Янги сўзлар устида ишлаш - Педагогиka - Рефераты

Янги сўзлар устида ишлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

535 KB

Янги сўзлар устида ишлаш Режа: 1. Сўзларни ўрганиш ва ёдда сақлаш 2. Ҳарф ўйинлари

Ҳозирги замон инглиз ва немис стандарт тиллари 300.000 дан 500.000 тагача сўзларни ўз ичига олади. Бундан ташқари, ҳар йили қўшимча сифатида 4000 га яқин янги сўзлар ўзлашмоқда. Фақатгина тиббиётнинг ўзи ярим миллиондан ортиқ соҳа сўзларига эга: (80 000 га яқин дори дармонлар номлари, 10 000 та тана ва ички органлар номлари, 60 000 та касалликлар номлари). Ер юзида тахминан олти миллион жонли мавжудотлар бўлиб, уларнинг бир неча миллионлаб тана ва ички аъзоларининг номлари сифатида қайд этилган. Лекин шундай бўлса-да, ҳар бир киши ўз она тилида мавжуд сўзларнинг фақат бир қисминигина эгаллай олади. Бу эса унинг маълумотига, касбига ва қизиқишларига боғлиқ бўлади. Бугунги кунда ҳар бир киши нормал ҳолатда ўз она тилида 100 000 га яқин сўзларнинг маъно ва мазмунини эгаллаган бўлса, шулардан 12000 тасинигина фаол қўллай олади. Сўзларни қўллаш ҳар кимда ҳар хил бўлиб, баъзиларда фаол сўзлар 2000 та, баъзиларда эса 20 000 тани ташкил қилади. Масалан, инглиз ва немис ёзувчилари Уильям Шекспир 24 минг та сўз, Теккерей 5000 та сўз, Германн Гессе 15 000, Теодер Штром 22 000 ва Йоханн Волфганг Гёте 80 000 та фаол сўзлар қўллаган. Шекспир ўзи билган 20000 та сўздан 1700 тасини ўзи кашф этган, улардан 700 таси ўзгаришсиз бизгача етиб келган. Улуғ рус ёзувчиси Лев Толстой 400 мингта сўз, атоқли шоир А.С.Пушкин 30 мингта сўз қўллаган. Маълумки, сўзлар барча тилларда бир маънолигина бўлиб қолмасдан балки кўп маънолилик хусусиятига ҳам эга. Масалан, немис тилида die Bank сўзи икки хил маънога эга бўлиб, биринчи маъноси пул олинадиган “банк” маъносини англатса, иккинчи маъноси ўтирадиган скамейка маъносини ҳам англатади. Қайси маънода гапирилаётгани контекст орқали тушунилади. Ўқув жараёни учун қанча ва қайси сўзларни танлаш лозим? Бу қизиқарли ва муҳим бўлган саволга қуйидаги биринчи жавобни бериш мумкин. Тилимиздаги дастлабки 1000 та

сўзни ўрганиш билан нормал матннинг 80 % ни тушуниш мумкин. 2 000 та сўз билан 80-90 %, 3 000 та сўз билан қолган 4 % ни, 4 000 сўз билан яна 2 %, 5 000 та билан яна 2 % тушуниш мумкин. Шуни алоҳида таъкидлаш мумкинки, 4 000 та сўз билан кундалик ҳаётимизда қўлланиладиган сўзларнинг 95 % ини тушуниш мумкин. Германиянинг немис тилини ўрганиш институтида шу нарса аниқландики, кундалик мулоқотда камида 80 000 та сўзни билиш ва булардан 2 000 таси фаол эгалланган бўлиши лозим экан. Дарсларда қанча ва қайси сўзларни ўрганиш лозимлиги ҳақидаги муаммо билан тилшунослар бир неча ўн йиллардан бери шуғулланмоқдалар. Натижада дунё бўйича 30 дан ортиқ “Ўрганиш учун сўзлар рўйхати” мавзуидаги тўпламлар дунёга келди. Сўзлар танланишида асосан статистик, прагматик ва ўқув психологияси мезонларига амал қилинди ва қуйидаги мезонлар асосида танланди. 1. Мавзуга оидлигига. Танланган лексиканинг муҳимлиги, маълум бир мавзу бўйича ахборот бериши ёки тасвирлай олиши. Масалан : School. “Schule”. L’école. ( мактаб ), Sport “Sport”. Le sport ( спорт ), Live “Wohnen”. Vivre (яшаш) 2. Эстетик кўринишига Сўзлар чиройли ёки ёқимли жаранглаши, ажойиб ёзув шаклига эга бўлиши лозим. 3. Продуктивлигига. Сўзларнинг нисбатан катта сўз оиласига эга бўлиши ва улардан ясама сўзлар ва қўшма сўзлар ясаш имконияти мавжудлиги. Масалан, Speak. “sprechen”. Parler. (гапирмоқ) (Sprechfunk, Sprecher, Sprechprobe, Muttersprache, Umgangssprache, sprachbegabt, sprachlos, nachsprechen, versprechen, aussprechen, zweisprachig, Sprichwort, Sprachdiplom, Sprachunterricht, Spruch ва бошқалар). Адабий тилга оидлигига Сўзлар фақат оғзаки нутқда ёки шевада қўлланмаслиги лозим.

