнинг конкрет натижаси сифатида юзага келди. Хозирги пайтда психология билан педагогика ўртасидаги алоқалар ўзгача тус олмоқда. Бу алоқалар қатор йиллар мобайнида аслида кўп холларда психологиянинг педагогикага ташқи мослашуви ва педагогика томонидан психологиянинг "тайёр маълумотларини" ташқи томондан хисобга олиниши билан чекланиб келди. Масалан, кўпинча аллақачон таркиб топган ва мустахкам ўрин олган педагогик усуллар ва қоидаларни "психологик жихатдан асослаб беришлари"ни, уларнинг яхшиланишини ва такомиллаштириллаштирилишини психологиянинг вазифаси деб хисоблаб келинар эди. Эндиликда илғор психологлар психология фани олдида турган ва хал этилиши педагогикадаги энг мухим муаммоларнинг муваффақиятли рўёбга чиқарилишини белгилаб берадиган вазифаларни аниқ ифодалаб

www.arxiv.uzбермоқдалар. Биринчи вазифа психологик тадқиқотларнинг тайёр ва қарор топган педагогик тажрибадан ўзиб кетадиган, бунинг учун янгидан-янги йўлларни очиб берадиган, таълим ва тарбия ишида янгиликнинг кенг миқёсида қидирилишини таъминлайдиган йўналишда иш олиб бориш лозим. А.В.Запорожец, Л.В.Знаков, В.В.Давидов, П.Я.Гальперин, Н.А.Мечинская, Д.Б.Эльконин ва бошқаларнинг педагогик психология сохасидаги тадқиқотлари айнан шундай характерга эгадир. Биринчи вазифадан келиб чиқадиган психологиянинг иккинчи вазифаси фан-техника тараққиётининг педагогика фани олдига қўядиган талаблари билан боғлиқдир. Ўзлаштирилиши мажбурий бўлган ахборотнинг хажми жуда тез суръат билан ортиб бормоқда. Шу нарса аниқланганки, ахборот тезда эскириб, янгиланиши лозим бўлиб туради. Бундан шу нарсани тушуниш керакки, материални асосан ёдлаб олиш ва хотирада сақлаб қолишга мўлжалланган ўқитиш хозирдаёқ замонавий талабларга фақат қисман жавоб бериши мумкин. Тафаккур сифатларини шакллантириш муаммоларини хал этиш биринчи галдаги вазифалардан бўлиб чиқмоқдаки, бу ўқувчиларга доимо янгиланиб турувчи ахборотни ўзлари мустақил равишда ўзлаштириб бориш имконини беради. Ўқишни тугатгандан кейин хам сақланиб қоладиган бундай қобилиятларнинг ривожлантирилиши кишининг тобора жадаллаштирилаётган фан-техника тараққиётидан орқада қолмаслиги учун имконият туғдирган бўлур эди. Бизда жадал суръатлар билан ривожлантирилаётган халқ маорифи психология олдига кўпгина долзарб вазифаларни: психиканинг онтогенезда ривожланишининг умумий қонуниятларини аниқлаш, хар бир ёш босқичида кишининг фаолияти ва шахснинг психологик характеристикасини бериш, киши томонидан фан асосларида, маънавиятда ижтимоий тажрибани ўзлаштиришнинг психологик механизмларини аниқлаш, кишининг тарбияси ва психик жихатдан ривожланиши ўртасидаги ўзаро боғлиқликни очиб берган холда таълим ва тарбия жараёнида унинг шахсини шакллантиришнинг психологик асосларини кўрсатиб бериш; одамларнинг ёши ва индивидуал хусусиятлари ўртасидаги

