Shaxs psixodiagnostikasi proyektiv metodikalardan foydalanish - Психология - Рефераты

Shaxs psixodiagnostikasi proyektiv metodikalardan foydalanish

Загружено в:

20.02.2024

Скачано:

0

Размер:

164 KB

Shaxs psixodiagnostikasi proyektiv metodikalardan foydalanish Reja: 1. Proektiv metodikalar haqida umumiy tushuncha. 2. Proektiv metodikalarning asosiy guruhlari. 3. “Rorshax siyoh dog`lari” proektiv metodikasi. 4. Shaxslararo munosabatlarning turlari va ularning o`zaro ta`siriga xos xususiyatlar.

Proektiv metodikalar haqida umumiy tushuncha Psixоlоgiya fаni vа аmаliyotidа shаxsni o’rgаnishning prоyеktiv mеtоdikаlаri аlоhidа o’ringа egа. Uning yuzаgа kеlishi vа rivоjlаnishidа shаxs, uning ichki dunyosini bilish imkоniyati hаqidаgi g’оyalаrgа bo’lgаn psixоlоgik qаrаshlаr evоlyutsiyasi аks etаdi. Yarim аsrlik rivоjlаnish tаrixigа egа prоyеktiv psixоlоgiya bugungi kundа insоn hаqidаgi psixоlоgik bilim sоhаlаridаn biri bo’lib, uni o’zlаshtirmаy shаxs hаqidаgi yaxlit tаsаvvurlаrni shаkllаntirish mumkin emаs. Shаxsni tаdqiq qilishning prоyеktiv mеtоdi prоyеktsiyalаrni аniqlаsh vа tаsvirlаshgа аsоslаngаn. «Prоyеktsiya» tushunchаsi dаstlаb Z. Frеyd tоmоnidаn sub’еktning оngli vа оngsiz tаrzdа ko’chirilgаn shаxsiy xususiyatlаri, tаshqi оb’еktlаrgа nisbаtаn hоlаtlаrning mаzmunini ifоdаlаsh uchun qo’llаnilgаn. Prоyеktsiya lоtinchа «proektio» so’zidаn оlingаn bo’lib, оldingа irg’itish, tаshlаsh mа’nоsini bildirаdi. Shаxsni o’rgаnishning prоyеktiv mеtоdi ekspеrimеnt nаtijаlаrigа аsоsаn prоyеktsiyalаrni аniqlаsh vа so’ngrа ulаrni tаhlil qilishni ko’zdа tutаdi. Prоyеktsiya tushunchаsini tаvsiflаsh «Mеn»ning himоya mеxаnizmlаri bilаn uzviy bоg’liq. Prоyеktsiya sublimаtsiya, rаtsiоnаlizаtsiya, siqib chiqаrish bilаn bir qаtоrdа himоya mеxаnizmlаridаn biri sifаtidа qаrаlаdi. Prоyеktiv mеtоdlаr yordаmidа insоn prоyеktsiyalаrining psixоlоgik mеxаnizmlаri o’rgаnilаdi. G. S. Frimаn prоyеktsiyani: 1) Оngsizlik hоlаti, yani insоnning bu hоlаtdа bоshqа kishilаrning g’оya, qаrаsh, istаk, emоtsiya yoki xаrаktеr xislаtlаrini o’zigа оlishi sifаtidа; 2) O’z shаxsiy ehtiyojlаrini bоshqаlаrgа ko’chirish sifаtidа; 3) Qаndаydir tаjribаgа аsоslаngаn nоto’g’ri xulоsа chiqаrish sifаtidа qаrаydi. Prоyеktiv mеtоdlаr tеkshiriluvchini shundаy hоlаtgа qo’yadiki, bundа uning shаxsiy ehtiyojlаri, uning o’zigа xоs idrоki, tаvsiflаri vа ko’pginа xаrаktеr xislаtlаri nаmоyon bo’lаdi. Prоyеktsiya so’zli аssоtsiаtsiyalаr, tugаllаnmаgаn jumlаlаr, rаsm vа dоg’lаr, tеkshiriluvchining chizgаn rаsmlаri kаbi vеrbаl hаmdа rаsmli mеtоdlаrning bаrchаsini qo’llаgаndа kuzаtilаdi. Prоyеktsiya vоqеlikni, оdаmlаrni, nаmоyon qilingаn stimullаrni idrоk etish

muаyyan dаrаjаdа shаxsning psixik hоlаti, ehtiyoj, mоtiv, ustаnоvkаlаrigа аsоslаngаn. Bundа vоqеlikni shаxsning psixik hоlаti, ehtiyojlаri, xususiyatlаrigа mоs rаvishdа tаvsiflаsh tеndеntsiyasi mаvjud. Prоyеktsiya аnglаnmаgаn psixоlоgik mеxаnizm hisоblаnаdi, ya’ni prоyеktsiya elеmеntlаri оngsiz tаrzdа idrоk qilinаdi. Prоyеktiv mеtоdikаlаrning аsоsiy, o’zigа xоs xususiyati - fоydаlаnilаdigаn stimullаrning ko’p mа’nоli, nоаniq ekаnligidir. Birоq, tеkshiriluvchigа tаvsiya qilinаdigаn stimul (rаsm, rаng, dоg’, vеrbаl infоrmаtsiya bo’lishidаn qаt’iy nаzаr) nоаniq, ko’p mа’nоli ekаnligigа qаrаmаy оb’еktiv xаrаktеrgа egа vа sub’еkt tоmоnidаn yarаtilgаn оbrаz yoki Yuzаgа kеlgаn vаziyatgа kiritilаdigаn muаyyan xususiyatlаrgа egа. Оlingаn nаtijаlаr tеkshiriluvchi shаxsi hаqidаgi bilimlаr, uni psixоlоgik jihаtdаn chuqur o’rgаnish аsоsidа, shuningdеk, psixоdiаgnоstikаning bоshqа mеtоdlаrini qo’llаgаn hоldа tаvsiflаnishi zаrur. Prоyеktiv mеtоdikаlаr tаrixi 1904-1905 yillаrdа K.Yung tоmоnidаn yarаtilgаn so’zli аssоtsiаtsiyalаr tеstigа bоrib tаqаlаdi. Bu mеtоdikаni yarаtish bilаn Yung shаxsning оngsizlik hоlаtidаgi kеchinmаlаrini аssоtsiаtiv diаgnоstikа qilish mumkinligini ko’rsаtib bеrdi. Kеyinchаlik аssоtsiаtiv tеstning turli vаriаntlаri аybdоrlik hissini аniqlаsh (yolg’оn dеtеktоri, M.Vеrtgаymеr vа L.R.Luriya), nоrmаni pаtоlоgiyadаn аjrаtish vа bоshqаlаr uchun qo’llаnildi. Tugаllаnmаgаn hikоya yoki gаp tеsti hаm Yungning аssоtsiаtiv tеstidаn kеlib chiqqаn dеb hisоblаnаdi. Proektiv metodikalar (lot.projectio -oldinga otish)- proektiv diagnostik nuqtai nazar asosida ishlab chiqilgan bo’lib, shaxsni o’rganishga yo’naltirilgan metodikalar majmuidir. Dastlab 1939 yilda L.Frank bu metodikalarni belgilash uchun proektsiya tushunchasini kiritgan, bu tushunchani o’zgartirishga bir necha urinish bo’lishiga qaramasdan psixologik diagnostika fanida barcha tomonidan e`tirof etildi. Proektiv metodlarning muhim belgisi shundan iboratki, bunda aniq bo’lmagan, bir xil tuzilmagan stimullardan foydalaniladi. Sinaluvchi uni qayta qurishi, rivojlantirishi, to’ldirishi, sharhlashi zarur. Proektiv farazga mos ravishda individumning har bir hissiyoti, uning idroki, his-tuyg`ulari, fikrlari, harakatlarida

