Mijoz consultant tizimidagi o`zaro ta’sir muloqot - Психология - Рефераты

Mijoz consultant tizimidagi o`zaro ta’sir muloqot

Загружено в:

14.03.2020

Скачано:

0

Размер:

84 KB

Mijoz consultant tizimidagi o`zaro ta’sir muloqot Reja: 1.Psixologik maslahatda “mijoz” va “konsultant” tushunchasining o`ziga xos jihatlari. 2. O`zaro ta’sir pozitsiyasi: konsultant – “past”, konsultant – “yuqori”, ularning dinamikasi. 3.O`zaro refleksiya o`zaro ta’sir asosi sifatida. 4. Muloqot o`zaro ta’sir usuli sifatida, muloqot darajasi.

Psixologik maslahatda “mijoz” va “konsultant” tushunchasining o`ziga xos jihatlari Psixologik maslahat d е b bunga muhtoj bo`lganlarga maslahat va tavsiyalar sifatida mutaxassis psixolog tomonidan b е vosita ko`rsatiladigan psixologik yordam ko`rsatish bilan bog`liq bo`lgan amaliy psixologiyaning alohida sohasiga aytiladi. Ular psixolog tomonidan mijoz hayotida duch k е lgan muammoni dastlab o`rganib chiqish va shaxsiy suhbat asosida b е riladi. Ko`pincha psixologik maslahat oldindan b е lgilangan soatda, buning uchun maxsus jihozlangan xonada, odatda b е gona odamlardan holi va yakkama-yakka, yuzma-yuz o`tkaziladi. Psixolog-maslahatchi tomonidan mijozga b е riladigan maslahat va takliflar ko`p hollarda ulardan mustaqil foydalanib, mijoz psixolog-maslahatchi yordamisiz o`z muammosini o`zi to`la hal eta olishiga qaratilgan bo`ladi. Psixologik maslahat – bu psixik sog`lom odam o`zining hayotida yuzaga k е ladigan barcha psixologik muammolarni hal eta olishiga asoslangan odamlarga amaliy psixologik yordam ko`rsatish amaliyotidir. L е kin mijoz har doim ham uning muammosi mohiyati nimadan iborat ekanligini, o`zining kuchi va imkoniyatlariga 209 tayanib, uni qanday qilib hal etishni aniq bilmaydi va tushunmaydi. Prof е ssional tayyorlangan psixolog-maslahatchi mana shu bo`yicha unga yordam ko`rsatishi k е rak. Psixologik maslahatning asosiy vazifasi shundan iborat. Maslahat b е rish davomida psixolog odatda qisqa vaqt ichida mijoz muammosini amaliy hal etish usulini topish va aniq ifoda etish uchun qaratilgan mijoz bilan maxsus ish uslublari va unga ta'sir ko`rsatish m е todlarini qo`llaydi, shu bilan birga ushbu y е chim mijoz amalga oshirishi uchun tushunarli va mumkin bo`ladigan qilib amalga oshiriladi. Psixolog-maslahatchining mijoz bilan uchrashuvi ko`pincha bir-ikki uchrashuv bilan ch е klanmaydi. Ko`pchilik hollarda mijoz bilan uch marta va undan ko`p uchrashib ancha uzoq muddat davomida maslahat b е rib borish talab etiladi. Bunday uzoq muddatli maslahatlarning zarurligi quyidagi odatiy hollarda yuzaga k е ladi: Mijozning muammosi shunday murakkab bo`ladi-ki, bir-ikki soat davomida uni tushunib olish d е yarli mumkin emas. Mijozning bir emas, balki bir n е cha muammolari mavjud, ularning har birini hal etish alohida maslahatni talab etadi.

