Бошкарув психологияси максади ва вазифалари - Психология - Рефераты

Бошкарув психологияси максади ва вазифалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

97 KB

Бошкарув психологияси максади ва вазифалари Режа : 1. Психологияда бошқариш илми нинг ўрганилиши. 2. Бошкарув гояларининг тарихий ривожланиш боскичлари. 3. Бошкарув тамойиллари ва функциялари. 4. Бошкарув субъекти ва табиати. 5. Ташкилотчилик - рахбар ва буйсунувчининг фаолиятини тартибга солиб турувчи фаолият . 6. Назорат – текшириш жараёни сифатида. 7. Бошкарув субъектлари : и лгорлар ва менеджерлар. 8. Бошқарувнинг педагогик - психологик муаммолари . 9. Бошқарув этикаси ва раҳбар фазилатлари. 10. Бошкарув маданияти ва унинг ташкилотчилик хамда бошкариш кобилиятларини ривожлантиришдаги урни. 11. Ижтимоий маданият табиати. Ижтимоий маданиятнинг ташкилот фаолиятига таъсири.

Сўнги йилларда инсон омилига эътиборнинг ортиб бориши ва илм- фаннинг ривожланиш муносабати билан бошқариш психологияси масаласига хам қизиқиш кучайди. Шу асосида психологиянинг махсус бўлими - бошқариш психологияси пайдо бўлди. Бошқариш психологияси психологиянинг бир тармоғи бўлиб, у ўз навбатида бошқарув фаолияти билан боғлиқ бўлган муаммоларни шахс ва шахслар гурухи тамонидан бошқа гурухлар фаолиятини самарали ташкил этиш ва биргаликдаги фаолиятни амалга оширишнинг психологик механизмларини ўрганади. Бошқариш муаммолари психологиядан ташқари, яна бошқа фанлар томонидан хам ўрганилади. Булар тарих, иқтисод, фалсафа, хуқуқшунослик ва бошқа фанлар. Бу фанларни ўзига хос тамонидан ўрганса, психология эса соф психологик тамондан ўрганади. Бошкарув тушунчасининг пайдо булиши жамият тараккиёти билан узвий боглик холда амалга ошадиган жараёндир. Бошкарув илмининг мазмун ва мохияти кишиларни ёки жамоа мехнат фаолиятини бир жойга номлаш, бошкариш билан богликдир. Жамоа йириклашган сари бошкарувнинг вазифалари мураккаблашади. Бошкарув жараёнининг мураккаблашуви бошкарув илмидан фойдаланиш заруриятини келтириб чикаради.Бошкарув тизими очик мураккаб тизим булиб, у икки кисмдан яъни объект ва субъектдан иборат булади. Бошқарув психологиясини ўрганувчи объекти ва субъекти алохида шахсдир. Уларнинг психологик холатлари, улардаги айрим жараёнлар ва вазифалар бошқарув объекти деб айтилади. Бошқарувнинг субъекти ўрганилганда эса одатда, бошқарувчи шахс ёки одамлар гурухи назарда тутилади. Объект бу бошкариладиган тизим субъект эса бошкарувчидир. Бошкарув илми куйидаги куринишларга булинади . 1. Бошкарув назарияси 2. Бошкарувни тахлил килиш 3. Бошкарув услублари тугрисидаги билим