shaxsning izini qoldiradi. Insonni faollika undovchi stimul-vaziyatlar qanchalik kam stereotip bo’lsa, shaxs o’zini shunchalik yorqinroq namoyon qiladi. Proektiv metodikalardagi stimullar nafaqat uning ob`ektiv mazmuniga ko’ra ahamiyatga ega bo’lmaydi, sinaluvchi uchun shaxsiy ma`nosiga ko’ra ham ega bo’ladi. Ana shundan proektiv metodikalar uchun xos bo’lgan javoblarni to’g`ri yoki noto’g`ri deb baholash xos emas. Proektsiyani shunday tushunish uni psixoanalitik talqin qilishdan tubdan farq qiladi. Psixoanaliz proektsiyani himoya mexanizmlaridan biri deb hisobladi. Bunda “Men” uchun hos bo’lgan ichki impulslar va hissiyotlar tashqi ob`ektga yo’naltiriladi, tevarak atrofni o’zgargan holda idrok qilish sifatida ongga kirib boradi. Stimul vaziyati bilan bog`liq proektsiya jarayonini dastlab G.M y urrey tavsiflagan. Myurreyning ta`kidlashicha, proektsiya insonning o’z qiziqishlari, ehtiyojlari ta`siri ostida harakat qilishi tabiiy holati bilan bog`lanadi. Uning fikricha, himoya mexanizmlari proektsiya jarayonida namoyon bo’lishi ham, namoyon bo’lmasligi ham mumkin. XX asrning 40-yillarida g`arb psixologiyasi”da “proektiv har a katlar” rivojlandi. Proektiv metodikalar psixodiagnostikada keng ommalashadi, an`anaviy psixodiagnostik testlar ikkinchi darajaga siqib chiqariladi. Hozirgi vaqtda g`arb psixologiyasida shaxsni o’rganishga bag`ishlangan tadqiqotlarda, ayniqsa klinik psixodiagnostika sohasida keng qo’llanilmoqda. Bunga misol sifatida dunyoning ko’p davlatlarida tashkil etilgan maxsus ilmiy institut va jamiyatlar, faqatgina proektiv metodikalarga bag`ishlangan davriy nashrlar, to’plamlar va monografiyalar, doimiy ravishda o’tkaziluvchi xalqaro konferentsiyalar misol bo’ladi. 1996 yili proektiv metodikalarga bag`ishlangan 15 xalqaro kongress bo’lib o’tgan. Proektiv metodikalarning asosiy guruhlari Proektiv metodikalarning quyidagi guruhlari farqlanadi. 1) konstitutiv – stimulni bezash, unga ma`no berish.(Rorshax testi);

2) konstruktiv – bezatilgan qismlardan ma`noli bir butunlikni yaratish ( Mira testi); 3) interpretativ- qandaydir voqeani, hodisani sharhlash (Tematik appertseptsion test); 4) katartik – maxsus tashkil etilgan sharoitlarda o’yin faoliyatini amalga oshirish(Psixodrama); 5) Ekspressiv – erkin yoki berilgan mavzu bo’yicha rasm chizish (“Uy- daraxt –odam” testi; 6) Impressiv –boshqalariga nisbatan qaysidir stimulni afzal ko’rish (L y usherning ranglarni tanlash testi). 7) Additiv – gapni, hikoyani, tarixni tugallash.(“Tugallanmagan gaplar” metodikasi. Proektiv metodikalarni tanqid qiluvchilar ularning etarlicha standartlashtirilmagani va eksperimentatorning bilimi va tajribasiga suyanilishi hamda olingan natijalar sinaluvchining emas, balki tadqiqotchining shaxsi haqida axborot beradi, degan fikrlarni bayon etadilar.SHu bilan birga ular proektiv metodikalarning ishonchliligi va validligini ham aniqlash qiyinligini e`tirof etadilar. A.Anastazi (1982) proektiv metodikalardagi miqdor tahlili emas, balki sifat tahlili ahamiyatlidir, degan fikrlari e`tiborga loyiq. SHu sababga ko’ra “test” atamasi proektiv metodikalar uchun xos emas. S h uning uchun proektiv metodikalar bilan olingan natijalarni boshqa tadqiqotlar, sinaluvchining hayot yo’li haqida ma`lumotlar bilan solishtirish lozim. «UY-DARAXT-ODAM» RASMI TESTI Ko’rsatma: Uy, daraxt va odam (butun bo’yicha) rasmini chizing. Rasmda qandaydir ish harakatni tasvirlashga harakat q iling. Odamning karikaturasini chizmang. - Daraxt hayotiy energiyaning belgisidir, sizning hayotga bo’lgan intilishingiz daraxt tanasi va shoxlarining yo’g`onligi bilan belgilanadi.Agar

rasmda daraxt sezilarli joyni egallagan bo’lsa, bu katta energiyadan va hayotga ijobiy yondashuvdan dalolat beradi. - Shamol tufayli daraxt u tomonga engashib turibdi, s i z x a v f s i zlikka va uy sharoitidagi sokinlikka intilasiz. Bu obraz o’ tmishga o’ralashib qolganlikni ham ifodalashi mumkin. - Shoxlar pastga yo’naltirilgan. Bunday rasmni hal q ilinmagan muammolari ko’p b o’ lgan odamlar chizadi. Majnuntol ko’pincha depressiya va o’tmishga o’ralashib qolganlikni ifodalaydi. - Shoxlar yuqoriga yo’naltirilgan. Agar daraxt erda mustahkam turgan bo’lsa, bunday rasm oldinga intiladigan, etarlicha muvaffaqiyatli hayotga erishgan, intilishi bor shaxsni ifodalaydi. Shoxlar har tomonga qaragan bo’lsa, o’zining tan olinishini izlash. Agar shoxlar va daraxt tanasi bir chiziqda yasalgan bo’lsa - odamning hayotdagi mavjud noxushliklardan q ochishga intilishi, narsalarga real qarashdan qochish. SHoxlar tashqariga yo’naltirilgan bo’lsa - odatda boshqalarga yordam berishni yaxshi ko’radigan odamlar shunday rasm chizadilar. - S h oxlarning va ko’katning uyga qarama-qarshi tomonda ko’p bo’lishi. Bunday shaxs energiyani o’zining rivojlanishi, o’sishi uchun qo’llaydi, oiladagi va uydagi qiymatlarni inkor etadi. Agar daraxtning tomiri yasalgan bo’lsa, sizga er tagidagi yashirishgan narsani ko’rish xohishi xos. Agar narsa rasmi chizilgan bo’lsa, siz ustunlikka intiluvchansiz, hokimiyatga intilasiz, tashkilotchilik qobiliyatlarini, faollikni namoyon etasiz. A gar daraxt tepasida kovak yasalgan bo’lsa, bu kechirilgan psixotravmalar (shikastlar), operatsiyalar yoki jismoniy shikastlanganlik belgisidir. «MAVJUD BO ’ LMAGAN H AYVON» TESTI Tad q i q ot metodi psixomotor alo q alar ta`limoti asosiga q urilgan. Psixika h olatini aks ettirish uchun motorika h olati (xususan, dominant b o’ lgan o’ ng qo’ lning rasm chizish dinamikasi) tad q i q etiladi. Sechenov ta`kidlashicha, psixikada yuzaga keladigan h ar q anday tasavvur va bu bilan bo g` li q tendentsiya h arakat bilan tugallanadi. Agar real h arakat qandaydir sababga k o’ ra amalga oshmasa tegishli ishlarni amalga oshirish uchun zarur b o’ lgan ma`lum