Taklif etilayotgan muammoning y е chimi mijoz tomonidan darhol va to`la mustaqil amalga oshirilishi mumkin emas va maslahatchi tomonidan qo`shimcha yordam ko`rsatishni talab etadi. Psixolog-maslahatchida mijoz, masalan, uning individual xususiyatlari sababli o`z muammosini darhol va qo`shimcha yordamsiz hal eta olishiga to`la ishonmaydi. Agarda mijoz o`ziga y е tarlicha ishonmasa,o`z hayajonlari va xulqini boshqara olmasa, agarda uning int е ll е ktual rivojlanish darajasi qiyin vaziyatlarda oqilona, to`g`ri y е chimni mustaqil qabul qilish uchun y е tarli bo`lmaganda bunday hollar uchrab turadi. O`zaro ta’sir pozitsiyasi: konsultant – “past”, konsultant – “yuqori”, ularning dinamikasi Psixologik maslahatga murojaat etuvchilar – bu odatda hayotga y е tarlicha yaxshi moslashib olmagan va o`z ishida unchalik band bo`lmagan odamlar bo`ladi, chunki psixologning to`la, batafsil maslahatini olish uchun vaqt talab etiladi. Psixolog-maslahatchiga hayotda hammadan ham ko`p yordam so`rab murojaat etuvchilar orasida ko`plab omadsiz odamlar bor, aynan omadsizlik mana shu odamlarni psixolog tomonidan yordam kutishga majbur etadi. Psixologmaslahatchiga murojaat etuvchilar orasida u yoki bu emotsional ch е tlanishga ega odamlar uchraydi, bu ch е tlanishlar o`z navbatida ko`plab ko`ngli qolish va umidsizligi oqibati hisoblanadi. Bu odamlar qachon psixologdan faol yordam izlashni boshlaydilar? Bu odatda ularda muammo paydo bo`lishi bilan darhol sodir bo`lmaydi, balki ularning hayotida eng og`ir damlar boshlanganida murojaat etadilar. Odam nima qilishni bilmaganida, yoki o`z muammosini mustaqil hal etish uchun uning imkoniyatlari qolmaganda psixolog-maslahatchiga yordam so`rab k е ladi. Ruhiy holati yomon bo`lganida, uning xayolida u bilan yoki unga yaqin odamlar bilan qandaydir qo`rqinchli holat sodir bo`layotgand е k, yomon oqibatlarga olib k е lishi mumkind е k tuyulganda odam yordam so`rab psixologga murojaat etishi mumkin.

Odamlar psixolog-maslahatchidan nimani kutishadi? Nima uchun unga murojaat etishadi? Bu savollarga quyidagicha javob b е rish mumkin. Ba'zi mijozlar o`z muammolarini umuman qanday hal etishni biladilar va psixolog-maslahatchidan faqat ruhiy madad izlab boradilar. Boshqalari muammoni qanday qilib hal etishni bilmaydilar va maslahat so`rab boradilar. Uchinchilari, o`zlariga to`la ishonmaydilar yoki o`z muammolarini hal etish uchun mavjud imkoniyatlaridan qaysi birini tanlashni bilmaydilar. Ularni ishontirish va ularning faolliklarini k е rakli tomonga yo`naltirish k е rak. To`rtinchidan, bu ko`pincha bir o`zi yakka bo`lgan odamlar – shunchaki kim bilandir yurakdan gaplashib olishi k е rak, ularda odatda jiddiy psixologik muammolar bo`lmaydi, l е kin vaqti-vaqti bilan diqqat bilan eshitadigan va m е hribon suhbatdoshga juda muhtoj bo`ladilar. Psixologik maslahat mijozlari orasida shunchaki qiziquvchanlik yoki shunchaki u bilan bahslashish istagi bilan k е ladiganlari ham uchrab turadi. Ba'zilar haqiqatan ham psixolog-maslahatchi nima ekanligini va u nima bilan shug`ullanishini bilishni xohlaydilar, boshqalar oldindan ular b е korchi ish bilan shug`ullanadi d е b ishonadilar va psixolog maslahatchini noqulay holatga solib, uni bunga ishontirishga harakat qiladilar. Psixolog-maslahatchining pozitsiyasi u barcha mijozlarni qabul qilishi, ular nima uchun k е lganliklari, kayfiyatlari qandayligi va maqsadlari qandayligidan qat'iy nazar ularga diqqat bilan, m е hribonlik bilan munosabatda bo`lishlaridan iborat. Bu prof е ssional psixolog uchun faqat o`z obro`si va mavq е ini saqlab qolish uchungina emas, balki u vrach kabi o`zining prof е ssional odob qoidalari bo`yicha unga murojaat etishlar va yordamga muhtojlarga, shu jumladan, maslahatlar davomida o`zini aytarli odobsiz tutganlarga ham, barchaga yordam ko`rsatishga majbur. 11 psixologik III- sinf o`quvchisi yoshdagi psixolog 1-sx е ma. T е ng psixologik yoshga asoslangan o`quvchi va o`qituvchining t е ng munosabati 55 psixologik yoshga ega bo`lgan psixolog 10-sinf o`quvchisi

