Psixologik treninglarni tashkil qilishning shartlari. Trening mashg’ulotnining boshlang’ich bosqichi - Психология - Рефераты

Psixologik treninglarni tashkil qilishning shartlari. Trening mashg’ulotnining boshlang’ich bosqichi

Загружено в:

25.02.2024

Скачано:

0

Размер:

84 KB

Psixologik treninglarni tashkil qilishning shartlari. Trening mashg’ulotnining boshlang’ich bosqichi Reja: 1. Treningni birinchi kuni 2. Trening mashg'ulotlarini olib borishning 2-bosqichi . 3. Tanishuv qismi 4. Kutishlami aniqlash qismi.

Har qanday trening trenerning qisqacha ma’lumot berishi bilan boshlanadi. Bunda u treningni maqsadi, vazifalari, shuningdek, ishtirokchilar egaltashi mumkin bo'lgan natijalar haqida gapiradi. Ya’ni bu jarayonda ishtirokchilarga trening haqida tushuncha, uning qanday tashkil qilinishi, o'tkazilishi va ishtirokchilar trening oxirida qanday natijalarga erishishi mumkinligi tushuntiriladi. Guruhiy norma (tamoyil, qoida)larni ishlab chiqish. Trening mashg'uloti boshlanganidan va treneming qisqacha tushuntirishlaridan so'ng dastlabki tashkil etiladigan qism— guruhiy normalami ishlab chiqish bilan bog'liq bo'lgan qismdir. Guruhiy normalami qabul qilishdan maqsad - guruhda mashg'ulotning dastlabki soatlaridanoq samimiylik, o'zaro ishoncb, o'zaro hurmat muhitini vujudga keltirish va eng asosiysi mashg'ulotning samarasini ta’minlashdan iboratdir. Guruhiy normalani ishlab chiqish va qabul qilish jarayonida guruh a’zolari bilan bu normalarga albatta rioya qilish kerakligi to’g’risida kelishish va guruhning har bir ishtirokchisining roziligini olish kerak. Buning uchun ularga qoidalarga rioya etish treningni maqsadiga erishish va qulay psixologik iqlimning yaratilishida katta ahamiyatga ega ekanligini tushuntirish lozim. Guruhiy normalar trener bilan guruh ishtirokchilarining hamkorligida ishlab chiqilishi shart. Guruhiy normalami ishlab chiqishda trener “Aqliy hujum” usulidan foydalangan holda fikrlar yig’ishishi maqsadga muvoftqdir. Mashg’ulot jarayonida qanday qoidalarga amal qilish lozimligi to’g’risida guruh a’zolarining o’zi takliflar, fikrlar berishi, bunda ma’lum bir fikmi berayotgan ishtirokchining bu fikming trening uchun qanday ahamiyatga ega ekanligini izohlashi maqsadga muvofiqdir, shundan so'ng ishtirokchilar bilan uning taklifi qabul qilinadi yoki rad etiladi. Ayrim hollarda, agar ishtirokchilar orasidan fikr bildiruvchilar topilmasa, vaqtni yo’qotmasdan treneming o’zi yo’naltiruvchi fikr sifatida birorta normani taklif etishi ham foydadan holi bo'lmaydi. Trening mashg'ulotlari jarayonida guruhdagi ishlami tashkil qilishga doir normalar quyidagilardan iborat bo'lishi mumkin:

Intizomga qat'iy rioya qilish yoki “0 - 0 qoidasi ” normasi. Bunda har bir guruh a’zosi mashg'ulotga o’z vaqtida kelishi, o’z vaqtida ketishi kerakligi zarurligini his etishi lozim va bunga qat’iy amal qilishi kerak. Chunki trening mashg’ulotiga biror- bir ishtirokchi kechikib qolsa, mashg'ulot qoidasiga ko’ra mashg’ulotni boshlash mumkin emas, shuning uchun butun guruh kechikkan ishtirokchini kutishiga to’g'ri keladi. Bunday holning sodir boTishi esa ayrim ishtirokchilaming jahlini chiqarishi, g'ashiga tegishi, mashg'ulotlaming to'xtab qolishi va turli noroziliklarga olib kelishi mumkin. "Maxfiylik"yoki “Sir saqlash” normasi. Trening jarayonida bayon etilgan kimningdir, aniqrog'i guruhdagi biror-bir ishtirokchining hayotiga oid ma’lumotlar, fikrlar, hissiyotlaming ifodalanishi, o’yin va mashqlami bajarish jarayonida noqulay holatlarga tushib qolishlar trening doirasidan chetga chiqmasligi lozim. Negaki kishining shaxsiga oid bunday ma’lumotlaming mashg'ulot chegarasidan chetga chiqishi uning uchun turli kutilmagan tnoxushliklami keltirib chiqarishi mumkin. "Shu yerda va hozir" normasi. Guruhdagi muomala-munosabat mashg'ulot jarayoniga bevosita aloqador, ya’ni ayni payt bilan bog'liq bo'lishi zanir. Hattoki ishtirokchilardan birortasi o'tgan zamondagi voqeani hikoya qilayotganda ham, iming shu yerda va ayni paytda nimani his qilayotganligi muhim ahamiyat kasb etishini unutmaslik lozim. Bundan tashqari, ham trener, ham har bir ishtirokchi o'zining har qanday muammolarini unutib, o'zini faqat "shu yerda va hozir" holatida his qilishi trening samarasi uchun asosiy omillardan biridir. Fikrni birinchi shaxs tomonidan bayon etish normasi. Bunda doimo mulohazalar "Menimcha...", "Mening fikrimcha...", "Mening o’ylashimcha..." qabilida bayon etilishi maqsadga muvofiqligi uqtirilishi kerak. "Yagona mikrofon" normasi. Biror ishtirokchi o’z fikrini bildirayotganida, boshqalar unga diqqat bilan quloq solishi va uning gapini boTmasligi, bir-birining shaxsini o’zaro hurmat qilishi lozim. Kimdir gapirayotganida boshqa birovning unga quloq solmasligi so'zlovchining shaxsiyatiga tegishi va u keyingi bahslarda

o’z munosabatini bildirishdan bosh tortishiga olib kelishi mumkin. Bu esa trening samarasiga salbiy ta’sir ko'rsatishi ehtimolini keltirib chiqaradi. "Trenningda boshidan oxirigacha qatnashish” normasi. Bu norma ishtirokchilarda mas’uliyatni vujudga keltirish uchun zarur bo’lgan tamoyildir. Agar ishtirokchilardan kimdir biror kun, hatto biror soat mashg'ulotni qoldiradigan bo'Isa, bu nafaqat uning o’zi, balki guruh uchun ham, trener uchun ham mashg'ulot effektining pasayishiga olib keladi. Umuman ishtirokchilar birbirlariga do’stona munosabatda bo’lishi, bir-birlarining hissiyotlarini hurmat qilishlari kerak. Agarda ketishi kerak bo’lib qolsa albatta trener va guruhni ogohlantirishi lozim. "Ixtiyoriylik” normasi. Trening mashg’ulotida o’z mulohazalarini bayon etish, inunozaralarda, о ’yin va mashqlarda ishtirok etishda ixtiyoriylikni joriy qilish muhim ahamiyatga ega. Ya’ni jarayonlarda ishtirokchilar ixtiyoriy ishtirok etmasdan biri- biriga “mulozamat qilishi” vaqtning yo'qotilishi va muhitning buzilishiga olib keladi. "Vaqtni tejash" yoki “Reglamentga rioya qilish” normasi. Guruh ishtirokchilari trening mashg'uloti davomida fikrlarini imkon qadar qisqa, lo’nda ifodalashi, muvzusi doirasidan chetga chiqib ketmasligi lozim. Chunk gapni aylantiravcrish, gapni uzoqdan boshlab olib kelish, bir tikmi qayta-qayta takrorlayvcrish kabi hollar guruh ishtirokchilarining g'ashiga tegishi bilan birga treningda eng qirnniatli bo'lgan vaqtni bekorga sarflanishiga olib keladi. Bu esa ishtirokchilaming noroziligiga va ular orasida do'stona muhitning buzilishiga olib kelishi mumkin "Shaxsni baholamaslik" normasi. Trening mashg’ulotlari jarayonida har bir ishtirokchi o’z fikr-mulohazalarini va hissiyotlarini bayon qilishi mumkin, biroq bunda boshlovchi va qolgan ishtirokchilar hikoyadagi vaziyatnigina muhokama qilishlari hamda so’zlovchining o’sha paytdagi xulq-atvori, xatti- harakatini baholashdan qochishlari kerak. Masalan, "o’sha paytda siz jahlga berilmasligingiz yoki bunday demasligingiz kerak edi" kabi jumlalaming qo’ llanilishi ishtirokchining e’tiroziga sabab bo’lishi bilan birga qolgan ishtirokchilar o’z fikrlarini va muammolarini bayon etishda ochiq gapirishdan tortinishlari