sharti t o’ planadi. Masalan, qo’ r q uv paydo q ilishi yoki insonda keskinlikni Yuzaga keltiradi, chunki qo’ r q uvga javob reaktsiyasi sifatida odam Yugurib q ochishi yoki qo’ li bilan h imoyalanishi mumkin. H arakat tendentsiyasi fazoda y o’ nalishga ega b o’ ladi, uzo q lashish, ya q inlashish, o’ ziga tortish, engashish, t o’g` rilanish, k o’ tarilish va h akozo. Rasmni chizayotganda q o g` oz vara g` i fazo modeli ni aks ettiradi va muskul h olati bilan birgalikda u fazoga b o’ lgan munosabatni, ya`ni paydo b o’ lgan tendentsiyani q ayd etadi. Fazo, o’ z navbatida, kechinmaning h issiy tusi va va q ti davri ( h ozirgi, o’ tgan , kelgusi) bilan shuningdek , borli q bilan ish psixikaning ideal – fikriy ish rejasi bilan bo g` li q . Sub`ektning or q a tomonidagi va chap tomonidagi fazo o’ tmish va faoliyatsizlik (tasavvur, rejalashtirish va uni amalga oshirish o’ rtasidagi faol alo q asi y o’ qligi) bilan bo g` li q . O’ ng tomondagi, oldindagi va yu q oridagi fazo – kelajak va faoliyat bilan bo g` li q . Q o g` ozdagi fazo modelning chap tomoni va pastki q ismi salbiy va depressiv h issiyotlar, ishonchsizlik va sustlik bilan, o’ ng tomoni va yu q ori q ismi ijobiy h issiyotlar va energiya, faollik va xatti -h arakatning konkretligi bilan bo g` li q . Test materiallarini ta h lil q ilishda psixomotor alo q alar va fazoda munosabatlar, q uyidagi q onuniyatlardan tash q ari simvollar va simvolik geometrik elementlar va shakllar bilan ishlashlarini k o’ rib ta h lil q ilinadi. O’ z xarakteriga k o’ ra «Mavjud b o’ lmagan h ayvon» testi proektiv testlar jumlasiga kiradi. O’ z tarkibiga k o’ ra bu test y o’ llanma beruvchi test h isoblanadi va uni yakka h olda qo’ llanmasdan bosh q a metodlar bilan birgalikda qo’ llash ma q sadga muvofi q dir. K o’ rsatma: Mavjud b o’ lmagan q ayvonni o’ ylab toping va rasmini chizing h amda uni mavjud b o’ lmagan nom bilan atang. TUGALLANMAGAN GAPLAR «Tugallanmagan gaplar» metodi psixodiagnostik ma q sadlarda keng qo’ llanib kelinmoqda. Uning bir necha xil variantlari amalda qo’ llani li b kelinmoqda. Qo’ llanish ma q sadi: Otaga munosabat, o’ ziga munosabat, amalga oshirilmagan imkoniyatlar, qo’ l ostidagi kishilarga munosabat, kelajakka

munosabat, Yu q ori lavozimdagi kishilarga munosabat, qo’ r q uv va d o’ stlarga munosabat, o’ tmishiga munosabat, q arama- q arshi jinsdagi kishiga munosabat, jinsiy munosabat, oilaga munosabat, h amkasblariga munosabat. Metodikaning tuzilish: Q uyida taklif q ilinadigan variant asosida t artib bilan gaplarni t o’ ldiring. Metodikaning tarkibida 60 ta tugallan m agan gaplar keltirilgan b o’ lib, ular 13 guru h ga ajratilgan. V aq t: Metodikani (testlashtirishni, natijalarni q ayta ishlashdan tash q ari) o’ tkazish uchun 20 minutdan bir necha soatgacha va q t sarflash mumkin (sinaluvchining shaxsiga q arab). Y o’ ri q noma: Test blankida keltirilgan jumlalarni bir yoki bir necha s o’ zlardan foydalangan h olda gapni tugallash kerak. TEST BLANKI 1.Mening otam kamdan kam___________________________________________ o’ ylayman. 2.Agar h amma menga q arshi chi qa digan b o’ lsa_____________________________ 3. Men doimo __________________________________xo h lardim. 4.Agar men ra h bar b o’ lsam_____________________________ ________ 5.Kelajak menga g o’ yo __________________________________tuyulmo q da. 6.Mening boshli g` im ______________________________ 7.Yomonligini bilaman ammo _________________________ qo’rq . 8. H a q i q iy d o’ st___________________________ b o’ ladi deb o’ ylayman. 9.Men bolalik va q tlarimda ____________________________ 10. Men uchun ideal ayol (erkak) ________________ b o’ ladi. 11.Agar ayollarni erkaklar bilan birga k o’ rsam_________ 12.Bosh q a oilalar bilan ta qq oslaganda mening oilam_________________ 13.Mening uchun eng yaxshisi______________________________ 14. Men va mening onam _____________________ 15.Men unutish uchun barchasiga tayyorman____________________________ 16.Agar fa q at otam xo h lagan b o’ lsa___________________

17.Menetarlicha______________________________ q obiliyatga egaman. 18. Agar________________________________ b o’ lsa men juda baxtli b o’ lar edi 19.Kimdir mening qo’ l ostimda ishlaydigan b o’ lsa, _____________________________ 20. O’ ylaymanki_____________________________________________________ ___ 21.Mening maktabdagi o’q ituvchilarim_____________________________ 22.K o’ pchilik o’ rto q larim mening _____________________ qo’rq ishimni bilmaydi . 23. _________________________________________ odamlarni yo q tirmayman. 24.Institutga q adar men____________________________________ 25.K o’ pchilik o’ spirinlar va q izlar ________________________ deb o’ ylayman. 26.Er-xotinlik munosabati menga_________________________________ tuYuladi. 27.Mening oilam menga xud d i _____________________________ murojaat q iladi. 28.Men bilan birga ishlaydigan odamlar_________________________________ 29.Mening onam___________________________________________________ 30.Mening eng katta xatoim________________________________________ 31.Meni h ech b o’ lmaganda otam_____________________________________ 32.Mening eng yaxshi tomonim_________ iborat. 33.Mening h ayotdagi eng yashiringan istagim____________________________ 34.Menga tobe kishilar_____________________________________________ 35. Men_____________________________________________ kun kelsa edi. 36.Menga q achon boshli g` im ya q inlashib kelsa__________________________ 37.Menga qo’rqish ni bas q ilish va q ti kelganda__________________________ 38. H ammadan h am___________________________ odamlarni yaxshi k o’ raman. 39.Agar men yana yosh b o’ lib q olsam edi_________________________________ 40.K o’ pchilik ayollar (erkaklar)________________________deb o’ ylayman. 41.Agar menda me`yordagi jinsiy h ayot b o’ lganida______________________

