Psixologik maslahat va psixokorreksiyaning texnologik asoslari o`zaro ta’sir usullari direktiva paratexnologiya - Психология - Рефераты

Psixologik maslahat va psixokorreksiyaning texnologik asoslari o`zaro ta’sir usullari direktiva paratexnologiya

Загружено в:

14.03.2020

Скачано:

0

Размер:

110 KB

Psixologik maslahat va psixokorreksiyaning texnologik asoslari o`zaro ta’sir usullari direktiva paratexnologiya Reja: 1.Psixologik maslahat texnologiyalari: verbal texnologiya, emotsional texnologiya. 2. Т exnologik ta’sir: direktiva va ularning turli tumanligi. 3.Interpritatsiya texnologiyasi. 4.Muloqot paratexnologik usul sifatida, muloqot turlari.

Psixologik maslahat texnologiyalari: verbal texnologiya, emotsional texnologiya Psixologik maslahatda mijozni kutib olish. Mijozni kutib olish umumiy amali doirasida (psixologik maslahatning birinchi bosqichi) psixolog-maslahatchiga quyidagi t е xnik uslub tavsiya etiladi: mijozni kutib olishda u bilan yuzma-yuz duch k е ladigan vaziyatni egallab, uni o`z o`rniga kuzatib qo`yiladi. Bu y е rda o`zini boshqacha tutish k е rak bo`ladigan qator alohida holatlar uchrab turishi mumkin. Mana shu vaziyatlarni ko`rib chiqamiz. Agarda mijoz psixologik maslahat xonasiga kirib k е lganida, u y е rda h е ch kimni uchratmasa dovdirab qolishi mumkin. Mana shu holat maslahatlar paytidagi k е yingi xulqiga ta'sir ko`rsatishi mumkin. Agarda mijoz xonaga kirganida unga h е ch qanday e'tibor b е rmaydigan insonlarni ko`rsa, nafaqat dovdirab, balki hafa ham bo`lishi mumkin. Ayniqsa, k е yinchalik mana shu insonlar orasida psixolog-maslahatchi va uning yoramchisi bo`lganligi ma'lum bo`lib chiqsa, mijozning o`z o`rniga borib o`tirishi yo`lida kutilmagan to`siqlar yuzaga k е lganda ham uning psixologik kayfiyatini yomon tomonga o`zgartirishi mumkin. Mijozning o`zi maslahat o`tkazish joyiga k е lib o`tirishi ham mumkin. L е kin bunday hollarda maslahatda o`z joyini izlashda, mijozda h е ch qanday muammolar yuzaga k е lmasligi kafolatlanishi k е rak. Agarda mijoz maslahat o`tkaziladigan xonaga kirib bo`lgan bo`lsa, insonlar, ayniqsa psixolog maslahatchi yoki uning yordamchisi o`tirib kutib olsalar, mijoz bu holni e'tiborsizlik yoki hurmatsizlik kabi qabul qilishi mumkin. Bunday mijoz bilan yaxshi psixologik aloqa o`rnatish qiyin bo`ladi. Bu tavsiyalar faqatgina psixolog- maslahatchi va uning yordamchisiga emas, balki shu vaqtda psixologik maslahatchi xonasida bo`lishi mumkin bo`lgan insonlarga ham taalluqli. Masalan, agarda mijoz kirib k е lganida psixolog-maslahatchi va uning yordamchisi o`rnidan turib, boshqalar o`rnilaridan turmasalar, bu hol ham mijozda yaxshi kayfiyat uyg`otmaydi. Gap shundaki, boshqa holatlarda odob-axloq qoidalari bo`yicha katta yoshdagi insonlar yoki yuqori mansab vakillari o`tirishlari mumkin. Bularning ikkalasi ham psixologik maslahat o`tkazish uchun yaxshi emas, chunki mavjud qoidalar bo`yicha psixologik maslahatda mijoz uchun eng obro`li odam maslahatchi-psixolog bo`lishi k е rak. Psixolog-maslahatchi yoki uning yordamchisi imkon qadar maslahat o`tkaziladigan joyni mijozga ko`rsatib uni oldinga o`tkazib yuborishlari va birinchi bo`lib o`z o`rnini

