Ўқув-тарбия жараёнида ўқувчи-ёшлар фуқаролик маданиятини шакллантириш технологиялари - Педагогиka - Рефераты

Ўқув-тарбия жараёнида ўқувчи-ёшлар фуқаролик маданиятини шакллантириш технологиялари

Загружено в:

22.09.2022

Скачано:

0

Размер:

79.5 KB

Ўқув-тарбия жараёнида ўқувчи-ёшлар фуқаролик маданиятини шакллантириш технологиялари Режа: 1. Олий ўқув юртларида ўқув-тарбия жараёни. Олий ўқув юртидаги ижтимоий-гуманитар фанлар ва уларнинг ёшлар маданияти ва дунёқарашини тарбиялашдаги ўрни. 2. Ижтимоий-гумаритар фанларнинг мустақил Республикада озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт барпо этиш учун мамлакат тарихи, тарихий воқеаларининг вористлиги ва қонунийлигини, моддий борлиқ ва ижтимоий ҳаётнинг илмий-фалсафий, дунёвий илдизларини ўрганувчи фан сифатида шахс фуқаролик маданиятини шакллантиришда, ҳал этадиган вазифалари. 3. «Ўзбекистон тарихи» фани ўзбек халқининг жаҳон тарихи, инсоният цивилизацияси қўшган ҳиссасини англатувчи-ю маънавий меросга ҳурмат ва миллий ғурурни тарбияловчи фан. 4. «Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар» фани талаба- ёшлар қалбига ва онгига миллий дунёқараш, миллий мафкурани таркиб топтирувчи, уларда иймон, эътиқод, инсоф, адолатни таркиб топтирувчи, ёшларда инсонпарварлик, ватанпарварлик, меҳнатсеварлик тушунчаларини сингудирувчи фанлардан бири. «Маънавият асослари», «Маданиятшунослик» фанилари ёшларни инсоният, Шарқ ва Марказий Осиё, шу жумладан ўзбек халқининг маънавият, маданиятга оид таълимотини ўргатувчи, ёшларда миллий урф-одатлар, анъаналарга онгли муносабатни англатувчи манба. 5. «Педагогика» таълим-тарбия, маълумот тўғрисидаги фан сифатида, бўлажак мутахассисларда меҳнаткашларга нисбатан меҳрибонлик,

ғамхўрлик, очиқкўнгиллик, муомала, ўртоқлик, дўстлик ҳисаларини тарбияловчи муҳим таълимий-тарбиявий восита. Ўқувчи-ёшларда фуқаролик маданиятини шакллантиришнинг назарий- методологик, психологик-педагогик асосларини кўриб чиқган эдик. Энди муаммонинг амалий асосларини тавсифлаб, олий ўқув юртининг ўқув-тарбия жараёнида талабаларда фуқаролик маданияти шакллантириш технологиялари хусусида сўз юритилади. Маълумки, талабаларнинг фуқаролик маданияти олий ўқув юртининг яхлит таълим-тарбия (олий ўқув юрти ўқув режасидаги гуманитар- иқтисодий, ихтисос, умумкасбий ўқув жараёнлари, тарбия ишлари, ижтимоий-фойдали меҳнат, амалий фаолият) жараёнида шаклланиб боради. Аммо бу жараён ижтимоий–гуманитар фанларни ўрганиш жараёнида тезроқ ва мукаммалроқ амалга ошишини тажриба кўрсатди. Зеро, ижтимоий- гуманитар фанлар мазмунида мустақиллик мафкураси, бозор иқтисодиётига асосланган жамиятнинг турмуш тарзи, фуқаролик жамияти ва унинг ўзига хос хусусиятлари, бозор муносабатига ўтиш даврининг муаммоларига доир билимлар баён этилганки, улар талаба-ёшларда мустақилликни мустаҳкамлаш, демократик ҳуқуқий давлатни ривожлантириш ва очиқ фуқаролик жамиятини шакллантириш, бозор иқтисодига асосланган жамиятнинг турмуш тарзи ҳамда унинг ўзига хос хусусиятларини мукаммалроқ англаш каби масалаларни ҳал этишда дастурамал бўлиб хизмат қилади. 2-масала. Ижтимоий-гуманитар фанлар мустақил республикада озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт барпо этиш учун мамлакат тарихи, маданияти, иқтисоди, маънавияти, тарихий воқеаларнинг ворисийлиги ва қонунийлигини, моддий борлиқ ва ижтимоий ҳаётнинг илмий-фалсафий, дунёвий илдизларини талабаларга ўргатиш билан бирга:  инсоният ва жамият ривожида умумбашарий, миллий маънавий мероснинг ўрни ва моддий ишлаб чиқаришнинг аҳамияти;