mumkin. Shuning uchun, “bunaqa vaziyatda men bunday qilardim yoki degan bo’lardim” kabi variantlarda so'zlashish yoki fikrini bildirish so'raladi. Yuqorida sanab o'tilgan normalaming barchasi hamma treninglarda qo’llanilishi shart emas. Normalarni qabul qilishda guruhning tuzilishi, trening mashg'ulotning davomiyligi kabilar ham e’tiborga olinishi maqsadga muvofiqdir. Sanalgan normalardan tashqari trener tomonidan quyidagilar alohida ta’kidlab o'tilishi shart: • Birovning fikrini umuman noto’g’ri deb hisoblagan yoki unga qo’shilmagan holatda ham uning gapini bo’lishga, to’xtatib qo'yishga yoki ustidan kulishga hech kimning haqqi yo’q. • Ishtirokchilar bir-birini masxaralashi yoki g'ururiga tegadigan gaplar aytishi mumkin emas. • Ishtirokchilar ham, boshlovchi ham, agar savol uning shaxsiy hayotiga tegishli bo'lsa, javob bcrmaslik huquqiga ega. • Boshlovchiga savollar va fikrlar anonim tarzda berilish imkoniyati yaratilishi shart. Lekin bu haddan tashqari chegaradan chiqish imkonini bermasligi, ya’ni boshlovchining shaxsiyatiga tegish kabilarga yo’l qo’yilmasligi ta’minlanishi kerak. Normalarni mashg’ulot o’tkazishdan avvalroq katta qog'ozga yozib, xonaga osib qo'yish yoki guruh a’zolari bilan birgalikda "Aqliy hujum" usuli orqali aniqlashtirib olish maqsadga muvofiq. Bu trener va ishtirokchilar orasidagi birinchi guruhiy kelishuv hisoblanadi. Bunda shu narsa muhimki, har bir kishining fikrini albatta eshitish, nima uchun bu tamoyilga xayrixohligi yoki noroziligini izohlashini so'rash lozim. Tamoyillami tasdiqlashni ovozga qo'yish kerakmas. Chunki agar kimdir guruhning fikriga norozi bo ladigan bo'lsa, uni ko’ndirishga harakat qilish yoki guruh boshqa qarorga kelishi lozim bo'ladi. Uning fikrini inobatga olmaslik esa guruhdagi pisixologik iqlimga salbiy ta’sir etishi aniq. Ya’ni fikri inobatga olinmagan ishtirokchida norozilik holati paydo bo'ladi va bu uning treningdagi butun ishtiroki davornida noroziligini namoyon qilib, qolganlarga xalaqit berishiga olib kelishi mumkin.

Bundan tashqari agar bu shaxs o’zini past baholovchi shaxs boisa, unda ruhiy tushkunlik, o’z-o’zini baholashning pasayishi va h.k.lar ham paydo bo'lish ehtimolini tug'diradi. Treningda tanishuvni tashkil qilish Trening mashg'ulotining birinchi kunida o'tkazilishi lozim bo’lgan asosiy qismlardan biri - guruh a’zolarining bir-biri bilan va trenerlar bilan tanishuvidir. Bu qism trener tomonidan taklif etiladigan turli xil o'yinlar orqali amalga oshiriladi. Demak, tanishuvni turli xil usulda tashkil etish mumkin, lekin tanishuv qismining inohiyati bitta boTadiki, har bir ishtirokchi o'zini shu guruhda boshqalar qanday tanishini yoki uni qanday nom bilan atashlarini istasa, o'zini shunday tanishtirishi mumkin. Tanishuv boqichini tashkil etishda guruhda mavjud bo'lishi mumkin bo'lgan quyidagi 3 ta tipik vaziyatga alohida e’tibor qaratish lozim bo'ladi. Bular: ❖ Ishtirokchilar bir-birlari bilan mutloqo notanish bo'lishi va trener ham ulami tanimasligi holati. ❖ Ishtirokchilar bir-birlarini yaxshi tanishi, lekin trener ular uchun umuman yangi odam - notanish bo'lishi. ❖ Ishtirokchilar ham trener ham o'zaro tanish bo'lgan holat. Birinchi xolatda tanishuv qismi ancha vaqtga cho'ziladi. Chunki bu jarayonda quyidagi ba’zi muhim vazifalami aniqlash zarur boiadi: -Trener va ishtirokcbilar bir-bir!ari bilan tanishib ismlarini eslab qolishiari kerak; -o’zaro bir-birlarini qo’llab-quvvatlashni bis qilishlari kerak; -ishtirokchilaming o'zlarini namoyon qilishlariga sharoit yaratish kerak. Bu bosqichni trener va ishtirokchilaming shunchaki bir-birlarining ismini bilishi bilan bog’iq bo’lgan rasmiyatchilik deb qabul qilmaslik kerak. Ishtirokchilaming tanishuv qismi - ulaming o’tkazilayotgan mashg'ulotga va ayni paytdagi muhitga moslashish jarayoni boiib, ulardagi hayajon va noqulaylik holatlarini bartaraf etishning eng qulay va samarali yo'Iidir.

