Жисмоний машқлар ва спорт билан шуғулланишнинг одам психикаси соҳасига таъсири - Педагогиka - Рефераты

Жисмоний машқлар ва спорт билан шуғулланишнинг одам психикаси соҳасига таъсири

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

117 KB

Ж исмоний машқлар ва спорт билан шуғулланишнинг одам психикаси соҳасига таъсири Р ежа: 1. Ҳ аракатларга бўлган э ҳ тиёж ва уни қ они қ тириш 2. О дамнинг ҳ аракатланиш фаоллиги ва психик ривожланиши 3. Ҳ аракатланиш фаоллиги ва иш бажариш қ обилияти 4. Спортчи ларда психик ва психомотор сифатларининг ривожланиши

Ҳ аракатларга бўлган э ҳ тиёж ва уни қ они қ тириш Инсон билан бирга ту ғ иладиган табиий э ҳ тиёжларидан бири ҳ аракатланишга э ҳ тиёж ҳ исобланади. Абу Али Ибн Сино, И.Песталоцци, К.Д.Ушинский, П.Ф.Лесгафт, Н.Г.Чернишевский ва бош қ алар ўз ва қ тида уни қ они қ тиришнинг бола со ғ ли ғ и ва ривожланиши учун катта а ҳ амияти ҳ а қ ида ёзганлар. А.П.Нечаев жисмоний тарбия психологияси бўйича ёзган китобида ҳ аракатга э ҳ тиёжларидан бири деб атайди. Уни қ они қ тириш болани ҳ аётининг биринчи кунидан бошлаб ҳ аракатланиш фаоллиги йўлини топади. Аммо ёши ул ғ айган сари, ҳ аёт ва фаолияти объектив шароитлари сабабли ҳ аракатга э ҳ тиёжини қ они қ тириш имкониятлари чекланади. Бунинг о қ ибатида э ҳ тиёжнинг ўзи ҳ ам сўниб боради. Ҳ аракатланиш фаоллиги етарлича бўлмаслиги ҳ аёт фаолияти учун зарарли о қ ибатларини кундалик шароитларда ҳ атто одамни ўзи ҳ ам сезмайди. Аммо улар махсус тажрибалар шароитларида я ққ ол кузатилади. Бундай тад қ и қ отлар Б.А.Душков, М.А.Герд, Н.Е.Панферева ва бош қ алар томонидан кўплаб ўтказилган. Уларнинг тажрибаларида синовда иштирок этувчилар капрон сетка ичида жойлашиб сув юзасида туришлари ёрдамида ҳ аракатларни кескин чегаралашга эришилади. Улар радио эшитишлари, журнал, китоб, газета ў қ ишлари, ўзаро, дўстлари билан хизматчи ходимлар билан су ҳ батлашишлари мумкин. Улар фа қ атгина ҳ аракатлана олмас эдилар, ов қ атни ҳ ам улар сувда истеъмол қ иладилар. Тажриба 15 кун давом этади. Акинезия о қ ибатлари жуда тез намоён бўла бошлади. Тажрибанинг иккинчи – бешинчи кунларидано қ улар радио эшитиш, ў қ ишдан бош тортадилар, деярли телевизор