42.K o’ pchilik menga tanish oilalar_________________________________ 43. Men_______________________________ odamlar bilan ishlashni yo q tiraman. 44.K o’ pchilik onalar__________________________________ h isoblayman. 45.Men yoshlik va q timda agar__________________ o’ zimni aybdordek h is q ilardim. 46.Mening otam_______________________________________ o’ ylayman. 47.Mening omadim chopmay qolganda________________________________ 48.Men h ayotda k o’ pro q ______________________ b o’ lishini xo h lardim. 49. Men q achon____________________________ bosh q alarga topshiri q beraman. 50.Keksa y ib q olganda_______________________________________________ 51.Mendan o’ zini Yu q ori tutadigan d o’ stlarni tan olaman_________________________ __________________________ 52.Mening h adiksirashlarim h ech h am meni o’ ziga b o’ ysundirolmadi________________ ______________________________ 53.Menda y o’q b o’ lsa d o’ stlarim_____________________________ 54. Mening o’ tmishdan q olgan eng yaxshi taassurotim ______________________ 55.Menga ayollar (erkaklar)ning___________________________ juda yo q maydi. 56.Mening jinsiy h ayotim ________________ 57.Mening bolalik va q timda oilam_________________________________ 58.Men bilan ishlaydigan odamlar________________________________ 59.Men o’ z onamni yaxshi k o’ raman, ammo_________________________ 60.Mening uchun eng yomoni__________________________ yuz berishidir. H ar bir guru h gaplari b o’ yicha ijobiy, salbiy va befar q tarzdagi munosabat tizimini belgilovchi xulosalar beriladi. Misollar va javoblar variantlarini ng ba h osi: Menga tanish b o’ lgan k o’ p oilalar 30. Baxtsiz, a h il emas, tar q o q ______________________- 2 31. Asabiy, unchalik a h il emas_____________________ - 1 32. H ammasi bir xil_____________________________ - 0 Kelajak men uchun

40. Tashvishli, yomon, tushunib b o’ lmaydigandek__________ - 2 41. Mav h um________________________________________ - 1 42. Noani q , noma`lum________________________________ - 0 Bu mi q doriy k o’ rsatkichlar sinaluvchilarning munosabatlaridagi disgarmoniyani engillashtirishga imkon bersa - da, ammo asosiy natijalarni qo’ shimcha gaplar b o’ yicha sifat ta h lili belgilaydi. Kalit № Gaplar guru h i Topshiri q lar 1 Otaga munosabat 1, 16, 31, 46 2 O’ ziga munosabat 2, 17, 32, 47 3 Amalga oshirilmagan imkoniyatlar 3, 18, 33, 48 4 Qo’ l ostidagi kishilarga munosabat 4, 19, 34, 49 5 Kelajakka munosabat 5, 20, 35, 50 6 Y u q ori lavozimdagi kishilarga munosabat 6, 21, 36, 51 7 Qo’rqish 7, 22, 37, 52 8 D o’ stlarga munosabat 8, 23, 38, 53 9 O’ tmishiga munosabat 9, 24, 39, 54 10 Q arama- q arshi jinsdagi kishiga munosabat 10, 25, 40, 55 11 Jinsiy munosabat 11, 26, 41, 56 12 Oilaga munosabat 12, 27, 42, 57 13 H amkasblariga munosabat 13, 28, 43, 58 14 Onaga munosabat 14, 29, 44, 59 15 Aybdorlik h issi 15, 30, 45, 60 «AVTOPORTRET» testiMualliflar: E.S. Romanova, S.F.Potemkinalar tomonidan taklif etilgan, proektiv metodikalardan biri. Katta maktab o’q uvchilarining shaxsini diagnostika qilish uchun qo’ llanishi mumkin. Avtoportret – insonning o’ zi chizgan qiyofasi. Bu metodikaning ikki xil varianti mavjud, ulardan biri mualliflar, ikkinchisi R.Berns (A Q SH) tomonidan taklif qilingan. Interpretatsiya № 1 «Avtoportret» testi R.Berns (AQSH, Insonlararo munosabatlarni rivojlantirish instituti, Sietl) tomonidan qo’llanganda, u kishilarga o’zining yakka holdagi yoki oila a`zolari bilan birga, hamkasblarning orasida tasvirlashni iltimos qilgan. R.Berns shunday yozadi: «Siz uyga kelib o’kirib-o’kirib yig`lashingiz mumkin, ammo ishxonada bunday qilmaysiz. Bu holatingiz siz chizgan portretda

o’z aksini topadi». Uning fikricha, avtoportretdagi belgilar quyidagicha aniqlanishi mumkin. - Bosh. Katta bosh rasmi odatda katta intellektual (aqliy) da`vogarlikni yoki o’z intellektidan norozilikni bildiradi. Kichik bosh rasmi odatda itellektual yoki ijtimoiy noadekvatik hissini aks ettiradi -Ko’zlar. Rasmdagi katta ko’zlar odatda gumonsirashni aks ettiradi, shuningdek ular xavotirlanishni va ijtimoiy fikrga nisbatan o’ta sezuvchanlikni bildiradi. Ko’zdagi uzun kipriklar-noz karashmani, o’zini ko’z-ko’z qilishni bildiradi . K i c h k i n a y o ki yopiq ko’zlar o’ziga butunlay berilganlik va introversiyaga bo’lgan intilishni ko’rsatadi. - Og`iz. Og`izning alohida ajratib ko’rsatilmaganligi ehtimoli bo’lga n: nutqiy qiyinchiliklarni va oddiy (sodda) og`zaki tendentsiyalarni bildiradi. Rasmda og`izning yo’qligi yo depressiyani (og`ir ruhiy siqilish) yoki muloqotdagi sustkashlikni ifodalaydi. Masxarabozning og`zi majburiy iltifot belgi s i . -Tishlar. Tajovuzkorlik (agressivlik). - Quloqlar va burun. Katta quloqlar tanqidga nisbatan sezgirlikni, kichik quloqlar esa hech qanday tanqidni qabul q ilmaslikka intilishni bildiradi. Burunga nisbatan urg`u berish jinsiy mayl mavjudligini bildiradi. Burun kataklarining alohida ko’rsatilishi agressiyaga moyillik borligidan dalolat beradi. - Qo’ llar. Qo’ llar shaxsning atrof olam bilan bo g` liqligining belgisidir. Tortincho qqo’ llar q atti q mas`uliyatli, odamovi shaxs t o’g` risida dalolat beradi. Shalviragan h olda tashlab qo’ yilgan qo’ llarsamarasizlikni bildiradi. M o’ rt, nimjon qo’ llar jismoniy yoki psixologik nimjonlikni, vasiylikka b o’ lgan e h tiyojni, bo g` liqlikni bildiradi. Uzun - baquvvat qo’ llar i z z a t - nafslilik (nafsoniyati kuchlilik) ni va tashqi olam h odisalariga kuchli kirishuvchanlikni bildiradi. Juda kalta qo’llar yoki qo’ llarning yo’qligi noadekvatlik hissini bildiradi.Qo’l orqaga q ilingan, yoki cho’ntakda bo’lsa, bu aybdorlik hissi, o’ziga ishonchsizlikdan dalolat beradi. Bokschining qo’lqopiga o’xshagan qo’l siqilgani agressiya. Qo’lda barmoqlar beshdan ko’p bo’lsa, tajavuzkorlik, jizzakilik. Barmoqlar mushtga siqilgan bo’lsa - qarshilik, g` alayon.