 Ўзбекистон Конституциявий тузумининг асосий принциплари, фуқароларнинг ҳуқуқлари, бурчлари ва эркинликларининг қонун билан кафолатланишини ҳамда жамият ва шахс муносабатларининг диалектик мутаносиблиги;  мустақиллик тафаккури, фуқаролик маданиятининг ижтимоий- сиёсий, маънавий-маданий, тарихий, илмий-назарий ва амалий заминларини англаб етиш;  шахс шаклланиши ва жамият тараққиётида таълим-тарбиянинг устиворлиги, унинг дунёвийлик, инсонпарварлик ва демократик характерда эканлиги;  инсон ҳаётининг мақсади, мазмуни ва моҳияти, моддий борлиқ ва ижтимоий ҳаёт ўртасидаги боғлиқлик қонуниятларини англаб етиш;  Иижтимоий муносабатлар тизимида фуқаролик маданияти, унинг моҳияти, онги ва ўз-ўзини англаш таълимоти, гнесеология, ахлоқий ва миллий қадриятларининг хусусиятлари;  миллий мустақиллик шароитида “Миллий истиқлол ғояси”нинг жамият сифатида тан олинганлигини, уни тақозо этувчи объектив шарт- шароитлар ва субъектив омиллар ҳамда уларнинг истиқлол ғоясини, мустақилликни асраш уни ҳимоя қилиш ва мустаҳкамлаш;  маънавиятнинг миллий, умуминсоний, тарихий, илмий-назарий, амалий заминларининг миллий мустақилликни ривожлантиришдаги, шахс дунёқарашининг шакллантиришдаги аҳамияти ҳақида маълумот бериб борилади. Ушбу маълумотлар талабаларда фуқаролик маданиятининг қуйидаги хусусиятларини тарбиялашга асос бўлади: 1. Мустақтлликнинг, миллий истиқлол ғоясининг, давлат рамзлари (байроғи, мадҳияси, герби)нинг моҳият-мазмунини билиб олиш; 2. Ватан равнақи, юрт тинчлиги, халқ фаровонлиги, миллат озодлиги йўлида хизмат қилиш инсоний бурч, фуқаролик маъсулияти ва мажбурияти эканлигини англаш туйғусига эга бўлиш;

3. Комил фуқаро, фозил инсон, ижтимоий қўллаб-қувватлаш тушунчалари маъно-мазмунини англаб етиш; 4. Бой ва улкан тарихий мерос, ўтмиш аждодлар ва замонамизнинг намоёндали инсонларининг таълимотини билиш, уни асраб-авайлаш ва кўпайтириш малакаларига эга бўлиш; 5. Ўзбекистоннинг ривожлантиришнинг маънавий-ахлоқий негизлари – халқимизнинг маънавий меросини мустаҳкамлаш ва ривожлантириш, умуминсоний қадриятларга содиқлик, инсоннинг ўз имкониятларини тўла намоён этиши, ватанпарварликнинг мустақиллигимизнинг куч-қудрати ва манбаи деб билиш; 6. Миллатлараро тотувлик, динлараро бағрикенглик (толериантлик), ижтимоий ҳамкорликка ҳурмат ва эътиқод кўрсатиш; 7. Ижтимоий фаоллик, миллий мустақиллик, ахлоқий-ҳуқуқий билимдонлик намоён этиш. “Ўзбекистон тарихи” фанини ўрганиш орқали талабалар Ўзбекистон инсоният цивилизациясининг асосларидан бири эканлигини, бу халқ, бу миллат ўз она ери, тупроғи, эрки, озодлиги учун курашларда тобланганлиги билиб оладилар ва уларда ғоявий-тарихий ҳамда умуминсоний эътиқод ва дунёқарашнинг шаклланиши учун замин тайёрланади. Тарихий воқеаларни чуқур англаш, уларга муносабат билдириш, эркин, ижодий фикрлайдиган маънавий баркамол инсонларни тарбиялашдек муҳим вазифа амалга ошади. Зеро, янги жамиятни барпо этиш, аввало, ёш авлоднинг, миллий онгининг шаклланганлигига, Ватан, халқ ва истиқлол тақдири учун фаол курашувчиларни тарбияловчи тарихий тафаккурга таянади. Шу маънода мазкур фанни ўқитиш орқали: o Ўзбекистон тарихи жаҳон тарихининг ажралмас қисми сифатида инсоният цивилизациясининг ўчоқларидан бири эканлиги; o ўзбек давлатчилигининг шаклланиши ва ривожланиш босқичлари, миллий давлатчилик қурилишининг асоси эканлиги;