кўрмайдилар. Ў қ ишни бошлаганлар дангасалик хиссини енга олмаётганликларини айтиб ди ққ атларини жамлаб оломайдилар. Вазиятни кераклича ўйлаб олишнинг иложини қ илолмаётганликларини айтадилар. Синовда иштирок этувчилар хафсаласиз бўлиб қ оладилар (жимгина ётадилар, баъзида била туриб одамларга қ арамай тескари ётадилар, саволларга истамай жавоб берадилар). Жа ҳ лдор бўлиб қ оладилар, ўрто қ лари билан учрашишдан бош тортадилар. 7-11 кунига келиб уларда хавотирли ҳ олат ва қ ўр қ инч пайдо бўлади. Кўпчиликда арзимас но қ улай вазият юзага келганида кўзларида ёш пайдо бўлади. Кўпчиликда ухлаш истаклари я ққ ол кўриниб турган бўлса ҳ ам, уй қ улари келмаслигини айтиб шикоят қ иладилар. Буларнинг ҳ аммаси узо қ ва қ т давомида фаол ҳ аракатлар қ илмасликнинг одам психикасига салбий таъсир кўрсатишини исботлайди. Бундай тажрибалар ҳ аракатларга э ҳ тиёжини қ ондиришдаги чекланишлар о қ ибатларини очиб беради ваш у билан бир ва қ тда одамнинг ривожланиши ва ҳ аёт фаолиятини таъминлаб тириш, фа қ ат жисмоний эмас, балки унинг психик такомиллашишида, жисмоний ва психик фаолиятида ҳ аракатланиш фаоллиги юксак а ҳ амиятини кўрсатади. Жисмоний тарбия ва спорт фаолияти жараёнида ҳ аракаларга э ҳ тиёж қ они қ тирилади, лекин янги талаб – жисмоний куч ишлатиш э ҳ тиёжи юзага келади. Бош қ ача қ илиб айтганда, ҳ аракатга э ҳ тиёжининг ўзи ўзгаради: у фа қ атгина оддий ҳ аракатланиш э ҳ тиёжи бўлиб қ олмай, балки ҳ аракатланиш фаолияти интенсивлиги, давомийлиги ва хусусиятига мос келувчи кучни хис этади. Мана шу сабабли спорт маш ғ улотлари ва мусоба қ алари шароитларида юзага келадиган кундалик ҳ аёти учун одатий бўлмаган психофизик кучлари одатий бўлиб қ олади (А.Ц.Пуни).

Улар шунинг учун фаолиятли одамнинг ҳ аётида маълум ҳ аракатланиш режимига амал қ илиш шартларидан бири сифатида иштирок этади (эрталабки бадантарбия, со ғ ломлаштириш гуру ҳ ларида маш ғ улотлар ва бош қ алар). Шундай қ илиб, жисмоний тарбия ва спортнинг турли шакллари ва воситаларидан фойдаланиш одамнинг жисмоний ва психик со ҳ ли ғ ига, унинг жисмоний ва психик фаолиятига яхши таъсир кўрсатиш му ҳ им омили ҳ исобланади. О дамнинг ҳ аракатланиш фаоллиги ва психик ривожланиши одамнинг психик ва жисмоний, а қ лий ва моторли ривожланиши нисбатлари муаммоси уни узо қ ва қ т давомида ўрганиш натижасида ани қ бир ечимга олиб келмади. Баъзи ҳ олатларда жисмоний ва ҳ аракатланиш фаоллиги психик ривожланишига яхши таъсири тасди қ ланади, бош қ а ҳ олатларда у ҳ атто рад этилади, учинчи ҳ олатларда уларнинг муста қ ил ривожланишлари кузатилди. Билимлар ҳ озирги замон даражасида функционал тизимлар назарияси (П.К.Анохин, А.Р.Лурия ва бош қ алар) ҳ амда онг, фаолиятнинг бирлиги принципи ну қ таи назаридан психик ва моторли ривожланишнинг ўзаро ало қ асини рад тиб бўлмайди. Бундан таш қ ари етарли асосда ҳ аракатланиш функциясининг одамнинг психик ривожланиши билан сўзсиз ва амалий ало қ аси мавжудлигини таъкидлаш мумкин. А.Б.Эльконин, Н.Х.Швачки ва бош қ а психологлар ишлари буни исботлайди. Бу айни қ са, М.М.Кольцованинг мияни умумлаштирувчи функциялари тажриба тад қ и қ отларида кенг кўрсатилган. Унинг томонидан катта амалий материаллар асосида предметларнинг таш қ и белгиларини дастлабки умумлашти риш ани қ буюм-ўйинчо қ лар

