Shaxslararo munosabatlar psixodiagnostikasi - Психология - Рефераты

Shaxslararo munosabatlar psixodiagnostikasi

Загружено в:

25.02.2024

Скачано:

0

Размер:

97 KB

Shaxslararo munosabatlar psixodiagnostikasi Reja: 1. Shaxslararo munosabatlar haqida tushuncha. 2. Sotsiometriya.Sotsiometrik vositalar

Shaxslararo munosabatlar o`zining dinamikasiga ega: •Tarkib topadi; • Mustahkamlanadi; •Muayyan cho`qqigako`tariladi; •Susayadi yoki tugallanadi. Shaxslararo munosabatlar darajalari: • Simpatiya,antipatiya asosida vujudga keluvchi munosabatlar. • Ish yoki o'qish yuzasidan bo`ladigan o`zaro munosabatlar. •Insoniy munosabatlar yoki chuqur, ishonchga asoslangan o`zaro munosabatlar. Simpatiya (grekcha “sympatheia” - ichki tortish, yoqimlilik) – bu boshqa kishilarga nisbatan barqaror ijobiy munosabat bo`lib, xushmuomalilik, samimiylik kabi muloqotga undovchi xususiyatlarda namoyon bo`ladi va diqqat- e’tiborlilik,yordam ko`rsatishga intilishda (altruizm) ifodalanadi. Kovalev A.G. ta’rificha, simpatiya - insonning boshqa kishiga unchalik anglanmagan munosabati va moyilligi. Simpatiya yuzaga kelish sabablari: 1.Anglangan - qarash, g`oya, qadriyatlar, qiziqishlar, ma’naviy ideallar birligi. 2.Kam darajada anglangan - tashqi jozibadorlik,xarakter xislatlari, xulq-atvor manerasi. Shaxslararo munosabatlar muloqot vositasida amalga oshiriladi. Muloqot - bu ikki yoki undan ortiq kishilaming o`zaro ta’siri, ular o'rtasida bilish yoki affektiv baholash xarakteridagi axborot almashinishdir. Muloqot ko`p qirrali, murakkab jarayon boiganligi sababliuning tuzilishida 3 ta tomonni farqlash mumkin. Bular: > Muloqotning kommunikativ tomoni; >Muloqotning interaktiv tomoni; > Muloqotning perseptiv tomoni. Kommunikatsiya - inglizcha so`z bo`lib, xabar qilish, aytish ma’nosini anglatadi. Kommunikatsiya insonlar o`rtasidagi tasavvur, fikr, his-tuyg`u,kayfiyat almashinuvidan iborat boiib, ularning o`zaro ta’siri orqali amalga oshiriladi.

Kommunikator - axborot beruvchi. Retsipiyent - axborotni qabul qiluvchi. Muloqot jarayonida kommunikator va retsipiyent navbatmanavbat o`rin almashadilar.Kommunikatsiya verbal va noverbal vositalar yordamida amalga oshiriladi.Verbal kommunikatsiya - nutqiy.Noverbal kommunikatsiya - imo-ishora, mimika, pantomimika, y’ani belgilaming optiko-kinetik tizimi; intonatsiya, pauza kabi vosita va usullar yordamida amalga oshiriladi. Noverbal kommunikatsiya shakllari: 1 Kinestetika - tana,qo`l harakatlari (jestikulyatsiya), mimika, pantomimika. 2.Paralingvistika - bu ovoz tembri,diapazoni, tonalligi. 3.Ekstrolingvistika - nutq tempi, pauzalar, tomoq qirish, yig`-lash, kulgi va h.k. 4.Proksemika - muloqotni vaqt va fazoviy jihatdan tashkil etilish sohasi. Muloqotning interaktiv tomoni - bu insonlarning muloqot jarayonida bir-birlariga o`zaro ta’sir etishidir. •Muloqot va birgalikdagi faoliyat ijtimoiy nazorat sharoitlarida amalga oshiriladi. •Ijtimoiy nazorat esa ijtimoiy normalar - jamiyatda qabul qilingan,kishilaming o'zaro ta’sir va munosabatlarini tartibga soluvchi xulq-atvor namunalari asosida olib boriladi. Ijtimoiy nazorat mexanizmlari: •Ma’qullamaslik. •Ayblash. •Jazolash. Muloqotning perseptiv tomoni - bu muloqot jarayonida o`zaro bir-birini tushunish va bir-birini idrok qilish. O'zaro bir-birini idrok etishning mexanizmlari: > Identifikatsiya. >Refleksiya. > Stereotiplashtirish. Shaxslararo munosabatlar psixodiagnostikasida qo`l!aniIadigan metodiar:

• Sotsiometriya •So`rovnomalar (T.Liri metodikasi,Tomas metodikasi) •Proyektiv metodikalar (“Oila rasmi, Rene Jil metodikasi). Sotsiometriya metodi. Ushbu metod shaxslararo munosabatlarda guruh a’zolarining egallagan mavqeini aniqlash imkonini beradi. Sotsiometriya metodining asoschisi J.Moreno hisoblanadi (1934 yilda taklif etilgan). Sotsiometrik tahlil ma’lumotlari shaxsning guruhda tutgan o`mi, guruhdagi shaxslararo munosabatlar xususiyatlari, guruh lideri, (guruhning tan olingan sardori), guruh yulduzlari, guruh a’zolarining guruhdagi mavqei, guruhning yakkalanib qolgan a’zosini aniqlash imkonini beradi. Sotsiometriya metodikasi quyidagi maqsadlarda foydalaniladi: Guruhdagi jipslik yoki tarqoqlikni aniqlash; Guruh a’zolari orasidagi simpatiya va antipatiyani aniqlash; Guruhdagi norasmiy liderlar va yakkalanib qolganlami aniqlash. Guruh a’zolarining o `zaro munosabatlaridagi mavqeini (statuslari)ni aniqlash. “SINDIKAT” METODI “Sindikat” (yunoncha “birgalikda harakat qilish”, “maslakdoshlarim”) metodi talabalarda mavzuni ijodiy o`rganish, nazariy bilimlarni umumlashtirish, tizimlash asosida fikmi qisqa va aniq bayon qilish qobiliyatini tarbiyalashga xizmat qiladi. Har bir guruh yagona topshiriqni 3 xil variantda hal etishi lozim. Masalan, o`rganilayotgan mavzu mohiyatini 1-guruh sxema, 2- guruh klaster, 3-guruh esa jadval tarzida ochib berishi kerak. GuruhIar topshiriqni bajarib boiishgach, ular tomonidan taqdim etilgan yechimiar jamoa tomonidan muhokama qilinadi. “Oila rasmi” strukturasini taxlil qilish va chizilgan hamda real oila tarkibini taqqoslash Odatda , oilada ijobiy emotsiyalarni his qiluvchi bola oilani to ’ laligicha aks ettiradi . Tadqiqotlarda ko ’ rsatilishicha , 6-8 yoshli , normal intellektga ega bo ’ lgan bolalarning 85 %(oilasi bilan yashovchi) rasmda oila a ’ zolarining to ’ liq rasmini