o ўзбек халқининг этник шаклланиши, аждодларимизнинг жаҳон маданиятига, тарихий тафаккурнинг ривожланишига қўшган ҳиссасини; o турли тарихий истилолар, зулмга, чоризм, истибдодига қарши Туркистон халқларининг миллий-озодлик курашининг талаба-ёшлар ватанпарварлигини, эрксеварлигини тарбиялашга эришиш; o совет ҳокимияти даврида Ўзбекистоннинг маънавий- маърифий қарамлиги, Ўзбекистоннинг мустақилликка эришуви ва унинг натижасида иқтисодий, маънавий, маданий тараққиёти, ҳамда ҳуқуқий демократик давлат ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантириш интилиши талаба-ёшлар онгига етказиш мисолида уларни бу жараёнларнинг доимий иштирокчиси эканликларига алоҳида эътибор қаратилади. Бу масалаларга эътибор қаратилишидан мақсад талабаларда ўзбек халқининг тарихи, маданияти, миллий урф-одатлари, илм-фан, ватан равнақига ҳисса қўшган ўғлонларига ҳурматни, садоқатни тарбиялаш, уларбилан фахрланиш, ифтихор қилиш орқали талаба-ёшларни ватан фидойиси, жасоратли фуқаро бўлишига ундашдир. Маълумки, инсоний бурч, касбий маъсулият. Ахлоқий-ҳуқуқий мажбурият, одоб-ахлоқ каби фуқаролик маданияти тушунчаларининг шаклланиши талаба-ёшлар онги ва қалбида қўқисдан рўй бермайди. У барча ўрганилаётган манбалардаги маълумотлар миллий манфаатлар нуқтаи назаридаа тушунтирилган, манба аниқ танланган тақдирдагина ўз муддаосига эришади. Шу маънода олий ўқув юртларининг бакалавр таълим йўналиши 1- босқичида ўқитиладиган “Ўзбекистон Республикаси Конституцияси” фанининг аҳамияти фавқулотда каттадир. Зеро, Конституция ҳар қандай демократик жамият ҳуқуқий ҳужжат сифатида давлатнинг юзи, обрў- эътибори, мавқеи ҳисобланади. Шу маънода Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ўз моҳиятига кўра демократик ҳуқуқий давлат қуриш ва фуқаролик жамияти асосларини шакллантириш Конституцияси сифатида Ўзбекистон халқининг мақсад-муддаосини, иродасини, унинг

умумдемократик принципларини ўзида мужассамлаштирган, унинг ҳуқуқ ва эркинликларини юксак қадрият деб эътироф этувчи манбадир. Шунинг учун ҳам давлатни давлат, миллатни миллат сифатида дунёга танитадиган бу Қомуснома Республика Президентининг 2001 йил 4 январдаги Фармонига биноан 2001 йил 1 сентябр эътиборан Республика узлуксиз таълимининг барча бўғинларида ўқитила бошланди. Конституцияни ўрганиш, унинг мазмун-моҳиятини ёш авлод онгига синдириш, уларни ҳуқуқий саводли, маданиятли-маърифатли, юксак ахлоқий-ҳуқуқий онг эгаси қилиб тарбиялаш ва сиёсий фаоллиги оширишга ёрдам беради ҳамда ёшларни меҳнатсевар, ватанпарвар, фидойи ва маданиятли фцқаро бўлиб камолга етишига ёрдам беради. Фалсафа фанини ўрганиш орқали эса воқеликни фалсафий дунёқараш асосида англаш ёрдамида талаба-ёшларда фалсафий тафаккур шакллантирилади. Бу ўз навбатида талабаларда инсон ва унинг воқеликдаги ўрнини англашга, авлодлар қолдирган мерос, илмий маълумотлар, фалсафий қадриятларнинг моҳият-мазмунини билиб олишга, уларнинг ижтимоий- иқтисодий, маънавий-сиёсий тараққиёт, миллий мустақилликни мустаҳкамлаш ва ривожлантиришдаги аҳамиятини билиб олиш малакаларини таркиб топтиради. Фуқаролик маданиятини шакллантиришни фалсафий асослаш – инсон, гуруҳ, жамият ёки миллатнинг ўзаро ҳамжиҳатлик, дўстлик, ҳамкорлик, тотувлигини таъминлаш, миллий мафкурани ёшлар онгига тезроқ сингдириш, уларни маданиятли, маърифатли комил инсонлар қилиб вояга етказиш учун муҳим методологик омил бўлиб хизмат қилиш демакдир. Дарҳақиқат, шахс фуқаролик маданияти дунёни фалсафий ангалш, фалсафани инсон билимларининг оддий йиғиндиси эмас, балки ақл- заковатнинг яхлит умумлашмаси асосида шаклланган хулосалар тизими деб тушуниш ва шунинг учун ҳам бу билимлар миллий, умуминсоний қадриятлар, маънавий мерос сифатида инсон маданиятлигини ифодаловчи омил деб билиш орқали шаклланиб боради.