яхлит образини шакллантириш даражасида боланинг предметлар билан ҳ аракатлар бажаришиши жараёнида кўриш, эшитиш, сезиш ва бош қ а сенсорли ало қ алар тизими ташкил топиши асосида ярати лади. Болани ҳ аракатланиш фаоллигидан ма ҳ рум этиш предметлар умумлаштирилган образларини яратиш ва са қ лаб қ олишга кескин салбий таъсир кўрсатди. Ҳ атто, “... сўзнинг умумлаштирувчи ҳ аракатини ривожлатириш учун .... балки ҳ аракатланиш анализаторини янада кенгро қ ишлатиш му ҳ имдир. Сўзга қ анча кўп ҳ аракатланиш жавоблари ишлаб чи қ илса, сўзнинг умумлаштирувчи функцияси ривожланиши шунчалик муваффа қ иятли боради.” Жисмоний тарбия ва спорт психологиясида кўплаб муаллифларнинг (С.М.Оя, В.А.Гавриленко, Л.Н.Данилова, Г.Б.Мейксон ва бош қ алар) тад қ и қ отларида гимнастика маш ғ улотлари спорт ўйинлари мактаб жисмоний тарбия дасралиринг кўриш перцептив функцияси, кинестезия, ди ққ ати хотираси ва бош қ а психик жараёнларини такомиллаштиришга ижобий таъсири бўлиини кўрсатиб берилди. Ҳ аракатланиш фаоллиги ва иш бажариш қ обилияти Эрталабки гигиеник бадан тарбия. Эрталабки бадан тарбиянинг уй қ удан кейин иш бажариш қ обилиятини тиклаш воситаси сифатида, у билан мунтазам шу ғ улланганда эса со ғ ли ғ и ва иш бажариш қ обилиятини муста ҳ камлаш воситаси сифатида физиологлар томонидан ҳ ар томонлама ўрганилган. Эрталабки бадан тарбиянинг таъсири кўплаб сенсорли тизимлари рецепторларидан ва биринчи навбатда проприорецепторларидан импульслар кучли о қ ими ҳ исобига

нерв системасининг қ ўз ғ алувчанлиги ортиши билан бо ғ ли қ бўлади, уни узо қ ва қ т қ ўллаш, маш қ лар мазмунини, куч сарфлашни ўзгартириб бориланида эса – организмнинг функционал имкониятлари такомиллашади. Эрталабки гигиеник бадан тарбия одамнинг психикаси доирасига ва а қ лий иш қ обилиятига ҳ ам худди шундай яхши таъсир кўрсатади. Бу ҳ олат кўплаб психологик тад қ и қ отлар билан исботланган, улардан бири профессор А.П.нечаевнинг 30- йиллар бошларида ўтказган ажойиб тад қ и қ отини мисол келтириш мумкин. Икки йил давомида у радио бўйича эрталабки бадан тарбиянинг одамнинг психик со ҳ асига таъсирини ўрганди. У тўплаган ва ишлаб чи ққ ан улкан материаллари 80-97 % ҳ олларда эрталабки бадан тарбиянинг хотира кўрсаткичларига, шу ғ улланувчилар ди ққ ати, ҳ аракатланиш инертлигини ёки ҳ аддан таш қ ари қ ўз ғ алувчанлигини йў қ отишга сўзсиз бевосита яхши таъсир кўрсатишини ани қ лашга имкон берди. Шу билан бирга ёши катта бўлган ва со ғ ли ғ и сабабли эрталабки бадан тарбиянинг салбий таъсири факти ани қ ланди. Бундай таъсир кўрсатиш ҳ оллари фоизи 20 ёшлиларда 4,2 ва 50 дан орти қ ёшлиларда 14,2 фоизгача кузатилди. Бу эса турли ёшдаги одамларга ва со ғ ли ғ и ҳ олати яхши бўлмаган одамларга маш қ лар хусусиятларини, такрорлаш сони ҳ амда уларни бажариш суръатини мумкин бўлган чегараларда белгилаш учун, радио бўйича эрталабки бадан тарбия маш ғ улотларини шифокор масла ҳ атидан кейин бошлашни тавсия этишга асос бўлди. А.П.нечаевнинг тад қ и қ отлари натижалари ҳ озирги кунда ҳ ам а ҳ амиятини йў қ отган эмас. Жисмоний маш қ лар билан шу ғ улланиш ва а қ лий иш қ обилияти . Гимнастика билан ў қ ув маш ғ улотларининг ў қ увчиларнинг а қ лий иш қ обилиятларига таъсирини ани қ лаш