4. Бошкарув тугрисидаги билим 5. Бошкарув психологияси тугрисидаги билим Бошкарув илмининг ташкилий ва психологик булими бошкарув тизимининг марказий кисми булиб, жамоа бошкарувини, ишлаб чикаришни белгилайди. Бошкарув психологияси предметини таърифлаш буйича бир канча шаклдаги мулохазалар мавжуд булсада лекин уларнинг биронтаси хам унинг туб маънодаги хусуияти ва мохиятини очиш имкониятига эга эмас. Асримизнинг 60-70 йилларида берилган таърифлар хилма-хил булиб, улар соханинг йуналиши мазмунини чукуррок ёритилишига каратилгандир. Биринчи таъриф: Бошкарув психологиясининг предмети – рахбар кадрлар ва ижрочиларнинг психологик хусуиятлари, яхлит тизимдаги хамкорлик фаолиятида уларнинг узаро алокасини урнатишдир. Иккинчи таъриф: Бошкарув психологиясининг предмети – гурух ва омманинг психологик хусусиятлари, уларнинг шахс онгига ва хулкига таъсирини текширишдан иборатдир. Бизнинг, бу таърифларнинг хеч бири бошкарувнинг психрологик мохияти ва унинг тадкикот куламини очиш, талкин килиш кудратига эга эмас. Ушбу таърифларда хамкорлик фаолиятининг мазмуни, унинг боскичлари, фазалари, шакллари шахслараро муносабатда узаро таъсир хусусиятлари, инсонда ижтимоийлашувнинг тезлашуви, онгнинг ривожланиши, инсон ва техника тизими билан боглик булган катор муаммолар эътиборга олинмаган. Мукаммал таърифда бизнингча куйидагилар камраб олиниши ва ёритилиши керак деб уйлаймиз. -Хамкорлик фаолиятида шахснинг роли. -Шахс ва гурухнинг (Рахбар ва тобе кишиларнинг) мотивацион, эмоционал ва хиссий хусусиятлари. -Шахс ва жамоани назорат килиш. -Рахбар психологияси -Рахбарнинг тарбиявий таъсир субъекти эканлиги -Рахбарнинг сиёсий фаоллиги, статус роли, хукуки, имтиёзи, вазифаси.

-Бошкарувчанлик муомаласи -Узаро муносабатлар (мен, сен, у, биз, сиз, улар, бизлар) -Рахбарнинг шахсига тугри келувчи лавозимлар. -Низоли вазиятлар ва уни бартараф этиш йуллари ва хоказо. Ушбулардан келиб чикиб бошкарув психологиясига нисбатан замонавий тулаконли таъриф бериш мумкин. Жамоа бошкарувининг хамкорлик фаолиятида шахснинг хулкига ва онгига гурухий ва оммавий таъсир утказишнинг психологик хусусиятларини, рахбар ва ижрочи уртасидаги муамола муносабатларини, шахслараро муносабат боскичларини, рахбарнинг психологик ва индивидуал хусусиятларини урганиш бошкарув психологиясининг предметидир. Бундан ташкари бошкарув психологияси предмети таркибига амалий ва назарий куникмаларни эгаллаш хусусиятлари идора килишнинг конуниятлари, психологик мослик, жипсликни таъминловчи омиллар ва механизмларни урганиш сингари бир катор сохаларни хам кидириш зарур. Худди шу боисдан, бошкарув психологияси предметини чеклаш, бирламчи ва иккиламчи, асосий ва ёрдамчи бевосита йуллари хамда воситалари юзасидан мулохаза юритиш, кузланган максадни амалга ошириш учун сунъий тусикни вужудга келтиради дейиш мумкин. Бошкарув психологияси психология фанининг бошка сохалари билан узвий богликда узи туплаган маълумотларни чукур ва илмий жихатдан окилона тахлил килиш имкониятига эга булади. Умумий психология, ижтимоий психология, мехнат психологияси, мухандислик психологияси, ёш даврлар психологияси, кичик гурух психологияси, муомала психологияси сингари сохалар билан чамбарчас богликдир.Муносабатлар, оммавий харакатлар, шахсга таъсир утказиш буйича узини узи, гурух ва жамоани бошкариш, унда психологик мухитни таъминлаш, хамкорлик фаолиятининг самарадорлигини, шахслараро муносабатнинг юксак даражасини вужудга келтириш, низом ва зиддиятли вазиятларнинг олдини олиш имконияти тугилади.