Олий ўқув юртларида ўқитиладиган ўзбек тили ва адабиёти фани ҳам талабаларда фуқаролик маданиятини шакллантиришда, айниқса, бўлажак мутахассисларнинг соф адабий тилда гапиришга эътибор қаратиш, оғзаки, ёзма нутқнинг касбий тайёргарлигини оширишдаги ўрнини кўрсатиш орқали амалга ошади. Бунда фуқаролик маданияти шаклланишининг тарихий- бадиий илдизларининг юзага келиш жараёни тавсифланади. Талабаларни бадиий билиш қобилиятларини шакллантириш ёрдамида бадиий дунёқарашнинг шаклланиши йўлга қўйилади. Айниқса халқ оғзаки ижоди намуналари, буюк алломаларнинг ҳаёти ва ижодида акс этган фуқаролик маданиятининг ўзига хос томонлари ифодаланиши изоҳлаш, исломий қадриятлар, XX аср ўзбек ва жаҳон адабиёти намоёндалари асарларида ифодаланган образлардаги фазилатларни кўрсатиш орқали талабаларда фуқаролик маданияти тушунчалари сингдирилади. “Ҳуқуқшунослик” ўқув фанида шахснинг ҳуқуқий саводхонлиги, қонунларни билиши ва уларга амал қилиши, жамият ва шахс ҳуқуқий маданияти, ҳуқуқий онг, ҳуқуқий тарбия o жамият ва инсоннинг ҳуқуқий фаолиятлари асоси эканлиги, инсон ва жамиятнинг ахлоқий-ҳуқуқий мезони тўғрисида маълумот бериладидавлат ва ҳуқуқ назарияси доирасида мустақил илмий ҳуқуқшунослик; o ҳуқуқий маданият назарияси шаклланиб, жамият ва шахс ҳуқуқий маданиятини ташкил этади. Бу инсон ва жамият учун ҳуқуқий муносабатларни, қонунийлик ҳуқуқий тарғиботни, ҳуқуқий ижодкорликни, ҳуқуқий фаолликни амалга ошириш натижасида демократик ҳуқуқий давлат ва фуқаролик жамиятининг ижобий ривожланишини таъминлайди. Шу маънода жамиятнинг ҳуқуқий маданияти шахс эркинлиги ва хавфсизлиги, инсон ҳуқуқларининг таъминлаш, унинг ҳуқуқий ҳимоя этилишини ва ижтимоий фаоллаштиришни кафолатлаш учун замин яратиши, шахснинг ҳуқуқий маданияти – жамият ҳуқуқий маданиятининг зарурий шарт-шароити ва илк бунёдкори, унинг мақсади ва таркибий қисми эканлиги нуқтаи-