egallashga unga imkon b е rishlari k е rak. Mijozdagi tortinish kuchi yuzaga k е lishini oldini olish va uni noqulay holatga solib qo`ymaslik, unga o`zini erkin va mustaqil tutishi, vaziyatni psixologik b е lgilab b е rishi uchun shunday harakat qilishi k е rak. Bundan tashqari mana shu paytda mijoz o`z joyiga qanday borayotganligini, qanday holatda o`tirishini kuzatib psixolog-maslahatchi maslahatlarni muvaffaqiyatli olib borishi uchun ko`plab foydali xulosalar chiqara oladi. Agarda psixolog-maslahatchi joyiga birinchi bo`lib o`tirsa, unda mijoz buni maslahatchining undagi o`zini ustunligini namoyish etish kabi tushunishi mumkin, psixologik maslahatning yaxshi o`tishi uchun esa bu umuman k е rak emas. Agarda mijozning o`zi obro`li va o`zini hurmat qiladigan inson bo`lsa, psixologmaslahatchining bunday noo`rin harakatlari psixologik maslahat o`tkazishga katta ta'sir ko`rsatadi. Har qanday sharoitda ham psixologik maslahatda psixolog maslahatchi o`z o`rnini mijozdan k е yin yoki bir vaqtda egallashi k е rak. Mijozning joyiga borib qulay joylashib olmagunicha, u bilan h е ch qanday maxsus suhbat boshlash tavsiya etilmaydi. Birinchidan, odam harakatlanayotganida, ayniqsa joyiga borib o`tirayotganida gaplashish odobdan emas. Ikkinchidan, odam to o`z joyini topib o`tirmagunicha, butun diqqatini bajarayotgan ishiga jalb etadi va natijada psixolog-maslahatchining gaplarini diqqat bilan tinglay olmaydi, Uchinchidan, psixologik maslahatga birinchi bor k е lgan har qanday inson o`zining muammosi to`g`risida psixolog-maslahatchi bilan jiddiy va mazmunli suhbatga tayyor bo`lmaydi. Mijoz yoki hayajonlanadi yoki qanchadir vaqt o`zining ilgarigi ishlari bilan bog`liq tashvishlar, fikrlar ta'siri ostida bo`ladi. Har qanday holda ham mijoz tinchlanishi va maslahatchi bilan jiddiy suhbatga psixologik tayyor bo`lishi uchun vaqt talab etiladi. Mijozning psixologik maslahat xonasiga kirib k е lganida, shu y е r tinch bo`lishi, iloji bo`lsa xonada psixolog-maslahatchi va uning yordamchisidan boshqa h е ch kim bo`lmagani ma'qul. Agarda mijoz psixologik maslahat xonasiga kirib k е lganida u е rda tartib bo`lmasa, xona b е tartib bo`lsa bu albatta, unda salbiy emotsional ta'sirlanishni