Ана шу сабабдан бошкарув психологияси учун умумий психология сохасида эришган ютуклар, тупланган маълумотлар, физиологик, психофизиологик, психологик механизмлар, конуниятлар, узгаришни вужудга келтирувчи ,харакатлантирувчи кучлар, ижтимоий-тарихий омиллар мураккаб ички ва ташки богланишлар, такомилланиш боскичлари, йуллари, воситалари, шакллари тугрисидаги илмий-амалий ахборотлар мажмуаси мухим ахамият касб этади. Бошкарув психологиясининг вазифалари бошкаришнинг психологик, психофизиологик, физиологик, механизмларини, конуниятларини, жамоа жипслигини хамкорлигини таъминловчи объектив ва субъектив омилларини, хамкорликнинг таркибий, кисмларини инсоннинг ички регулятив функцияларини (мотив, хис-туйгу, кечинмалар), билиш жараёнларини, жамоа мухити ва бошкаришнинг узига хос хусусиятларининг такомиллашувини урганиш хамда конуниятларини очиб беришдан иборат. Бошқарувнинг субъекти ўрганилганда одатда бошқарувчи шахс ёки одамлар гурухи назарда тутилади. Гурухни бошқарувчи шахс эса «лидер» ёки «бошлиқ» деб хисобланади. Бошқарув психологиясида лидерлик муаммоси жуда кўп олимларнинг эътиборини ўзига тортган. Б.Д.Паригин, К.Берд, А.Н. Леонтьев, лидерлик услублари хақида эса М.Форверг, М.Ю.Жуков шулар жумласидандир. Бошкариш психологияси уз фаолиятида тадкикот методларидан фойдаланган холда иш юритади. Шу туфайли бошкарув фаолияти юзасидан олинган маълумотлар, ишлаб чикилган тадбирлар илмий асослиги билан мухим касб этади. Бошкарув психологиясида умумий ва ижтимоий психология методларидан фойдаланилади. Хусусан кузатиш, тест, анкета, сухбат, фаолият махсулини урганиш, архив билан ишлаш, социометрия ва бошка шу каби методлар бошкариш психологияси учун тадкикот методлари сифатида хизмат килади. Бошкарув маданияти ва унинг ташкилотчилик ва бошкариш кобилиятларини ривожлантиришдаги урни .

Рахбарлик рахбардан бошкариш маданиятининг конуниятларига буйсунишини талаб этади. Бошкариш маданияти уз ичига ахлок, одоб коидаларини олиш керак. Бошкариш маданиятини такомиллаштириш унинг барча элементларига эътиборни кучайтириш демакдир. Рахбарнинг маданият даражаси- бу ута мураккаб курсаткич хисобланади. Хеч ким рахбар булиб тугилмаслиги барча учун тушунарли хакикат. Рахбарнинг маданиятли булиши куйидагиларга боглик: -Оилавий келиб чикиши, ота-онаси, якин кариндош- уругларига. -Ёшликдан усиб улгайган мухити яъни якин кишилардан, дуст-уртоклари. -Илмга, санъатга, адабиётга кизикиши. -Илм даражасига -Табиатга, жониворларга муносабати. -Оиласига, фарзандларига булган муносабатига. Маданият бошкарув услубининг энг мухим мажмуасидир. Демак, бошкаришни маданият, одоб, ахлок нормаларига буйсунган холда олиб бормок керак. Бошкарув хизмати этикаси хакида рахбар уз ишида ахлок- одоб коидаларининг мулойимлик ва узаро ёрдам хамжихатлик, катталарга хурмат, кичикларга иззат ва хар бир жамоа аъзосига нисбатан инсонийлик, шахс сифатида муносабат ва шу каби меъёрларга таянади ва шу асосда иш олиб бориши зарур булади. Шу билан бирга рахбарнинг ижтимоий ахволи унинг узига хос ахлокини хам белгилайди. Бу сифат рахбарнинг ута тугрилигини ифодалайди ва уни юкори ташкилот ва идораларга нотугри ахборотлар беришдан ,конун-коидаларни бузишдан узини тияди. Йигилишлар утказилаётган вактда уларнинг катнашчиларига нисбатан мулойим булиш керак, чунки одамлар бундай йгилишларга макбул бошкарув карорларини яратиш учун келадилар, бундай карорлар эса биринчи навбатда, рахбар учун ута мухим хисобланади. Бошкаларни сабр-токат билан эшитишга одатланишимиз, сузловчиларнинг сузини охиригача эшитишга харкат килишимиз, ходимларнинг фаоллигини такрорлашимиз керак.

