Sportchilarda yuksak xislarni shakllantirish - Психология - Рефераты

Sportchilarda yuksak xislarni shakllantirish

Загружено в:

01.05.2023

Скачано:

0

Размер:

49 KB

Sportchilarda yuksak xislarni shakllantirish Reja : 1. O‘zbek xalqi jismoniy madaniyatining ildizlari 2. Qadimda jismoniy madaniyat

O‘zbekiston hududida yashagan xalqlar qadim zamonlardayoq yoshlarning ruhiy, aqliy, axloqiy va jismoniy madaniyatiga alohida e’tibor berishgan. Ular farzandlariga bolalik chog‘laridayoq jismoniy tarbiya-ning kurash, o‘q-yoy otish, chavandozlik singari mashq turlarini munta-zam ravishda o‘rgatib kelishgan. Grek tarixchisi Gerodot (eramizdan avvalgi 484—425-yillar) xorazmiylar bilan yonma- yon yashagan saklar qabilasidagi mohir merganlar haqida bunday deb yozgan: «Saklar... dunyodagi barcha merganlar orasida o‘qni zoye ketkazmaydigan juda mohir merganlar sifatida shuhrat qozongan edi». Saklar va xorazmliklarning ayollari ham harbiy yurishlar va janglarda qatnashar, mardlik va matonatda erkak jangchilardan qolishmas edilar. Eramizdan oldingi 1- asrda yashagan grek tarixchisi Diodor ular haqida bunday deb yozgan edi: «Umuman, bu qabilaning ayollari mard bo‘ladilar va urush xatarlarini erkaklar bilan birga baham ko‘radilar». Rim yozuvchisi Kliment Aleksandriyskiy (eramizdan avvalgi II asr) saklar qabilasining ayollari haqida bunday deb yozgan edi: «Sak ayollari ayyorlik bilan qochib ketaturib, ot ustida xuddi erkaklarday orqaga burilib o‘q uzar edilar». O‘zbek xalqi jismoniy madaniyatining ildizlari uzoq o‘tmishga tutashadi. Bizning xalqimiz o‘zining butun hayoti davomida ezgulikka intilib kelishgan. Ezgulik yo‘lidagi orzularining amalga oshmog‘i uchun kurashga bel bog‘lagan jasur ayollarimiz xalq yaratgan badiiy tafakkur durdonalarining asosiy qahramonlaridir. Bu obrazlar xalq og‘zaki ijodi asarlari (qo‘shiqlar, dostonlar, qissalar) orqali ham zamondan zamonga, avloddan avlodga o‘tib kelgan. Ular shu sababli odamlar ruhiy hayotining yashirin tomonlarini o‘rgana boshlaganlar: sog‘lik va kasallik to‘g‘risidagi umumiy bog‘lanishlarni, tana bilan ruhning aloqa yo‘llarini izlaganlar. O‘sha davrda inson asab tizimi va miyasining vazifalari haqida noma’lum bo‘lgan jihatlarni o‘rganishga qiziqish o‘sa borgan. Tarixiy voqealar asosida yaratilgan, qadimgi Yunon tarixchilarining asarlari orqali yetib kelgan. « Zariadr va Odatida », «To‘maris», «Shiroq» kabi qissalarida ham inson qalbini tug‘yonga keltiradigan o‘ta kuchli ruhiy holatlarning tasviri berilgan.