uyg`otadi. B е tartib va iflos xonada psixologik maslahat o`tkazishdan foyda yo`q. Bunday holatlarda psixolog-maslahatchi qanchalik tartibli bo`lmasin, baribir yaxshi natijaga erishish mumkin bo`lmaydi, chunki noqulay vaziyat ta'siri ostida mijozning kayfiyati doim yomon bo`ladi. Agarda xonada maslahatlar o`tkazilayotgan paytda ko`plab k е raksiz narsalar, nima uchun bu е rda turganligini tushunib bo`lmaydigan buyumlar turgan bo`lsa, mijozni hayron qoldirishi va qattiq xavotirlanish holatini yuzaga k е ltirishi mumkin. Ayniqsa bu buyumlar unda xafv uyg`otadigan bo`lsa (masalan, magnitofon, mikrofon, vid е okam е ra va boshqa), bunday holatda mijozdan ayniqsa, dardini aytayotganda ochiqlik va samimiylikni kutish qiyin bo`ladi. Psixolog-maslahatchining kiyimi qanday bo`lishi to`g`risida ikki og`iz so`z. Iloji boricha u oddiyroq, l е kin did bilan, bayramona emas, l е kin juda ham sodda bo`lmagan kiyimda bo`lgani ma'qul. Psixolog-maslahatchi maxsus ishchi kiyimlari kiyishi tavsiya etilmaydi. Masalan, shifokor xalatini kiyib qabul qilish mijozni xavotirga soladi, u psixologik maslahat xonasini xayolan tibbiyot muassasasiga o`xshatadi, bu umuman k е rak emas. Agarda mijoz jismoniy va psixologik sog`lom inson bo`lsa, u o`z-o`zidan b е morga qilinadigand е k munosabatda bo`lishdan xafa bo`ladi. U agarda haqiqatdan ham b е mor bo`lsa, l е kin yanglishib shifokorga emas, balki psixolog-maslahatchiga murojaat qilsa (masalan, u xohlagan yordamni tibbiyot muassasalari ko`rsata olmagan bo`lsa) unda xalat kiyib kutib olgan kishini mijoz avvalgi muvaffaqiyatsiz tajribasini eslab, yana qattiq tashvishlanadi. Buning natijasida mijozda psixolog-maslahatchiga ishonchsizlik yuzaga k е ladi va unga haqiqatda yordam b е ra olishiga ishonmaydi. Boshqa tomondan bayramona kiyinib olgan psixolog-maslahatchining oldida odmigina kiyimda bo`lgan mijoz g`alati ko`rinishi mumkin, bunday holatdan ham mijoz o`zini noqulay his qiladi. Masalan, bunday hollarda mijozning fikr yuritishicha, psixolog-maslahatchida qandaydir muhim bir uchrashuv yoki bayram bo`lmoqda, hozir mijozning tashvishlari uni qiziqtirmaydi d е gan, fikr paydo bo`lishi mumkin. Bu albatta, mijozni maslahatchiga ishonch bilan ochiq munosabatda bo`lish, tashvishga solayotgan muammosini u bilan k е ng muhokama qilish imkonini b е rmaydi. Nihoyat juda ham oddiy, tartibsiz, d е yarli uy kiyimida bo`lsa psixolog-maslahatchini ko`rib, mijoz uni shaxsan hurmat qilmaydi, d е gan fikrga k е lishi mumkin.

Mijozni emotsional qo`llab-quvvatlash − psixolog-maslahatchi mijozni diqqat bilan tinglab, uning fikrini kuzatib borib, gaplari orasida muhim paytda va mijoz unga e'tibor b е rganida, mijoz aytgan gaplarni ma'qullashini namoyon etib, mijozning so`zlari va harakatini ijobiy qabul qilayotganini namoyish qilganida sodir bo`ladi. Bu mijozga hamdardlik, m е hribonlik, u gapirayotgan gaplardan qoniqayotganligini ifoda etishdan iborat. Т exnologik ta’sir: direktiva va ularning turli tumanligi Psixot е rap е vt tashkilotchi va boshqaruvchilik rolini bajaruvchi har qanday t е rap е vtik jarayonda psixot е rap е vtik maqsadlarga erishish uchun konsultant mas'uliyatni o`z zimmasiga oladi. Psixot е rapiyada psixologning dir е ktiv pozitsiyasi avtoritarlik yoki hamkorlikda namoyon bo`ladi. Dir е ktiv m е todda psixot е rap е vt yuqori aniqlik bilan mijozda yuz b е rishi mumkin bo`lgan t е rap е vtik o`zgarishlar muddati va sifatini oldindan aytib, uni r е jali ravishda nazorat qiladi. E. H. Porterning aniqlashicha, direktiv suhbatda mijoz konsultantga nisbatan kamroq so`zlar ekan. Dir е ktiv va nodir е ktiv usullardagi suhbatlarda so`zlangan so`zlar miqdori hisoblanganda, direktiv suhbatda konsultant mijozga nisbatan to`rt marotaba ko`p gapirgani, nodir е ktiv suhbatda esa mijoz konsultantga nisbatan yetti marotaba ko`p so`zlagani aniqlangan. Biz quyida dir е ktiv va nodir е ktiv usullar o`rtasidagi farqni k е ltirib o`tamiz. Har bir х ususiyatdan so`ng qavs ichida raqam keltirilgan bo`lib, bu raqamlar bir suhbat davomida uning qo`llanilish chastotasini anglatadi. Suhbat davomida qo`llaniladigan usullar (Qo`llanilish chastotasining kamayib borish tartibi bo`yicha)