www.arxiv.uz нисбатни ўрганиш; айрим одамларнинг психикаси ривожланишида умумий ривожланиш жараёнига нисбатан фарқлар юз беришининг психологик сабабларини аниқлаш ва ана шу фарқларни аниқлаш методларини ишлаб чиқиш каби вазифаларни қўяди. Юқорида айтиб ўтилган умумий ва улар билан боғлиқ жузъий вазифаларни бажара бориб, хозирги замон психологияси педагогика билан мустахкам боғланган холда иш кўради. Психологиянинг ушбу вазифаларини хал этиш билан банд бўлган қатор конкрет сохалар илмий педагогиканинг бўлимлари, тарбия назарияси ва методикаси, дидактика, айрим фанларни ўқитиш методикаси билан ўзаро муносабатдадир. 30 - йилларнинг ўрталарига келиб психология фанининг асосий принциплари: детерминизм принципи онг ва фаолиятнинг бирлиги принципи, психиканинг фаолиятда ривожланиши принципи аниқ ифодалаб берилди. Детерминизм принципи психиканинг турмуш тарзи билан белгиланишини ва турмуш тарзи ўзгаришига қараб ўзгаришини англатади. Киши онгининг ижтимоий- тарихий харакерга эга эканлигини тушуниш киши онгининг ижтимоий борлиққа боғлиқлиги хақидаги энг мухим хулосадир. Онг ва фаолият бирлигининг психологияда қабул қилинган принципи онг билан фаолият бир-бирига қарама-қарши эмас, лекин улар бир-бирига айнан ўхшаш хам эмас, аммо бирликни ташкил этишини билдиради. Онг фаолиятнинг ички планини, унинг дастурини ташкил этади. Бу принцип психологларга хулқ атворни, фаолиятни ўрганаётиб, харакатнинг мақсадларига эришишнинг муваффақиятини таъминловчи ички психологик механизмларни аниқлаш, яъни психиканинг объектив қонуниятларини очиш имконини беради. Психика ва онгнинг фаолиятда ривожланиши принципи шуни англатадики, психика агар фаолият самараси ва ривожланиш махсули сифатида қараладиган бўлсагина, у тўғри тушунилиши ва айнан бир хил тарзда изохлаб берилиши мумкин. Бу принцип психологлар П.П.Блонский, Л.С.Виготский, А.Н.Леонтьев каби олимларнинг илмий ишларида ўз аксини топган. Хозирги замон психологияси шаклланишнинг турли босқичларида

www.arxiv.uz бўлган ва амалиётнинг хар хил сохалари билан боғлиқ илмий фанларнинг жуда кенг тармоқли системасини ташкил этади. Бу тармоқлар куйидагилардан иборат: Мехнат психологияси - киши мехнат фаолиятининг психологик хусусиятларини, мехнатни илмий асосда ташкил этишнинг психологик жихатларини ўрганади. Кишининг касбкорлик хусусиятлдарини, мехнат малакалари ривожланишининг қонуниятларини тадқиқ қилиш, ишлаб чиқаришдаги вазиятнинг асбоб-ускуналар ва станокларнинг жойлаштирилиши хамда шу кабиларнинг мехнат ахлига таъсирини аниқлаш мехнат психологиясининг вазифалари жумласига киради. Авиация психологияси вазинсизлик ва бўшликда аниқ мўлжал ола билмаслик шароитида, организмга жуда кўп ортиқча тассууротлар юкланган пайтда рўй берадиган нерв-психик зўриқиш билан боғлиқ бўлган алохида холатларда киши фаолиятининг психологик хусуситяларини тадқиқ қилувчи космик психология хисобланади. Педагогик психология - кишига таълим-тарбия беришнинг психологик қонуниятларини ўрганишни ўз предмети деб билади. У ўқувчиларда тафаккурнинг шаклланишини тадқиқ қилади, ақлий фаолият усуллари ва кўникмаларини ўзлаштириш жараёнининг муваффақиятлилигига, педагог билан ўқувчилар ўртасидаги ўзаро муносабатларига таъсир қилувчи психологик омилларни, ўқувчилардаги индивидуал- психологик фарқларни, психик ривожланишда орқада колувчи болалар билан олиб бориладиган таълим-тарбия ишларининг ўзига хос хусусиятларини ва шу кабиларни аниқлайди. Тиббиёт психологияси врач фаолиятининг ва бемор хулқининг психологик жихатларини ўрганади. У психик ходисалар билан миядаги физиологик тузилишлар ўртасидаги нисбатни ўрганадиган нейропсихилогияга, доривор моддаларнинг кишининг психик фаолиятига таъсирини ўрганадиган психофармокологияга, беморни даволаш учун