психология тарихида жисмоний маш қ ларнинг одам психик со ҳ асига таъсирини ўрганишдаги биринчи йўналиш бўлди. У турли синфлар ў қ увчилари ў қ ув кунлари жадвалида гимнастика дарсларининг ўрни ҳ а қ идаги амалий масалани ҳ ал этиш сабабли IХ асрнинг охирларида бошланди. Тад қ и қ отлар дарсларни ташкил этиш мазмуни ва методикасини ҳ исобга олинмай, турли хилдаги ва мукаммал бўлмаган методлар билан олиб борилди, шунинг учун уларнинг натижалари ҳ ам турли хилда бўлди. Баъзи маълумотларга қ араганда гимнастика ў қ увчиларнинг иш қ обилиятларини оширишга ёрдам берди, бош қ алари бўйича – я ққ ол психик толи қ иш келтириб чи қ арди. Ҳ озирги кунда ушбу муаммо бўйича ў қ увчилар ва талабалар а қ лий қ обилиятини текширишларда олинган улкан амалий материал тўпланган. Жисмоний тарбия дарси, дарсларгача гимнастика, танаффусларда ҳ аракатли ўйинлар бутун ў қ ув куни давомида а қ лий иш қ обилиятини са қ лаб тури ва оширишга ёрдам беради (Л.И.Александрова, А.А.Гужаловский, Л.Е.Любомирский, С.П.Сальников, М.В.Антропова, Л.В.Михайлов, Д.Давидов, К.Д.Черносвистов, В.П.Рубан ва бош қ алар). Ҳ атто, жисмоний тарбия дарсларини юксак жисмоний маш қ лар билан бир қ аторда ката интеллектуал вазифалар билан бойитилганда Г.Ф.Шитикованинг тад қ и қ отлари кўрсатишича ў қ увчиларнинг кейинги умумтаълим фанлари бўйича маш ғ улотлари пайтидаги а қ лий иш қ обилиятларига салбий таъсир кўрсатмаслиги, балки уни оширишга ёрдам бериши ани қ ланди. Шу билан бутун ў қ ув куни давомида ў қ ув жараёнининнг самарадорлигини ошириш учун шарт-шароитлар яратилади. Шунга ўхшаш натижалар Л.А.Шуровский ва бош қ аларнинг тад қ и қ отларида ҳ ам олинди. Жисмоний тарбия маш қ лари билан маш ғ улотлар таъсири

остида ў қ ув ҳ афтаси ва йили давомида ў қ увчилар ва талабаларда а қ лий иш бажариш қ обилиятида ижобий ўзгаришлар содир бўлади (Р.В.Силла, В.Э.Нагорний, А.П.Фроленков, А.В.Стамбулов, М.К.Марченко, Б.К.Вамаренов ва бош қ алар). Тад қ и қ отлар натижалари интеллектуал ва психомотор ривожланишининг узвий ало қ адорликларини кўрсатади: анча ю қ ори психомотор ривожланиш даражасига интеллектуал ривожланиши ю қ ори даражаси мос келади, бу албатта а қ лий ме ҳ натнинг ма ҳ сулдорлигини ҳ ам белгилайди. Жисмоний ишларнинг психик со ҳ асига таъсири Жисмоний ишларнинг психик со ҳ асига таъсири – чини ққ анлиги, толи қ иши ва тикланиш муаммоларининг бир жи ҳ ати ҳ исобланади. Бу муаммо хали етарлича ўрганилмаган. Аммо А.Ц.Пуни, А.С.Муратова, В.А.Черникова, И.И.Петрушевский ва бош қ аларнинг тад қ и қ отлари маш қ лар ва мусоба қ алашиш ишлари спортчиларнинг психик со ҳ асига катта ва турли йўналишда таъсир кўрсатиши кўрсатди. Югуриш, чан ғ и пойгалари, қ или қ бозлик, сузиш, спорт ўйинларининг мнемик жараёнларига, ди ққ ати, фазовий фар қ қ илиши, “Ва қ тни хис этиши” сенсорли – перцептив жараёнларини ихтиёрий бош қ аришга таъсири ўрганилди. Бу тад қ и қ отларнинг умумий якуни мусоба қ алашиш куч сарфлаши фазовий фар қ қ илиш, ва қ тни хис этиш, хотира, ди ққ ати, ахборотни қ абул қ илиш ва ишлаб чи қ ишига, сенсорли-перцептив жараёнларини беихтиёрий бош қ ариш функцияларининг тўлаконлиги пасайиши ифодаловчи я ққ ол толи қ иш ҳ одисасини келтириб чи қ аради. Аммо бу ўзгаришларинг даражаси ва ўрганилган психик жараёнларининг тикланиши тезлиги кўп жи ҳ атдан спортчиларнинг яхши тайёрланганликларига бо ғ ли қ бўлади.