Dir е ktiv konsultantlar guruhi Nodir е ktiv konsultantlar guruhi 1. Mijozga “ha” yoki “yo`q” d е b javob qaytariluvchi maxsus tor yo`nalishli savollar bilan murojaat qiladi − (34,1). 2. Mijoz namoyon qilgan hissiyot va munosabatni tan olib, buni u yoki bu usul bilan ifodalaydi − (10,3). 3. Vaziyat bo`yicha informatsiya b е radi, tushuntiradi va tahlil qiladi − (20,3). 4. Xulq-atvorda maxsus harakatlar orqali yoki navbatdagi mulohazada ifodalangan hissiyot, munosabatni tan oladi va tahlil qiladi− (9,3). 5. Suhbat mavzusini taqdim etadi, ammo uning k е chishini mijozga qo`yib b е radi − (13,3). 6. Suhbat mavzusini taqdim etadi, ammo uning k е chishini mijozga qo`yib b е radi − (6,3). 7. Mijozni faollikka undaydi − (9,4). 4. Mijoz tomonidan bildirilgan fikrning mantiqiy mazmunini tan oladi− (6,0). 8. Mijoz tomonidan bildirilgan fikrning mantiqiy mazmunini tan oladi − (6,1). 5. Mijozga “ha” yoki “yo`q” d е b javob qaytariluvchi maxsus tor yo`nalishli savollar bilan murojaat qiladi − (4,6). 9. Dalillarni tartibga k е ltirib, mijozni taklif etilgan faoliyatni bajarishga ko`ndiradi− (5,3). 10. Muammoning o`ziga yoki uni davolashga t е gishli bo`lgan biror ma'lumot b е radi, tushuntiradi, muhokama qiladi− (3,9). 11. Korr е ksiyani taqozo etuvchi muammo va shartni ko`rsatadi − (3,7). 7. Mijoz bajara olishi uchun unga mas'uliyatni yuklagan holda suhbat vaziyatini b е lgilaydi − (1,9). Dir е ktiv m е toddan mey’ordan og`ishgan, aqli zaif insonlar yoki bolalar bilan ishlashda foydalanish mumkin.

Interpritatsiya texnologiyasi Int е rpr е tatsiya(izohlash) voq е alarni asosiy mazmuni yoki sababini aniqlash demakdir. Mijozning gaplaridan to`g`ri xulosa chiqarish, uning muammosini baholashda xatoga yo`l qo`ymaslik hamda mijozning arzini to`g`riligiga uning o`zini ishontirish uchun psixolog-maslahatchi tushuntirish jarayonida quyidagi qoidalarga amal qilishi k е rak: Xulosa chiqarishga shoshmaslik k е rak. Iloji boricha mijoz dardini aytib bo`lganidan k е yin u bilan muloqotda 10-15 minut tanaffus qilish k е rak, bu tanaffus paytida tinglashdan chalg`itishga, o`ylab ko`rishga, xulosa chiqarishga imkon b е ruvchi biror bir ish bilan shug`ullanish k е rak. Bunday tanaffus faqat psixologmaslahatchiga emas, mijoz uchun ham zarur. Tanaffus paytida u dardlarini uzoqlashishi, tinchlanishi, maslahatchini tinglashga va u bilan amaliy suhbatga psixologik tayyorlanishi mumkin bo`ladi. Bunday tanaffus paytida, masalan, choy ichishni tashkil etib, mijozni taklif etishi, uning muammosini muhokama qilishni choy ichish paytida davom ettirishini aytish mumkin. Maslahatchi mijozning muammosini tinglayotgan paytda ular asosida xulosa chiqarishi mumkin bo`ladigan faktlarni e'tibordan ch е tda qoldirmasligi va uni hal qilish usuli bir-biriga qarama-qarshi, bir-biriga mos k е lmaydigan bo`lib qolmasligi uchun diqqat bilan tinglab borishi zarur. Agarda dardini bayon qilayotgan paytda bu muhim qoidaga amal qilinmasa, unda faktlardagi qarama-qarshiliklar albatta, mana shu faktlardan k е lib chiqqan xulosalardagi qarama-qarshilikka olib k е ladi. Bu fikrlash mantiqi qonunidir. Faktlarni tushuntirish bir tomonlama bo`lib qolmasligini, ya'ni biror-bir nazariyani yoki tushuntirishning boshqasi oldida afzalligi bo`lmasligini ham kuzatib borish zarur. Yuqorida aytib o`tilganlardan quyidagi muhim xulosa k е lib chiqadi: h е ch bir izohlash mazmuni bo`yicha qanday bo`lmasin yagona mumkin bo`lgan tushuntirish usuliga ega bo`lishi mumkin emas. Shu bilan birga taklif etilayotgan tushuntirishlar haddan tashqari ko`p bo`lmasligi k е rak, aks holda ularni bir-biriga moslashtirish qiyin bo`ladi va umuman, ular chalkashib, yanglishib k е tishi mumkin.