Купчилик олдида оддий рахмат айтиш ёки миннатдорчилик билдириш баъзан моддий такдирлашдан хам афзал булиш мумкинлигини унутмаслигимиз керак. Агар бирор ходимни ишдаги нуксонлари учун жазоламокчи булсангиз, албатта адолат чегарасидан чикмаслик ва купол муомала килмаслик керак. Суз шаклини ва жазо турини танлашда жазоланувчи ходимларнинг ёшини жинсини ва харакатларини инобатга олиш керак. Танкид-одамларга катта ва зарур таъсир курсатувчи воситадир. Шунинг учун уни керакли вазиятда нихоятда эхтиётлик билан ишлатмок керак Бошқарувнинг педагогик – психологик муаммолари : - Раҳбар кадрларни танлаш уларни тарбиялаш ва лавозимларга жойлаштириш; - Психологик жиҳатдан танлаш бўйича кадрларни махсус методлар ва методикалар билан қуроллантириш; - Фаолиятнинг профессиограммавий таҳлилидан келиб чиққан ҳолда раҳбар кадрларни тайёрлаш ва уларни қайта тайёрлаш мақсадида янги тизим яратиш ҳамда уни узлуксиз равишда такомиллаштириш; - Таълимий ахборот кўламини илмий жиҳатдан аниқлашдан келиб чиққан ҳолда ўқув дастурини тузиш раҳбарларни тузиш мазмунининг ҳар бир бўғини учун муайян мезонлар ишлаб чиқиш; - Бошқариш малакалари ва кўникмаларини шакллантиришнинг психологик табиатидан ўқув курсларининг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиқиб таълимнинг услубий тизимини яратиш; - Касб моҳиятига асосланиб, раҳбарлик лавозимига ўқилаётган шахсларни психологик тайёрлашнинг методлари шакллари, воситалари методикаларини ва принципларини такомиллаштириш; Раҳбар лавозимига тайёрланувчи шахслар даставвал уларнинг олдиларига қўйиладиган талаблар билан танишиши ва ўзидаги мукаммаллик заифликлари юзасидан қатъий қарорга келиши лозим. Бу мулоҳазаларнинг заифликлари юзасидан қатъий қарорга келиши лозим. Раҳбар психикасига лавозим тақозо этувчи талаблар ўз ичига уч хил туркумга тааллуқли жабҳаларни қамраб олади: билимга доир, эмоционал ҳис-туйғу иродавий

фазилатлар. Билишга ва билиш жараёнига алоқадор талаблар қуйидагилардан иборат: - Диққат хусусиятларининг эгаллаганлик даражаси; - Сезги ва идрокни юксак даражасига эришганлик; - Тасаввуф обпразлари, вақтни пайқаш ўқувчанлиги; - Тасаввур образлари ва ижодий хаёлга мойиллик; - Хотиранинг мустаҳкамлиги, барқарорлик пухталиги ва кўламининг кенглиги мантиқийлиги, тезкорлиги ва мазмундорлиги; - Нутқ, нутқ фаолияти ва нутқ қобилиятининг мазмундорлиги; - Нутқ, нутқ фаолияти ва нутқ фаолиятининг кўрсаткичи; - Фикрлаш, мулохаза юритиш фаолиятининг сермазмунлиги самарадорлиги, теранлиги, ижодийлиги, топқирлиги ностандартлиги. Раҳбар кадр учун эмационал ҳолатлар ва ҳис – туйғуларни оқилона бошқарув уқувига эга бўлиш ҳар қандай вазиятда ҳам ўзини – ўзи бошқариш ўзга кишиларнинг кечинмаларини ҳис эта олиш. Эмоционал ҳолатларга ўз муносабатини билдириш, реакцияга кириша олиш бу нарсаларга лоқайд бўлмаслик, юмор ҳиссининг мавжудлиги ҳамиша муайян мезонга риоя қилган ҳолда тобе кишилар билан муносабат муомалага риоя қилиш; - ҳиссиётнинг қонуниятларини эгаллаш ва жамоанинг бошқарилув туйғусини олдиндан аниқлаш уларга асосланиб аъзолари билан муносабатига киришиши зарурат туғилганда тезкор қарор қабул қилиш. Эмоционал ҳолатларга баҳо бериш ва уларнинг ҳар бирини таҳлили қилиш имконияти - Раҳбар кайфиятини аниқловчи омилларнинг барқарорлиги. Эмоционал реакциялар ифодалашишининг ташқи воситалари, Эмоционал барқарорлик раҳбар шахсининг хислатини эканлиги, Раҳбарлик фаолияти ва раҳбар шахси учун идоравий сифатлар жуда муҳим аҳамиятга эга, уни бошқариш эса психологик тўсиқлар вазиятлар, низом ҳолатларни енгиш манбаи бўлиб ҳисобланади.