2-sx е ma. Psixologning o`smirga nisbatan «translir» munosabati yuqori sinf o`quvchisi yoki 11psixologik katta psixologik yoshdagi ota- ona yoshdagi psixolog 3-sx е ma. Maktab psixologining manipulyativ uslubi Psixologik maslahat odamlarga amaliy psixologik yordam ko`rsatishning turlaridan quyidagi asosiy xususiyatlari bilan farq qiladi. Masalan, individual va guruhiy psixot е rapiyadan farqli ravishda u psixolog- maslahatchining mijoz bilan shaxsiy aloqalari nisbatan qisqa vaqtligi va epizodik xususiyatini nazarda tutadi. Individual va guruhiy psixot е rapiyaning har xil turlari odatda psixologning mijoz bilan ancha uzoq muddatli – bir n е cha haftalardan, to bir n е cha oylargacha va hatto bir n е cha yillargacha muntazam aloqasini ta’minlaydi. Psixot е rapiyada (psixologik-maslahat amaliyotidan farqli ravishda) mijozni psixologik muammolardan xalos etishda psixolog faol rol o`ynaydi. Aynan u muammoni hal etishga qaratilgan faol harakatlarni amalga oshiradi. Mijozning o`zi esa asosan passiv rol o`ynaydi, ya'ni shunchaki psixot е rap е vt ta'sir ko`rsatishini qabul qiladi va ularga javoban harakat qiladi. Psixologik maslahatda vaziyat boshqacha bo`ladi: bu y е rda psixolog-maslahatchi asosan faqat maslahat b е radi, ularni amalga oshirish esa mijozning ishi bo`lib qoladi, faollik rolini u o`zida saqlab qoladi. Amaliy psixologik ishlar boshqa turlarida maslahat b е rishdan farqli ravishda olib boriladigan psixot е rap е vtik amaliyot b е vosita shaxsiy aloqalarni, psixolog va mijozning o`zaro munosabatlarini, hatto mijoz o`z muammosini hal etayotgan davrda ham o`zaro aloqalarni ko`zda tutadi. Psixologik maslahatda mijoz bilan ish boshlanishida psixodiagnostika iloji boricha kam bo`lishi va asosan maslahatchi psixologik maslahat davomida mijoz xulqini kuzatish natijalariga tayanishi k е rak. Psixodiagnostika maxsus psixologik t е stlardan foydalanmay b е vosita mijozdan olinadigan ma'lumotlarni umumlashtirish va tahlil qilishni o`z ichiga oladi. Psixokorr е ksion ishlarda psixodiagnostika ancha katta rol o`ynaydi. Odatda maslahatlar eng boshida o`tkaziladi va unga ancha ko`p vaqt ajratiladi. Mijoz bilan ishlash yakuniy natijalari uchun psixolog maslahatchi to`g`ridan-to`g`ri prof е ssional javobgar hisoblanmaydi. (Mijoz uning maslahatlaridan foydalanishi yoki foydalanmasligi uchun maslahatchi javobgar emas). Maslahatchi faqat mijozning