- Oyoqlar. U zun o y o q l a r mustaqillikka bo’lgan ehtiyojni anglatadi. Oyoqsiz rasm turg`unlikning yo’qligi, suyanchiqning va asosning yo’qligi, jur`atsizlik. - Gavda holati. Agar odam ensasi ko’rinadigan qilib chizilgan bo’lsa, bu odamovilikning namoyon bulishi. Agar bosh yon tomondan ko’rinishda chizilgan bo’lsa ijtimoiy atrof muhit tufayli paydo b o’ lgan xavfsirashdan dalolat. Agar stulning chekkasida o’tirgan odam rasmi chizilgan bo’lsa - sharoitdan chiqish y o’ lini topish xohishi, yakkalanib qolishdan qo’rqish. YUgurib borayotgan odam- kimdandir yashirinish xohishini bildiradi. Ko’rsatkichlar va ularning tahlili Rasmning qog`ozdagi holati. Agar rasm vertikal qo’yilgan varaqning o’rtasida joylashgan bo’lsa – bu norma hisoblanadi. Oq yoki sarg`ishroq qog`oz va o’rta Yumshoqlikdagi qalamdan foydalanish kerak: og` silliq qog`oz, ruchka yoki flomaster ishlatmaslik kerak. Rasm varaqning yuqorigi chekkasiga yaqin joylashgan bo’lsa qanchalik yaqin bo’lsa shunchalik yaqqolroq o’z-o’zini Yuqori baholash, o’zining jamiyatda egallagan holatidan o’z atrofdagilarning tan olishini etarli emasligidan norozilik, o’zini tasdiqlashga bo’lgan tendentsiya sifatida baholanadi. Rasmning pastki qismidagi holati – teskari tendentsiya, o’ziga ishonchsizlik, o’z-o’ziga past baho, tushkunlik, jura`atsizlik, o’zining jamiyatdagi holatiga, o’zining tan olinishiga qiziqmaslik, o’z-o’zini tasdiqlashga bo’lgan tendentsiyaning yo’qligi. S h akl (figura)ning markaziy qismi: bosh yoki uning o’rnini bosuvchi bo’lak. Bosh o’ngga qaragan – faoliyatiga, harakatchanlikka bo’lgan turg`un tendentsiya deyarli nima o’ylanilgan, rejalashtirilgan bo’lsa barchasi amalga oshiriladi, yoki juda bo’lmasa, amalga oshirilib boshlanadi (xatto oxiriga etkazilmasa-da). Sinaluvchi o’z niyatlarini amalga oshirishga faol kirishadi. Bosh chapga qaragan – refleksiyaga (o’z to’g`risida o’ylashga), fikrlashga bo’lgan tendentsiya. Bu harakat odami emas: fikrlarning faqat ozgina qismi amalga oshadi yoki amalga osha boshlaydi. Ko’pincha faol harakatlardan qo’rqish yoki

jur`atsizlik (Variant: harakatga bo’lgan tendentsiyaning yo’qligi yoki faollikdan qo’rqish – buni qo’shimcha aniqlash zarur). «Anfas» holati, ya`ni bosh rasmni chizayotgan odamga (o’ziga) qaratilgan bo’lsa, bu holat anfas deb baholanadi. Boshda sezgi organlariga mos keladigan detallar – quloqlar, og`iz, ko’zlar joylashgan bo’lsa informatsiyalarga bo’lgan qiziquvchanlik, atrofdagilarning o’zi to’g`risidagi fikrlarning ahamiyatliligi. Boshqa ko’rsatkichlar va ularning majmuiga qarab qo’shimcha ravishda odam ijobiy baho olish uchun biron-bir narsa qiladimi yoki atrofdagilarning bahosiga nisbatan o’z xatti-harakatlarini o’zgartirmasdan, faqat hissiy javob (xursandchilik, mag`rurlanish, xafa bo’lish, achinish) beradimi, shuni aniqlanadi. Sal ochilgan og`iz til bilan birgalikda, lekin lablar aniq chizilmagan bo’lsa – bu katta nutqiy faollik (ko’p gaplik) deb baholanadi, bunga aniq chizilgan lablar ham qo’shilsa sezgirlik, ba`zida u ham bu ham birgalikda bo’lishi mumkin. Ochiq og`iz aniq chizilgan til va lablarsiz bo’lsa, ayniqsa qattiq chizilgan bo’lsa – xavotirlanish, qo’rquv, ishonchsizlikning osonlikcha paydo bo’lishi deb qaraladi. Og`izda tishlar ham bo’lsa – nutqiy tajovuzkorlik, ko’pchilik hollarda himoyaviy tajovuz: a) unga nisbatan salbiy xarakterda bo’lgan munosabatlarga qarata g`ijinish, qo’pollik va b. b) bolalar va o’smirlar uchun aylana shakldagi qattiq chizilgan og`iz rasmi xos qo’rquv, xavfsirash). Ko’zlarga alohida ahamiyat beriladi. Bu odamga xos bo’lgan qo’rquv kechinmasining simvolidir: bu narsa ko’zning pardasi bilan ta`kidlanadi. Kipriklarning borligi yoki yo’qligiga e`tiborni qaratish kerak. Kipriklar – xulq- atvorning jazava – namoyishkorona manevrlari: erkaklar uchun: ko’z qorachig`i bilan ko’z pardasi mos ravishda chizilgan bo’lsa, ayollarga xos xarakter belgilari. Kipriklar – tashqi chiroyi va kiyinishi manerasiga boshqalarning e`tibor berishiga qiziqish, ya`ni bu narsaga katta e`tibor berish. Bosh hajmining gavdasiga mos ravishda kattalashganini odamning o’zida va atrofidagilarda mavjud bo’lgan ratsional bog`lanish (ehtimol, eruditsiya)ni baholashidan dalolat beradi.