Масалан: “Trinken”. Boire. (ичмоқ) “säufeln”. Aspirer. ( симирмоқ ) “saufen” Avaler. ( хўпламоқ ) 5. Интернационаллигига . Сўзларнинг бир неча тилларда бир хил ёки ўхшаш ва бир хил маънога эга бўлишига . Масалан : “Musik”-musique-music, musika-müzik-muzika. La musique. Тез қўлланилишига. Сўзларнинг тез-тез қўлланилишига ёки доминантлик хусусиятига кўра. Масалан: артикллар, юкламалар. Долзарблигига. Масалан: Ҳайрлашувда. Bye, Good-bye, See you later. Aurevoir.. “Tschüss, tschau, Mach’s gut!” ва камдан кам ҳолларда “Auf ein baldiges Wiedersehen” ( Яқин орада учрашгунча ) A bientôt. “Leben Sie wohl!” ( Яхши қолинг !) Сўзларни ўрганиш ва ёдда сақлаш Янги сўзлар тушунтирилгандан сўнг камдан кам ҳоллардагина ёдда қолиши мумкин . Дарс кузатишлар ва тажрибалар шуни кўрсатадики , ўқувчиларнинг жуда кўпчилиги “ ёпиш усули ” орқали янги сўзларни ўрганадилар . Бунда ўқувчилар янги сўзларни таржимаси билан устун шаклида ёзадилар . Come/ Venir/kommen - келмоқ Live/Vivre / wohnen - яшамоқ Rainy/ Pluvieu/ regnerisch- ёмғирли Always/ Toujours/immer – доимо Dog/ Le chien/Hund- Ит Footprint / La trace/ Spur- из

Ўқувчилар бир устунни қўллари билан ёпиб , сўзларни қайтаришга ҳаракат қиладилар . Агар ёпилган қаторни бемалол айта олса , сўзлар ёдланган ҳисобланади . Бу жуфтлик ассоциацион ўрганиш дидактикада бир неча йилдан бери эски ва сийқаси чиққан усул деб баҳоланди ва қўллашдан бутунлай чиқариб ташланди . Бу усулда сўзлар изоляция ҳолатида ( контекстсиз “ сўзлар қабристони ”) бўлиши , сўзларнинг синтактик хусусиятлари акс эттирилмаслиги кабилар бундай ўрганишнинг яроқсиз эканлигини кўрсатиб берди . Лекин бу технология юқорида айтиб ўтилган салбий хусусиятларига қарамасдан , ҳудудий жиҳатдан фарқланса - да , ҳали ҳам чет тили дарсларида қўлланилиб келинмоқда . Қўлланиш сабаблари: ● Ишончли ўрганиш анъанаси бўлиб, аждодларимиз салбий хусусиятларига қарамасдан қўллаб келган. ● Ортиқча сарф-ҳаражатлар талаб қилинмайди. ● Сўзнинг маъноси она тилида тўғридан-тўғри берилади. ● Ўқувчиларнинг ўзлари янги сўзларни топиб дафтарларига ёзадилар. Аренд сўзларни контекст асосида ўрганишни таклиф қилади. Янги сўзлар дафтарнинг чап томонига устун шаклида ўзбекча таржимаси ва ўнг томонга контекст берилади. М : Ask / erfragen/ demander/ - сўрамоқ to ask one`s name - Namen er fragen In the morning – der Morgen, Le matin, эрталаб Good morning, my name is…Guten Morgen, ich heiße … Bonjour, Je m’appelle…. Бугунги кунда сўз устида ишлашнинг қуйидаги шакллари мавжуд . 1. Янги сўзларни саралаб тушуниш;