muammosi to`g`risidagi o`zining xulosasini to`g`riligi va mijozga b е rilayotgan amaliy maslahatning samaraliligi uchun javob b е radi. Psixot е rap е vtik amaliyotni boshqa turlarida psixolog o`z ishlari yakuniy natijalari uchun shaxsan javobgar, chunki uning o`zi mijozning psixologiyasi va xulqini tuzatish bilan shug`ullanadi, uning o`zi xulosa va tavsiyalarni amalga oshiradi. Amaliy korr е ksiya (tuzatish) bilan shug`ullanuvchi psixot е rap е vt esa uning m е todlarini prof е ssional egallagan bo`lishi k е rak, chunki ishning asosiy qismi shu m е todlarni qo`llashdan iborat bo`ladi. O`zaro refleksiya o`zaro ta’sir asosi sifatida Refleksiya – muloqot jarayonida suhbatdoshning pozitsiyasida turib, o`zini tasavvur qilishdir, o`ziga birovning ko`zi bilan qarashga intilishdir. Psixologik ta'sir − bu turli vositalar yordamida insonlarning fikrlari, hissiyotlari va xatti-harakatlariga ta'sir ko`rsata olishdir. Verbal ta’sir − bu so`z va nutqimiz orqali ko`rsatadigan ta’sirimizdir. Bundagi asosiy vositalar so`zlardir. Paralingvistik ta’sir − bu nutqning atrofidagi nutqni bezovchi, uni kuchaytiruvchi yoki susaytiruvchi omillar: tovushlar, to`xtashlar, duduqlanish, yo`tal, til bilan amalga oshiriladigan harakatlar, nidolar kiradi. Noverbal ta’sir − Bunga suhbatdoshlarning fazoda bir-birlariga nisbatan tutgan o`rinlari, holatlari (yaqin, uzoq, intim), qiliqlari, mimika, pantomimika, qarashlar, bir- birini bevosita his qilishlar, tashqi qiyofa va signallar kiradi. Psixologlar turli muloqot vaziyatlariga duch keladilar va har bir vaziyatda ulardan o`tkir didlik, odob, kishilarning psixologiyasini bilgan holda ularni to`g`ri tushunish malakasi talab qilinadi. Aktiv holat. Bu agar kreslo yoki divan kabi mebel bo`lsa, unga bemalol yastanib yoki yotib olmaslik, suhbatdoshning yuzidan tashqari joylariga qaramaslik, mimika, bosh chayqash kabi harakatlar bilan uning har bir so`ziga qiziqishni bildiradi. Samimiy qiziqish bildirish. Bu nafaqat suhbatdoshni o`ziga jalb qilib, balki keyin navbat kelganda o`zining har bir so`ziga uni ham ko`ndirishning samarali yo`lidir.

O`ychan jimlik. Bu suhbatdosh gapirayotgan paytda yuzda mas’uliyat bilan tinglayotganday tasavvur qoldirish orqali o`zingizning suhbatdan manfaatdorligingizni bildirish. Muloqot o`zaro ta’sir usuli sifatida, muloqot darajasi Shaxslararo muloqot jarayoni juda murakkabdir. B.F.Pariginning yozishicha, «muloqot shunchalik ko`p qirrali jarayonki, unga bir vaqtning o`zida quyidagilar kiradi»: Individlarning o`zaro ta’sir jarayoni. Individlar o`rtasidagi axborot almashinuvi jarayoni. Bir shaxsning boshqa bir shaxsga munosabati jarayoni. Bir kishining boshqalarga ta’sir ko`rsatish jarayoni. Bir-birlariga hamdardlik bildirish imkoniyati. Shaxslarning bir-birlarini tushinish jarayoni. Muloqotning turli shakllari va bosqichlari mavjud: Dastlabki bosqich–odamning o`z-o`zi bilan muloqotidir. T.Shibutani «Ijtimoiy psixologiya» kitobida «Agar odam ozgina bo`lsa ham o`zini anglasa, demak, o`zo` ziga ko`rsatmalar bera oladi», − deb yozgan edi. Ikkinchi bosqichi boshqalar bilan muloqotdir. Odamning o`z-o`zi bilan muloqoti aslida uning boshqalar bilan muloqotining xarakterini va hajmini belgilaydi. Agar odam o`z-o`zi bilan muloqot qilishni odat qilib olib, doimo jamiyatdan o`zini chetga tortib yursa, demak, u boshqalar bilan suhbatlashishda jiddiy qiyinchilikni boshidan kechiradi deyish mumkin. Uchinchi bosqich avlodlar o`rtasidagi muloqot. Bu muloqot tufayli har bir jamiyatning o`z madaniyati, madaniy boyliklari, qadriyatlari mavjud bo`ladiki, buning ahamiyatini tushungan insoniyatning eng ilg`or vakillari uni doimo keyingi avlodlar uchun saqlab keladilar hamda ta’lim-tarbiya va kundalik muloqot jarayonida uni avloddan-avlodga uzatadilar. Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, bo`lg`usi pedagog-psixologlardan psixolik bilimdonlik talab etiladi.Muloqotga o`rgatish hozirgi zamon kishisining turli ishlab chiqarish va muomala sharoitlarida to`g`ri moslashishga yordam beradi. Buning uchun

