Матн устида ишлаш - Педагогиka - Рефераты

Матн устида ишлаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

296 KB

Матн устида ишлаш Режа: 1. Матн устида ишлаш 2. Матнни абзацларга бўлиш. 3. Кластер усули.

Коммуникатив метод асосида яратилган дарсликлардаги мавжуд матнлар аутентивлиги билан эски дарсликлардан фарқ қилади. Эски дарсликлардаги матнлар фақатгина дарслик муаллифлари томонидан ёзилган бўлар эди. Аутентив матн тушунчаси остида оригинал ва айнан ёзма ёки оғзаки кўчирилган нусҳа тушунилади. Тажрибалар шуни кўрсатадики, ўқувчиларни матнлар билан таништириш, турли лингвистик мушоҳадалар орқали матн маъносини тушунтириш хорижий тилларни ўқитишда ўз самарасини бермоқда. Қуйида биз аутентив матнлар устида ишлаш учун бир неча тавсиялар беришни лозим деб топдик. Матнни абзацларга бўлиш. Бўлинган абзацларни гуруҳларда маъносига кўра тартибли жойлаштириш. Бунда ўқувчилар ўзлари гуруҳларда мустақил қилишлари мумкин ёки белгиланган муддатларда магнитофон орқали эшитиб жойлаштиришлари мумкин. Матнни абзацларга бўлиш ва расмларни абзацларга мос ҳолда тартибли жойлаштириш. Агар дарсликда матнга оид расмлар бўлмаса, ўқитувчиларнинг ўзи ижодий ёндошиб расмлар тайёрлаши мумкин. Матнни давом эттириш, ярмигача ўқиб, қолганини давом эттиришни ўқувчиларга ҳавола этиш . Ўқувчилар матн мазмунига мос равишда турли ҳикоялар тузадилар. Энг яхши тузилган ҳикоялар ёки матн давомининг мазмунига мос келганлиги пленумда муҳокама этилади ва ўқитувчи томонидан рағбатлантирилади. Матн мазмунини эслаб қолиш бўйича хотира машқи. Ўқитувчи матнни бир марта ўқиб беради. Сўнгра матнни турли бўлакларга бўлган ҳолда ўқувчиларга беради ва ўқувчилар уларни имкон қадар тўғри жойлаштиришга ҳаракат қиладилар. Ўқитувчи эса уларни тўғри жойлаштиришларини мотивация қилиб туради.

Ўхшаш ҳикоя тузиш. Ўқитувчи берилган матн устида ишлаб бўлингандан сўнг ўқувчиларга матн мазмунига мос ўхшаш ҳикоялар тузишларини буюради. Тузилган ўхшаш ҳикоялар пленумда муҳокама этилади. Матнни абзацларга бўлиш ва ҳар бир абзацга сарлавҳа қўйишни ўқувчиларга ҳавола этиш. Машқ гуруҳларда олиб борилади ва пленумда муҳокама этилади. Матнни абзацларга бўлган ҳолда гуруҳларда таржима қилиш. Ҳар бир гуруҳга бир абзацдан берилади ва гуруҳда таржима қилинади, сўнгра белгиланган вақтдан сўнг гуруҳда фақат бир киши қолади ва қолганлари бошқа гуруҳларга биттадан тарқаладилар. Бир гуруҳда барча гуруҳларнинг вакиллари тўпланадилар ва матн абзацлари бўйича таржима қилинади. Ҳар бир вакил ўз абзацини таржима қилиб беради. Матн устида ишлашнинг бундай усули вақтни тежашга ёрдам беради. Кластер усули. Матннинг сарлавҳасини кластер усулида таҳлил этиш. Масалан, мактаб деганда нималарни тушунасиз деб ўқувчиларга мурожаат қилинади . Мактаб Синф Ўқи - тувчи Ўқувчи