chizadi . Agar oila a ’ zolaridan birortasi tushib qolgan bo ’ lsa , bunga alohida e ’ tibor berilishi talab qilinadi . Chunki u emotsional ziddiyat , oiladagi mavjud vaziyatdan qoniqmaslikdan dalolat beradi . Ba ’ zi hollarda rasmda umuman odamlar aks ettirilmasligi yoki oilaga umuman aloqasi bo ’ lmagan odamlar aks ettirilganligini ko ’ rish mumkin . Bunday holatlar juda kam uchraydi . Buning sababi – oila bilan bog ’ liq bo ’ gan salbiy kechinmalar , rad etilganlik hissi , himoyasizlik hissi , Yuqori darajadagi havotirlanish hamda psixologning o ’ rganilayotgan bola bilan yahshi aloqa o ’ rnata olmaganligi bo ’ lishi mumkin . Ba ’ zan bolalar oila a ’ zolaridan birini tushirib qoldirishlari ham uchrab turadi . Buning sababi - o ’ sha oila a ’ zosining emotsional yoqimsizligi , u bilan nizoli munosabatning mavjudligidir . Ko ’ proq aka yoki singillar rasmi chizilmay qoladi . U yoki bu oila a ’ zosi rasmi nima uchun chizilmagan degan savolga himoya javobi beriladi - masalan , “ joy qolmagani uchun chizmadim ”. Ba ’ zida esa ochiqdan- ochiq “ Chizgim kelmadi , chunki u men bilan urishadi ”. Ba ’ zan real o ’ ila a ’ zolari o ’ rniga bola biror hayvoncha , qushcha rasmini chizishi mumkin . Bunda psixolog uchun bola ular bilan kimni identifikatsiya qilayotganligi muhim ”. Ba ’ zi rasmlarda bola o ’ z rasmini chizmaydi yoki oilasi o ’ rniga faqat o ’ zini aks ettiradi . Bu bolaning o ’ zini oila tarkibiga qo ’ shmasligidan , oilada hamjihatlik mavjud emasligidan dalolat beradi . Rasmda “ Men ” ning mavjud bo ’ lmasligi qabul qilinmaslik , rad etilish hissini boshidan kechirayotgan bolalar uchun xarakterli . Oila tarkibining kattalashtirilishi ham bizga ba ’ zi ma ’ lumotlar berishi mumkin . Odatda bu psixologik ehtiyojlarning qondirilmaganligi bilan bog ’ liq . Oilada yolg ’ iz farzand bo ’ lsa , affiliyatsiya ehtiyojlari qondirilmasa , qarindosh yoki qo ’ shni bolalar yoki ba ’ zida kuchukcha , mushukcha rasmini aks ettirishi mumkin . Oila a ’ zolarining joylashishi

Rasmda oila a ’ zolarining joylashishi oiladagi o ’ zaro munosabatlarning psixologik xususiyatlaridan darak berishi mumkin . Oilaning jipsligi , oila a ’ zolari bir-birlari bilan qo ’ l ushlashib turishi , umumfaoliyat bilan birlashuvi oilaning normal psixologik muxiti ko ’ rsatkichi hisoblanadi . Bunga qarama-qarshi xarakteristikali rasmlar emotsional aloqaning past darajaligidan dalolat beradi . Oilaning bir qismi bir guruhda chizilgan , bitta yoki bir necha shaxs alohida tasvirlangan rasmlar psixologik jihatdan qiziqarlidir . Agar bola o ’ zini alohida ajratib qo ’ ysa , bu unda ajralib qolganlik hissi mavjudligini bildiradi . Agar oila a ’ zolaridan birortasi alohida qilib chizilsa , bolaning unga nisbatan salbiy munosabati , undan bolaga kelayotgan xavf haqida taxmin qilish mumkin . Rasmda oila a ’ zolarini guruhlarga birlashtirish oilaning psixologik mikrostrukturasini aniqlash imkonini beradi . Chizilgan figuralar xususiyatlari taxlili Oila a ’ zolarining grafik tasvir xususiyatlari bolaning ayrim oila a ’ zosiga nisbatan emotsional munosabatini , bola uni qanday idrok etishi , bolaning “ Men obrazi ”, uning jinsiy identifikatsiya kabi keng qamrovli ma ’ lumotlar berishi mumkin . Bolaning oila a ’ zolariga emotsional munosabatini baholashda quyidagilarga alohida e ’ tibor berish zarur : 1) Tana detallari miqdori : bosh , soch , quloqlar , ko ’ zlar , ko ’ z qorachig ’ i , kipriklar , qosh , burun , yuz , og ’ iz , bo ’ yin , yelka , qo ’ llar , kaft , barmoqlar , oyoq , tovonning mavjudligi . 2) Kiyim detallari va bezaklar : bosh kiyimi , yoqa , galstuk , bant , chontak , kamar , tugmacha , soch turmak elementlari , yani kiyimning murakkabligi , bezaklar . 3) Figurani chizishda qo ’ llanilgan ranglar miqdori . Odatda ijobiy emotsional munosabat uning rasmini chizishda ijobiy kontsentratsiyada namoyon bo ’ ladi yani tana detallarining miqdori , kiyim detallari va bezaklari hamda turli ranglar qo ’ llanilishida ifodalanadi . Aksincha , insonga