Раҳбар кадрнинг нуфузи барқарор ирода субъекти эканлигини ҳар қайси ҳаракат ва фаолиятда намойиш қилишда ўз ифодасини топади. Шахслараро муносабатда ишқ туйғуни вужудга келтиради, инсонни инсон томонидан тўғри идрок қилишга шароит туғдиради, индивидуал услубни шакллантиради, обрў – эътибор маънавий бойлик бўлимидан ташқари ишлаб чиқариш самарадорлигининг омили, илиқ психологик муҳитнинг механизми ҳисобланади. Шахснинг иродасига қуйидаги талаблар қўйилади: - Иродавий куч – қувватнинг мужассамлашуви; - Бошқарув фаолиятининг машаққатлари мақсадга интилиш ва собитқадамлилик; - Ташаббус, мустақиллик ижодийлик; - Дадиллик жасоратлик тўсиқларни писанд қилмаслик; - Саботлилик, қатъийлик принципиаллик; - Вазминлик эсанкирамаслик ўзини қўлга ола бошлашлик; - Интизомлик ўзини ўзи уддалаш ўзига ўзи буйруқ бериш; - Ўз кучига ишонч, ўзини қила олишлик ва бошқалар. Маълумки бошқарув жараёни учун ижрочиликнинг психологик хусусиятлари ва уларнинг ўзига хослиги муҳим аҳамиятга эга. Худди шу боисдан жамоа гуруҳ ва уларнинг аъзолари юзасидан муайян даражадаги психологик маълумотлилик фаолият ва муомалали ташкил қилиш, уюштириш мулоқотга киришиши воқеликга тортилганлик масалаларни эътиборга олиш бошқарув жараёнини мақсадга мувофиқ амалга оширишни таъминлайди. Раҳбарлик, психологик саводхонлик ҳар қайсиси алоҳида хусусият, вазият, ҳолат, зиддият, шахс қаршилиги, муносабат, муаммо ва ечимга оқилона ва омилкорлик билан индивидуал ёки дифференциал ёндашишни амалиётга татбиқ этишга кенг кўламли имконият, пухта шарт–шароит шахсий услуб вужудга келишига негиз яратади. Бинобарин раҳбар ходимларнинг индивидуал типологик хусусиятлари бўйича психологик

билимлар билан қаноат ҳосил қилмасдан, балки ижтимоий психологик ҳолатлар, қонуниятлар, ҳодисалар ривожи, уларни келтириб чиқарувчи омиллар ҳаракатланувчи механизмлар ижтимоий муаммоларнинг ечими жараёнда қатъий қабул қилиш ва уни бажарилиши босқичлари тўғрисидаги маълумотлар билан қўлланилиши лозим. Акс ҳолда жамоа гуруҳ сингари микротузилмаларни бошқаришда психологик муҳитни барқарорлаштирида шахслараро муносабатларни тўғри ташкил қилишда ишлаб чиқаришни йўлга қўйишда одамлар ўртасида ўзаро таъсир, таъсирланиш, таассурот ўзаро тушуниш ҳамдардлик каби мураккаб кечинмаларкучи давомийлигини англаб етишда нуқсон ва камчиликларга йўл қўйилади. Бошқарув этикаси ва раҳбар фазилатлари .Фазилат – бу ижобий хислат яхши сифат ёки хусусиятдир.Кишиларда фазилатларининг турлича бўлиши ҳамда хулқ – атворлар инсоннинг баданини айланиб юрадиган суюқ моддаларига кўп жиҳатдан боғлиқ эканлиги тажрибада кузатилган.Қадимги тиббиётнинг йирик намоёндаси Гиппократнинг инсон баданида қон асосий ўринни ишғол этса бундай одам ҳаракатчан енгил бўлади, таассуротларнинг алмашинишига тез кўникиб кета қолади, ўз атрофида содир бўладиган воқеаларга дарҳол ва иштиёқ билан аралашади деган фикри бежиз эмас. Мана шу кишиларни Гиппокрот сангвиниклар деб атаган. Бу лотинча “сангвиник” яъни “қон” деган сўздан келиб чиққан. Сангвиниклар туйғу хусусиятлари билан ажралиб туради. Улар: Янги кишилар билан тез тил топишадиган; Бир иш туридан иккинчи иш турига тезда кўникадиган; Бир турда бажарадиган ишларни ёқтирмайдиган; Янги шароитга осонлик билан ўрганадиган; Хушчақчақ; Ҳаракатлари шиддатли; Нутқи тез; Келажакка ишонч билан қарайдиган; Сўзини аниқ ва маъноли қилиб имо – ишоралар билан гапирадиган кишилардир. Объект: Раҳбарнинг жамоага нисбатан маданиятлилиги, халқпарварлиги, яъни; Кишиларга эътибор ва ҳурмат; - Кишиларга хайрихох ва илтифотли бўлиш;

