Расм устида ишлаш - Педагогиka - Рефераты

Расм устида ишлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

4809.5 KB

Расм устида ишлаш Режа: 1. Расм танлаш мезонлари 2. Расмлар типологияси

Сўнгги йилларда жуда кўп мамлакатларда чет тилини ўрганишда расмлар ҳам катта рол ўйнаши ҳақида ўқув мажмуалари яратилди. Бугунги кунда матнлар билан биргаликда расмлар ҳам асосий ахборот манбаи ҳисобланмоқда. Хорижий тил дарсларида расмлар билан ишлаш танланган расм турига, расмларнинг дидактик вазифаларига ва ўқув мақсадига боғлиқ бўлади. Расмлар билан ишлаш коммуникатив методнинг ажралмас таркибий қисмига айланган. Расмлар, умуман олганда, мулоқотнинг осон тушуниладиган воситаси саналади. Шунинг учун ҳам биз, хорижий тил ўқитувчилари, машғулотларимизда дарсликлардаги расмлардан ташқари, иллюстрациялардан, комик расмлар ёки карикатуралардан фойдаланишга ҳаракат қиламиз. Дарсларда расмлардан фойдаланиш деганда кўз олдимизда дарҳол нималар намоён бўлиши мумкин? Қуйида биз ушбу масалаларни кўриб чиқамиз. Расм билан ишлашда ушбу топшириқ бўйича фикрларингизни қуйидаги мезонлар орқали ифодалашга ҳаракат қилинг. а) расм тури: Қандай расмлар билан ишлайсиз? (суратлар, чизмалар ва ҳ.к) б) ўқув мақсади: Қайси мақсадда сиз расмлар билан ишлайсиз? с) вазифаси: Қайси расмлар қандай ўқув мақсадига мос келади? д) усул: Расмлар билан сиз дарсда қандай ишлайсиз? Расм танлаш мезонлари Расмларни қуйидаги 7 та мезон асосида танлашни тавсия этамиз. Техник сифати Расм танлашда, аввало, унинг сифатига аҳамият бериш лозим. Ўқувчилар расмга биринчи бор назар ташлаганларида расмга нисбатан қизиқишлари ортиши керак. Ундаги жисм ёки мавжудотлар аниқ кўриниши билан бирга, ўқувчиларда яхши таассурот қолдириши лозим. Эстетик завқланиш.

Расмлар билан ишлаганда ўқувчилар завқ олишлари ёки расмлар ўқувчиларда ҳис-туйғуларни уйғотиши лозим. 1. Ахборотга бойлиги. Расмлар маълум мавзулар бўйича мазмунни ифодалаши лозим. Расмнинг мазмуни ахборотга бой бўлишидан ташқари, маълум маънода танқидий фикрлашни уйғота олса, янада мақсадга мувофиқ бўлар эди. 2. Ўқувчиларнинг қизиқишларига, уларнинг ёшига мос бўлиши ва шу жумладан, ўқув мақсадига ҳам тўғри келиши лозим. 3. Расмларнинг очиқлиги. Биз бу ўринда шуни тушунишимиз лозимки, мумкин қадар расмлар фаразлар пайдо бўлишига, саволлар келтириб чиқаришга, тафаккур ва оғзаки нутқни ривожлантиришга йўналтирилган бўлиши лозим. 4. Деталларга бой бўлиши. Деталларга бой расмлар дарсларнинг янада самарали бўлишини таъминлайди. Бундай расмлар ўқувчиларни гапиришга йўналтиради, билим заҳираларини фаоллаштиради ва сўз бойликларини кенгайтиришга хизмат қилади. 5. Расмнинг ўқувчилар билим даражаларига мос бўлиши. Расм танлашда ўқувчиларнинг расмни ифодалай олиш даражаларига ҳам эътибор бериш лозим. Акс ҳолда расмга мос нутқ воситаларини бериш ёки керакли ўринларда она тилидан ҳам фойдаланиш тавсия этилади. Мамлакатшуносликка оид расмлар аввало ахборотли, маданий, ижтимоий ва тарихий бўлиши ва шунга алоҳида аҳамият бериш лозимки, ўқувчиларнинг мамлакатшунослик бўйича билимлари расмни тасвирлашга етарли даражада бўлиши лозим. Расмлар типологияси Маълумки, расмлар тузилишига кўра уч турга бўлинади. 1. Мавзуга оид расмлар 2. Логик расмлар 3. Аналогик расмлар.

