Укитувчи фаолиятида педагогик кобилиятлар - Педагогиka - Рефераты

Укитувчи фаолиятида педагогик кобилиятлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

71 KB

ЎҚИТУВЧИ ФАОЛИЯТИДА ПЕДАГОГИК ҚОБИЛИЯТЛАР Режа: 1. Педагогик қобилият тарихидан тушунча. 2. Қобилият ҳақида тушунча. 3. Педагогик қобилиятнинг турлари. 4. Педагогик фаолиятда ижодий ҳолатни ташкил этиш.

1. Педагогик қобилият адабиётда биринчи бўлиб XIX аср ўрталарида пайдо бўлган. Педагогика назариясида ўқитувчилар тайёрлаш ва педагогик перцептив қобилиятида А. Дистерверг диққат эътибор берди. Шундай қилиб, Дистерверг педагогик қобилиятнинг кучига, педагогик тактга ва қатъий эркинликка аҳамият берди. У ўқитувчининг билим орттиришлик қобилият тушунчасини илгари сурди. Сўнгра XIX асрнинг иккинчи ярмида П.Г.Редкин «ахлоқий қобилият» тушунчасини илгари сурди. Дистерверг, Редкин фикрларини К.Д.Ушинский давом эттирди. К.Д. Ушинский «Одамни тарбиялаш» нинг энг асосий йўли ишонтиришдир, одамнинг эътиқодига эса фақат ишонтириш билан таъсир қилиш мумкин», - дейди, Л.Н.Толстой: «Тарбиялаш мувоффаққиятли бўлиши учун тарбияловчи кишилар сира тўхтамай ўзларини тарбиялай билишлари керак» - деганди. А.С.Макаренко айтишича, тасодифий равишда ўқитувчи бўлиб қолган, лекин у бу ишга қизиқиб кетиб бадиий адабиётни кўп ўқиган Горькийни ўзининг устози деб уни асарларни ўрганишга киришган. Макаренко ўз тажрибасига асосланиб, агар ҳар бир киши қунт билан меҳнат қилса, у ўзига нисбатан талабчан бўлса, у яхши педагог бўлиши мумкин, - дейди. Ўрта Осиё алломалари ўқитувчилик касбига оид қарашлари. Фаробий: «Ақл тўғрисида» ги рисоласининг ўзида 12 та хислатни бирлаштирган кишигина ахлоқий одам деб ҳисоблайди. Булар: соғломлик, тез англай олиш хусусияти, хотираси бақувват, зеҳни ўткир, сўзлари аниқ, фикрини равон баён эта оладиган, ҳақиқатни ва ҳақиқат тарафдоларини севадиган, ёлғончига нафрат билан қарайдиган, ғурур ва виждонини қадрлайдиган, мол дунёга муккасидан кетмаган, адолатни севувчи, қатъий, қўрқмас, жасур. Абу али ибн Синонинг кўсатишига, муаллим, аввало болага «қуръон» таълимотини ўргатиши лозим, сўнгра боланинг нимага қизиқишини, қайси касбга ёки санъатга майли борлигини аниқлаши зарур. Муаллим болага таълим беришига киришидан олдин ўқувчининг характерини ўрганиши ва билим даражасини аниқлаши лозим. Бунда аввало бола диққатининг хусусиятларини, қизиқиши ва қобилиятларини эътиборга

олиб, унга қайси хунар ёки санъатни ўрганиш мумкинлигини кўрсатиш керак. Бурхониддин Зарнуджий ( XII аср) – «Ўқитувчига таълим йўлида қўлланма» асарида педагог қуйидагиларга эътибор бериши лозим. - муаллим билимдон, тажрибали, олижаноб бўлиши лозим; - ҳар бир киши қаноат, сабр, мурувватли, билимини такрорлаши лозим; - ўз фани ва касбидан тўла қаноат қилиш; - ақл фаросатлилик. Ўзбек халқ педагогикаси асарларида мураббий, устоз энг ҳурматли, мўътабар инсон сифатида улуғланади. Отанинг боласи бўлма, одам боласи бўл. Устоз отангдек улуғ. Ота-она болани дунёга келтиради, устоз эса уни юксакликка, осмонга кўтаради. Устозсиз шогирд жонсиз кесак. Устоз кўрмаган шогирд-ҳар мақомга йўрғалар. 2. Қобилият ҳақида тушунча. Қобилият ҳамма инсонларда мавжуд бўлиб, бир текисда бўлмай, бири юқори, бири ўрта ва бири қуйи даражадан иборатдир. Фақат ақли заиф инсонларда қобилиятни учрата олмайсиз. Мактаб ўқитувчисининг фаолияти инсон шахсининг тиклантиришга қаратилган. Мувроффақиятли ишлаш учун ҳар бир ўқитувчи педагогик маҳоратга эга бўлиши зарур. Педагогик маҳорат эгаси оз меҳнат сарф қилиб, катта натижага эришади. Қобилият фаолият жараёнида пайдо бўлади ва ривожланади, қобилиятни ривожлатириш учун эса лаёқат, зеҳн, истеъдод яъни инсон нерв тизимида анатомо-физиологик хусусият бўлиши ҳам зарур. Ўқитувчининг баъзи психик процесслари унда шахсга хос сифатларнинг шундай комплексини ташкил қиладики, буни педагогик қобилият деб аташ мумкин. Бу қобилиятларни айрим психик хусусиятлардан иборат қилиб қўйиш мумкин эмас. Таълим-тарбия ишларининг