2. Луғат устида ишлаш; 3. Таниш сўзларни мустаҳкамлаш; 4. Ҳарф ўйинлари; 5. Янги сўзлар ва пантомима; 6. Сўзлар майдони; 7. Сўз ясаш; 8. Қўшма сўзлар; Сўзлар матнлар ва контекстларда кўринади ва уларнинг маъноси шу орқали кўзга ташланади. Нотаниш сўзларни саралаб тушуниш машқларининг асосий мақсади ўқувчилар бутун бир матнни ҳар бир деталигача эмас, балки матннинг асосий мазмунини очишда хизмат қиладиган сўзларни тушунишга ҳаракат қиладилар. Бунда энг муҳими сўзларни луғатдан қидиришдан олдин матндан янги сўзларни ажратиб олишдир. Энг яхши қидириш бу қидирмасликдир. Ўқитувчи аввало ўқувчилар учун луғат ролини ўйнаши ва мумкин қадар сўзнинг маъносини чет тилида тушунтириши лозим. Бу эса вақтни тежашга катта имкон беради. Шуни алоҳида таъкидлаб ўтиш лозимки, ўқувчиларга луғат билан ишлашни тақиқламаслик ҳам керак. Дастлаб қуйи синф ўқувчиларига луғат билан ишлаш бўйича кўрсатмалар берилади. Масалан, луғат таркибидаги барча сўзлар алифбо шаклида берилишидан ташқари, сўзларнинг бош ҳарфларидан кейинги ҳарфлар ҳам алифбо шаклида берилиши, отларнинг роди, бирлик ва кўпликдаги ҳолати, қаратқич келишигидаги қўшимчалари, феълларнинг ўтимли ёки ўтимсиз эканлиги тушунтириб ўтилади. Таниш сўзларни мустаҳкамлашда қуйидаги машқларни ўтказиш мумкин. Бу машқлардаги гаплар ўзаро мантиқан боғланмайди. Гаплар таркибидаги сўзлардан бири тушириб қолдирилади. Ўқувчиларнинг ўзлари сўзларни маъносига қараб қўйишлари лозим. Масалан : а ) Die Party findet am _____________abend statt, damit man am nàchsten Tag ausschlafen kann. Hier le soir pour qu’ils dormant un autre jour.

( Кеча ___________ куни кечқурун бўлади , кейинги куни бемалол ухлаб олишлари учун ) в ) Jede der drei Schwestern hatte eine andere Haarfarbe. Elisabeth war rot,Agnes blond und Ilse ganz ____________ . ( Уч опа - сингилнинг ҳар бири ўзгача соч рангига эга эди . Элизабетники қизил , Агненики сариқ ва Илзенинг сочи бутунлай _____________ эди ). c) Während Günther immer punktlich zur Arbeit kam, kam Jürgen oft ____________. ( Гюнтер ишга доимо ўз вақтида келганида , Юрген тезтез __________ келарди ). Расм ва сўз комбинацияси машқида расм остида берилган сўзлар бир- бирига мос келмайди. Масалан: “Маъносига кўра нима нотўғри” машқларида қатордаги баъзи сўзлар мантиқан шу қаторга кирмайди. Масалан : Was past nicht? Ergaenzen Sie die Woerter. Tiere Buecher Schmuck Sport/Freizeit Sprac hen Mo ebel Gesundheit Haushaltsgeraete Reize Musi k Haush alt