Mashg'ulot avvalida trener o’zini auditoriyaga tanishtirib, qaysi tashkilot yoki umotlami (yoqtirgan rangi, qiziqishlari va h.k.) aytadi. Trener haqida ishtirok- chilarda paydo bo’lgan ilk tasawur keyingi ishlar natijasiga, trener va guruh a’zolari o'rtasidagi munosa- batlar xarakteriga va albatta, mashg’ulotning yakuniga, samaradorligiga ham o’z ta’sirini ko’rsatadi. Tanishuvda ishtirokchilar imkon darajasida doira shaklida yoki aynan bir- birlariga yuzlangan holatda o’tirishlari tavsiya etiladi. Chunki bunday o'tirish ular orasida samimiylik muhitini yuzaga keltirib, o’zaro munosabatlami jipslashtiradi. Tanishuv qismini tashkil qilish uchun juda ko'plab o'yinlar mavjud boTsada, umuman trening jarayonlarida quyidagi usullar ko'proq qoTlanilishi mutaxassislar tomonidan qayd etib o’tilgan. 1. Intervyu usuli. Bunda ishtirokchilar trener tomonidan juftliklarga bo’lib chiqiladi. Juftliklarga bo’inganlaridan so’ng ular bir-birlaridan intervyu oladilar. Buning uchun ularga 10-15 minut vaqt beriladi. Bii vaqt davomida ular bir- birlaridan ipinday ma’lumotlami so’rashlari lozimligi trener tomonidan tavsiya etilgan savollar asosida boTishi yoki ishtirokchilaming o’z ixtiyoriga, istagiga havola etilishi ham imimkin. Sheriklar bir-birlari to’g’risida ma’lumot to’plab boTganlaridan so’ng har bir juftlikni navbat bilan maxsus joyga taklif etiladi va har bir ishtirokchi o’zining slierigini guruh a’zolariga iloji boricha batafsilroq tarzda tanishtirishi lozim boTadi. Bu usulning qulayligi shundaki, butunlay notanish boTgan kishilar orasida o’zini noqulay his etayotgan ishtirokchilar o’zlari uchun birinchi tanish orttirish unkoniga ega bo’adilar. 2. Videoyozuv (videotasma) usuli — bunda trener tomonidan har bir ishtirokchi alohida jihozlangan xonaga taklif etiladi va u guruh a’zolariga o’zi haqda uimalami aytib berishni istasa, shuni gapiradi. Barcha ishtirokchilar o’zi haqdagi maTumotlami videotasmaga tushirib boTganlaridan so’ng, ulaming hammasi xonaga taklif etiladi va tasma yozuvi qo’yib beriladi.