Анча яхши тайёргарликка эга спортчиларда тикланиш жараёни анча тез ва тўла бориши ани қ ланган. Тад қ и қ отлар натижасида ани қ ланган омиллар тайёргарлигини ўстиришга йўл толи қ иш ор қ али ўтади деб хулоса чи қ аришга асос бўлиб хизмат қ илади (А.Ц.Пуни). Буни спорт физиологияси ва биохимиясида илгари ани қ ланган (В.С.Фарфель, А.Н.Крестовников, Н.В.Зимин, Н.Н.Яковлев) экономизация ва гиперкомпенсация ҳ одисалари психик жараёнлари ўзгаришларида ҳ ам кузатилишини кўрсатувчи фактлар ҳ ам тасди қ лайди. Интенсив, асосан узо қ ва қ тни, куч сарфлашни талаб этувчи шароитларда организмнинг резерв имкониятларини тежаш ҳ амда жамлаш кўринишларида онгнинг йўналтириш фунцияси ало ҳ ида рол ўйнайди (А.С.Егоров). Шундай қ илиб, жисмоний куч сарфлаш таъсири остида психик жараёнларининг бориши яхшиланиши ҳ ам ва ёмонлашиши ҳ ам мумкин. Бу асосан жисмоний куч сарфлаш хусусиятларига, шу ғ улланувчиларнинг уларга мослашганликлари даражасига, ўрганилаётган психик жараёнларининг хусусиятларига (сенсорли, перцептив, мнемик, фикрлаш) иш бажарилгандан кейин ва қ т орали ғ и, кун ва қ тига бо ғ ли қ бўлади. Спортчи ларда психик ва психомотор сифатларининг ривожланиши Умумий шаклда психик сифатларини ривожлантиришни ихтисослаштириш ҳ а қ идаги савол 3.4. бўлимда кўриб чи қ илган эди. Бу ерда психик ва психомотор сифатларининг ривожланишининг спортга ихтисослаштирилиши билан ало қ аси

ҳ а қ ида, ҳ ар бир спорт тури учун хос бўлган фаолият объектив шароитлари билан унинг детерминацияси ҳ а қ ида гап боради. Бундай бо ғ ли қ ликнинг мавжудлиги ХХ аср 30 йиллари ҳ амда ундан олдинги даврга тааллу қ ли бир қ атор тад қ и қ отларда кузатилади. Уларда хусусан жуда му ҳ им масала му ҳ окама қ илинади: сифатларини намоён этиш тартиби ва хусусиятларидаги сўзсиз фар қ спортчиларнинг табиий хусусиятларидан келиб чи қ адиган табиий танлов о қ ибати ҳ исобланадими ёки ҳ ар бир спорт турида фаолият ўзига хос объектив шароитлари таъсири натижасида ташкил топадими. Аммо саволни бундай шаклда қ ўйилиши (у ёки бош қ аси) методологик нотў ғ ридир. Спортда а ҳ амиятли сифатларини ривожлантиришда ихтисослаштиришда у омил ҳ ам, бу омил ҳ ам а ҳ амиятга эга, лекин уларнинг бирлигида табиий эмас, балки спортнинг ани қ турларида маш ғ улотлар ва мусоба қ алар – фаолият объектив шароитларининг ижтимоий таъсири му ҳ им ҳ исобланади. Ушбу саволни ани қ лаш учун ҳ ар хил спорт турлари малакали спортчилари катта танлови асосида ((2000 дан орти қ одам) тад қ и қ отлар ба ғ ишланди. (Т.Т.Джамгаров, В.Л.Маришук, Ю.К.Демьяненко), тад қ и қ отлар перцептив, мнемик, интеллектуал, эмоционал-иродавий ва сенсомотор со ҳ аларини ўрганишга қ аратилган аппаратурали ва бланкали методикалар ягона мажмуи бўйича ўтказилди. Ўрганилган сифатларни намоён бўлишини ифодаловчи турли хил кўрсаткичлари нормалаштирилган катталикларга ўтказилди, бу уларни солиштириш имконини беради. Бутун ўлчовлар учун нормалаштирилган катталикларнинг (М) ўртача кўрсаткичлари ҳ исоблаш бошлан ғ ич ну қ таси бўлиб хизмат қ илди. Улардан четланиш спортнинг у ёки бу тури билан кўп йиллик