a) Plattenspieler-Radiorekorder-M ikrowell e-CD-Player Musik ________ b) Elektroherd-Mikrowelle-Waschmaschine Waschbecken___________ c) Schlafsack-Halskette-Reisefuehrer-Hotel-Zelt __________________ d) Geschirr spuelen-radfahren-Tennis-Fussball __________________ e) Sprechstunde-Pause-Medikament-Arzt __________________ f) Ring-Halskette-Messer-Ohrring __________________ g) Buecherregal-Elektroherd-Sessel-Schrank __________________ h) Typisch-Tuerkisch-Spanisch-Deutsch __________________ i) Kochbuch-Reisefuehrer-Reiseleiter-Woerterbuch_________________ j) Hund-Schwein-Pferd-Rind-Katze-Haehnchen __________________ k) aufraeumen-Waesche waschen-Betten machen-aufpassen _______ Ҳарф ўйинлари Сўзлар , шакллар , фигуралар ва ҳарфлар ўйини бугунги кун кашфиёти бўлмай , балки қадимги маданиятимиз белгиларидан биридир . Бундай ўйинлар хорижий тиллар бўйича яратилган ўқув мажмуаларидан етарлича ўрин олган . Ҳарфлар ўйинларида ўқувчилар дарс марказида турадилар. Ўқитувчи фақатгина модератор вазифасини ўтайди. Масалан, қуйидаги машқлар юқоридаги фикрларимизга мисол бўла олади. а) Кроссворд ўйини;

в) Сўзларни ажратиб олиш машқи;

с) Сўз тузиш машқлари. Бу машқда бўғинлар орқали касбларга оид сўзлар ясалади. Finden Sie die Berufe heraus: Ro ck see strie ke tor Zir heits kri le rin In ter si che gin Po kus ti ti mann Schau mu tau kauf ker Tief spiel koe rek rin Thea li di le rin Schoen du schue ni rin Сўзлар ва пантомима Пантомима-бу санъатдир. У коммуникатив жараённи жадаллаштиришга ёрдам беради. Сўз маъноларини тушунтиришда ўқитувчилар учун кўплаб имкониятлар мавжуд. Масалан: Eye, Аuge, Les yeux (кўз)ни кўрсатиш, Vase, Blumentopf, la vase (гулдон)ни чизиш, Sheep, Schaf, le mouton (қўй)нинг овозини ўхшатиш, to keep silent, schweigen, se taire (жим турмоқ) феълини speak, sprechen , parler (гапирмоқ) антонимини айтиш, Bald, Glatze (кал)ни ohne Haare, chauve (сочсиз)ни тушунтириш орқали қилиш мумкин. Гарчанд кўп сўзлар пантомима тарзида кўрсатиш учун осон келмаса- да, лекин доимо ўқувчилар учун қизиқарли бўлади. Масалан, Winterstiefel (қишки этик) сўзини пантомима шаклида кўрсатиш учун қорда юриш, этикни ечиш ва жойига қўйиш ҳаракатларини кўрсатиш керак. Қуйидаги пантомимада ўқитувчи ўқувчиларга ҳаракат ёки предмет ёзилган карточкаларни тарқатади. Ҳар бир ўқувчи карточкада берилган гап ёки сўзларни ҳаракатда кўрсатади, бошқа ўқувчилар эса ўйлаб топади. Масалан :

The other pupils should find what they drink and eat. Sie trinken Tee mit Zitrone / Kaffe/ Cola. Sie essen Fisch/ ein Ei / eine Banane. Iils boivent du thé au citron/ au café/ du coca. Ils mangent du poisson/ des oeufs/ de la banane. Бошқа ўқувчилар нима ичаётгани ёки нима еяётганини топадилар.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. «Umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standarti va o’quv dasturi. «Sharq» nashriyoti. 1999 yil. 2. Chet til o’qitish metodikasidan ocherklar. Saidumar Saidaliyev. 2004. “Namangan” nashriyoti. 3. Проблемы содержания обучения иностранному языку. Джалолов Дж.Дж. 1987. Т. Фан. 4. Chet til o’qitish metodikasi. Jalolov J.J. 1996. 5. Die kommunikative Methode. Rainer Bohn. 2000. Goethe-Institut, Munchen.

Похожие

Матн устида ишлаш

Расм устида ишлаш

Махсус мактабда иш когозлари устида ишлаш методикаси

Ўз-ўзини тарбиялаш ва ўз устида ишлаш

Ўз -ўзини тарбиялаш ва ўз устида ишлаш