Бу усул билан матннинг мазмунини глобал тушунишга ҳаракат қилинади. Матн устида ишлашнинг самарали усулларини топиш албатта бу ўқитувчининг ижодкорлигига боғлиқдир. Чет тили дарсларида адабий матнлардан фойдаланиш ўқувчи/талабаларни оғзаки нутқини ривожлантирибгина қолмасдан, балки тили ўрганилаётган мамлакатга нисбатан қизиқишларини орттиришда, дунёқарашларини кенгайтиришда муҳим роль ўйнайди. Адабий матн турларига эпик, драматик ва лирик асарлар киради. Чет тили дарсларида кўпроқ эпик асарлардан фойдаланаётганлигимиз сабабли, эпик асарларга тўхталиб ўтамиз. Epik грекча сўз бўлиб, ҳикоя қилувчи адабиёт маъносини билдиради. Эпик асарларда автор ўқувчини турфа хил образларнинг ички кечинмалари билан таништиради, турли хил замон ва макондаги ҳаёт ҳодисаларига дуч келтиради ва фантазиялар оғушида сайр эттиради. Эпик асарлар роман, новелла, эртак, афсона, анекдот, ҳикоя, масал ва баллада кабиларни ўз ичига олади. Роман муаллифнинг дунёқараши ва давр руҳиятини ўзида акс эттиради. Роман новелла ва қисқа ҳикоялардан фарқли ўлароқ асар қаҳрамонининг ҳаёти, улар билан боғлиқ воқеаларни ўз ичига олади. Маъносига кўра саргузашт, илмий, тарихий, муҳаббат, уруш, Ватан ҳақидаги романларга бўлинади. Эртаклар асосан ўрта асрларда пайдо бўлиб, ундаги мўъжизакор воқеалар имкони бор ёки имкони йўқ шарт-шароитларда тасвирланади ва амалга ошади. Эртакларда табиат қонунлари бўрттириб кўрсатилади. Гапирувчи ҳайвонлар, ўйлаб топилган малика ва шаҳзодалар, соф, беғубор ахлоқ-одоб нормалари, ёмонликнинг мағлуб ва яхшиликнинг ғолиб бўлиши кабилар эртакларнинг том маънодаги энг асосий хусусиятларидан биридир. Эртаклар ҳалқ эртаклари ва бадиий эртакларга бўлинади. Ҳалқ эртакларининг яратувчиси номаълум бўлиб, улар ҳалқ орасида оғиздан- оғизга ўтиб келган ва кейинроқ китоб ҳолида йиғилган. Бадиий эртаклар

маълум бир ёзувчи ёки шоир томонидан яратилиб, у муаллифнинг дунёқараши ёки давр руҳиятини ўзида акс эттиради. Масаллар да инсонлар орасидаги одоб-ахлоқ нормалари ёки умумий ҳақиқат мажозий образлар орқали акс эттирилади. Масаллар жонли ижтимоий танқидий ҳарактерда бўлади. Анекдот грекча сўздан олинган бўлиб, “нашр этилмаган” деган маънони билдиради. Анекдотлар келиб чиқиши жиҳатидан “ғийбат ҳикоя” бўлиб, улар яширин тарқалади. Таниқли шахслар кулгили иборалар ёки ҳатти-ҳаракатлар орқали ҳарактерланади. Анекдот жамиятда учраб турадиган айрим камчиликларни танқид қилишнинг кичик бир воситаси сифатида хизмат қилади. Новелла лотин тилидан олинган бўлиб, “янгилик” деган маънони билдиради. Жанжалли воқеаларни тасвирлаш, яъни “Қандай янгиликлар бор?” саволи остида жамият юқори қатламининг суҳбатини тасвирлашга хизмат қилган. XIX асрда новелла ўзининг ҳақиқий шаклига ва маъносига эга бўлди. Новелла ҳақида И.В.Гёте фикр юритиб, шундай дейди: “Новелла инсон табиати ва унинг ички кечинмаларини бир лаҳзада очиб беради”. Воқеалар жараёни классик драма сингари бадиий тасвирланади. Новелланинг асосий хусусияти воқеалар тасвири муаллиф ёки ҳикоя қилувчининг аралашувисиз амалга ошади. Қисқа ҳикоя америкача “short story” сўзининг таржимасидан олинган. Қисқа ҳикоялар кундалик ҳаётда содир бўладиган воқеа ҳодисаларни тасвирлайди ва унда кириш, воқеанинг ривожланиш жараёнлари ва хулоса акс этмайди. У кўпинча ҳал этиб бўлинган, ҳамма нарсани изоҳламайдиган лаҳзани ифодалайди ва ниҳояси аксарият ҳолларда очиқ қолади. Баллада сўзи лотинча “ballare” сўзидан олинган бўлиб, рақсга тушмоқ маъносини англатади ва XVIII аср охиригача баллада рақс қўшиғи маъносида қўлланилиб келинган. Балладанинг асосий хусусиятлари эпик-тўқима ҳарактерда бўлиши, инсоннинг марказий ўринда туриши, мавжуд дунё билан