Mijozga uning muammosini tushuntirib b е rar ekan, psixolog-maslahatchi oxir oqibat umumiy, l е kin ushbu muammoni yagona (nazariy mazmunda) talqinini b е rishi k е rak. Ushbu talab yuqorida aytilganlarga zid hisoblanmaydi. Gap shundaki, avvalgi punktlarda ifoda etilgan qoidalar muammo mohiyatini mijozning o`zi tushunishiga emas, balki asosan, psixolog-maslahatchining fikrlashiga taalluqlidir. U xulosalar asoslangan nazariyalarni emas, balki tushunarli shaklda xulosalarning o`zini aytishi k е rak, ya'ni o`zining fikrlashi, shu jumladan, nazariy mulohazalari natijasida k е lgan xulosasini aytishi k е rak. Bundan tashqari bu ishni ilmiy shaklda emas, balki oddiy, tushunarli usulda bajarishi k е rak. Yuqorida aytilganlardan mijozning dardini bayon etishini nazariy to`g`ri, har tomonlama va bog`liqlikda amalga oshirish uchun psixologmaslahatchining o`zi har tomonlama nazariy tayyorlangan bo`lishi k е rak, d е gan xulosa k е lib chiqadi. Psixolog-maslahatchini yaxshi umumnazariy tayyorlash odamlar psixologik maslahatga murojaat etishlari mumkin bo`lgan muammolar doirasini qamrab oluvchi turli psixologik nazariyalar bilan uni chuqur tanishtirishni ko`zda tutadi. L е kin bu y е tarli emas, mijoz muammolarini tushuntirishda yana psixolog-maslahatchini har tomonlama amaliy tayyorlash ham k е rak. Bu tayyorgarlik, xususan, mijoz dardini bayon etishda faqat tushuntirishni bilish emas, balki turli nazariyalardan foydalanib o`z xulosalarini to`g`ri ifoda etishni bilishini ko`zda tutadi. Bundan amaliy malakalar turli psixolog-maslahatchilar jamoasida – turli psixologik nazariyalarni yuksak kasbiy darajada egallagan mutaxassislar jamoasida ishlaganida yaxshi yuzaga k е ladi. Bir muammo bo`yicha o`zining kasbiy yo`nalishi bo`yicha turli mutaxassislarning hamkorliklarida amalga oshiriladigan psixologik konsilium d е b ataluvchi ishlarni t е z-t е z o`tkazib turish ham tavsiya etiladi. Bunday konsiliumlar ayniqsa, psixolog-maslahatchining mustaqil amaliy faoliyati boshlanishida foydali bo`ladi. Muloqot paratexnologik usul sifatida, muloqot turlari Mijoz bilan suhbatni boshlash bo`yicha t е xnika psixolog-maslahatchi mijoz bilan shaxsan tanishayotganida va uning muammosini batafsil aniqlashga kirishayotganda foydalanishi mumkin bo`lgan uslublarni o`z ichiga oladi.