Xorazm va Farg‘ona hududlarida otda uzoq masofaga yurish ko‘nikmalarini tarbiyalash maqsadida o‘tkaziladigan ot poygasi oldidan, shuningdek, Navro‘z va boshqa xalq bayramlarida uyushtiriladigan kurash va yakka olishuvlardan avval maxsus psixologik tayyorgarlik ko‘rilgan. Bunday psixologik tadbirlar polvonda o‘z kuchiga to‘la ishonch hosil qilishda, Vatanga bo‘lgan muhabbat hissini yanada oshirishda muhim o‘rin tutgan. O‘sha davrlarda jangchilarning ko‘ngil ochish va kayfiyatini ko‘tarish vositalaridan biri «chavgon» o‘yini bo‘lgan. Jangchilarning jismoniy va ruhiy sifatlarini o‘stirish maqsadida yirtqich parrandalar yordamida ov qilish kabi musobaqalar o‘tkazilgan. Shuning uchun ham o‘zbeklar va ularning ota-bobolari qadim zamonlardanoq ruhan va jismonan baquvvat, chidamli, mard va matonatli kishilar sifatida tanilganlar. Xalq pahlavonlari haqida qanchadan qancha afsona va qo‘shiqlar to‘qilgan. Masalan, Alpomish dostonida o‘zbek xalqi hayotidagi uzoq o‘tmish voqealari aks ettirilgan. Asar qahramoni Alpomish, uning do‘sti Qorajon, o‘zbek qizi go‘zal Barchinoylarning ko‘plab ijobiy fazilatlari qatori ularning kuchquvvati, aqlan barkamolligi, pahlavonligi, jismoniy va ruhiy mukammalligi ham o‘z ifodasini topgan. Xalqimiz qadimdan yosh avlod tarbiyasida «Sog‘lom tanda — sog‘ aql» tamoyiliga asoslanib, ularni ruhan faol, axloqli va ma’naviy yuksak, ishchan qilib tarbiyalashga alohida e’tibor berib kelishgan. Jumladan, Pahlavon Mahmudning ichki ruhiy-ma’naviy barkamolligi uning jismoniy qudrati, iste’dodi va tafakkurida ko‘rinib turadi. Pahlavon Mahmud jismoniy jihatdan juda baquvvat pahlavon bo‘lishi bilan birga o‘z xalqini juda sevgan. Qadim Xorazmning bu zabardast, kuragi yerga tegmagan pahlavoni nafaqat mamlakatda, balki qo‘shni davlatlarda, jumladan, Hindistonda ham mashhur bo‘lgan. Xorazm asirlarini ozod qilishi, Vatan uchun kurashda jon fido qilishi Pahlavon Mahmudning ichki ruhiyati va ma’naviy dunyoqarashining naqadar kuchli ekanligidan dalolat beradi. Demak, bu ulug‘ inson o‘z ruhiyati va jismida yashirinib yotgan ichki imkoniyatlardan to‘la foydalanish xususiyatiga ham ega bo‘lgan.