Маълум бир мавзуга оид расмлар ҳар хил расм турлари орқали ифодаланади. Масалан: суратлар (ҳужжатли ёки ижодий), чизмалар (реалликни ифодаловчи карикатура, комик расмлар), расмли коллажлар, плакатлар, реклама суратлари, пиктограммалар (оддий расмлар, яъни бир кўришда тушуниш мумкин бўлган расмлар. Масалан: самолёт, вокзал ва ҳ.клар), рамзлар, наклейкалар. Мавзуга оид расмлар воқеликни кўргазмалилик орқали яхши тасаввур қилиш ва айниқса мақолларни тушунишда катта роль ўйнайди. Масалан : The cock is in the basket. Hahn im Korb sein. La coq est dans le panier. ( Хўроз саватда ) мақоли бир жамоада ёлғиз эркак бўлганда ишлатилади ва бу мақол қуйидаги расм орқали тасвирланади . Логик расмларга графиклар, диаграммалар, жадвалли ифодалар киради. Логик расмларга бугунги кунда яратилаётган ўқув мажмуаларда жуда кўп мурожаат этилган. Масалан: Қуйидаги жадвал орқали биз Германиянинг энг муҳим экспорт ва импорт маҳсулотларини билиб олишимиз мумкин.

Аналогик расмлардан кўпроқ грамматикани ўрганишда фойдаланилади. Масалан: Қуйидаги расм орқали биз бош гапдаги от эргаш гапда нисбий олмош билан қандай қўлланилишини тушунишимиз мумкин. Дарсларда расмларни қўллаш орқали ўқувчиларнинг маълум бир кўникмалари ривожланиб, ҳар бир расмнинг ўзига хос вазифаси бўлади. 1. Расмларнинг мотивацион ва декорацион вазифалари. Мотивацион ва декорацион расмлар ўқувчиларга завқ бағишлаши, уларни фантазияга ундаши лозим. Қуйидаги расмларнинг биринчиси топшириқни бажаришда ёрдамчи вазифасини, иккинчиси грамматикани тушунтирувчи вазифасини, учинчиси феълнинг маъносини тушунтирувчи, тўртинчи расм эса декоративлик вазифасини ўтамоқда. A.

C. unterlassen: A will nicht, dass B etwas macht Bitte lass das!/Bitte lassen Sie das! Lass/lassen Sie mich in Ruhe/ in Frieden a. Lehrerin, Schueler, Lexikon, Hotel , Tafel b. Text, Tennis, Wort, Satz, Buch c. Fussball, Sport, Musik, Tennis, Banane d. Auto, Loewe, Katze, Hund, Pinguin e. vorlesen, nachschlagen, hoeren, vorspielen, aufpassen f. Amadeus, Antwort, auch, Artikel, Auto B.

Ein Verb hat 2 Teile: komm – en Das sind Verben: kommen, heissen, liegen Ist der Verbstamm ist die Endung 2. Расмлар ахборот манбаи сифатида . Ахборот вазифасини ўтайдиган расмлар , айниқса ўлкашуносликда муҳим рол ўйнайди . Қуйидаги расмлар юқоридаги фикримизга мисол бўлади . Биринчи расмда Германиянинг Тюринген ўлкасидаги Вартенбург қалъаси тасвирланган ва унда Мартин Лютер католик қарашларга қарши бўлганлиги учун тутқунликда сақланган . kommen

2- расм орқали Германия таълим тизими ҳақида тўлиқ тасаввурга эга бўлиш мумкин .

3- расмда бир қиз шахсий хонасининг умумий холатдаги кўриниши тасвирланган . Гапириш ва ёзишга қаратилган расмлар. Бундай расмларда контекст бўйича бўш жойлар тўлдирилади. Масалан: қуйидаги расмлардагидек:

Баъзан ғайриоддий якка расм ёки портретлар ҳам бериладики, уларни ҳам ёзма ёки оғзаки тасвирлаш керак бўлади. Кўргазмали расмлар. Кўргазмали расмлар ўқув мажмуаларидан кенг ўрин олган бўлиб, бундай расмлар тушунтиришни осонлаштиради. Бунга қуйидаги расмлар мисол бўла олади. Кўргазмали грамматик структуралар Бундай расмлар грамматикани визуаллаштиришга ва қоидани осон тушунишга ёрдам беради.

Расмларда имо-ишоралар. Расмларда юз тузилишининг ифодаланиши уни тасвирлашда муҳим рол ўйнайди. Расмларда тасвирланган персонажлар бир-бирларига муносабатлари самимийми, қўполми ва бошқалар расм моҳиятини тушунишда муҳим рол ўйнайди. Масалан: Қуйидаги расмлар. Вазиятни кўргазмалаш. Бундай расмлар маълум бир ҳикоя мазмунини акс эттиришга хизмат қилади. Масалан: Расмларни дарсларда қўллаш учун методик кўрсатмалар. Ассоциограмм Маълум бир расмни ассоциограмм орқали ишлаш ҳам яхши самара беради. Масалан: Сиз “Почта” тасвирланган расм билан ишламоқчисиз. Бунинг учун сиз почта сўзини плакат ёки доскага ёзиб, “почта” сўзини эшитганда