negativ munosabat sxematik tasvir , ba ’ zida tananing muhim qismlari tushub qoldirilishida ham aks etadi . Odatda bolalar ota yoki onasining rasmini kattalashtirib chizishadi . Bu haqiqatga yaqin . Ba ’ zida esa chizilgan figuranu munosabati oila a ’ zolari real munosabatlariga mos kelmaydi . Masalan , 7 yoshli bola o ’ z ota-onalaridan kattaroq tasvirlanishi mumkin . Bu bola uchun figuraning kattaligi kuch , ustunlik , ahamiyatlilikni ifodalash vositasi bo ’ lib hizmat qilishidan dalolat beradi . Masalan , 6 yoshli qiz rasmida onasi otasidan 3 marta katta qilib chizilgan . Bu oilada ona avtoritar rahbar bo ’ lib , dominantlik qiladi . Ba ’ zi bolalar o ’ zlarini hammadan katta yoki ota-onalari bilan teng qilib chizadilar . Bu esa – bir tomondan , bola egotsentrizmidan , ikkinchi tomondan qarama-qarshi jinsdagi ota yoki onaga “ raqobatchi ” ekanligini tasdiqlash maqsadida qilinadi . S р u bilan birga “ raqibini ” kichraytirish yoki umuman chizmaslik hollari ham uchrashi mumkin . O ’ zlarini ahamiyatsiz ortiqcha deb his qiluvchi hamda ota-onalari tomonidan mehribonchilik , g ’ amxo ’ rlik talab qiluvchi bolalar o ’ zlarini boshqa oila a ’ zolariga nisbatan ancha kichik hajmda tasvirlaydilar . Shuningdek , impulsiv , o ’ ziga ishongan , ustunlikka moyil bolalar o ’ zlarini juda katta , hatto butun daraxt hajmida tavirlasalar , xavotirlanish , himoyasizlik hissi mavjud bolalar o ’ zlarini haddan tashqari kichik qilib chizadilar . Oila a ’ zolarining xususiyatlarini taxlil qilishda tananing ayrim qismlari tasviriga alohida e ’ tibor berish lozim . Chunki , tananing alohida qismlari muayan faollik sohasi bilan bog ’ langan bo ’ lib muloqot , nazorat , xavotirlanish vositasi bo ’ lib xizmat qiladi . Qo ’ llar dunyoga ta ’ sir qilish , boshqa odamlar xulq-atvorini jismoniy nazorat qilish vositasi hisoblanadi . Agar bola qo ’ llarini baland ko ’ targan holda tasvirlangan bo ’ lsa , barmoqlari uzun bo ’ lsa , bu ko ’ pincha uning agressiv istaklari bilan bog ’ langan boladi . Ba ’ zida tashqi ko ’ rinishdan yovvoyi ko ’ ringan bolallar ham shunday rasm hizadilar . Bunday bolallar atrofdagilarga nisbatan dushmanlikni his qiladilar , ammo uning asressiv xulq-atvori bosilgan .