www.arxiv.uz психик таъсир воситасини ўрганувчи психотерапияга хамда психогигиенага бўлинади. Юридик психология хуқуқ системасининг амал қилиши билан боғлик психологик масалаларни ўрганади. У жиноий жараён иштирокчиларининг хулқ-атворининг психик хусуситяларини ўрганади, суд психологияси, криминал психология кабиларга бўлинади. Харбий психология - кишининг харбий харакатлар шароитидаги хулқ- атворини, бошлиқлар ва ходимлар ўртасидаги ўзаро муносабатларнинг психологик жихатларини, харбий техникани бошқаришнинг психологик муаммоларини ва бошқаларни тадқиқ қилади. Спорт психологияси спортчилар шахси ва фаолиятининг психологик хусусиятларини ўрганади. Савдо психологияси асосан тижоратнинг психологик шарт- шароитларини, эхтиёжларнинг психологик хусусиятларини, харидорларга хизмат кўрсатиш психологиясини, моддалар психологиясини ўрганади. Ёш психологияси - турли хилдаги психик жараёнларнинг онтогенезини ва ривожланаётган киши шахсининг психологик фазилатларини ўрганади. У болалар, ўсмирлар, ёшлик психологияси, катта ёшдаги одам психологияси, геронтопсихологиясига бўлинади. Аномал тараққиёт психологияси ёки махсус психология мия фаолиятини бузилиши натижасида юзага келувчи турли патологияга эга бўлган шахсларни психикаси билан шуғулланувчи психология. Қиёсий психология одамлар ва хайвонлар психикаси қиёсланиб улардаги мавжуд ўхшашликлар ва фарқларни аниқлаш билан шуғулланувчи психология хисобланади. Социал психология шахс билан жамият ўртасидаги муносабатларни ўрганувчи тармоқ бўлиб хисобланади. Барча табиий ва ижтимоий фанлар сингари психология хам ўзининг методларига эга. Кузатув методи - у ташқи ходисаларни тасвирлаш билан чекланиб қолмасдан, балки ушбу ходисаларнинг психологик табиатини

www.arxiv.uz изохлаб бериш даражасига кўтарилса, психик тадқиқот методи бўла олади. Илмий психологик кузатув турмушдаги кузатувдан фарқ қилиб, хулқ-атвор ва фаолиятнинг кузатилаётган фактини тасвирлашдан унинг ички психологик мохиятини тушунтириб беришга муқаррар ўтилишини тақозо этади. Психологик эксперимент методи тадқиқотчининг синалаётган фаолиятга фаол аралашуви мумкин бўлиб, у икки асосий турга ажратилади: лаборотория эксперименти ва табиий эксперимент. Лаборотория экспериментининг характерли белгиси фақат унинг лаборотория шароитларида махсус психологик асбоболар ёрдамида ўтказишларида ва синалувчининг хатти-харакатлари йўл-йўриққа биноан содир бўлиши билангина эмас, балки синалаётганлигини биладиган синалувчи кишининг муносабати билан хам белгиланади. Табиий эксперимент мўлжалланганига кўра, эксперимент ўтказилаётганнини биладиган синалувчида хосил бўладиган зўриқишга йўл қўймаслиги ва тадқиқотни одатдаги табиий шароитларда ўтказилиши билан характерланади. Психологик-педагогик тадқиқот вазифаларини бажарадиган табиий эксперимент психолого-педагогик эксперимент деб аталади. Психологик методлар фақат тадқиқот мақсадлари учун эмас, балки синов мақсадлари учун хам қўлланилиши мумкин. Кейинги маънода вазифа илмий билимларнинг янада чуқурлаштирилиши учун зарур бўлган бирон-бир янги маълумотларни олишдан эмас, балки синалувчининг психологик белгилари илгари аниқланган психологик нормалар ва стандартларга қанчалик мувофиқ келишини аниқлашдан иборат бўлади. Шахсниншг муайян психологик фазилатларини аниқлаш мақсадида фойдаланишга харакат қиладиган бундай методлар тестлар бўлиб хисобланади. Тест-бу қисқа муддатли топшириқ бўлиб, унинг бажарилиши баъзан бир психик функцияни мукаммаллик даражасини кўрсаткичи бўлиб хизмат қилиши мумкин. Тестлар ёрдамида айрим қобилиятларни, кўникмаларни, малакаларнинг бор, ёки йўқлигини аниқлашга харакат қилинади.

www.arxiv.uz АДАБИЁТЛАР: 1. Петровский А.В. Умумий психология. Тошкент. Ўқитувчи, 1992. 2. Рубинштейн С.Л.Проблемы обшей психологии.-М., Педагогика, 1973. 3. Анастази А. Психологическое тестирование. -М., Педагогика, 1982. 4. www . glef . org . Джордж Лукаснинг Таълимнинг фонди. 5. www . newhorizons . org . Таълимнинг янги уфқлари. 6. www . rhecherswithoutborders . org . Чегарасиз ықитувчилар. 7. www . thelearningweb . net . Таълим тармоғи. 8. www . inetlibrary . com . Интернет-кутубхона. 9. www . learning - revolution . com . Джанет Вос курслари.

Похожие

Психология фанининг долзарб вазифалари ва предмети

Психология фанининг аҳамияти ва вазифалари

Психодиагностика фанининг предмети, вазифалари

Психология фанининг предмети. янги давр психологияси психология фанининг турли босқичлардаги таърифи

Психология мутахассислигига кириш фанининг мақсади ва вазифалари