- Олижаноблик ва беғаразлик, холислик; - Кишиларнинг қадр – қимматига етиш кабилар; - Фуқаролик ва касбий бурчини бажариш; - Одамларга ишонч кишиларнинг ўз кучига қобилиятига бўлган ишончини қўллаб – қувватлай олиш уни шахсий камчиликларини бартараф қилишга йўналтира билиш; - Юқори нутқ маданиятига эга бўлиш ва ташқи кўринишдаги озодалиги; - Ўзаро муносабатдаги қуйидаги оддий эътиқод қоидаларига риоя қилиш; - Хушмуомалалик; - Сиполик; - Камсуқумлик; - Вазминлик; - Андишалилик; - Меҳнат ва дўстликдаги шерикчиликда ўзаро ёрдам ва қўллаб - қувватлаш; - Ҳозиржавоблик ва мажбурийлик сўзсиз бажаришлик; - Принципиаллик ва ишонч; - Талабчан. Раҳбарнинг жамиятга нисбатан маданиятлилиги. - Юқори даражадаги фуқаролик ватанпарварлик ва байналминаллик. Жамият бахт – саодати йўлида ҳалол меҳнат қилиш жамият бойлигини кўпайтириш ҳақида ғамхўрлик қилиш. 1. Раҳбарга қўйиладиган талаблар: - Маънавий етуклик; - Ҳуқуқий етуклик; - Ахлоқий етуклик; - Юқори савия ва онг; - Маърифатчилик; - Маданиятлилик; - Ходимларни ватанпарварлик руҳида тарбиялашга қодирлик; - Топширилган иш учун шахсий жавобгарликни ҳис қилиш ҳалоллик; - Шахсий манфаатларни жамоа манфаатларига бўйсундиришга қодирлик;

- Кишиларга нисбатан меҳрибон ва эътиборли бўлиш; - Ташаббус ва илғорликни қўллаб – қувватлаш қобилияти; - Принципиаллик; - Танқидга чидамли бўлиш ўз – ўзини тадқиқ қила билиш. Интизомга ва меҳнатга бўлган муносабат: - Меҳнатсеварлик; - Жамоа ўртасида интизомни йўлга қўя билиш; - Атрофдагиларни меҳнатсеварликни тарбиялаш билиш; - Бир ношуд раҳбарнинг беғамлиги юзлаб минглаб кишилар тақдирининг бедахл таъсир этиши мумкин. Билим даражаси: - Иқтисодиётни билиш; - Техника ва технологияни билиш; - Истиқболни илмни функциялари ва структурасини билиш; Ташкилотчилик қобилияти: - Ходимларни танлай билиш ва улардан самарали фойдаланишни таъминлай олиш; - Қўл остидагиларни меҳнатга ўргатиш ва тарбиялашни билиш; - Жипслашган жамоани вужудга келтира олиш мақсад сари интилувчанлик; - “Ёмон корхона ёки ташкилот йўқ, лекин ёмон раҳбарлар бор”. Бу ибора шуни билдирадики ёмон ишлаб турган корхонага жамоани яхши бошқарадиган, ташкилотчилик қобилияти юқори меҳнатсевар талабчан, билимдон у корхонани тезда яхши корхонага қўшади. Бошқариш самарадорлигини таъминлай олиш: - Бошқаришни коллегиал тарзда ташкил қила олиш қобилияти; - Иш ҳақида қисқа ва аниқ гапириш ва қобилияти ишга оид хат, буйруқ фармойишлар ёза билиш турли манбалардан иш учун зарур ахборотларни олиш қобилияти; - Раҳбарларни ва қўл остидагиларни тинглай билиш қобилияти; - Асосланган қарорларни мустақил ва тез қила қилиш қобилияти;