мувоффаққиятли бўлиши педагог шахсига хос бўлган бир қанча сифатлар, шу жумладан, унинг иродаси, ҳиссиётлари, характерига хос бўлган бир қанча хусусиятларини ҳам таъминлаб беради. К.Д.Ушинский «Фақат шахсгина шахснинг ривожланишига ва таркиб топишига таъсир қилиш мумкин, фақат характер таъсири билан характерни вужудга келтириш мумкин», - деб ёзган эди. Қобилият – шахснинг муайян фаолият юзасидан лаёқати ва унинг ишини муваффақиятли бажаришдаги субъектив шарт-шароитни ифодаловчи индивидуал психик хусусиятларидир. Фалсафа тарихида қобилият узоқ давргача «ўзгармас ирсият», «наслдан наслга ўтувчи алоҳида куч сифатида талқин этилган. Бундай қарашлар дастлаб инглиз философи Ж.Локк ва француз материалистлари томонидан танқид қилинган. қобилиятни ривожлантирувчи мумкин бўлган анатолик– физиологик хусусиятлар туғма бўлади. Қобилиятлар – бу имконият у ёки бу ишда маҳоратнинг зарур даражаси эса воқейликдир. Болада намоён бўлган мусиқий қобилият унинг мусиқачи бўлиши учун бирон бир даражада гаров бўла олмайди. Боланинг мусиқачи бўлиши учун унга махсус таълим берилиши, педагог ва бола намойиши қилган қатъийлик, саломатлиликнинг яхши бўлиши, мусиқа асбоби, ноталар ва бошқа кўплаб шарт-шароитлар бўлиши зарур. Буларсиз қобилиятлар ривожланмай турибоқ сўниб кетиши мумкин. 3. Ўқитувчининг касбий фаолияти фавқулодда умумий ва хусусий қобилиятларни талаб қилади. Касбий-педагогик фаолиятнинг мувоффаққиятли хусусий педагогик қобилиятларга боғлиқ бўлади. Педагогик қобилиятлар қуйидаги гуруҳларга ажратилади: - Коммукативлик – инсонларга юз тутиши, хайрхоқлик, муомалалик;(бошка одамлар билан буладиган мулокотни яхшилайдиган ва биргаликдаги фаолиятда психологик ковушганликни таъминлайдиган кобилият.

- Перцептив қобилиятлар – идрок жараёнининг асосий тузилиши биринчи булиб,идрок объектларини билиб олиш ва уни хотира образлари билан солиштиришдан иборат.М-н: яъни идрок этиш жараёнида богчадаги болани олдига кубиклар куйилган расмлари билан куйиб чикилади. Бола уни солиштиради. - Дидактик кобилият- укувчилар билан мулокот килишда педагогиканинг таълим конуниятларини хамда методларини урганган холда таълим жараёнини амалга ошириш. - Эмпатия кобилият- бошка одамларнинг психик холатларини тушуниш ва уларга хамдардлик килишдир. (биргаликда дардлашмок). - Конструктив – укитувчининг уз ишини режалаштира олишидир. - Билиш кобилияти – билимни эгаллаш ва уни узлаштиришни таъминлаш. - Англаш (тушуниш,хиссий баркарорлик) – тушуниб онгли харакат килиш, узини бошкара олиш. Педагогнинг хусусий қобилиятларига билим, малака ва кўникмаларни эгаллаш фаолияти ва шахсни тарбиялаш қобилияти ҳам тегишлидир. Ўқитиш, ўрганиш ва ўргатиш бўйича қобилиятларга қуйидагилар киради: - Укувчини тушунишни кўриш ва сезиш, бундай тушунишнинг даражасини ва характерини ўрнатиш қобилияти; - ўқув материалини мустақил танлаб олиш, ўқитишнинг самара берувчи усул ва методларини белгилаш қобилияти; - материални етарли баён қилиш, унинг барча талабларига тушунарлилигини таъминлаш қобилияти; -Укувчиларнинг индивидуаллигини ҳисобга олган ҳолда ўқитиш жараёнини ташкил этиш қобилияти; - ўқитиш жараёнида педагогик тахнологиялардан фойдаланиш қобилияти;