дарҳол ҳаёлингизга нималар келди? Ёки почта сўзига яна қандай сўзларни боғлаш мумкин?-деб, ўқувчиларга мурожаат қиласиз. Навбатдаги машқда ўз ассоцициянгизни ёнингиздаги ўқувчи (шерик, ҳамкор) билан қиёсланг. Англия (Германия) Франция почтаси ҳақида нималарни биласиз? Расмни яхшилаб томоша қилинг. Қандай қўшимча маълумотларни олдингиз? ПОЧТА

Юқоридаги мисол (почта) дан олдин янги сўзлар ёки нутқ воситаларини бериб кейин машқлар орқали ишлаш мумкин. Янги сўзлар хат, телефон будкаси (Telephone box. Telefonzelle. La cabine de téléphone le timbre), хат маркаси (Letter stamp. die Briefmarke), қабул қилувчи (Receiver. Empfanger. Recepteur, envoyeur), жўнатувчи (Sender. der Absender), жўнатма (Parcel. das Paket), оғирлик (Weight. das Gewicht. Le poids) ва бошқалар . Нутқ воситалари : хат маркасини сотиб олмоқ (To buy a letter stamp. Briefmarken kaufen. Acheter le timbre), телефон олдида кутмоқ (To wait near the telephone. vor dem Telefon warten. Attendre près de télèphone), қанча вақт давом этмоқ (How long it lasts / wie lange etwas dauert. Combien de temps se déroule) ва ҳ . к . Расмлар тақдимотига айрим тавсиялар Расмни тўлалигича тақдим қилиш . Бу усул барчага таниш . Расм тўлалигича ўқувчиларга кўрсатилади ва расмни тасвирлаш буюрилади. Улар нималарни кўраётганликларини тасвирлайдилар ёки қўшимча расмга мос саволлар ҳам берилиши мумкин.

Расмни қисман кўрсатиш . Дарсликлардаги мавжуд расмлар тўлалигича тасвирлангани маъқул. Расм икки қисмга бўлинади, ярмини қоғоз билан беркитиб кўрсатилади ёки ярмини нусха кўпайтириш орқали нусхасини кўрсатиш ҳам мумкин. Аввал расмнинг фақат ўнг томони кўрсатилади. Масалан: қуйидаги кекса аёлни. Агар сиз пленумда ишламоқчи бўлсангиз, расмни проектор (Overhead projektor) орқали кўрсатасиз, гуруҳларда ишламоқчи бўлсангиз, расм нусхасини ўқувчиларга тарқатасиз. Улар расмда аёл қаерда турганлиги, нимага қараётгани ёки нимани ўйлаётганлигини тасвирлаб берганларидан сўнг расмни бутун ҳолида яна бир марта тарқатасиз ва ўқувчиларга қуйидаги саволлар билан мурожаат қиласиз:

Сизлар таажжубга тушдингизми ёки йўқми? ( Ҳайрон бўлдингизми ?). (Have you been surprised? Seid ihr nun überrascht/nicht überrascht? Etes-vous étonné ou non?) 1. Энди аёлни қандай кўряпсиз ? (How are you seeing the woman now? Wie seht ihr jetzt die Frau? Comment vous voyez maintenant la femme) 2. Пунк қандай кўринишга эга ? (What appearance has Punk? Wie seht ihr die Punkerin? Quelle est l’apparence de Pounk) 3. Сиз ҳам шунга ўхшаш вазиятда шу кекса аёл каби ҳайратга тушганмисиз? (Have you been surprised in a similar situation like this old woman? Gibt es Situationen in denen ihr euch ähnlich verhaltet wie die ältere Frau? Avez-vous été surpris comme cette femme dans telle situation?) Навбатдаги машқда эса ўқувчилар иккала шахс нимани ўйлаётганликларини ёзишга ҳаракат қиладилар . Масалан : Кекса аёл : Мен ёшлигимда бунақа қилиб юрмас эдим . Old woman: When I was young, I wouldn`t do like this. ältere Frau: In meiner Jugend hat es sowas nicht gegeben. Une vieille femme: Je ne ferais pas comme ça en mon enfance. Пунк: У менга бунча ғалати (кулгили) қараяпти? Why is she looking at me so strange? Punkerin: Warum schaut die mich so komisch an? Pounk: Pourquoi elle regarde si étrange? Кейинги машқда ўқувчилар расмга сарлавҳа топишлари мумкин . Сўнгра навбатдаги машқда ўқувчиларга шундай савол билан мурожаат қилинади : Бизнинг мамлакатимизда ҳам шунга ўхшаш вазиятлар борми ёки кексалар кўпроқ ёшларнинг қандай ҳолатларидан таажжубга тушадилар ( ҳафа бўладилар )? (Is there any situation like this in our country or what situation of youth are old people surprised more?