- Бошқариш структурасини такомиллаштириб бориш қобилияти; - Раҳбарнинг сифати хислатларини белгиловчи мезонлар кўп. Бироқ қуйидаги ижобий хислатлар улар орасида алоҳида мавқега эга; - Довюраклик – бундай раҳбарда мардонаворлик ботирлик дадиллик мавжуд бўлади; - Улар омадсизликдаги қўрқмайди. Қўрқув уларни жасоратга чорлайди ва зафарларга олиб келади. Ҳар бир янги ҳаракатни тараққиётга ва ҳаётий тажрибаларга эриштиради. Бошкарув маданияти ва унинг ташкилотчилик хамда бошкариш кобилиятларини ривожлантиришдаги урни. Бошқарув тизими дейилганда бошқарув аппарати ва улар ўртасидаги боғланиш тушунилади. Бошқарув тизимининг таркибини бир-бири билан боғланган тенг ҳуқуқли бирликлар ва бўғинлар ташкил қилади. Ҳар бир бўлинма ўз вазифасига эга бўлиб, бўлинма Бошқарадиган вазифалар доирасини, унинг фаолият чегараларини, ваколатлари ва жавобгарлигини белгилайди. Бошқарув тизими аъзолари расмий ва норасмий алоқаларда бўлади. Расмий алоқалар бу энг авволо раҳбарлар билан бўйсунувчилар ўртасидаги алоқалардир (вертикал алоқалар). Улар раҳбарликнинг ва бўйсунувчилрнинг турига қараб фарқ қилади. Агар раҳбарлик тўлақонли бўлиб куйи бўлинмалар фаолиятига доир барча масалаларга дахлдор ба, бу хилдаги алоқа мунтазам алоқа деб айтилади. Раҳбарлик чеклангай бўлса, у ҳолда алоқа функционал бўлади. Бўлинмалар ўртасида, вертикал алоқадан ташқари горизонтал алоқалар ҳам мавжуд бўлиб, улар мувофиқлаштиришни ва ҳамкорлик қилиш тарзидаги алоқалардир. Бошқарув тизимида асосий ўринни расмий алоқалар эгаллайди. Лекин норасмий алоқалар ҳам муҳим, аҳамиятга эгалигини унутмаслик керак.Бугунги кунда бошқарувнинг илмий асосланган ва тажрибада синаб кўрилган қоидаларига таянмай туриб, халқ хўжалигини ҳамда корхоналарни самарали ривожлантириб ва бошқариб бўлмайди. Ушбу қоидалар жамоаларни бошқариш ва унга раҳбарлик