инсоннинг қарама-қарши туриши, маълум қатор ёки шеърий шаклга эга бўлмаслиги, қизиқарли ва якуний структурага эга бўлиши, ҳикоялар диалог шаклида берилиши кабилардир. Адабий матнлардан фойдаланиш хорижий тилларнинг барча фанларида, жумладан мамлакатшунослик дарсларида ҳам яхши самара беради. Мамлакатшунослик тушунчаси турли соҳаларни ўз ичига олганлигини биламиз. Масалан, тили ўрганилаётган мамлакатнинг маданияти, тарихи, географияси ва сиёсатидан бошлаб токи кафе ёки таклиф қилинган жойда ўзини қандай тутиш кераклиги ва умуман олганда бегона мамлакатда ўзини камроқ бегона ҳис қилиши учун керак бўлган барча нарсаларни ўрганади. Мамлакатшуносликка оид билимларни адабий матнлар орқали бериш янада самарали натижаларни беради. Биз адабий матн турларидан мамлакатшунослик дарсларида балладанинг ролига тўхталиб ўтмоқчимиз. Фридрих Шиллернинг “Қўлқоп” балладасида тантиқ сарой хонимининг бир рицардан майдонга олиб чиқилган шер, йўлбарс ва арслонлар ўртасига атайлаб қўлқопини ташлаб юбориб ва улар ўртасидан севгисининг исботи сифатида қўлқопини олиб чиқишини буюрганлиги, ҳайрат ва қўрқув билан қараб турган томошабинлар орасидан ўтиб жангга тайёр турган йиртқич ҳайвонлар ўртасидан қўлқопни олиб чиққанлиги ва унинг қаршисига мамнун бўлиб ошиққан сарой хоними юзига қўлқопни жаҳл билан отиб саройни тарк этганлиги ҳақида ҳикоя қилинади. Бу баллада орқали талабалар ўша давр сарой хонимларининг тантиқ қилиқлари, рицарларнинг жасурликлари ва ўша даврда одат тусига кирган йиртқич ҳайвонлар кураши ҳақида билим ва тасаввурга эга бўладилар. Бундан ташқари талабалар билан Фридрих Шиллернинг “Қўлқоп” балладасини “замонавийлаштириш” усулида ҳам қўллаш мумкин. Талабалар “Қўлқоп” балладасининг асосий ғоясини сақлаган ҳолда бугунги кун ҳаёти билан боғлиқ ўзлари янги баллада яратишлари мумкин.

Адабий матнлар хорижий тилларнинг мамлакатшунослик дарсларида кўп қиррали вазифа ва функцияларни бажариши билан ҳам ҳарактерланади: - тилни адабий матнлар орқали ўрганиш; - мамлакатшунослик бўйича билим ва тасаввурларни адабий матнлар орқали бойитиш; - адабий матнларда ёритилган хориж маданияти орқали ўз маданиятини ҳам янада чуқурроқ ўрганиш. Адабий матнлар хорижий тил дарсларида тили ўрганилаётган мамлакатнинг маданияти, урф-одатлари, тарихи ва дунёқарашлари билан яқиндан таништириш имкониятини яратади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. «Umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standarti va o’quv dasturi. «Sharq» nashriyoti. 1999 yil. 2. Chet til o’qitish metodikasidan ocherklar. Saidumar Saidaliyev. 2004. “Namangan” nashriyoti. 3. Проблемы содержания обучения иностранному языку. Джалолов Дж.Дж. 1987. Т. Фан. 4. Chet til o’qitish metodikasi. Jalolov J.J. 1996.

Похожие

Матн. Матн турлари. Ўзбек тили дарсларида матн устида ишлаш методикаси

Расм устида ишлаш

Янги сўзлар устида ишлаш

Махсус мактабда иш когозлари устида ишлаш методикаси

Ўз-ўзини тарбиялаш ва ўз устида ишлаш