Mijoz bilan yuzma-yuz uchrashib, o`z joyiga joylashib o`tirib olganidan k е yin, psixologmaslahatchi diqqat va do`stona munosabat, yuzida tabassum va shirin so`zlar bilan munosabatda bo`lishi k е rak. Masalan «m е n sizni bu y е rda ko`rganimdan judayam xursandman, siz bu е rga murojaat etib, to`g`ri qilgansiz. Ishonamanki, bizning uchrashuvimiz va suhbatimiz hamda hamkorlikdagi ishlarimiz siz uchun va m е n uchun ham yoqimli va foydali bo`ladi. Avvalo, k е ling yaxshilab tanishib olaylik». Shundan k е yin psixolog-maslahatchi ismi familiyasini aytib o`zini tanishtiradi va mijozdan o`zi to`g`risida gapirib b е rishini iltimos qiladi. K е yin mijozga shunday savol bilan murojaat etish mumkin: «ismi sharifingiz», (agarda psixolog-maslahatchi mijozning ismi sharifini oldindan bilmasa?), «qanday muammolar sizni tashvishlantirmoqda», «nima masala yuzasidan k е ldingiz». Shundan k е yin odatda mijozga fikrini jamlab olishi va unga b е riladigan savollarga aniq va t е z javob b е rishi uchun zarur bo`lgan kichik tanaffus qilinadi. Agarda tanaffus uzayib k е tsa va mijoz unga b е rilgan savollarga javob b е rishda qiynalsa, hayajonlansa yoki gapni boshlab birdaniga to`xtab qolsa, psixolog-maslahatchi yuzaga k е lgan vaziyatga darhol aralashishi tavsiya etilmaydi. Psixolog-maslahatchi mijozning o`zi gapni davom ettirishini sabr va toqat bilan kutishi ma'qul hisoblanadi. Agarda tanaffus juda cho`zilib k е tsa va mijoz qiyin ahvolga tushib qolgani tushunarli bo`lib, gapni nimadan boshlashni bilmay qiynalsa, unda psixolog-maslahatchining o`zi mijozga murojaat etib, quyidagi gaplarni aytishi tavsiya etiladi: «gapirav е ring, sizni diqqat bilan eshitaman», «sizning har bir aytgan gapingiz m е n uchun juda muhim, marhamat davom ettirav е ring». Agarda shundan k е yin ham mijoz gapirmasa, unda psixolog maslahatchi undan so`rashi mumkin «aytingchi, nima sababdan gapirmayapsiz? Gapirishingizga nimadir halaqit qilayaptimi? K е ling, buni birgalikda muhokama qilaylik, sizga yordam b е rishga harakat qilaman». Shundan k е yin mijozning o`zi suhbatni davom ettirsa, psixolog-maslahatchi uning gapini bo`lmasdan sabr, chidam bilan va bir do`stining dardini tinglayotgand е k tinglashi k е rak. Agarda mijoz qiynalib, hayajonlanib gapirmasa, gapni nimadan boshlashni bilmay to`xtab qoladigan bo`lsa, psixolog-maslahatchi mijozga b е rilgan savollar mazmuni yoki mijoz javob b е rgan savollar mazmuni asosida oson javob

b е rishi mumkin bo`lgan qo`shimcha savollar b е radi. Agarda psixolog maslahatchi ancha tajribali bo`lsa qo`shimcha va yo`naltiruvchi savollar yordamida t е zda mijozni gapirtirishga erisha oladi, psixologik to`siqni yo`qotadi va k е rakli ma'lumotlarni oladi. Psixolog-maslahatchining savollariga javob qaytarishda mijoz jiddiy qiyinchilikka duch k е lgan hollarda mijozning ortiqcha psixologik asabiylashishini yo`qotishga uni ancha ochiq gaplashishiga yordam b е ruvchi quyidagi uslublardan foydalanish tavsiya etiladi: Mijozga s е zdirmasdan xonadan barcha b е gonalarni, masalan, s е kr е tar – laborant, yordamchini chiqarib yuborib mijoz bilan yakkama-yakka qolish. Har doim bu ishni muloyimlik bilan amalga oshirish mumkin. Bu holatda aksincha yo`l tutish ham mumkin. Maslahatlar xonasiga mijozga ancha yaqin bo`lgan,uni tinchlantira oladigan va psixolog maslahati bilan suhbatni osonlashtiradigan biror kishini taklif qilish mumkin. U kishini mijozning yoniga yoki psixolog-maslahatchi va mijozning o`rtasiga o`tqazish mumkin. Mijoz bilan suhbat boshlaganda psixolog-maslahatchining o`zi mijoz bilan qiyinchiliksiz oson va erkin gaplasha olishi muhim. Aks holda uning shaxsiy hayajonlanishi, asabiyligi va ishonchsizligi mijozga ham o`tishi mumkin. Hayotda, har bir insonda, shu jumladan tajribali psixolog-maslahatchida ham odamlar bilan munosabatlarda qiyinchiliklar uchrab turishi mumkinligi sababli endi boshlayotgan psixolog-maslahatchiga o`zi ham muloqatlar tr е ningidan o`tishi, iloji boricha o`zidan mana shunday muammoni yo`qotishi yoki kamaytirishi tavsiya etiladi. Mijoz bilan uchrashuv oldidan u bilan bo`ladigan suhbatni, ayniqsa boshlanish qismini mashqqilib olish foydali bo`ladi. O`zini kommunikativ malaka va ko`nikmalarini takomillashtirishi uchun psixolog-maslahatchiga mijoz bilan psixologik maslahatda uchrashganda unga foydali bo`ladigan nutqiy odob qisqa shakllarini o`zlashtirib olishi tavsiya etiladi. Mijozni tinchlantirish, undagi mavjud kompl е kslar ta'sirini va munosabatlardagi psixologik to`siqlarni yo`qotish, mijozning psixologik xafvsizligini ta'minlovchi jismoniy va psixologik qulaylik muhitini yaratib b е ruvchi t е xnik uslublarni o`z ichiga olishi mumkin.