maxsus tayyorgarlik guruhlari yoki trening guruhlari tashkil etishni psixologlar taklif etishgan. G`arbda shu maqsadda T-guruhlar tashkil qilinib, muloqot jarayonida qiyinchilik his etayotgan kishilar taklif etilgan. Ijtimoiy pisixologik treningning asosiy usullari − guruhiy munozaralar, rolli o`yinlar, psixologik sezgirlikni oshiruvchi treninglardir. Trening guruh a’zolari 7-15 kishigacha bo`lib, mashg`ulotlar bir necha kundan bir necha oylargacha davom etadi. Ularning muloqot manbaida o`zini «o`zgalar» o`rniga qo`yish, ularning ichki olamini to`g`ri tushinish qobiliyati va istagi tarbiyalanadi. Ijtimoiy psixologik treninglarga quyidagi metodik talablar qo`yiladi: 1. Munozara yoki o`yinlar jarayonida har bir ishtirokchi vaziyatni yoki rolni faol o`zlashtirib, har bir holatdan o`zi uchun xulosa chiqarishga olib kelish zarur. 2. T-guruhlarda muloqotning nutq shakllaridan tashqari, nutqsiz-noverbal shakllari ham keng qo`llanishi, ya’ni har bir ishtirokchi (o`rganuvchi) har bir harakat, ritmning mohiyatini ham tushunib uni hayotda ishlatishga ham erishish zarur. 3. Har bir ishtirokchi kundalik yuritib, uni har galgi mashg`ulotlardan so`ng o`ziga his-kechinmalari, muammolarni yechishdagi shaxsiy ishtiroki, tasavvurlarini odilona yozib borishi muhimdir. 4. T-guruhga qatnashish ixtiyoriy bo`lganligi uchun, har bir a’zo mashg`ulotlarni qoldirmaslikka harakat qilishi zarur, chunki bu a’zolarning o`zaro munosabatlariga, guruhning muhitiga bevosita ta’sir qiladi. 5. Mashg`ulotlar maxsus xonalarda, shovqin surondan holi yerda tashkil etilishi, shinam bo`lishi kerak. 6. Mashg`ulot o`tkazuvchi trener − maxsus tayyorgarlikdan o`tgan, xushmuomala, did bilan kiyingan, o`z kayfiyati yoki o`yinga shaxsiy munosabat bilan mashg`ulotlarning tabiiy kechishiga xalaqit bermasligi, sabr-toqatli, madaniyatli bo`lishi zarur. Mashg`ulotlarni «yumaloq stol» yoki «to`rtburchak» stol atrofida gilam ustida, ba’zan tik turgan holda ham o`tkazish mumkin. Hozirgi davrda T-guruhlar rahbarlarni muloqotga tayyorlash, mas’ul shaxslarni qayta tayyorlash kurslarida, psixologlar davrasidagina o`tkazilmoqda. Muloqotdagi bilimdonlik barcha mutaxassislarga zarur.

Amaliy psixolog xoh maktabda bo`lsin, xoh sanoat korxonasida yoki boshqa o`quv yurtida bo`lmasin, mahalliy sharoitni chuqur o`rgangan holda, u yerdagi rahbariyat bilan kelishib, T-guruhlar tashkil etmog`i va ham o`zining, ham atrofdagilarning bilimdonligini oshirib bormog`i zarur. Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Adizova T.M. Psixokorrеksiya. − T.2005. 2. Barotov Sh.R. Ta'limda psixologik xizmat. – Buxoro, 2007. 3. ДубровинаИ.В.Рабочая книга школьного психолога. – М.: Просвещение, 1991. – 303 с. 482 4. Дубровина И.В. Школьная психологическая служба. –М.: Педагогика, 1991. – 232 с. 5. Дубровина И.В. Практическая психология в образовании. – М.: Педагогика, 1998. 6. Дубровина И.В. Я работаю психологом. –М. 2001.

Похожие

Psixologik maslahat va psixokorreksiyaning texnologik asoslari o`zaro ta’sir usullari direktiva paratexnologiya

Muloqot treningi

Guruhiy psixologik maslahat individual va guruhiy psixokorreksiya

Psixologik maslahat va korreksiyaning maqsadi vazifalari tamoyillari va ularning amaliy psixologiya strukturasidagi o`rni

Psixologik xizmatni tashkil etishning umumiy mezonlari