назаридан таҳлил қилинади ва талабалар онгига сингдирилади. Бу эса талабаларда фуқаролик маданияти шаклланиш жараёнини тезлаштиришга хизмат қилади. Талабаларда фуқаролик маданияти шакллантиришда “Маънавият асослари” фанининг ўрни катта. Чунки бу фан бўлажак мутахассисликларини ақлий заковати, маънавий-ахлоқий салоҳиятини юксалтириш, унинг ўзлигини англаш, диди, фаросати, дунёқарашини ривожлантириш ва улар онгига адолат, гўзаллик, яхшилик, вазминлик, инсонпарварлик, ватанпарварлик, меҳнатсеварлик, яратувчилик ғояларини сингдириш ҳамда жоҳиллик, худбинлик, ёвузлик, ялқовлик каби салбий иллатларга муросасиз бўлишга кўмаклашади. Оқибат-натижада талаба- ёшларқалбида дўстона муносабат, самимийлик, меҳр-оқибат, эътиқод, иймон, бирдамлик, бурч ва маъсулиятни чуқур ҳис қилиш каби ижобий фазилатлар камол топиб бораверади. “Маънавият асослари” фани талаба-ёшларни маънавиятнинг таркибий, назарий-илмий ва амалий илдизлари билан таништирар экан, унинг жаҳон тафаккури тараққиётга қўшган ҳиссаси, миллий мустақилликни мустаҳкамлаш ва ривожлантиришдаги ўрни ҳамда инсонни ҳар томонлама камолга етказишдаги аҳамияти улар онгига сингдиради. Талабаларнинг иймон, диёнат, адолат, меҳр-шафқат, эътиқод, поклик, ҳалоллик ва вафодорлик, ватанпарварлик ва инсонпарварлик каби ҳис-туйғулар моҳиятини англашларига ёрдам беради. Шунинг учун ушбу фанни ўқитишда маънавият, маданият, маърифат тушунчаларининг моҳият-мазмунини ўргатиш, унинг сиёсат, иқтисод, ҳуқуқ билан алоқадорлигини изоҳлаш, унинг инсон камолотидаги ўрнини кўрсатиш, маънавиятда миллийлик ва умуминсонийликнинг ўзига хос хусусиятларини тавсифлаш лозим бўлади. Булар ёрдамида талабалар дунёда ва минтақимизда юз бераётган мафкуравий жараёнларни маънавиятли инсонни ғояга қарши ғоя, жаҳолатга қарши маърифат билан курашишини, ғоявий бўшлиқни фақат маънавият билан тўлдириш инсонни кучли, билимли, адолатли ва энг муҳими бахтли қилиши

муқаррарлигини билиб оладилар. Бу эса ёшларда аждодларимиз маънавиятидан фахрланиш, улар яратган маънавий меросдан баҳра олиб, ўзларида маънавий баркамоллик, фуқаролик маъсулиятини тарбиялашга замин тарбиялайди. “Маданиятшунослик” фани талаба-ёшларда миллий жаҳон маданиятига маданият маданият ва маънавий мерос, цивилизацияси, маънавий-маърифий қадриятлар, мустақиллик шароитида миллий маданият ва маданий ҳаёт тўғрисида дастлабки маълумот бериб, бу жараёнга уларда ҳурмат-эҳтиромни шакллантириш орқали, мазкур жараённинг жамият маънавий-ахлоқий ҳаётига таъсирини ва бу таъсирни мустаҳкамлаш ижтимоий-маданий барқарорликни таъминлашнинг асоси эканлигини ўргатади. Шунинг учун ҳам ушбу фан эркин фуқаро маданиятинишакллантиришда замона руҳида фикрлайдиган, янгича тафаккур ва эътиқодга эга бўлган баркамол авлодни тарбиялашда муҳим омил бўлиб хизмат қилади. “Социология” ўқув предметидан жамиятнинг маънавий ҳаёт, ижтимоий тузилмалар, ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий ҳаёт таркибига кирувчи – ижтимоий муносабатлар, фан, дин, ахлоқ, маданият. Шахс, жамият, меҳнат социологлари ҳақида сўз юритилгани сабабли, улар ижтимоий тараққиёт қонунларини, жамоалар, шахс, жамият, давлат моҳияи чуқурроқ тушунишга, илмий амалиётга талабаларнинг назарий-методологик жиҳатда қуролланган ҳолда кириша олишини, жамоатчилик фикрини таркиб топтириш ва уни шахс фуқаролик маданиятини шакллантиришга қаратиш учун муҳим омил ҳисобланади. 4-масала. Олий ўқув юртларининг ижтимоий-гуманитар фанлар тизимида ўқитиладиган “Педагогика” фани ўқитилади. Фан мазмунидаги мавзуларни ўқитиш орқали талабаларда фуқаролик маданияти тушунчалари ҳақида маълумот берилади. Айниқса, ёш авлодни маънавий-ахлоқий, эстетик, жисмоний, ғоявий-сиёсий тарбиялаш ва онгли интизомини йўлга қўйиш ёрдамида талаба-ёшларда ақлий заковат, маънавий-ахлоқий салоҳият,