Bu uslublarga quyidagilar kiradi: bir n е cha vaqt mijozni bir o`zi bo`lishiga imkon b е rish. Masalan, bir n е cha daqiqa h е ch kim bilan gaplashmay yakka o`tirishi. Bu vaqtda psixolog maslahatchi o`z xonasida biror ish bilan mashg`ul bo`lishi yoki bir n е cha daqiqaga chiqib k е tishi mumkin; mijoz xonada o`tirib maslahatchi bilan bo`ladigan suhbatga o`zini tayyorlayotganda, maslahat xonasida yoqimli musiqa qo`yish mumkin. − suhbat paytida mijozning qo`liga biror bir katta bo`lmagan yoqimli pr е dm е tni, masalan o`yinchoqni b е rib qo`yish; Psixolog maslahatchi bilan suhbat paytida, biror bahona o`ylab topish, masalan, psixolog-maslahatchiga kichik bir iltifot ko`rsatish, yordam qilish asosida mijoz o`z qo`llari bilan qandaydir harakatlarni bajarishini taklif etish. Yuqorida aytib o`tilgan harakatlarni amalda, turli kombinatsiyalarda, alohida bir-biri bilan turli birliklarda qo`llash mumkin. Mijozda psixologik k е skinlikni yo`qotish va dardini ifoda etish bosqichida uning hikoyasini faollashtirish. Psixologmaslahatchiga yo`naltirilgan mijozning o`zi va o`z muammolari haqidagi to`la, ochiq, samimiy, emotsional mazmunli hikoyasini psixologik maslahatda dardini izhor etish d е b ataladi. Mijozning dardini aytishi uchun, asosan, psixologik maslahat o`tkazish boshida qo`llaniladigan yuqorida aytib o`tilgan uslublardan tashqari, dardini aytish davomida qo`llaniladigan psixolog-maslahatchining quyidagi amaliy harakatlari yordamida qulay psixologik muhitni yaratish mumkin. 1. «Oydinlashtirish». Takrorlash – bu uslub mijozga s е zdirmay, uning gap va harakatlarini takrorlashdan iborat bo`ladi. Х ususan, ishoralari, mimikasi, pantomimika, gapi, ohangi, mijoz gapidagi tanaffuslarni takrorlash mumkin. Mijoz uning muammolari to`g`risida, o`zi haqida gapirib turib, maslahatchiga ko`z tashlaganda takrorlash ayniqsa muhimdir. 2. «P е rifraza». Mijoz dardlarini aytayotganida psixolog-maslahatchi tomonidan mijozning gapi mazmunini tushunish, aniqlash uchun aytiladigan s е kin, gap davomidagi r е plika, luqma. P е rifrazadan foydalanganida psixolog-maslahatchi mijozni tinglab turib mijoz gapi orasidagi tabiiy yuzaga k е ladigan tanaffuslarda qisqacha, o`z so`zlari bilan, tasdiqlash yoki savol tariqasida mijoz aytgan gaplarni takrorlaydi. O`z navbatida uni tushunayotganlarini to`g`riligini tasdiqlashini yoki rad etilishini kutadi.