қилишни белгилаб беради. Ҳозирги шароитда жамоани бошқариш шакллари ва усулларини белгиловчи асосий қоидалар куйидагилардан иборат: 1. Бошқаришнинг илмийлик қоидаси. Бу қоидани амалга ошириш ижтимоий тараккиёт қонунларини тобора тўлароқ билиб боришини ва улардан кундалик юритиш амалиётида борган сари тўлароқ фойдаланишни тақазо этади. 2. Си ё сий ва хўжалик раҳбарларининг бирлиги қоидаси. Бу қоида Бошқарувга сиёсат билан чамбарчас боғлиқ ҳолда қарашга асосланади ва ўз ичига куйидагиларни олади: а) умумий хўжалик вазифалари билан иқтисодий вазифаларни ҳал этишга сиёсий ё ндашув; б) Бошқарув фаолиятини яхшилаш учун жамоанинг барча аъзоларини жалб қилиш; в) Бошқаришни умумдавлат мақсадларига йўналтириш. 3. Тармоқ ва худудлар бўйича бошқаришни боғлаб олиб бориш коидаси . Бунда тармоқ ва бўлинмалар ўртасида узвий боғлиқлик яратилиши назарда тутилади. 4. Бошқаришни демократлаштириш қоидаси. Бу қоида ишлаб ч и қаришни бошқариш энг муҳим қоидалари жумласига киради. Бошқаришни демократлаштириш мехнаткашлар оиласини ишлаб чиқаришни бошқаришга кенг кўламда жалб қилиш учун етарли имконият яратиб беради. Бошқарув фаолиятида мехнаткашларнинг бевосита қатнашиши аҳоли ўртасида ишончни уйғотади. 5. Режа асосида халқ хўжалигини ривожлантириш қоидаси. Бу режалаштириш вазифасининг муҳимлигини ва ўша бошқаришнинг марказий бўғинига айланишини белгилайди. 6. Бошқаришнинг якка ҳокимлик қоидаси. Бунда бошқарув бир шахс томонидан амалга оширилади. Якка хокимлик асосида бошқариш баъзан

яхши, баъзан салбий натижалар бериши мумкин. Бу бо ш қарувчининг лаёқатига, дунёқараши, ташкилотчилигига, маънавий ва ахлоқий етуклигига боғлиқ бўлади . Бошқарув усуллари ишчи жамоалари олдига қўйилган вазифаларнинг ўз вақтида юқори сифатли қилиб, бажарилишини таъминлаш учун уларга нисбатан кўриладиган зарур чора тадбирларни ва таъсирчан усулларнинг қўлланилишини билдиради. Жамоани бошқаришда қўлланиладиган барча усуллар ўзаро узвий боғлиқ бўлиб, у лар бир-бирлигини б и лдиради. Бошқарув усуллари ўзининг тавсифига кўра : а) иқтисодий бошқариш усули, б) ташкилий-маъмурий, в) ижтимоий-психологик, г) сиёсий бошқариш, д) демократик бошқариш, е) авторитар бошқариш усулл а ридир.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ: 1. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси (асосий конун). Т.2000й. 2. Баркамол авлод Ўзбекистон тараккиётининг пойдевори. Т.1997й. 3. Каримов И.А. Баркамол авлод орзуси. Т.1999й. 4. Каримов И.А. Юксак малакали мутахассислар – тараккиёт омили.Т. Ўзбекистон. 1995. 22-23 бет. 5. Каримов И.А. Ўзбекистон буюк келажак сари. Т.1988й. й. 6. Зайнуддинов Ш.Н. , Муракаев И.У. Менежемнт асослари. Тошкент Молия 2007. 7. Қосимов Ғ.М.. Менежмент. Т. Ўзбекистон 2002. 392 бет. 8. Шарифхужаев М., Ё.Абдуллаев. Менежмент. Тошкент. Ўкитувчи 2001. 9. Ғуломов С.С. Маркетинг асослари. Тошкент 2002. 10. Қосимов., Муминов Н.А. Рахбарлик кобилияти ва бошкарув малакалари. Т. 2001. 11. Бошкарув хисоби. Тошкент. Академия. 2002. 12. Абдурахмонов Қ.Ҳ. Персонални бошкарув. 2004. 13. Бункина М. И. Экономика и психология М. 1998 й. 14. Файзуллаев А.О. Инсон, сиёсат, бошкарув Т. 1995 й. 15. Тошниёзов М. Корхоналарда бошкарув фао лияти асослари. Т.1995 й. 16. Хадислар Т. 1996 й. 17. Пенасюк А. Ю. Управленческое общения М. 1990 г. 18. Каримова В. М. Ижтимоий психология асослари. Т. 1998 й. 19. Умаров Б.М. Мулокот ва шахслараро муносабат психологияси Т. 1997 й.

Похожие

Бошкарув психологияси

Психокоррекция фанининг максади ва вазифалари

Хозирги замон психологияси предмети максади ва унинг вазифаси

Оила психологияси фанининг предмети ва вазифалари

Олий мактаб психологияси предмети вазифалари