жисмоний баркамоллик, ахлоқий-ҳуқуқий маъсуллик таркиб топтирилади. Ижтимоий-ҳуқуқий ҳамда ахлоқий меъёрларга нисбатан ҳурматда бўлиш шакллантирилади. Курс мазмунидан ўрин олган мавзулар таҳлил қилинар экан, талабаларда ижтимоий фаоллик, дўстлари, устозлари, ота-оналарига ҳурмат юзасидан муносабатда бўлиш, тўғрисўзлик, адолатлилик, меҳр- мурувватлилик, табиатга нисбатан эҳтиёткорлик ва ғамхўрлик, демократик тамойилларга риоя қилиш, ҳуқуқий онг ва фуқаролик маданиятига эга бўлиш каби масалаларга эътибор қаратиш орқали бўлажак мутахассисларнинг педагогик тафаккури таркиб топтирилади. “Психология” ўқув фанини ўқитишда инсон ва унинг психикасининг тараққиёт қонунлари, психик ҳаётнинг ҳаракатларда ифодасини топиб хулқ-атворда намоён бўлиши уқтирилади. Шунингдек, онг ҳақида тушунча берилиб, унинг мазмунини, шакллантириш усуллари, мафкуравий онгни тарбиялаш услубларининг психологик асослари билан қуроллантирилади. Бу ақлий заковатни, ижодий тафаккурни, ҳиссий дунёқарашни ривожланишига ёрдам бериб, талабаларда миллий ғурур, миллий ўзликни англаш, миллий онгли тарбиялайди. Бурч ҳисси, виждон, уялиш, ватанпарварлик ҳис туйғуларини таркиб топтиради. Кўникма, малака, одатларнинг психологик хусусиятларини ўрганиш орқали, миллий одоб, миллатлараро мулоқот маданияти, миллий-мафкуравий онглилик шакллантирилса, темперамент, характер каби индивидуал-психологик тушунчалар билан танишиш – характернинг маънавий жиҳатлари – миллий ифтихор, миллий маданият, Ўзбекистон ватанпарварлиги каби шахснинг фуқаролик маданияти тушунчалар талабалар онгига етказилади. 5-масала. Бакалавр таълим йўналишининг тўртинчи босқичида ўқитиладиган “Миллий истиқлол ғояси: асосий тушунча ва тамойиллар” фанини ўрганиш жараёнида талабаларда миллий ғурур, миллий ифтихор, миллий ўзликни англаш ҳис-туйғуларини тарбиялайди, бўлажак мутахассисларни юксак малакали касб эгаси ва ватанпарвар бўлишига замин тайёрлайди.

Талабалар “ғоя”, “мафкура” каби тушунчаларнинг мазмун- моҳияти билан таништирар эканлар, “ғоя”нинг – ижтимоий характер касб этиб, инсон тафаккурида намоён бўладиган, унга руҳий куч бағишлаб фаолиятга, мақсад-муддаога эришишга ундайдиган фикр эканлигини, “миллий ғоя”нинг муайян миллатнинг мақсад-муддаолари, манфаатларини ифодалайдиган, унинг ўтмиши, бугуни, истиқболини ифодаловчи, барча фуқароларни ягона байроқ остида жипслаштирувчи куч эканлиги, шунинг учун ҳам миллий истиқлол мафкураси ватан равнақи, юрт тинчлиги, халқ фаровонлиги, комил инсон, ижтимоий ҳамкорлик, миллатлараро тотувлик, динлараро бағрикенглик каби ғоялардан иборат эканлигини ҳамда улар Ўзбекистон Республикасининг ижтимоий-иқтисодий, маданий-сиёсий ривожини таъминлаши муқарарлиги талабалар онги ва қалбига сингдирилади. Шу асосда талабада фуқаролик ғурури, фуқаролик ифтихори, Ватан қувончи, Ватан севинчи, Ватан туйғуси каби фазилатлар тарбияланади. “Ўзбекистонда демократик жамият қуриш назарияси ва амалиёти” ўқув предметини ўрганиш жараёнида талабалар “фуқаро-жамият- давлат” ўртасидаги ўзаро муносабатда фуқароларнинг эркинлиги, ҳуқуқларининг тан олиниши, ҳимоя қилинишибозор муносабатларига асосланган ҳуқуқий демократик давлат ва очиқ фуқаролик жамиятининг асосини ташкил этиши муқаррарлигини талабалр билиб оладилар. Қонун устуворлиги ҳуқуқий демократик давлат ва онг фуқаролик жамияти асосларини қуришда умуминсоний қадриятлар таяниш, бунинг учун жамият иқтисодий ҳаётини эркинлаштириш ва демократия қонунлари асосида кучли ижтимоий ҳимояни амалга ошириш муҳим ижтимоий-сиёсий ҳодиса эканлиги талабаларга ўргатилади. Ушбудан маълум бўлмоқдаки, ижтимоий-гуманитар фанлар мазмунидаги маълумотлар ижтимоий- иқтисодий, маданий-сиёсий тараққиёт қонуниятларини акс эттира олганлиги учун ҳам талабаларни жамият, сиёсий, маданий ва маънавий ҳаёт тўғрисидаги дастлабки дунёқарашини шакллантиришда асосий восита бўлиб ҳисобланади. Чунончи, ижтимоий-гуманитар йўналишидаги ҳар қандай,