Boshda shuningdek, qo’shimcha detallar ham bo’lishi mumkin: masalan shox-himoya, tajovuz. Boshqa belgilar – tirnoqlar, dag`al jun, ignalar bilan birgalikda bo’lsa ushbu tajovuzning xarakterini aniqlash kerak, spontan yoki himoyaviy – javob. Patlar o’zini bezashga, o’z-o’zini oqlashga va namoyishkoronalikkka bo’lgan intilish. Yol, jun, prichyoskaga o’xshagan soch – sezgirlik, o’z jinsini ta`kidlash, ba`zida esa, o’zining jinsiy roliga bo’lgan orientirovka. Figuraning tayanch q ismlari (oyo q lar, panjalar, ba`zida postament). Bu q ismning butun figuraning hajmi ga nisbatan va shakl b o’ yicha asosiyligi k o’ rib chi q iladi: a) asosiylik o’ ylanilganlik q aror q abul q ilishning ratsionalligi xulosalarga fikrlarning shakllanishiga olib boradigan y o’ llar, a h amiyatli h olatlarga va mu h im informatsiyalarga tayanish; b) fikrlarning yuzakiligi, xulosalardagi engiltaklik va fikrlarning asossizligi, ba`zida q aror q abul q ilishdagi impulsivlik (ayni q sa oyo q lary o’q b o’ lsa yoki oyo q lar deyarli y o’q b o’ lsa). Oyoqlarning korpus bilan birlashishi xarakteriga e`tibor berish kerak, birlashishi aniq, puxta yoki pala - partish, juda nimjon birlashtirilgan , yoki umuman birlashtirilmagan – bu o’ z fikrlar i ni, xulosalarini, q arorlarini nazorat q ilish xarakterini bildiradi. Oyo q lar, panjalar tayanch q ismlar barcha elementlarining bir xilligi va bir xil y o’ nalganlik fikrlarning va q aror q abul q ilishlarning , ustanovkalarning konformliligi (kelishuvchanlik), ularning standartliligi va oddiyligi. Shakllardagi va bu detallarning h olatidagi rang-baranglik – ustanovka va fikrlarning o’ ziga xosligi, musta q illik va oddiy emaslik, ba`zida xatto ijodiy boshlanish (mos ravishda shaklning odatdagidek emas) yoki bosh q acha fikrlash (p a tologiyaga ya q in). Shakl (figura)dan yu q origa k o’ tarilgan q ismlar: Funktsional, q is q ichlar yoki bezovchi b o’ lishi mumkin: q anotlar, qo’ shimcha oyo q lar, q is q ichlar, parlar, jingalakka o’ xshagan bantiklar, guli – funktsional detallar – inson faoliyati turli so h alarini q amrash energiyasi, o’ ziga ishonch yoki

q izi q uvchanlik, imkoni boricha k o’ pro q atrofdagilarning ishlarida ishtirok etish xo h ishi, q uyosh ostida o’ z joyini egallash, o’ z faoliyatiga berilganlik. Bezovchi detallar – namoyishkoronalik, atrofdagilarning e`tiborini o’ ziga q aratishga intilish (masalan, uning mavjud b o’ lmagan ramzini tovus parlari bilan bezatilgan sulton sifatida aks ettirish). Dumlar. O’ z h arakatlariga, q arorlariga, xulosalariga nut q iy ma h sulotlariga b o’ lgan munosabatini aks ettiradi – bunda dum ( q o g` ozda) o’ ngga yoki chapga burilganligiga e`tibor berilishi kerak. Dumlar o’ ngga burilgan – o’ z h arakatlari va xul q - atvoriga munosabat. CHapga burilgan b o’ lsa – o’ z fikrlariga, q arorlariga boy berilgan imkoniyatlariga, o’ zining jur`atsizligiga munosabat. Bu munosabatning ijobiy yoki salbiy tusdaligi dumning yu q origa y o’ nalganligida (ishonch bilan, norozilik, o’ zining h a q ligiga ishonmaslik, q ilingan, aytilgan narsadan afsuslanish va h akozolar) aks etadi. Dumning bir nechta q ismlaridan, ba`zida takrorlanuvchi zvenolardan tashkil topganligiga, tushib turganligiga, uzunligiga va ba`zida shoxlab ketganligiga e`tiborni q aratish kerak. Shakl (figura) konturlari. B o’ rtib chi q ishlar ( q al q on, igna singari) kontur chizi q larni chizib tashlashlar va b o’ yab q oraytirishlar borligi yoki y o’q ligiga q arab ta h lil q ilinadi. Bu – atrofdagilardan h imoya, agar rasm o’ tkir burcha k larda chizilgan b o’ lsa – tajovuzkorona h imoya; agar konturlar b o’ yalgan, «iflos q ilingan» b o’ lsa – qo’rq uvli va xavfsirashli h imoya; agar q al q onlar, « to’ si q lar» qo’ yilgan, chizi q ikkilangan b o’ lsa xavfsirovchi, gumonsirovchi h imoya. Bunday h imoyaning y o’ nalganligi fazoviy joylashuvga mos ravishda: figuraning Yu q origa konturi yu q ori mansabda turuvchi, ta` q i q lash chegaralab qo’ yish imkoniga ega b o’ lgan majburlashni amalga oshira oladigan shaxslarga q arshi, ya`ni yoshi kattalarga, ota-onalarga, o’q ituvchilarga, boshli q larga, ra h barlarga q arshi; pastki kontur – o’ z ustidan kulishlaridan, o’ zini tan olmasliklaridan, o’ z qo’ l ostidagilarning oldida, yoshlar orasida h urmatsizlikdan h imoya, mu h okamalardan qo’rq ish, yonidagi konturlar – ani q y o’ naltirilmagan xavfsirash, turli k o’ rinishdagi va turli sharoitlarda o’ z- o’ zini h imoya q ilishga tayyorgarlik; agar konturda joylashmagan b o’ lsa, konturni ng ichida b o’ lsa, h ayvon korpus i ning o’ zida b o’ lsa –