Bu usulning qulayligi shundaki, u tortinchoq, o’ziga past baho beruvchi yoki turli sabablar bilan o'zini boshqalarga tanishtirishni istamaydigan ishtirokchilar bilan lanishuvni tashkil etishda juda qulaydir. 3. Kartochkalar usuli — har bir ishtirokchi trener tomonidan tarqatilgan maxsus kartochkaga o’zi to’g’risida nima ma’lumotni berishni istasa, o’shani yozadi. K.artochkalami tablichkaga o’xshatib hamma o’z oldiga qo’yib qo’yishi, oldiga yoki orqasiga ilib olishi ham mumkin. Hamma bir-birining kartochkasini o’qib o’zaro lunishadi. Tanishuv qismida ishtirokchilar bir-birlarining ismini bilish bilan birga, har bir ishtirokchi o’zining ismi, hayotidagi muhim narsalar haqida o’ylab ko'rish va buni ovoz chiqarib aytish imkoniga ega boTadi. "Qor uyumi" o’yini orqali tashkil etiladigan tanishuvlarda esa guruhdagi qo’shnisining aytganini takrorlash uchun eshitishning, avniqsa o’zidan oldingi kishini eshitislming qiyinligini his qilish imkoni beriladj. Ko'pchihk ishtirokchilar o’zidan oldingi ishtirokchi nima deganligini eshitmaydi, chunki u eshitishdan ko’ra o’zi nima deyishi kerakligi haqida o'ylaydi. Muhokamada trener tomonidan ishtirokchi "diqqat markazida" bo’lganida o’zini qanday his qilganligi so'raladi. Ko'pincha treninglarda tanishuv jarayonida ishtirokchilardan ismini aytish bilan birga muloqotga kirishish jarayoniga salbiy va ijobiy ta’sir etuvchi jihatlarini ham aytib o'tish so’raladiki, bu ma’lumot trener uchun har bir ishtirokchining individual jihatlarini bilishga ham xizmat qiladi. Ishtirokchilarning kutishlarni aniqiash. Trening mashg’ulotiga kelayotgan har bir ishtirokchi o’z muamolarining hal bo’lishini kutib mashg’ulotga umid bilan kelishi sir emas. Buni bilgani holda trener tanishuvdan so’ng guruh a’zolarining har biridan treningdan nimalar kutayotganligini so’rab chiqadi. Bu qismning ahamiyatli jihati shundaki, ishtirokchiga o’z muammosini gapirtirishga dastlabki turtki berilishi bilan birgalikda trener ularning kutishlarini bilib olganidan so’ng shunga muvofiq o'zining dasturi va rejasiga o’zgartirishlar kiritishi mumkin.

Kutishlarni aniqiash bosqichida guruh a’zolari aylana bo'ylab o'tir- ganlari holda o’zlarining treningdan nima kutayotganligini, o’zini xavo- tirga solayotgan holatlar yoki ularga yoqmayotgan jihatlar yuzasidan e’tirozlarini aytib chiqishlari so'raladi. Trener barcha ishtirokchilarning fikrlarini ularga baho bermasdan, muhokama qilmasdan, hayron boT- masdan, xayrixohlik bilan eshitishi va har bir ishtirokchiga o’z kutuvini boshqalar bilan baham ko'rgani uchun minnatdorchilik bildirishi lozim. Mana shu jarayonlar to'liq bajarib bo'linganidan so'nggina guruh ishlash uchun tayyor hisoblanadi va trener asosiy mashg'ulotlami boshlashi mumkin. Ya’ni asosiy bosqich - ishni olib borish bosqichiga o'tish mumkin bo'ladi.

Adabiyotlar: 1. Baratov Sh., Olimov L. Sotsial trening va amaliyot . Toshkent, 20 07 2. Ismoilova N., Abdullaeva D. Trening o’tkazish metodikasi . Toshkent, 2009 3. Ismoilova N . Sotsial psixologik trening Toshkent, 2019 4. Цзен Н., Пахомов Н. Психотренинг: игры и упражнения . Москва, 1999 5. Рудестам К. Групповая психотерапия . Москва, 2013 6. Вебер В. Важные шаги к помогающему диалогу. Введение. Спб .: РАТЭПП, 1998 7. Гиппиус С.В. Тренинг развития креативности . Спб., 2001 8. Анн Л.Ф. Психологический тренинг с подростками. - СПб.: Питер, 2007 9. Марковская И. М. Тренинг взаимодействия родителей с детми. — СПб.: Речь, 2005 10. Стишенок И.В. Сказка в тренинге: коррекция, развитие, личностный рост. СПб.: Речь, 2006 11. Умумий ўрта ва ўрта махсус давлат таълим муассасаларида психологик хизмат фаолиятини ташкил этиш тўғрисида НИЗОМ . Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 12 июлдаги 577-сон қарорининг 1- иловаси. https://lex.uz/docs/4417140

Похожие

Psixologik trening asoslari faniga kirish. Psixologik trening haqida umumiy tushuncha

Psixologik treninglarni tashkil qilishda guruhiy munosabatlar. Trener va guruhning o’zaro munosabatlari masalasi

Psixologik xizmatni tashkil etishning umumiy mezonlari

Psixologik korreksiyaning tamoyillari va uni tashkil etish

Muloqot treningi