“Фаннинг вазифаси келажагимизнинг шакли-шамойилини яратиб бериш, эртанги кунимизнинг йўналишларини, табиий қонуниятларини, унинг қандай бўлишини кўрсатиб беришдан иборат, деб тушунаман. Одамларга мустақилликнинг афзаллигини, мустақил бўлмаган миллатнинг келажаги йўқлигини, бу табиий бир қонуният эканини исботлаб, тушунтириб бериш керак. Фан жамият тараққиётини олға силжитувчи куч, восита бўлмоғи лозим”. Ана шу ҳолатни инобатга олган ҳолда тадқиқотимиз жараёнида талабаларнинг интелектуал қизиқиши, ижтимоий тажрибаси, сиёсий, маънавий дунёқараши, бурч, маъсулият, мажбуриятни ҳис этишининг янада ривожлантириш ва шу асосда ижтимоий-гуманитар фанлар мазмунидаги фуқаролик маданияти тушунчалар мукаммалроқ ўзлаштиришнинг таълими ва тарбиявий имкониятларини кенгайтириш мақсадида “Талабаларда фуқаролик маданиятини шакллантириш бўйича ижтимоий-гуманитар фанлар имкониятларининг йиғма дастури” ишлаб чиқилади. Бунинг учун мазкур фанлардан машғулот олиб борувчи ўқитувчи-профессорларнинг фаолликларини ошириш, маъруза ўқиш, амалий ва лаборатория машғулотларини ўтказиш бўйича илмий-методик тайёргарлигини таъминлаш, таълим-тарбия жараёни обеъктлари (талабалар, ота-оналар, гуруҳ раҳбарлари)ни субъект даражасига кўтариш чора- тадбирларни белгилаш. Демак, таълим-тарбия жараёнини ноанъанавий ёндашувлар шаклида, яъни илғор педагогик технологиялар асосида ташкил этиш зарур. Шунга кўра ижтимоий-гуманитар фанларни ўқитиш жараёнини технологиялаштириш – бу объектив педагогик ҳодиса сифатида, таълим- тарбия жараёни (мазмуни, шакллари, методлари, усуллари, воситалари)ни техник ҳолатга келтириб, натижани кафолатлаш, мақсадни ойдинлаштириш, фаолиятни лойиҳалаш демакдир. Ижтимоий-гумунитар фанларни ўқитишни илғор педагогик технологиялар асосида ташкил қилиш учун аудитория машғулотларида

педагогик технологияларнинг қуйидаги жиҳатларини инобатга олиш мақсадга мувофиқ: I.Методологик – ижтимоий-гумунитар фанлар мазмунидаги фундаментал ғоялар, фикрлар, таълимотлар, айниқса ўтмиш алломларининг шахс, инсон, жамият ва баркамол авлод тўғрисидаги фикрлари, Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, фуқаролик кодекси, диний таълимотлар, миллий ва умуминсоний қадриятлар, миллий мафкура ва шунга ўхшаш маълумотларни талаба–ёшлар онгига сингдиришнинг илмий методик жиҳатларидан фойдаланиш. II. Психологик – Талаба–ёшларни ижтимоий-гумунитар фанлар мазмунидаги маълумотларни ўзлаштиришга руҳий тайёрлаш. Ўқитувчи- талаба ҳамкорлик муносабатларини таълимий-тарбиявий вазифаларни ҳал этишга қаратиш - бунда таълим олувчиларнинг қизиқиши, эҳтиёжлари, ўқув мотивлари, касбга йўналганлиги ва ҳ.к. асосида ташкил этиб, фуқаролик маданияти кўрсаткичлари (фуқаролик жамияти шахсининг фазилатлари ва касбий тайёргарлик хусусиятлари)ни ўрганишга, ҳамда, уларни ўз шахсига тадбиқ этиб ўзгалар шахсидаги кўрсаткичлар билан таққослашга йўналтириш. III. Фаолият–мазмун жиҳати. Бу жиҳат фанлар мазмунидаги фуқаролик маданияти тушунчаларни муайян ҳодиса, мавзулар, бўлимлар фанлар боғлиқлигида ўрганишни ўрнатишни, тушунчаларни моҳият-мазмунини ўрганишда ўқитувчи-талаба ҳамкорлик фаолиятини йўлга қўйишни назарда тутади. IV.Ташкилий-методик жиҳат. Бу жиҳатда фанлар мазмунидаги асосий ғоялар, улар билан боғлиқ фуқаролик маданияти тушунчалари, уларнинг моҳияти, мазмуни, функцияларини ўзлаштириш дастури ишлаб чиқилади ва уни амалга оширишнинг шакл, метод, усул ва воситаларини яратилади, танланади ва қўлланилади.