Ba ’ zida bola barcha oila a ’ zolariga qo ’ l chizadi , o ’ ziga esa chizishni unutadi . Agar bunda bola o ’ zini noproportsional tarzda juda kichik tasvirlasa , bu kuchsizlik , oiladagi o ’ zining ahamiyatsizliga , atrofdagilar uni haddan ziyod nazorat qilishi , uning faolligini bo ’ g ’ ishi hissidan darak beradi . Bosh “ Men ” lokalizatsiyasi , intellectual va pertseptiv faoliyat markazi . YUz – tananing muloqot jarayonidagi eng muhim qismi . Agar 5 yoshdan oshgan bolallar rasmda tana qismlari - ko ’ z , og ’ izni tushirib qoldirsalar , bu muloqot sohasidagi jiddiy buzilishlardan dalolat beradi . Agar boshqa oila azolarini chizishda bosh , yuz belgilarini qoldirib ketsa yoki yuzni shtrix bilan chizsa , bu shu tasvirlangan shaxs bilan nizoli munosabatlar mavjudligini ko ’ rsatadi . Tish va og ’ izni alohida ajratish agressiyaga moyil bolallarga xos . Agar bola o ’ zini emas , oila a ’ zolaridan birortasini shunday tasvirlasa , ko ’ pincha bu odamning bolaga nisbatan dushmanchilik munosabati hamda bolaning qo ’ rquv hissi bilan bog ’ langan bo ’ ladi . Rasm chizish jarayoni taxlili Bunda asosiy e’tibor quyidagilarga qaratilishi zarur: a) Oila a’zolari rasmini chizishda ketma-ketlik; b) detallarni chizishda ketma-ketlik; c) o’chirish; d) o’chizib bolingan o’bektlar, detallar va figuralarga qaytish; e) pauzalar; f) spontan izohlar. Bolallar rasmda birinchi bo ’ lib emotsional jihatdan eng yaqin odamni aks ettiradi . O ’ zlarini birinchi bo ’ lib tasvirlash bolalarga xos bo ’ lgan yosh xususiyati – egotsentrizm bilan bog ’ liq . Agar rasm onasi yoki o ’ zidan emas , boshqa oila a ’ zolaridan boshlansa , bu shaxs bola uchun qadrli bo ’ lib unga bog ’ langan bo ’ ladi . Agar bola eng oxirida onasini chizsa , bu bolaning unga nisbatan negativ munosabatini bildiradi .

Oila a ’ zolarini chizishdagi ketma-ketlik taxlili figuralar grafik tasviri xususiyatlari taxlili bilan birgalikda amalga oshirilsa , ishonchli ma ’ lumotlar olish mumkin . Agar birinchi tasvirlangan figura hajm jihatdan katta , biroq sxematik tarzda , bezatilmagan holda ifodalansa , bu shaxsning bola uchun ahamiyati , oiladagi ustunligi , kuchidan dalolat beradi , ammo bolaning unga nisbatan hissiyotlari ijobiy emas . Ko ’ pincha bolalar oila rasmi chizish vazifasini olishgach , oila a ’ zolarini chiza boshlaydilar . Ba ’ zi bolalar esa avval turli ob ’ ektlarni quyosh , mebel rasmini chizib , keyin odamlarni tasvirlashga kirishadilar . Bu o ’ ziga xos himoya reaktsiyasi bolib , bola o ’ ziga yoqimsiz vazifani bajarishni bir oz orqaga suradi . K o ’ pincha bu noqulay oilaviy vaziyat , yomon munosabatlar , shuningdek , ba ’ zida psixolog bilan bolaning aloqasi yomon bo ’ lganida kuzatiladi .

Adabiyotlar: 1. Z.T.Nishonova, Z.Qurbonova, Sh.To‘lyaganova, A.Abdiyev Psixolodiagnostika T. Fan va texnologiyalar 2008 2. Z.T.Nishonova Z.Qurbonova, D.S.Qarshiyeva, N.B.Atabayeva Psixodiagnostika va eksperimental psixologiya T. Fan va texnologiyalar 20014 3. V,N.Drujinin, Eksperimentalnaya psixologiya M SpB 2001 4. P.Press, Eksperimentalnaya psixologiya M SpB 2003 5. Mirziyev.SH.M.Tankidiy taxlil kat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik xar bir rahbar faoliyatini kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar maxkamasining 2016-yil yakunlari va 2017- yil istiqbollariga bag‘ishlangan majlisidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining nutni Halq so‘zi gazetasi 2017-yil 16-yanvar №11 6. Mirziyev.SH.M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz ” O‘zbekiston” 2016 7. Mirziyev.SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. ” O‘zbekiston” 2017 8. A.A. Ivin Logika M: 2002 (uchebnoye posobiye ) 9. R. S. Nemov Prakticheskaya psixologiya M 1998 (uchebnoye posobiye )

Похожие

Shaxslararo munosabatlar psixodiagnostikasi

Shasxlararo munosabatlar psixodiagnostikasi

Shasxlararo munosabatlar psixodiagnostikasi 1

Sport jamoasidagi shaxslararo munosabatlar

Intellekt psixodiagnostikasi