Gibt es auch in unserem Land vergleichbare Situationen? Oder Wörüber sind ältere Menschen bei der Jugend erstaunt (verärgert)?) Est-ce qu’il’y a une telle situation dans notre pays ou dans quelles situations les vieux sont surpris de la jeunesse? Мазкур расм билан бошқа усулда ҳам ишлаш мумкин . Бунинг учун гуруҳ иккига бўлинади. Икки қисмга бўлинган расмнинг бири биринчи гуруҳга, иккинчиси иккинчи гуруҳга берилади ва расмларни тасвирлаш буюрилади. Сўнгра бутун бир расм берилиб, уларни яна бир марта тасвирлаш буюрилади ва икки шахс ўртасидаги муносабатлар ҳам ёритилиши айтилади. Албатта расмларни иккига эмас, балки бир неча қисмларга ҳам бўлиш мумкин. Бу расм материалига боғлиқ бўлади. Масалан, қуйидаги расмни бир неча қисмларга бўлиб ишлаш мумкин. Расм ва матнни бир-бирига мос ҳолда тартибга келтиришни биз матн устида ишлаш мавзусида кўриб чиқдик. Қуйида биз сўз ва расмларни бир-бирига мос ҳолда жойлаштиришнинг оддий усулини тавсия қиламиз. Бир карточкага бир-бирига мос келмайдиган сўз ва расмни шундай жойлаштириш керакки, улар кетма-кет қўйилганда бирбирига мос бўлсин ёки расм ва сўз ажратилган ҳолда бўлади ва ўқувчиларга уларни бир-бирига мос ҳолда жойлаштириш топширилади.

Бу карточкаларни memory усулида гуруҳларда ўтказиш мумкин. Расм ва сўзларнинг тескари томони қўйилади. Ҳар бир ўқувчи иккитадан карточка олади. Агар бир-бирига мос келмаса, яна ағдариб қўяди. Аммо, қайси карточка қаерда турганига эътибор қаратиш лозим. Мос келган карточкаларни ҳар бир ўқувчи ўз олдига тўплаши лозим. Ким кўп тўпласа, ўша ўқувчи ғолиб ҳисобланади. Маълумки, дарсликлардан расмли ҳикоялар ҳам ўрин олган. Расмли ҳикоялар билан ишлаш учун қуйидаги методик тавсияларни бериб ўтмоқчимиз. 1-расмда расмларни тартибли берган ҳолда, нутқ блазаларини бўш қолдирамиз. Расм остида берилган нутқ блазаларини расмларга мос ҳолда қўйишни ўқувчиларга ҳавола этамиз.

2-расмда эса битта нутқ блазаси намуна ҳолда тўлдирилган. Қолган нутқ блазаларини тўлдиришни тавсия этамиз.

3-расмли ҳикояларни тартибсиз бериб, тартибли жойлаштириш тўғрисида топшириқ берилади.

Расмлар тақдимотидан сўнг ўқитувчи ижодий ёндашиб машқларни давом эттириши мумкин. Масалан: “Ота ва ўғил” расмли ҳикоясини Агар ота ва ўғил уйда бўлганларида нима содир бўлиши мумкин? (If “Father and son” are at home, what would happen?. Was könnte passiren, wenn vater und sohn zu Hause sind? Le père et le fils. Ce qui se passera si le père et le fils sont á la maison)” деб давом эттириш мақсадга мувофиқ .

Расм тақдимотидан сўнг расмга мос машқларни қай тарзда давом эттириши ўқитувчининг ижодкорлиги ва маҳоратига боғлиқ бўлади .

Фойдаланилган адабиётлар: 1. «Umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standarti va o’quv dasturi. «Sharq» nashriyoti. 1999 yil. 2. Chet til o’qitish metodikasidan ocherklar. Saidumar Saidaliyev. 2004. “Namangan” nashriyoti. 3. Проблемы содержания обучения иностранному языку. Джалолов Дж.Дж. 1987. Т. Фан. 4. Chet til o’qitish metodikasi. Jalolov J.J. 1996. 5. Die kommunikative Methode. Rainer Bohn. 2000. Goethe-Institut, Munchen. 6. Gruppenarbeit und innere Differenzierung. Inge C.Schwerdtfeger. 2001. Goethe-Institut Inter Nationes, München.

Похожие

Матн устида ишлаш

Янги сўзлар устида ишлаш

Махсус мактабда иш когозлари устида ишлаш методикаси

Ўз-ўзини тарбиялаш ва ўз устида ишлаш

Ўз -ўзини тарбиялаш ва ўз устида ишлаш