V.Амалий жиҳат. Бу жиҳатда ўрганилган ва ўзлаштирилган билим, кўникма, малакалар ёрдамида фуқаролик маданияти тушунчаларини касбий фаолиятига, шахсий ҳаётга қўллаш амалга оширилади. VI.Мантиқавий-хусусий жиҳат. Бу жиҳат ижтимоий-гуманитар фанлар мазмуни ҳамда асосий фундаментал манбаларда ифодаланган фуқаролик маданияти тушунчаларининг минтақа, ҳудуд ва ундаги урф-одатлар, анъаналар, миллий хуусиятлар билан таққослаш ҳамда уларни тарбиялашнинг таъсирчан йўлларидан фойдаланишни назарда тутади. Педагогик технологиянинг бу жиҳатлари аудитория машғулотлари таъсирчанлигини, тарбиявий салоҳиятини, дарс ва мазмундорлигини, маҳсулдорлигини таъминлашга хизмат қилади ва талабаларда ижтимоий- гуманитар фанлар мазмунида ифодаланган фуқаролик маданиятининг қуйидаги фазилатларининг таркиб топишига ёрдам беради: -фуқаролик жамиятининг ўзига хос хусусиятлари англаб етиш ва бу жамият меҳнаткашларининг шахсий сифатларни тушуниб етиш; -мустақилликнинг моҳият-мазмунини, давлат рамзлари (байроғи, мадҳияси, тамғаси)нинг давлат, жамият ва инсон тараққиётидаги ўрнини билиб олишга йўллаш; -миллий мафкура ва унинг мамлакат, фуқаролар, миллий мустақилликни ривожлантириш ва фуқаролик жамияти асосларини қуришдаги аҳамиятини англаш; -тарихий мерос, улуғ мутафаккирлар, замонамизнинг илғор кишилари ҳаётининг маънавий-маданий меросни ривожлантиришга қўшган ҳиссаларини билиш, фуқаролик маданиятининг муҳим омили эканлигини ўргатиш; -миллий ва умуминсоний қадриятлар, табиат, жамият, инсон тафаккури тараққиёти тўғрисидаги маълумотлар ҳар бир давр учун, тараққиёт учун аҳамиятли эканлигини билиб олиш;

-гуманитар, илмий-фалсафий, иқтисодий билим, кўникма, малакалар инсон фуқаролик маданиятининг асосини ташкил этиб, улар фуқаролик жамиятини барпо этишда омил эканлигини англаб етиш; -фуқаролик жамиятида давлат ва нодавлат ташкилотлар, ўз-ўзини бошқариш органлари, маҳалла, оила, айрим инсонларнинг фаоллиги, ташаббускорлиги, тадбиркорлиги муқаррарлиги ва улар ижтимоий- иқтисодий ривожланиш учун катта имкониятлар яратиш мумкинлигини билиб олиш; -Мен мустақилликни мустаҳкамлаш, Ватанимнинг равнақи, юртим тинчлиги, халқим фаровонлигига қандай ҳиссамни қўшдим, яна нималар қилишим керак деган тушунча ва тасаввурлар ҳосил бўлишига хизмат қилади. Ижтимоий-гуманитар фанлар йиғма дастури, машғулотларнинг технологик харитасида кўрсатиб ўтилган мавзуларнинг ҳар бири ўзида талабаларда фуқаролик маданиятини шакллантириш имкониятига эга эканлигини тажриба-синов ишлари жараёнида кузатдик.

Похожие

Маънавий-маърифий тарбия ишлари жараёнида фуқаролик маданиятини шакллантириш

Фуқаролик маданиятини шакллантириш тизими

Фуқаролик маданиятини шакллантириш тушунчасининг мазмун-моҳияти ва функциялари

Таълим жараёнида ўқувчи шахси

Фуқаролик маданиятини шакллантиришнинг қонуниятлари ва тамойиллари