Qadimda jismoniy madaniyat va sportning insonga beqiyos darajada ma’naviy, ruhiy madad berishini chuqur his qilgan ajdodlarimiz katta janglar va ulkan qurilishlardan oldin turli xil musobaqalar o‘tkazishgan. Qadimgi Gretsiyada ham yangi shaharlar qurishga kirishishdan oldin olimpiada o‘yinlariga o‘xshash xilma-xil musobaqalar uyushtirilgan. O‘zbek xalqi jismoniy madaniyatni qadim zamonlardayoq vujudga keltirgan. Chunki tarixiy zarurat nihoyatda ongli, aqlli, bilimli, jismoniy va ruhiy jihatdan barkamol, matonatli, qo‘rqmas, botir yigitlarni tarbiyalashni talab qilar edi. Xalq tarbiyalagan, bosqinchilarga qarshi kurashda toblangan qahramonlardan biri Jaloliddin Manguberdidir. U 300 kishilik suvoriysi bilan vatani Xorazmdan Xurosonga ketishga majbur bo‘ldi. O‘zini ta’qib qilib borgan mo‘g‘ul askarlari bilan Niso shahrida jang qilib, ular ustidan g‘alaba qozondi. Bu g‘alabadan so‘ng Jaloliddin Manguberdi Nishopurga keldi hamda u yerdan O‘rta Osiyo va Eronga elchilar va choparlar yuborib, xalqni mo‘g‘ul bosqinchilariga qarshi kurashga chaqirdi. 1220—1221 -yillarda hozirgi Afg‘onistonning Xuroson, Bog‘lon, Qandahor, Balx, Qobul va boshqa viloyatlarida mo‘g‘ullarning ko‘p ming sonli qo‘shiniga qaqshatqich zarbalar berdi. Jaloliddin Manguberdi suvoriylari bilan mo‘g‘ullar o‘rtasida Hind daryosining sohilida bo‘lgan jangda (1221-yil 24- noyabr) Chingizxon barcha qo‘shinini urushga tashladi va jangni shaxsan o‘zi boshqardi. Bu jangda Chingizxon qo‘shini g‘alaba qilgan bo‘lsa-da, mo‘g‘ullar tarixda misli ko‘rilmagan darajada talafot ko‘rdi. O‘sha kuni kechqurun mo‘g‘ullar Jaloliddin Manguberdining asir olingan 7 yoshli o‘g‘lini tiriklayin yuragini sug‘urib oldi. Bu voqeadan so‘ng Jaloliddin Manguberdi o‘rdasidagi barcha ayollarni, hatto, o‘z onasi va xotinlarini mo‘g‘ullar qo‘liga asir tushirmaslik uchun Hind daryosiga cho‘ktirib yubordi. O‘zi esa suvoriylari bilan Hindistonning ichkarisiga chekindi. Keyinchalik Jaloliddin Manguberdi katta kuch to‘plab, Eron va Kavkaz ortiga qaytib kelib, bu yerda mo‘g‘ullarga qarshi kurashni davom ettirdi. Ammo u mo‘g‘ullar zulmi ostida qolgan Xorazmga qaytib kelolmadi. Jaloliddin Manguberdi Ozarbayjonni, uning shimolidagi yerlarni, Ganjani va 1226- yilda Gurjistonni va uning poytaxti Tiflisni bosib oldi. Jaloliddin Manguberdi

Shimoliy Ozarbayjonda o‘zining kurd navkari tomonidan o‘ldiriladi. Uning halokatiga Kavkaz orti va Kurdistonning xristian hokimlariga qarshi olib borgan siyosati sabab bo‘ldi. Jaloliddin Manguberdining harbiy yurishlarida hamroh bo‘lgan tarixchi Nasaviy unga bag‘ishlab «Siyrat as-sulton Jaloliddin Manguberdi» («Sulton Jaloliddin Manguberdining halokati») nomli asarini, M.Shayxzoda esa «Jaloliddin» (1943) dramasini yozgan. O‘zbek xalqining Manguberdi mag‘lubiyatidan so‘ng mo‘g‘ullarga qarshi kurashi qariyb bir yarim asr davom etdi. XII asrga kelib Oltin O‘rda uzilkesil yemirildi. O‘rta Osiyoda mo‘g‘ullar hukmronligiga barham berildi. Ibn Sino o‘z davridagi barcha fanlar jumladan, inson ruhiyatini o‘rganuvchi fanlar, shuningdek, jismoniy mashqlar psixologiyasi sohasida ham ahamiyatga molik tadqiqotlar olib bordi. Ibn Sinodan ilgari o‘tgan bir qancha olimlar: Yaqub bin Isaak al-Kindi, Abu Nasr al-Forobiy, Abu Bakr al-Roziy va boshqalar psixologiya masalalariga qiziqqanlar. Ular psixologiyaga doir maxsus asarlar yozgan bo‘lmasalar ham o‘zlarining falsafaga oid asarlarida inson ruhiyatiga oid turli xil masalalarni hal qilishga harakat qilganlar. Ibn Sinoning ilmiy merosini o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, buyuk mutafakkir psixologiyaga doir masalalar bilan ko‘proq qiziqqan va maxsus asarlar yozib qoldirgan. «Jon-ruh haqida kitob» va boshqalar shular jumlasidandir. Bulardan tashqari, Ibn Sinoning ko‘pgina yirik falsafiy, tibbiy asarlarida («Tib qonunlari», «Shifo beruvchi kitob» va «Donishnoma» kabi) psixologiyaga doir alohida bo‘limlar mavjuddir. Psixologiya muammolariga taalluqli masalalarni yaxlit tizimga solib birinchi marta maxsus asar yozgan olim Arastudir. Shuning uchun uni qadimgi Yunonistonda psixologiyaning asoschisi deb ataydilar. Ibn Sino esa o‘rta asr sharoitida Sharqda psixologiyaga doir masalalarni bir tizimga soldi va maxsus asarlar yozdi. Shuning uchun ham Ibn Sinoni Sharqda psixologiyaga asos solgan olim deb ayta olamiz. Ibn Sinoni psixologiya masalalarini yoritishga qiziqtirgan omil, birinchidan, O‘rta Osiyo, Xitoy, Eron va Hindistonda o‘zidan ilgari yashab o‘tgan olimlar