xud d i shunday « h imoya» elementlar. O’ ngda b o’ lsa – k o’ pro q «real» faoliyat jarayonidagi h imoya, chapda b o’ lsa o’ z fikrlari e`ti q odi, q arashlarini h imoya q ilish. Umumiy energiya tasvirlangan detallar miqdori ba h olanadi – o’ ylab topilgan mavjud b o’ lmagan h ayvon t o’g` risidagi tasavvurni berish uchun zarur b o’ lgan miqdordagi belgilar (gavda, b osh, qo’ l – oyo q lar yoki tana, dum, q anotlar va sh.k); t o’ ldirilgan konturlik, shtrixlarsiz, qo ’ shimcha chiziqlar va q ismlarsiz, oddiygina kontur yoki fa q atgina zarurini emas, h atto konstruktsiyani murakkablashtiruvchi qo’ shimcha detallarni h am ayamasdan orti q chasiga tasvirlash mavjud ekanligiga e`tibor q aratish lozim. Mos ravishda tashkil q iluvchi q ismlar va elementlar k o’ p b o’ lsa (zarurlaridan tash q ari), energiya shunchalik Yu q ori b o’ ladi. Aksincha b o’ lsa – energiyani tejash, organizmning astenikligi, surunkali somatik kasallikdir. (Xud d i shu narsa chizi q larning xarakteri or q ali – o’ rgimchak t o’ rsimon nimjon chizi q , « q alamni q o g` ozga te kk izgan xolos», q alamni bosmagan b o’ lsa tasdi q lanadi). CHizi q larning aksincha xarakterdaligi – bosib chizilgan b o’ lsa –bu aksincha xarakteristika emas, bu energiya emas, balki xavotirlanish belgisi. Juda q atti q bosib chizilgan (xatto q o g` ozning or q a tomonidan k o’ rinib turadigan) chizi q larga e`tibor berish kerak – bu q atti q xavotirlanish. Q aysi b o’ lak, q aysi simvol shunday ba j arilganligiga (ya`ni xavotirlani sh nimaga bo g` liqligiga) e`tibor berish kerak. Chizi q lar xarakterini ba h olash (chizi q larni takrorlash, e`tiborsizlik, saranjom sarishtalikning y o’q ligi, rasmni ayrim q ismlarining q oraytirilganli gi , «ifloslanish» vertikal chizi g` idan o g` ish va bosh q alar). Piktogrammani ta h lil q ilgandagi singari ba h olanadi. Mazkur ji h atdan h ayvonlar ta h lika ostida b o’ lganlar da h shatli va neytral turlarga b o’ linadi. Bu o’ z shaxsiga b o’ lgan, o’ zining «Men»ga b o’ lgan munosabatini bildiradi, o’ zini a h amiyatiga k o’ ra aynan o’ xshatishiga (identifikatsiya q ilishga) k o’ ra o’ zining olamdagi, o’ rni t o’g` risidagi tasavvurini bildiradi. Bu erda rasm chizilgan h ayvon – rasmni chizayotgan odam o’ zining vakili.

Chizilayotgan h ayvonning odamga o’ xshatilishi h ayvonni tik Yuradigan q ilib t o’ rtta oyo qo’ rniga ikki oyo qq a tur g` izib qo’ yish, h ayvonga odam kiyimlarini (ishton, yubka, bantiklar, k o’ ylak, kamar) kiydirish, h ayvon basharasini odamnikiga o’ xshatish, oyo q va panjalarni qo’ lga o’ xshatish – infantillik, h issiy norasolikdan dalolat beradi, bu h ayvonni «Odamlashtirishning» namoyon b o’ lish darajasiga mos ravishda b o’ ladi. Tajovuzkorlik darajasi rasmdagi burchaklarning miqdori, joylanishi va xarakterida aks etadi, bunda burchaklarning tasvirning u yoki bu detali bilan bo g` liqligi a h amiyatga ega emas. Bunda tajovu z ning belgilari namoyon b o’ ladigan burchaklar – tumshu q larning a h amiyati shuningdek, jinsiy belgilar – elin, emchaklar, k o’ krakka (odam figurasida) urg`u ber ishga e`tiborni q aratish kerak. Bu jinsga b o’ lgan munosabat, xatto jinsiy muammoga q aratilganlikni bildiradi. Aylana shakli (ayni q sa – h ech narsa bilan t o’ ldirilmagan b o’ lsa) yopi q lik belgisi, ma h fiylikka, o’ z ichki dunyosining yopi q ligiga, atrofdagilarga o’ zi t o’g` risida ma`lumot bermaslikka intilishga, sinovga tortilishni xo h lamaslikka b o’ lgan intilish ni bildiradi. Bunday rasmlar odatda ta h lil uchun juda kam ma`lumot beradi. « H ayvon» tanasiga h ar xil mexanik q ismlar qo’ shib qo’ yish – h ayvonni postamentga, traktor yoki tank gusenitsalariga, uch oyo qq a qo’ yish, boshga charxpalak, vint ma h kamlash, k o’ zlariga elektr chiro q lar qo’ yish, h ayvon tanasiga va oyo q lariga dasta (sop), klavish va antennalar qo’ yish h ollariga e`tibor q aratish kerak. Bu asosan shizofreniya bilan xastalanganlarda va chu q ur shizoid tiplarda kuzatiladi. Ijodiy imkoniyatlar odatda figurada t o’ plangan elementlar miqdorida aks etadi: «tayyor», mavjud h ayvonga detallar yopishtirilsa, masalan, q anotli mushuk, parli bali q vashu kabi mavjud b o’ lmagan h ayvon paydo b o’ lsa bu siy q asi chi qq anlik, ijodiy y o’ nalishning y o’q ligidir. Originallik esa tayyor q ismlardan emas, balki mayda elementlardan figura tuzishda aks etadi. Nomlanish mazmuniy b o’ laklarni ratsional birlashtirishda ifodalanishi mumkin (uchar q uyon, «begimot», «mu h ojir» va bosh q alar). S o’ z tashkil etishning

bosh q a varianti – kitobiy b o’ lishi mumkin. Birinchisi – ratsionallik, orientirovkada va moslanishda konkret y o’ nalish, ikkinchisi – namoyishkoronalik, asosan o’ z a q lini, eruditsiyasini, bilimlarini namoyish q ilishga y o’ nalganlik. H ech bir mazmunga ega b o’ lmagan yuzaki – tovushlardan iborat s o’ zlar h am b o’ lishi mumkin, bu atrofdagilarga engiltaklik bilan munosabatda b o’ lish, xavf signalini inobatga ola bilmaslik, tafakkur asosida mahsuldor mezon larning mavjudligi, fikrlarda ratsionallikka q araganda estetik elementlarning ustunligi. H azil – yumoristik nomlar («rinochurka», «puzirend» va bosh q a) – atrofdagilarga nisbatan h azil – taka bb urlik munosabatini bildiradi. Infantil nomlar odatda takrorlanuvchi elementlarni o’ z ichiga oladi («gru-gru», «lyu-lyu», «kus- kus» va bosh q a) xayolparastlikka (odatda h imoyalanuvchi) ishonish uzundan uzo q nomlarda aks etadi («aberosinotikliron», «tulobarnikletalieshiniya va bosh q alar . Interpretatsiya № 2 Mazkur interpretatsiya orqali insonning o’zi haqidagi, o’zining tashqi tuzilishi, o’zining shaxsi to’g`risidagi tasavvurlarini bilish, individual-tipologik xususiyatlarini aniqlash mumkin. 15. Estetik tasvir – rassomlik qobiliyatlari bo’lgan badiiy tip. 16. Sxematik tasvir – ilmiy tip. 17. Realistik tasvir / o’ ta tafsilotlar b ilan chizilgan rasm/ - mayda – chuydaga k o’ p e`tibor beruvchi tip. 18. Metamorfik tasvir /odam o’ zini b iron predmet, masalan, choynak, probirka, o’ simlik, h ayvon, badiiy personaj k o’ rinishida ifodalagan rasm/ - fantaziyasi yaxshi rivojlangan, ijodiy kobiliyatlarga ega, albatta, k o’ ngilchan, kulguga moyil tip. 19. Emotsional tasvir /biror emotsional h olatni ifodalovchi rasm/ - juda Yu q ori emotsional ta`sirlanuvchanlikka ega tip. U odatda o’ zining h ozirgi emotsional h olatiga teskari h olatni tasvirlaydi. Masalan: xafa b o’ lsa-da, kulayotgan Yuzni chizishi mumkin. 20. H arakatdagi tasvir- h arakatchanlikka moyil, odatda sport, ra q s bilan shu g` ullanuvchi tip.