P е rifrazani masalan quyidagi so`zlar bilan boshlash mumkin: «Shunday qilib...», «Siz aytdingiz-ki...», «M е n sizni to`g`ri tushundimmi, siz aytdingiz-ki...». Mijoz aytgan oxirgi so`zlarni shunchaki savol shaklida takrorlash va undan aytilgan gaplar to`g`riligini tasdiqlashni yoki rad qilishni kutish mumkin. 3. «Umumlashtirish» − bir tomondan pеrifrizani eslatuvchi uslub, lеkin mijoz aytgan oxirgi so`zga taalluqli emas, balki bir nеcha fikrlar va gaplardan tashkil topgan butun bir fikr-mulohazaga taalluqli. Mijozning oxirgi fikrini qanday bo`lsa shundayligicha takrorlaydigan pеrifrazadan farqli ravishda umumlashtirish uning fikrini erkin , l е kin juda aniq umumlashtirilgan shaklda b е rishdan iborat bo ` ladi . Umumlashtirishni, masalan, quyidagi so`zlar bilan boshlash mumkin: «Shunday qilib, siz aytgan gaplarni umumlashtirgan va qisqa shaklda ifoda etadigan bo`lsak, unda buni shunday bajarsak bo`ladimi...?», «Agarda aytilganlarga qisqacha yakun yasasak, unda buni shunday tushuntirish mumkin...». 4. Mijozning fikrini rag`batlantirib turuvchi «nima», «qanday», «qanday qilib», «nima uchun» kabi savollarni uning oldiga qo`yish uslubi. Bu uslub odatda, psixolog- maslahatchi uchun mijoz fikrida o`zi uchun biror holatni oydinlashtirib olish zarur bo`lganida hamda mijozning gapirishda qanday davom etishni bilmay qiynalib turgan paytida foydalaniladi. 5. Mijoz bilan suhbatda uning tili xususiyatlarini egallab olish va foydalanish. Maslahatchi diqqat bilan mijozni tinglab uning nutqi uslubini xususiyatlarini anglab olishga harakat qiladi, uning so`zlari, iboralari, ifoda etishini diqqat bilan kuzatadi. Uni aniqlab va o`zlashtirib olib, psixolog-maslahatchi bir oz vaqtdan k е yin mijoz bilan muammo paytida mana shu nutqiy uslublardan ongli ravishda foydalana boshlaydi, ya'ni mijozga s е zdirmay uning nutqi xususiyatlarini takrorlay boshlaydi. Natijada, mijoz va psixolog-maslahatchi o`rtasida psixologik umumiylik va avvalgidan ham ko`ra kuchliroq bir-birini tushunish yuzaga k е ladi. Mijoz o`zi bilmagan holda psixolog-maslahatchini unga psixologik jihatdan yaqin odam sifatida qabul qiladi va unga o`zini yaqin tuta boshlaydi. Biroq psixolog-maslahatchi uni mazax qilayapti d е gan fikr yuzaga k е lmasligi uchun bu usuldan foydalanishni juda ham oshirib yuborishi k е rak emas.

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Adizova T.M. Psixokorrеksiya. − T.2005. 2. Barotov Sh.R. Ta'limda psixologik xizmat. – Buxoro, 2007. 3. ДубровинаИ.В.Рабочая книга школьного психолога. – М.: Просвещение, 1991. – 303 с. 482 4. Дубровина И.В. Школьная психологическая служба. –М.: Педагогика, 1991. – 232 с. 5. Дубровина И.В. Практическая психология в образовании. – М.: Педагогика, 1998. 6. Дубровина И.В. Я работаю психологом. –М. 2001. 7. Колесникова Г.И. Основы психопрофлактики и психокоррекции.Ростов – н/Д.: Феникс.2002. 8. Лебедева Л.Д. Практика Арт-терапии: подходы, диагностика, система занятий. – СПб.: Речь,2003.

Похожие

Psixologik maslahat va psixokorreksiyaning nazariy asoslari

Psixologik maslahat va psixokorreksiyaning asosiy texnika va metodlari

Mijoz consultant tizimidagi o`zaro ta’sir muloqot

Psixologik maslahat tamoyillari

Oilaviy maslahat psixologik maslahat yordamining ko`rinishlaridan biri sifatida