tomonidan yozib qoldirilgan asarlarni o‘rganganligi bo‘lsa, ikkinchidan, antik dunyo olim va faylasuflarining ta’siri hamdir. Chunki, Arastu Ibn Sinoning falsafada «Birinchi o‘qituvchi»sidir. U Arastuning «Jon haqida»gi asari bilan yaxshi tanish edi. Uchinchidan, Ibn Sinoning tibbiyot sohasida olib borgan tadqiqotlari har tomonlama kuzatish, odam anatomiyasi, fiziologiyasini, shuningdek, odamning asab tizimini yaxshi o‘rganishni talab etardi. Shuning uchun ham turli xil kasalliklarni davolash jarayonida kishilarning ruhiy xususiyatlarini amaliy tajribalar orqali bilish zaruratga aylangan edi. To‘rtinchidan, Ibn Sino psixologiya yosh avlodni o‘qitish va tarbiya masalalarini samarali hal qilishga katta yordam berishini anglagan edi.

Adabiyotlar: 1. I.A. Karimov. O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li. —T.: O‘zbekiston, 1992. 2. I.A. Karimov. O‘zbekiston XXI asrbo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. —T.: O‘zbekiston, 1997. - 326-bet. 3. I.A. Karimov. O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda. — T.: O‘zbekiston, 2000, 352-bet. 4. I.A. Karimov. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kerak. - T.: O‘zbekiston, 2002. 5. I.A. Karimov. Tinchlik va xavfsizligimiz o‘z kuch-qudratimizga, hamjihatligimiz va qat’iy irodamizga bog‘liq. — T.: O‘zbekiston, 2004. 6.1.A. Karimov. Yuksak ma’naviyat - engilmas kuch. - T.: Ma’naviyat, 2008, 176-bet. 6. O‘zbekiston Respuu’ikasining ta’lim to‘g‘risidagi qonuni. — T.: O‘zbekiston, 1997. 8. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. — T.: O‘zbekiston, 1997. 9. O‘zbekiston Respublikasida Oliy ta’limning me’yoriy hujjatlari. - T.: 2001. 7. Oliy ta’lim. Me’yoriy hujjatlar to‘plami. I qism. — T.: 2001. II qism. - T.: 2003. 8. Oliy ta’limning davlat ta’iim standartlari, asosiy qoidalar. Oliy ta’lim to‘plami. - T.: 2001.

Похожие

Sportchilarda jismoniy va psixologik harakat malakalarini uyg‘un holda

Ong-yuksak darajada shakllangan materiya ko'rinishi

Sportchilarni bo‘lajak musobaqaga tayyorlashning psixologik asoslari

Sportchi o‘quvchilarni (bolalarni) bo‘lajak musobaqaga tayyorlashning psixologik asoslari

Sportchini jismoniy tayyorlashning psixologik asoslari