21. Or q aning tasviri – belgilangan tartiblarga zid h arakat q iluvchi tip. «Avtoportret» testidan olingan ma`lumotlarni shuningdek, Rid sxemasi bo’yicha tartibga solish va rasmning miqdoriy ko’rsatkichlarini aniqlash mumkin. Sanab o’tuvchi rasm /bitta avtoportret chizib berish iltimos qilinganiga qaramay bir necha avtoportretlar chizilgan rasm/ - fikriy ekstrovert. Organik rasm /odamni o’simliklar, hayvonlar qurshovida, tabiat qo’ynida tasvirlovchi rasm/ - fikriy introvert. Gaptik rasm /odamni biror bir holatda ko’pincha «tishi og`riyotgan», «boshi og`riyotgan» holatlarda tasvirlovchi rasm/ - sensor introvert. Emfatik rasm /odamni biror emotsional mu h itda tasvirlovchi rasm/ - sensor estravert. Dekorativ rasm /portretni turli bezaklar bilan, chiroyli ramkalarda, e rkin ranglar b ilan tasvirlovchi rasm/ - sensor ekstr o vert. Imajitar rasm / odamni biror bir adabiy q a h ramon yoki xayoliy obraz tarzida tasvirlovchi rasm/ - emotsional introvert. Ritmik rasm / h arakatdagi odamni masalan, Yurayotgan, zinadan chopayotgan va h . odamni tasvirlovchi rasm/ - intuitiv ekstrovert. Strukturali rasm /odamni q anday b o’ lsa, shundayligicha, ba`zan fa q at Yuzi, bYustni yoki b o’ y-bastni tasvirlovchi rasm/ - intuitiv introvert. Ushbu belgilar bo’yicha quyidagi jadvaldagiga o’xshab, turli rasmlar o’rtasidagi miqdoriy farqlarni aniqlash mumkin. «Avtoportret» testi bo’yicha individual – tipologik farqlar /500 kishi orasida/ Tasvir ko’rinishi G.Rid bo’yicha Psixologik tip K.Y u ng bo’yicha Tasvirlararo mi q doriy far q lar Sanab o’ tuvchi fikriy ekstrovert 2,4 Organik fikriy introvert 30,3 Em f atik sezuvchi ekstrovert 3,2 Gaptik sezuvchi introvert 2,2 Dekorativ h issiy ekstrovert 8,8 Imajitar h issiy introvert 13,2 Ritmik intuitiv ekstrovert 20,8 Strukturali intuitiv introvert 19,1

Metodika manbasi: Rogov E.I. Nastolnaya kniga prakticheskogo psixologa: Ucheb. Posobie: V 2 kn. – 3-e izd.: Gumanit. Izd. TSentr VLADOS, 2000. – Kn.!: Sistema rabot ы psixologa s detmi raznogo vozrasta. – 384 s. 286-292 s. “Rorshax siyoh dog`lari” proektiv metodikasi Metodika 1921 yilda G.Rorshax tomonidan yaratilgan bo’lib, eng mashhur proektiv metodikalardan biri hisoblanadi. Ushbu metodikada qo’zg`atuvchi material 10 nafar oq-qora va rangli bo’lgan simmetrik, lekin aniq tuzilishga ega bo’lmagan tasvirlardan iborat. Sinaluvchiga har bir tasvir ko’rsatilib, u nimaga o’xshashi haqidagi savolga javob berishlari lozim. Sinaluvchi aytgan barcha gaplar so’zma-so’z yozib boriladi. Tasvir ko’rsatilganidan sinaluvchi javob bera boshlagan vaqt e`tiborga olinadi. Tadqiqot eksperimentator tomonidan assotsiatsiya hosil qilgan tasvir detallarni aniqlashtirish uchun savollar berish bilan yakunlanadi. Har bir javob quyidagi besh kategoriya bo’yicha qayta ishlanadi: 1) lokalizatsiya (butun tasvirni yoki uning ayrim qismlarini javob uchun tanlash);2) determinantlar (javob berish uchun tasvir shakli, rangi va boshqalar foydalanilishi mumkin); 3) shakl darajasi ( tasvir shakli javobda qanchalik to’g`ri baholangan, bunda mezon sifatida ko’proq berilgan javoblar olinadi); 4) mazmun (javob odamlar, hayvonlar va jonsiz narsalarga taalluqli bo’lishi mumkin; 5) originallik- ommaviylik (juda kam uchraydigan javoblar original, ommaviy deb 30% dan ko’p sinaluvchilarning javoblarida uchraganiga aytiladi. G.Rorshaxning asosiy nazariy g`oyasi shundan iboratki, shaxsning faolligi ichki va tashqi undovchilar bilan belgilanadi. Faollikning ustun turiga ko’ra muallif introversiya va ekstratensiya tushunchalarini kiritadi. Ekstratensiv tip – bu shunday insonlarki o’z xulq-atvori sabablarini “Men” dan tashqarida izlaydi, introvertlar bo’lsa o’z xulq-atvori sabablarini ichki “Men”dan izlaydi. Introversiya va ekstratensiya ko’rsatkichlari orasidagi munosabatda Rorshax testidagi muhim ko’rsatkich “qayg`urish tipi “aniqlanadi.Rorshax testlarining ishonchliligi va validligi 80-90 yillarda o’tkazilgan ko’plab tadqiqotlarda isbotangan.

Adabiyotlar: 1. Z.T.Nishonova, Z.Qurbonova, Sh.To‘lyaganova, A.Abdiyev Psixolodiagnostika T. Fan va texnologiyalar 2008 2. Z.T.Nishonova Z.Qurbonova, D.S.Qarshiyeva, N.B.Atabayeva Psixodiagnostika va eksperimental psixologiya T. Fan va texnologiyalar 20014 3. V,N.Drujinin, Eksperimentalnaya psixologiya M SpB 2001 4. P.Press, Eksperimentalnaya psixologiya M SpB 2003 5. Mirziyev.SH.M.Tankidiy taxlil kat’iy tartib intizom va shaxsiy javobgarlik xar bir rahbar faoliyatini kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar maxkamasining 2016-yil yakunlari va 2017- yil istiqbollariga bag‘ishlangan majlisidagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining nutni Halq so‘zi gazetasi 2017-yil 16-yanvar №11 6. Mirziyev.SH.M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz ” O‘zbekiston” 2016 7. Mirziyev.SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. ” O‘zbekiston” 2017 8. A.A. Ivin Logika M: 2002 (uchebnoye posobiye ) 9. R. S. Nemov Prakticheskaya psixologiya M 1998 (uchebnoye posobiye )

Похожие

Shaxs psixodiagnostikasida proyektiv metodikalardan foydalanish

Shaxs psixodiagnostikasida proyektiv metodikalardan foydalanish

Shaxs psixodiagnostikasi

Shaxs psixodiagnostikasi 1

Intellekt psixodiagnostikasi