шу ғ улланиш о қ ибати сифатида ўрганилган сифатлар намоён бўлиши хусусиятларини ифода этди. Бу ўзига хосликлари уларни нозик сенсомоторли координацияси функционал блокига, жавоб ҳ аракатларини мураккаб сигналларга, та қ симланиши ва ди ққ атни кўчирилиши билан бирлаштирилганда, сенсомотор кўникмаларини эгаллаб олиш ва уларни қ айта ўзгартиришда, ахборотни қ айта кодлаштиришда, сенсомотор топшири қ ларини бажариши ишончлилигида, стресс шароитларида психик бар қ арорлигида анча я ққ ол кўринди. Шундай йўл билан ишлаб чи қ илган тад қ и қ отлар материаллари турли йўналишдаги спортчиларда психик ва психомотор сифатларини ифода этувчи ўзига хос кўринишини қ уришга имкон берди. Мисол тари қ асида баскетболчиларнинг ва сузувчиларнинг шундай профиллари 5-расмда кўрсатилган. Улар ўртасидаги фар қ жуда я ққ ол ва баскетболда ҳ амда сузишда фаолият объектив шароитлари сўзсиз ушбу спорт тури вакилларининг психик ва психомотор ташкил этилишига таъсири ўзига хослигини кўрсатади. Мураккаб сигналларга жавоб ва қ ти, ди ққ атини та қ симлаш ва кўчириш каби сифатларининг ҳ амда сенсомотор кўникмаларини эгаллаб олиш ва ўзгартириш кабилар баскетболчиларда нисбатан ю қ ори даражада ривожланганлиги ва шу сифатларининг сузувчиларда нисбатан паст даражада ривожланганлиги фаолияти объектив шароитларига тўла мос келади: баскетболда анча мураккаб ва ўзгарувчан ҳ амда сузувчиларда унчалик мураккаб бўлмаган ва бар қ арор. Фар қ лари унчалик я ққ ол бўлмаса ҳ ам сенсомотор вазифаларни бажаришда ишончлилиги ҳ а қ ида ҳ ам худди шу гапни айтиш мумкин. Ривожланиши даражасига қ араб стресс шароитларида психик бар қ арорлик баскетболчилар учун ва сузувчилар учун

ҳ ам бир хилда а ҳ амиятли экани, бир хилда мураккаб сенсомотор координацияси сузувчиларда баскетболчилардан кўра нозикликдаги устунлиги кучайиб бораётган кескинлик ва толи қ ишга қ арамай бутун масофа давомида уни са қ лаб қ олиш зарурлиги билан балки бо ғ ли қ дир. Психик ва психомотор сифатларининг бир текис ривожланганлиги ортда қ олаётган сифатлари ривожланиш даражасини ошириш мумкинми деган саволни юзага келтиради. Тад қ и қ отлар материаллари қ ўшимча спорт турлари билан шу ғ улланиш ёрдамида мумкин деб ҳ исоблашга имкон беради. Аммо фаолият объектив шароитлари ну қ таи назаридан улар асосий спорт тури шароитлари ва талабларига қ арама- қ арши бўлмаган ҳ оллардагина. Ҳ озирги пайтда спорт психологлари томонидан ани қ спорт турларида идеал спортчи психологик кўринишини ани қ лашга қ аратилган тад қ и қ отлар олиб борилмо қ да ва бу тасодифий эмас. Турли йўналишдаги спортчилар типовой психологик кўринишларини билиш моделли психологик характеристикаларини тузиш учун му ҳ им шарт-шароит ҳ исобланади, улар спорт учун му ҳ им психик ва психомотор сифатларини ва спортга йўналтириш ҳ амда спортга ажратиб олиш ма қ садида уларнинг комплексларини ўрганиш методларини ишлаб чи қ иш ва фойдаланиш учун асос бўлиб хизмат қ илиши мумкин. Типовой профиллар ва моделли психологик характеристикалари бундан таш қ ари спортчиларни психологик тайёрлаш мазмуни ва методларини такомиллаштириш учун му ҳ им а ҳ амиятга эга.

Похожие

Жисмоний тарбия ва спорт системалари

Жисмоний тарбия ва спорт психологияси

Жисмоний тарбия назарияси ва усулияти предмети

Спорт фаолиятининг психологик хусусиятлари

Жисмоний тарбия воситалари