- Укувчиларнинг катта одимлар билан ривожланишини ташкил қилиш қобилияти; - ўзининг педагогик маҳоратини такомиллаштириш қобилияти; - ўзининг тажрибасини бошқариш билан баҳам кўриш қобилияти. - мустақил таълим олиш ва мустақил такомиллашиши қобилияти. Педагогик жараёнга қаратилган педагогик қобилиятларга қуйидагилар киради:  бошқа инсонинг ички ҳолатини тўғри баҳолаш, унга хамдардлик билдириш, ҳамнафас бўлиш қобилияти (эмпатия қобилият);  тақлид қилиш учун намуна бўлиш қобилияти;  тарбия жараёнида индивидуал хусусиятларни инобатга олиш қобилияти;  мулоқатнинг лозим топилган услубини, ўз ўрнини топиш, келиша олиш қобилияти;  ҳурмат қозониш, укувчилар ўртасида обрўга эга бўлиш қобилияти. 4. Педагогик фаолият ўз моҳиятига кўра ижодий характерга эга. Ўқитувчининг професионал одоби бу хусусиятни ҳам ўз ичига олади. Маълумки, инсон олдида бир муаммо тургандагина ижодкорликка эҳтиёж туғилади. Ўқитувчилик касби ана шундай хусусиятга эга. Чунки ўқитувчилик ишида ҳамма вақт ҳам қўллаш мумкин бўлган тайёр қоида, рецепт ёки шаблонлар йўқ. Педагог ўқувчи шахсни шакллантиради, кутилмаган вазифаларда мустақил қарорлар қабул қилади, педагогик муаммоларни ечади, ўқув жараёнини мустақил бажаради. Болаларнинг ҳаммасида ижодкорлик мавжуд. Педагогик ижодкорликнинг туб моҳияти ишнинг мақсади ва характери билан боғлиқ. Педагогик ижодкорлик манбаи – педагогик тажрибадир. Педагогик тажриба деганда, ўқитувчининг ўз вазифасига ижодий, янгича ёндашиши, ўқувчиларнинг таълим-тарбиясида янги самарали йўл ва воситаларни қидириб топа билиш тушунилади, ижодий ишлайдиган ўқитувчи

тадқиқотчилик кўникма ва малакаларига ҳам эга бўлиши зарур, чунки ҳозирги замон фан ва техника тараққиёти ўқитувчининг ижодкор бўлишини, фаннинг муҳим муаммолари юзасидан эркин фикр юрита олиши ва ниҳоят ўқувчиларни ҳам ижодий фикрлашга, тадқиқот ишларига ўргатиш ва жалб этишни талаб қилади. Ўқитувчининг педагогик одоб маданияти, обрўси қанчалик баланд бўлса, таълим ва тарбия ишлари шунчалик самарали ва таъсирли бўлади. Таянч тушунчалар: қобилият, педагогик қобилият, перцептив қобилият, дидактик, конектуриктив, коммуникатив, билиш (англаш) қобилиятлар. Текшириш ва ўз-ўзини назорат қилиш учун саволлар: 1. Педагогик қобилият қачон пайдо бўлган? 2. Қобилият нима? 3. Қобилият турлари ҳақида сўзланг.

Адабиётлар: 1. Ражабов С. Педагогика фанининг алломалари. Т., Ўқитувчи 1991 й. 2. Умумий психология. Т., Ўқитувчи 1992 й. 3. Тарбия иш методикаси. Л.И. Рувинский. Т., 1991 й. 4. Раҳимов С, Тўрақулов Э. Руҳият ва таълим-тарбия тўғрисида. Т., 1992 й. 5. Ражабов С. Мутахассисликка кириш. Т., 1991 й. 6. www.Ziyonet.uz

Похожие

Укитувчи фаолиятида педагогик кобилиятлар

Педагогик махорат хакида тушунча, унинг укитувчи фаолиятида тутган урни ва ахамияти 1

Ўқитувчи фаолиятида педагогик қобилият

Ўкитувчи фаолиятида педагогик кобилият

Педагогик фикр ва мактаб амалиётида укитувчи махорати масалалари